1, 2. ¿E jachin kekunik kkiya tobʼanik che jun tijoxel re ri Biblia rech kubʼan uqasanjaʼ?

«SIBʼALAJ utz xwilo xwetaʼmaj chrij ri Biblia», xchaʼ jun ali Amy ubʼiʼ, che kel pa Fiyi. Xuqujeʼ xubʼij: «Xwetaʼmaj che are ri qastzij kojonem, are kʼu xinriq kʼax che ukʼexik ri nukʼaslemal. Ri xintoʼwik rech xinkʼexo y xinbʼan nuqasanjaʼ are kachilaxik ri qachalal». Ri xukʼulmaj ri al Amy kukʼut jun jastaq chqawach nim ubʼanik: nim tobʼanik kuya che jun tijoxel re ri Biblia rech kkʼiy pa ri ukojonik y kubʼan uqasanjaʼ we konojel ri e kʼo pa ri congregación ketobʼanik.

² Konojel ri publicadores kekunik ketobʼanik rech kkʼiy ri congregación (Efes. 4:16). Leilani, jun precursora che kel pa ri tinamit Vanuatu, kubʼij: «Kʼo jun refrán kubʼij che kajwataj jun tinamit che ukʼiyisaxik jun akʼal. Kinchomaj che junam kkʼulmataj rukʼ ri kbʼan che kitoʼik ri e winaq rech kkibʼan kiqasanjaʼ: ri kʼulmatajinaq are che kajwataj ri kitobʼanik konojel ri e kʼo pa ri congregación rech jun winaq kok pa ri qastzij kojonem». Rech kkʼiy jun akʼal kajwataj ri kitobʼanik ri ufamiliares, ri e rachiʼl y ri rajtijabʼ, rumal che konojel kkitoʼ y kkikʼut jastaq nim ubʼanik chuwach. Xaq junam, ri publicadores kekunik kkitoʼ jun tijoxel rech kubʼan uqasanjaʼ are chiʼ kkiya pixabʼ che, kkibʼij utz taq tzij che y kkiya jun utz kʼutbʼal chuwach (Prov. 15:22).

3. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri kkibʼij Ana, Dorín y Leilani?

³ We tajin kqaya etaʼmanik re ri Biblia che jun winaq, ¿jasche rajawaxik kqakʼam ri kitobʼanik ri nikʼaj chi publicadores che kkiya che ri tijoxel? Chqila ri kubʼij ri al Ana, jun precursora especial che kʼo pa Moldavia: «Kʼo kʼi kajwataj che jun  tijoxel y weneʼ ri ajtij kkun taj kutoʼ pa ronojel». Jun chi precursor especial pa ri tinamit riʼ Dorín ubʼiʼ, kubʼij: «Amaqʼel kkʼulmatajik che e nikʼaj chi publicadores kkibʼij jastaq che kʼo ta jumul nuchomam in, are kʼu sibʼalaj kutoʼ ri tijoxel». Leilani kubʼij chi jun rumal che rajawaxik kqakʼam ri kitobʼanik ri e nikʼaj chik: «Ri loqʼoqʼebʼal che kkʼut che ri tijoxel weneʼ kutoʼ che uchʼobʼik che qas pa ri utinamit ri Jehová kʼo wi» (Juan 13:35).

4. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

⁴ Tekʼuriʼ, weneʼ kqachomaj: «¿Jas kinbʼan che utoʼik jun tijoxel we in ta tajin kinyaʼow tijonik re ri Biblia che?». Pa wajun kʼutunem riʼ, kqil na ri rajawaxik kqabʼano are chiʼ jun qachalal kubʼij chqe che kojkʼojiʼ rukʼ che uyaʼik jun etaʼmanik y are chiʼ ri tijoxel kumajij bʼenam pa ri e riqbʼal ibʼ. Xuqujeʼ kojchʼaw na chrij ri rajawaxik kkibʼan ri e kʼamal bʼe che utoʼik ri tijoxel rech kubʼan uqasanjaʼ.

5. ¿Jas ri rajawaxik kqabʼano are chiʼ jun qachalal kubʼij chqe che kojkʼojiʼ rukʼ che uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia?

⁵ Are ri ajtij ri ktoʼw ri tijoxel rech kuchʼobʼ ri kubʼij ri uTzij ri Dios. We ri ajtij kubʼij chqe che kojkʼojiʼ rukʼ che uyaʼik ri etaʼmanik, chnaʼtaj chqe che oj kʼo rukʼ rech kqaya tobʼanik che (Ecl. 4:9, 10). Are kʼu, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech kqaya jun utz tobʼanik?

6. ¿Jas kqabʼan che unimaxik ri kubʼij Proverbios 20:18 are chiʼ kojkʼojiʼ rukʼ jun qachalal che uyaʼik etaʼmanik?

⁶ Qas chqatijoj qibʼ. Nabʼe, chqataʼ che ri ajtij rech kubʼij jujun jastaq chqe chrij ri tijoxel (chasikʼij uwach Proverbios 20:18). Chqataʼ che ri kriqitaj wi ri tijoxel, jas kʼutunem e kʼo wi y jas kraj che ri tijoxel kretaʼmaj pa wajun etaʼmanik riʼ. Xuqujeʼ utz kqataʼ che ri ajtij we kʼo jastaq che utz o utz taj kqabʼano o kqabʼij y jas tobʼanik kqayaʼ che rech kkʼiy pa ri ukojonik. Qastzij che ri ajtij kubʼij ta ri yaʼtal ta chqe kqetaʼmaj chrij ri ukʼaslemal ri tijoxel, are kʼu rukʼ ri qetaʼm kojkunik kqatoʼ ri tijoxel. Jun misionera Joy ubʼiʼ kchʼaw chrij wariʼ kukʼ ri qachalal ri kekʼojiʼ rukʼ che uyaʼik ri etaʼmanik, kubʼij: «Wariʼ kutoʼ ri wachiʼl rech qas kel ukʼuʼx che ri tijoxel y retaʼm jas kubʼij che».

7. ¿Jasche nim ubʼanik che qas kqatijoj qibʼ are chiʼ kojkʼojiʼ rukʼ jun qachalal che uyaʼik jun etaʼmanik?

⁷ Are chiʼ kojkʼojiʼ rukʼ jun qachalal che uyaʼik etaʼmanik re ri Biblia, utz kqatijoj qibʼ che ri kʼutunem che kqil na (Esd. 7:10). Dorín ri xojchʼaw chrij pa ri párrafo 3, kubʼij: «Nim kwilo che ri wachiʼl kutijoj ribʼ che ri kʼutunem ri kqil rukʼ ri tijoxel. Jeriʼ  kʼo kkunik kubʼij o kubʼano». Wariʼ kuya jun utz kʼutbʼal chuwach ri tijoxel, rumal che weneʼ areʼ krilo che oj kebʼ qas qatijom qibʼ. Paneʼ kqanikʼoj ta ronojel ri jastaq re ri kʼutunem, are kʼu kqakoj qatiempo che kilik ri chomanik nim kibʼanik.

8. ¿Jas kojtowik rech qas qetaʼm ri kqabʼij pa ri qachʼawem pa jun etaʼmanik re ri Biblia?

⁸ Ubʼanik chʼawem rukʼ ri tijoxel sibʼalaj nim ubʼanik, rumal laʼ chojchoman chrij ri kqabʼij pa ri chʼawem we ri qachalal kubʼij chqe che kqabʼan ri chʼawem. Jeriʼ, qas qetaʼm ri kqabʼij (Sal. 141:2). Hanae jun qachalal che kel Japón, kimik knaʼtaj che ri e chʼawem che xubʼan ri rachiʼl ri rajtij. Kubʼij: «Xwilo che kʼo jun nimalaj rachilanik rukʼ ri Jehová, y xwaj xinux junam rukʼ. Xuqujeʼ, are chiʼ amaqʼel xubʼij ri nubʼiʼ pa ri chʼawem, xinnaʼo che qas kinkaj».

9. Junam rukʼ ri kubʼij Santiago 1:19, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech kojux utz taq achiʼl che uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia?

⁹ Chqayaʼ tobʼanik che ri ajtij. Omamuyovbi jun precursora especial re Nigeria, kubʼij: «Jun utzalaj achiʼl qas ktatabʼen pa ronojel ri etaʼmanik re ri Biblia. Xuqujeʼ, kuya utz taq comentarios are kʼu xaq xiw ta ri areʼ kchʼaw más chuwach ri ajtij, rumal che kuchʼobʼo che are ta areʼ kyaʼow ri etaʼmanik». Rumal laʼ, ¿jampaʼ rajawaxik kojchʼawik y jas rajawaxik kqabʼij? (Prov. 25:11). Qas chqatatabʼej ri ajtij y ri tijoxel (chasikʼij uwach Santiago 1:19). Jeriʼ kojkunik kqaya ri tobʼanik we kajwatajik. Qastzij, rajawaxik che kʼo utz qachomanik rech más ta kojchʼawik, kqanim ta qibʼ are chiʼ tajin kchʼaw ri ajtij o chrij ta jun chi kʼutunem kojchʼaw wiʼ. Are kʼu rukʼ kebʼ oxibʼ tzij kʼo kojkunik kqabʼij, kqakoj jun kʼutbʼal o kqabʼan jun pregunta rech kchʼobʼotaj más ri kʼutunem che tajin kilik. Weneʼ jujun taq mul kqanaʼo che qas ta nim ri tobʼanik kqaya pa ri etaʼmanik. Are kʼu kojkunik kqatoʼ ri tijoxel rech kkʼiy pa ri ukojonik we kqabʼij utz taq tzij y qas kel qakʼuʼx che.

10. ¿Jas tobʼanik kuya che jun tijoxel we kqabʼij che ri qakʼulmam pa ri qakʼaslemal?

¹⁰ Chqabʼij ri qakʼulmam pa ri qakʼaslemal. We kuyaʼo, utz kojchʼaw jubʼiqʼ chrij ri xqabʼano are chiʼ xqetaʼmaj ri kukʼut ri Biblia, ri xqabʼan che uqʼaxexik jun kʼax o ri ubʼanom ri Jehová che qatoʼik pa ri qakʼaslemal (Sal. 78:4, 7). Weneʼ ri kqabʼij are ri qas kajwataj che ri tijoxel. Weneʼ kukowirisaj ri ukojonik, kuya tobʼanik che rech kretaʼmaj ri kubʼan che uqʼaxexik jun kʼax o rech kubʼan uqasanjaʼ (1 Ped. 5:9). Gabriel, jun precursor che kel Brasil, knaʼtaj che ri xyaʼow tobʼanik che are chiʼ tajin kretaʼmaj ri kukʼut ri Biblia, kubʼij: «Are chiʼ ri e qachalal xkibʼij chwe ri kikʼulmam pa kikʼaslemal xinchʼobʼo che Jehová retaʼm ronojel ri kʼax kqariqo. We e areʼ xekunik xkichʼij ri kʼax, in xuqujeʼ kinkunik kinchʼijo».

11, 12. ¿Jasche rajawaxik che rukʼ nim loqʼoqʼebʼal keqakʼulaj ri tijoxelabʼ pa ri e riqbʼal ibʼ?

¹¹ Rech ri tijoxel kkʼiy pa ri ukojonik y kkunik kubʼan uqasanjaʼ, rajawaxik kbʼe pa ronojel ri e riqbʼal ibʼ y kubʼan ri kretaʼmaj chilaʼ (Heb. 10:24, 25). Weneʼ ri nabʼe mul che jun tijoxel kopan pa jun riqbʼal ibʼ, are che xbʼix che rumal ri rajtij. Rumal laʼ, qonojel kojkunik kqaya uchuqʼabʼ rech kopan pa ronojel ri e riqbʼal ibʼ. ¿Jas kqabʼan che uyaʼik uchuqʼabʼ?

¹² Rukʼ nimalaj loqʼoqʼebʼal chqakʼulaj ri tijoxel (Rom. 15:7). We utz kqabʼan che ukʼulaxik ri tijoxel pa ri Ja rech Ajawbʼal, weneʼ kraj kopan pa ronojel ri e riqbʼal ibʼ. Rukʼ nim loqʼoqʼebʼal chqayaʼ rutzil uwach y chqakʼutuʼ chkiwach e nikʼaj chi qachalal rech kketaʼmaj uwach, are kʼu kqabʼan taj che kkʼixik. Kqachomaj taj che kʼo tajin ktzijon rukʼ o kʼo tajin kilowik; weneʼ ri rajtij kʼa majaʼ kopanik o kʼo nikʼaj eqelen tajin krilo. Qas chqatatabʼej ri kubʼij y chel qakʼuʼx che. ¿Jas utzilal kuya wariʼ che ri tijoxel? Chqilampeʼ ri kubʼij ri a Dimitri, che kʼateʼ majaʼ naj xubʼan uqasanjaʼ y kimik siervo ministerial chik. Knaʼtaj che ri xukʼulmaj pa ri nabʼe riqbʼal ibʼ, kubʼij: «Kinriq taj jas kinbʼano nuxibʼim wibʼ, in takʼal chrij ri Ja rech Ajawbʼal. Are kʼu, jun qachalal xinrilo y xinrokisaj bʼik. Sibʼalaj xinmayo che konojel xeqebʼ wukʼ che uyaʼik rutzil nuwach. Sibʼalaj utz xwilo rumal laʼ xwaj ta neʼ che ronojel qʼij kʼo riqbʼal ibʼ. Kʼo ta jumul nunaʼom wariʼ».

13. ¿Jas tobʼanik kuya chke ri tijoxelabʼ ri utz qabʼantajik?

¹³ Chqayaʼ jun utz kʼutbʼal. Rukʼ ri utz qabʼantajik kojkunik kqaya tobʼanik che ri tijoxel rech qas kuchʼobʼo che xuriq ri qastzij kojonem (Mat. 5:16). Vitali, jun precursor re ri tinamit Moldavia, kubʼij: «Are chiʼ xwil ri kikʼaslemal, ri kichomanik y ri kibʼantajik ri e qachalal re ri congregación, qas xinchʼobʼo che ri testigos rech Jehová are ri qastzij kojonem».

14. ¿Jas tobʼanik kuya ri qakʼutbʼal che jun tijoxel rech kkʼiy pa ri ukojonik?

¹⁴ We jun tijoxel kraj kubʼan uqasanjaʼ, rajawaxik kubʼan pa ri ukʼaslemal ri tajin kretaʼmaj. Paneʼ kʼax ubʼanik wariʼ. Are kʼu, chiʼ kril ri utzilal qariqom pa ri qakʼaslemal oj rumal che kqabʼan ri kubʼij ri Biblia, weneʼ kuya uchuqʼabʼ rech kubʼan re ri tajin kqabʼano (1 Cor. 11:1). Chqilampeʼ ri xukʼulmaj ri qachalal Hanae, ri xojchʼaw chrij pa ri párrafo 8. Kubʼij: «Are chiʼ xwetaʼmaj ri kukʼut ri Biblia qas xwilo che ri e qachalal tajin kkibʼan pa kikʼaslemal ri kkikʼutu. Rumal che xwil ri kkibʼano, xwetaʼmaj uyaʼik kichuqʼabʼ e nikʼaj chik, ukuyik makaj y ukʼutik loqʼoqʼebʼal. Amaqʼel are kwil ri utz taq kibʼantajik ri e nikʼaj chik. Xwaj xinux junam kukʼ e areʼ».

15. Junam rukʼ ri kubʼij Proverbios 27:17, ¿jasche rajawaxik kqabʼan qachiʼl chke ri tijoxelabʼ che keʼopan pa ri e riqbʼal ibʼ?

 ¹⁵ Chqabʼanaʼ qachiʼl che ri tijoxel. Are chiʼ kopan ri tijoxel pa ri e riqbʼal ibʼ, chqakʼutuʼ chuwach che kel qakʼuʼx che (Filip. 2:4). Qanim ta qibʼ pa ri ukʼaslemal, are kʼu kojkunik kqetaʼmaj más uwach we kqata che la utz uwach ri ufamilia, jas bʼenaq chupam ri uchak y jas bʼenaq rukʼ ri etaʼmanik re ri Biblia. Xuqujeʼ kojkunik kqabʼij utz taq tzij che are chiʼ kqilo che tajin kukʼex ri ukʼaslemal. Jeriʼ kojkunik kojux rachiʼl ri tijoxel y kqatoʼ rech kkʼiy pa ri ukojonik y kubʼan uqasanjaʼ (chasikʼij uwach Proverbios 27:17). Hanae, che precursora regular chi kimik, kuya ubʼixik ri xunaʼo are chiʼ xumaj bʼenam pa ri e riqbʼal ibʼ: «Are chiʼ xeʼinriq más wachiʼl pa ri congregación, más utz xwilo xinbʼe pa ri e riqbʼal ibʼ. Paneʼ sibʼalaj in kosinaq kʼo ta jumul mat xinbʼek. Sibʼalaj utz xwilo xinkʼojiʼ kukʼ ri e wachiʼl che kʼateʼ xwetaʼmaj kiwach y wariʼ xinutoʼ rech xeʼinya kan ri e wachiʼl che junam ta ri nukojonik kukʼ. Rumal che xwaj xinqebʼ más rukʼ ri Jehová y kukʼ ri e qachalal, xinbʼan ri nuqasanjaʼ».

16. ¿Jas más kojkunik kqabʼano rech jun tijoxel kunaʼo che are jun chke ri e qachalal pa ri congregación?

¹⁶ Are chiʼ ri tijoxel tajin kkʼiy más pa ri ukojonik, chqayaʼ tobʼanik che rech kunaʼo che are jun chke ri e qachalal pa ri congregación. Ri kqabʼan che ubʼanik wariʼ, are che utz ukʼulaxik kqabʼano (Heb. 13:2). Jun qachalal che tajin kpatanin pa ri tinamit Moldavia, Denís ubʼiʼ, kubʼij ri xukʼulmaj are chiʼ tajin kretaʼmaj ri kukʼut ri Biblia: «Kʼi mul ri e qachalal kojkisikʼij rukʼ ri wixoqil rech kojkʼojiʼ kukʼ. Sibʼalaj kuya qachuqʼabʼ are chiʼ kkibʼij chqe ri ubʼanom ri Jehová che kitoʼik pa ri kikʼaslemal. Ronojel ri tiempo che xqaqʼaxej kukʼ xojutoʼo rech xqaj xqapatanij ri Jehová y rech xojchoman más chrij ri kʼaslemal che kqariq na pa ri petinaq». Are chiʼ jun tijoxel kux publicador kojkunik kqabʼij che, che kqaj junam kqatzijoj ri utzij ri Dios rukʼ. Diego, jun qachalal che kel Brasil kubʼij: «E kʼi qachalal xkibʼij chwe rech kinel kukʼ che utzijoxik utzij ri Dios. Are laʼ ri sibʼalaj xinutoʼo rech xinchʼobʼ más kiwach. Jeriʼ kʼi xwetaʼmaj y xinqebʼ más rukʼ ri Jehová y rukʼ ri Jesús».

17. ¿Jas kekunik kkibʼan ri e kʼamal bʼe re ri congregación kukʼ ri tijoxelabʼ?

¹⁷ Ukojik tiempo kukʼ ri tijoxelabʼ. Kʼamal taq bʼe, we keʼiloqʼoqʼej y kel ikʼuʼx chke ri tijoxelabʼ kixkunik kiya tobʼanik chke rech kkibʼan kiqasanjaʼ. ¿La kixkunik kiya jubʼiqʼ ri itiempo chke pa taq ri e riqbʼal ibʼ? E areʼ kkilo che kel ikʼuʼx chke we knaʼtaj ri kibʼiʼ chiwe, más na are chiʼ kkimaj uyaʼik kicomentarios.  We kixkunik utz kisukʼumaj ri itiempo rech kixbʼe rukʼ jun publicador are chiʼ kbʼe che uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia. Ri kibʼano kuya nim tobʼanik che ri tijoxel. Jackie, jun precursora che kel Nigeria, kubʼij: «E kʼi tijoxelabʼ sibʼalaj kkimayo are chiʼ kketaʼmaj che kʼamal bʼe re ri congregación ri qachalal che xbʼe wukʼ che uyaʼik ri etaʼmanik. Jun tijoxel xubʼij chwe: ‹Ri nupastor ni ta jumul je kubʼano. Areʼ xaq xiw kbʼe pa taq kachoch ri kʼo kirajil y xaq xiw kbʼek we ktoj che›». Ri winaq che xbʼin ri e tzij riʼ tajin kopan chi pa ri e riqbʼal ibʼ.

18. ¿Jas kekunik kkibʼan ri e kʼamal bʼe che ubʼanik ri eqelen che kubʼij Hechos 20:28?

¹⁸ Kitijoxik y uyaʼik kichuqʼabʼ ri ajtijabʼ. Kʼamal taq bʼe, kʼo ri nimalaj eqelen pa iqʼabʼ che kitoʼik ri publicadores rech keʼux utz taq tzijol utzij ri Dios y utz taq ajtijabʼ (chasikʼij uwach Hechos 20:28). We jun publicador kuxibʼij ribʼ kuya ri etaʼmanik re ri Biblia are chiʼ ix kʼo rukʼ, chibʼij che, che ix kixyaʼow ri etaʼmanik. Jackie, ri xojchʼaw chrij pa ri jun kan párrafo, kubʼij: «Ri e kʼamal bʼe amaqʼel kkita chwe jas kibʼanom ri tijoxelabʼ che kinya etaʼmanik re ri Biblia chke. Are chiʼ kʼo jun jastaq kinkun ta che ubʼanik, kkibʼij chwe ri rajawaxik kinbʼano». Ri e kʼamal taq bʼe kekunik kkibʼan kʼi jastaq che kitoʼik y uyaʼik kichuqʼabʼ ri ajtijabʼ rech kkʼistaj ta kikʼuʼx (1 Tes. 5:11). Jackie xuqujeʼ kubʼij: «Utz kwilo che ri e kʼamal bʼe kkiya nuchuqʼabʼ y kkibʼij chwe che nim kkil wi ri chuqʼabʼ kinkojo. Ri kitzij kejunamataj rukʼ juqubʼ joron are chiʼ kʼo sibʼalaj qʼaqʼ. Ri kkibʼan che uyaʼik nuchuqʼabʼ sibʼalaj kukowirisaj ri kubʼsal nukʼuʼx y kubʼano che kinkikot más che uyaʼik etaʼmanik re ri Biblia» (Prov. 25:25).

19. ¿Jas kuya kikotemal chqe qonojel?

¹⁹ Paneʼ pa ri tiempo riʼ tajin ta kqaya jun etaʼmanik re ri Biblia, kʼo kojkunik kqatoʼo rech kkʼiy pa ri ukojonik. Rukʼ kebʼ oxibʼ tzij, kojkunik kqatoʼ ri ajtij rukʼ utz taq comentarios are chiʼ tajin kuya ri etaʼmanik re ri Biblia. Chqabʼanaʼ qachiʼl chke ri tijoxelabʼ che keʼopan pa ri Ja rech Ajawbʼal y chqayaʼ utz kʼutbʼal chkiwach. Y ri e kʼamal taq bʼe kekunik kkiya kichuqʼabʼ ri tijoxelabʼ are chiʼ kkiya kitiempo chke y kkiya kichuqʼabʼ ri ajtijabʼ are chiʼ kekitijoj y kkibʼij utz taq tzij chke. Sibʼalaj kuya kikotemal chqe retaʼmaxik che qayaʼom jubʼiqʼ qatobʼanik rech jun winaq kraj kuloqʼoqʼej y kupatanij ri qaTat, Jehová.