Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 13

¿Jas kabʼan che ukojik ri ubʼanom ri Jehová rech ri e awalkʼwal kʼo kketaʼmaj chrij?

¿Jas kabʼan che ukojik ri ubʼanom ri Jehová rech ri e awalkʼwal kʼo kketaʼmaj chrij?

«¿Jachin xbʼanow ronojel waʼ?» (IS. 40:26).

BʼIXONEM 11 Ronojel ri abʼanom kuya aqʼij Jehová

RI KQETAʼMAJ NA a

1. ¿Jas kkaj ri tat nan chke ri kalkʼwal?

 TAT nan, qetaʼm che kiwaj keʼitoʼ ri iwalkʼwal rech kketaʼmaj uwach ri Jehová y kkiloqʼoqʼej. Are kʼu rumal che kojkun taj kqil uwach ri Dios, ¿jas kibʼan che kitoʼik rech kketaʼmaj uwach y keqebʼ rukʼ? (Sant. 4:8).

2. ¿Jas kkibʼan ri tat nan che ukʼutik chkiwach ri kalkʼwal chrij ri Jehová?

2 Rech ri akʼalabʼ keqebʼ rukʼ ri Jehová utz che ri e tat nan junam kkinikʼoj ri Biblia kukʼ (2 Tim. 3:14-17). Xuqujeʼ ri Biblia kuya jun kʼutbʼal che kitoʼik ri alabʼom alitomabʼ. Pa ri wuj re Proverbios, kchʼaw chrij jun tat che ktzijon rukʼ ri ukʼojol chrij ri ubʼanom ri Jehová y xubʼij che che kchoman chrij ri kretaʼmaj chrij (Prov. 3:19-21). Pa wajun kʼutunem kqil na ri rajawaxik kkibʼan ri tat nan che ukʼutik chkiwach ri kalkʼwal chrij ri Jehová rukʼ ri jastaq ubʼanom.

¿JAS KKIBʼAN RI TAT NAN CHE UKʼUTIK CHKIWACH RI KALKʼWAL CHRIJ RI UBʼANOM RI JEHOVÁ?

3. ¿Jas tobʼanik rajawaxik kkiya ri tat nan chke ri e kalkʼwal?

3 Ri Biblia kubʼij che ri e ubʼantajik ri Dios «kuyaʼ ketaʼmatajik, we kchomax ri ubʼanom» (Rom. 1:20). Tat nan, ¿la mat qastzij che kixkikotik are chiʼ kixbʼe kukʼ ri e iwalkʼwal pa waʼkatem? Rumal laʼ, are chiʼ kixbʼe pa waʼkatem chibʼij chke ri e iwalkʼwal che kojkunik kqetaʼmaj uwach ri Jehová pa ri jastaq «ubʼanom». Chqilaʼ ri kketaʼmaj ri e tat nan chrij ri Jesús.

4. ¿Jas xubʼan ri Jesús che ukʼutik chkiwach ri utijoxelabʼ chrij ri Jehová? (Lucas 12:24, 27-30).

4 Chqilampeʼ ri xubʼan ri Jesús che ukojik ri jastaq xubʼan ri Jehová rech kʼo xukʼut chkiwach ri utijoxelabʼ. Jumul xubʼij chke che kechoman chkij ri joj y ri lirios (chasikʼij uwach Lucas 12:24, 27-30). Xkun ta riʼ ri Jesús xchʼaw kukʼ ri utijoxelabʼ chkij apachike chikop kerapanik o apachike kotzʼiʼj, are kʼu xchʼaw chkij ri joj y ri lirios che más etaʼmatal kiwach pa riʼ ri tiempo. Rukʼ wariʼ ri Jesús xukʼut chkiwach che ri Jehová sibʼalaj utz, sibʼalaj ksipanik y che kuya ri rajawaxik chke ri sukʼ taq upatanelabʼ junam ri kubʼan kukʼ ri joj y ri e kotzʼiʼj.

5. ¿Jas chrij utz kechʼaw wi ri tat nan kukʼ ri kalkʼwal rech ketzijon chrij ri Jehová?

5 Tat nan, ¿jas kibʼan che ubʼanik iwe junam rukʼ ri Jesús? Kixkunik kixtzijon kukʼ ri iwalkʼwal chrij jun kotzʼiʼj, cheʼ o jun chikop che utz kiwil ix. Chibʼij chke ri kiwetaʼmaj chrij ri Jehová rumal ri e jastaq riʼ. Tekʼuriʼ, chitaʼ chke jas chikop, cheʼ o kotzʼiʼj che utz kkil e areʼ. We kibʼan wariʼ kukʼ weneʼ más kixkitatabʼej.

6. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri unan ri a Christopher?

6 Are chiʼ ri e iwalkʼwal kkaj kketaʼmaj ronojel chrij jun chikop, jun cheʼ o jun kotzʼiʼj, chnaʼtaj chiwe che rajawaxik taj kixchʼaw kukʼ chrij ronojel wariʼ. Paneʼ xa jujun preguntas o jujun jastaq kibʼij chke chrij ri ubʼanom ri Jehová rech kʼo kketaʼmaj chrij. Are je xubʼan ri Jesús, xchʼaw ta chrij ronojel ri kkibʼan ri kotzʼiʼj kekʼiyik o ri kkibʼan ri joj kewaʼik. Chqilampeʼ ri xubʼij jun qachalal Christopher ubʼiʼ: «Rech nim kqil wi ri ubʼanom ri Jehová, ri nunan kubʼij wariʼ chqe are chiʼ oj kʼo chunaqaj jun juyubʼ: ‹¡Chiwilampeʼ ri nimaʼq taq juyubʼ sibʼalaj jeʼl kekaʼyik! ¿La mat qastzij che wariʼ kukʼut chqawach che sibʼalaj nim ubʼanik ri Jehová?›. O, are chiʼ kojbʼe chuchiʼ ri mar, kubʼij: ‹¡Chiwilampeʼ ri uchuqʼabʼ ri mar! Wariʼ kukʼut ri uchuqʼabʼ ri Dios›». Ri a Christopher xuqujeʼ kubʼij: «Rukʼ ronojel ri xubʼij ri qanan chqe, sibʼalaj xojutoʼ rech kojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová».

7. ¿Jas kabʼan che kitoʼik ri e awalkʼwal rech kechoman chrij ri ubʼanom ri Jehová?

7 Are chiʼ tajin kenimar ri e iwalkʼwal, cheʼitoʼ rech kechoman chrij ri ubʼanom ri Jehová y rech kʼo kketaʼmaj chrij. Chichaʼ jun jastaq y chitaʼ wariʼ chke: «¿Jas kukʼut wariʼ chiwach chrij ri Jehová?». Weneʼ kamay ri kkibʼij (Mat. 21:16).

¿JAMPAʼ RAJAWAXIK KIXCHʼAW KUKʼ RI IWALKʼWAL CHRIJ RI UBʼANOM RI JEHOVÁ?

8. ¿Jas kkibʼan ri israelitas are chiʼ kewakat kukʼ ri kalkʼwal?

8 Ri Jehová xubʼij chke ri israelitas ojer che rajawaxik kechʼaw chrij ri e utaqanik kukʼ ri kalkʼwal are taq e kʼo pa taq ri bʼe (Deut. 11:19). Pa jujun taq tinamit re Israel ojer e kʼo kʼi chikop y kotzʼiʼj. Rumal laʼ, weneʼ ri israelitas xechʼaw kukʼ ri kalkʼwal chrij wariʼ rech kketaʼmaj chrij ri ubʼanom ri Jehová. Ri e tat nan kimik, utz che je kkibʼano. Chqilampeʼ ri kibʼanom e jujun tat nan.

9. ¿Jas kawetaʼmaj chrij ri al Punitha y ri al Katya?

9 Jun qachalal Punitha ubʼiʼ, che kel pa jun nimalaj tinamit re India, kubʼij: «E kʼo qafamilia che keʼel pa lugar jawiʼ e kʼo wi cheʼ y chikop, y are chiʼ kojbʼe che kichʼabʼexik, kojchʼaw kukʼ ri akʼalabʼ chrij ri ubʼanom ri Jehová. Ri wilom in are che we katel pa jun nimalaj tinamit y katbʼe chi pa jun jawiʼ kʼo wi kʼachelaj o tikoʼn más ktobʼanik rech ri akʼalabʼ kkaj kketaʼmaj chrij ri ubʼanom ri Jehová». Tat nan, ksach ta riʼ chke ri e iwalkʼwal are chiʼ kixewakat kukʼ pa taq ri juyubʼ o pa taq ri tikoʼn. Katya, jun qachalal re Moldavia, kubʼij: «Sachinaq ta chwe are chiʼ ri nutat nunan xinkikʼam bʼi pa ri juyubʼ. Sibʼalaj kinmaltyoxij chke rumal che are chiʼ kʼa in nitzʼ na xkikʼut chnuwach che rajawaxik kinchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová y ri e ubʼantajik».

Paneʼ ix kʼo pa nimaʼq taq tinamit kixkunik kixchʼaw chrij ri jastaq che ubʼanom ri Jehová kukʼ ri iwalkʼwal. (Chawilaʼ ri párrafo 10).

10. ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri e tat nan we je keʼel pa jun nim tinamit y kekun taj kebʼe pa jun kʼachelaj? (Chawilaʼ ri recuadro « Tobʼanik chke ri e tat nan»).

10 ¿Y we katkun taj katbʼe pa jun chi lugar che rilik ri ubʼanom ri Jehová? Ri qachalal Amol, che kel pa India, kubʼij: «Ri kinel wi in sibʼalaj kʼi horas kechakun ri e tat nan, y we kkaj kebʼe pa waʼkatem pa jun kʼachelaj sibʼalaj kʼi pwaq kkisacho. Are kʼu, katkunik katchoman chrij ri e ubʼanom ri Jehová are chiʼ at kʼo pa jun parque o pa jun balcón». Tat nan, kixkunik kikoj apachike jastaq che ubʼanom ri Jehová rech kixchʼaw chrij kukʼ ri e iwalkʼwal (Sal. 104:24). Weneʼ chkij ri chikop kerapanik, awaj, cheʼ, kotzʼiʼj o nikʼaj chik. Ri qachalal Karina re Alemania, kubʼij ri xubʼan ri unan rukʼ are chiʼ kʼa nitzʼ na: «Ri nunan sibʼalaj utz keril ri kotzʼiʼj, rumal laʼ are chiʼ kojbʼe pa waʼkatem amaqʼel keʼukʼut ri kotzʼiʼj chnuwach che keqariq pa ri bʼe». Xuqujeʼ tat nan kixkunik kikoj ri e wuj y ri videos che ubʼanom ri utinamit ri Jehová. We xqilo kixkunik kikʼut chkiwach ri e iwalkʼwal chrij ri ubʼanom ri Jehová apawchitaneʼ ix kʼo wi. Tekʼuriʼ, chqilampeʼ jujun ubʼantajik ri Jehová che kixkunik kixchʼaw chrij kukʼ ri e iwalkʼwal.

RI E UBʼANTAJIK RI JEHOVÁ CHE KEʼILITAJ TAJ «KUYAʼ KETAʼMATAJIK»

11. ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri e tat nan che kitoʼik ri e kalkʼwal rech kkil ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová?

11 Rech kixkunik keʼitoʼ ri iwalkʼwal che rilik ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová, chixchʼaw kukʼ chrij ri kkibʼan ri alaj taq chikop che uchajixik ri kal (Mat. 23:37). Xuqujeʼ chixchʼaw chrij ri kʼiʼalaj jastaq che ubʼanom ri Dios y che sibʼalaj utz kiwilo. Ri al Karina che xojchʼaw kan chrij pa ri jun párrafo, kubʼij: «Are chiʼ kojbʼe pa waʼkatem, ri nunan kubʼij chwe che kinchoman chrij ri jalajoj taq kibʼanik ri kotzʼiʼj y che pa kijujunal kkikʼut ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová. Paneʼ ojer kanoq xinbʼan waʼ, are kʼu nuyoʼm ta kan kichomaxik rij ri kibʼanik ri e kotzʼiʼj y ri kicolores».

Rech kikʼut chkiwach ri iwalkʼwal ri unojibʼal ri Jehová utz che kixchʼaw kukʼ chrij ri xubʼan che qabʼanik. (Chawilaʼ ri párrafo 12).

12. ¿Jas kekunik kkibʼan ri tat nan che ukʼutik ri unojibʼal ri Jehová chkiwach ri kalkʼwal? (Salmo 139:14; xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

12 Cheʼitoʼ ri iwalkʼwal che uchʼobʼik che ri unojibʼal ri Jehová más nim na ubʼanik chuwach ri qech oj (Rom. 11:33). Kixkunik kikʼut chkiwach che ri jaʼ kkunik kubʼan sutzʼ y kbʼin pa ri kaqiqʼ rech kopan pa jun chi lugar (Job 38:36, 37). Xuqujeʼ kixkunik kixchʼaw kukʼ chrij ri xbʼan che qabʼanik (chasikʼij uwach Salmo 139:14). Chiwilampeʼ ri xubʼan jun tat Vladimir ubʼiʼ. Kubʼij: «Jumul xtzaq ri qalkʼwal chrij bicicleta y xsokotajik. Qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ qʼij xchaqij ri xsokotaj wi. Oj kebʼ rukʼ ri wixoqil xqabʼij che che are ri Jehová bʼanowinaq ri qacuerpo che utukel kkunatajik. Y xqabʼij che che xaq xiw ri Jehová kkunik kubʼan wariʼ. Junam ta rukʼ jun carro are chiʼ kupukʼij ribʼ, xaq ta utukel ksukʼumatajik. Rukʼ wariʼ ri qalkʼwal xuchʼobʼ ri unojibʼal ri Jehová».

13. ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri tat nan rech kekitoʼ ri kalkʼwal che rilik ri uchuqʼabʼ ri Jehová? (Isaías 40:26).

13 Ri Jehová kubʼij chqe che kojkaʼy chikaj y kojchoman chrij ri nimalaj uchuqʼabʼ are chiʼ keqil ri e chʼumil che kicholajim kibʼ (chasikʼij uwach Isaías 40:26). Ri ix tat nan xuqujeʼ utz kibʼij chke ri e iwalkʼwal che kekaʼy chikaj y kechoman chrij ri kkilo. Jun qachalal ixoq re Taiwán Tingting ubʼiʼ kubʼij ri xubʼano are chiʼ nitzʼ na. Kubʼij: «Jumul, are chiʼ xojewar kan rukʼ ri nunan pa ri juyubʼ, xojkunik xqil ri kaj chaqʼabʼ che nojinaq che chʼumil. Pa riʼ ri tiempo ri e wachiʼl pa ri tijobʼal tajin kkibʼan kʼax chwe, rumal laʼ kinbʼisoj we kinbʼan jun jastaq che utz ta kril ri Jehová. Ri nunan xchʼaw wukʼ chrij ri uchuqʼabʼ ri Jehová are chiʼ xeʼubʼan ri chʼumil, rumal laʼ kkunik kinutoʼ in rech kinya ta kan upatanexik. Are chiʼ xinchoman chkij ri chʼumil pa riʼ ri chaqʼabʼ, sibʼalaj xinutoʼ rech kwaj kwetaʼmaj más uwach ri Jehová y kinya ta kan upatanexik apastaneʼ ri kkʼulmatajik».

14. ¿Jas kekunik kkibʼan ri e tat nan rech kkikʼut chkiwach ri kalkʼwal che ri Jehová are jun Dios kkikotik?

14 Ri Jehová are jun Dios che sibʼalaj kkikotik rumal che kqʼalajin pa ri jastaq che ubʼanom. Ri científicos kilom che e kʼi chke ri chikop keʼetzʼanik, junam kukʼ ri chikop kerapanik, ri e kar y e nikʼaj chik (Job 40:20). Qastzij riʼ che ri e iwalkʼwal kilom jun alaj meʼs ketzʼan rukʼ jun etzʼabʼal o ri alaj taq tzʼiʼ keʼetzʼanik. Are chiʼ kiwil ri e iwalkʼwal tajin ketzeʼnik rumal ri kkibʼan ri alaj taq awaj, utz che kinaʼtasaj chke che ri Jehová are jun Dios kkikotik (1 Tim. 1:11).

CHIXKIKOT RUKʼ RONOJEL RI UBʼANOM RI JEHOVÁ

Are chiʼ ix kʼo pa ri kʼachelaj o pa jun chi lugar che kjororik, más kʼax ta kkibʼan ri iwalkʼwal kkibʼij chiwe ri kkibʼisoj o ri kkichomaj. (Chawilaʼ ri párrafo 15).

15. ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri e tat nan rech kkichʼobʼo jas tajin kkikʼulmaj ri e kalkʼwal? (Proverbios 20:5; xuqujeʼ chawilaʼ ri wachbʼal).

15 Weneʼ ri akʼalabʼ kkaj taj kkibʼij chke ri kitat kinan ri kkibʼisoj o ri kkikʼulmaj. We ri iwalkʼwal ix je kkibʼano, ¿jas rajawaxik kibʼano rech kechʼaw iwukʼ? (Chasikʼij uwach Proverbios 20:5). E jujun taq tat nan e kuninaq echʼawinaq kukʼ ri kalkʼwal are chiʼ kebʼe pa waʼkatem pa taq ri kʼachelaj o juyubʼ. ¿Jasche e kuninaq? Rumal che xaq kitukel e kʼo kukʼ y kʼo ta chi jun jastaq ksachow kikʼuʼx. Jun tat re Taiwán Masahiko ubʼiʼ kubʼij ri toʼwinaq areʼ: «Más kojkunik kqataʼ chke ri akʼalabʼ jas kkinaʼo o jas kkichomaj are chiʼ oj kʼo pa jun juyubʼ o pa ri playa». Ri al Katya che xojchʼaw kan chrij pa ri párrafo 9, kubʼij: «Are chiʼ kintzalij lo pa ri tijobʼal, kojbʼe pa jun jeʼlalaj parque rukʼ ri nunan, rumal laʼ más kʼax ta kinbʼano kinchʼaw rukʼ chrij ri kinbʼisoj o chrij ri kinkʼulmaj pa ri tijobʼal».

16. ¿Jas kkibʼan ri familias rech kekikot rukʼ ronojel ri jastaq ubʼanom ri Jehová?

16 Ronojel ri jastaq che ubʼanom ri Jehová ktobʼan chke ri familias rech kekikotik y kʼo utz achilanik chkixoʼl. Ri Biblia kubʼij che kʼo «jun joqʼotaj chik [re] tzeʼn» y «jun joqʼotaj chik che kʼolem pa nimaqʼij» (Ecl. 3:1, 4). Ri Jehová ubʼanom jeʼlalaj taq jastaq rech kojkikotik. E kʼi familias utz kkilo kebʼe pa taq ri juyubʼ, cho jun uwo saq o chuchiʼ ri mar. E kʼi akʼalabʼ utz kkilo keʼetzʼan pa ri parque, kekil ri awaj, kemuxan pa ri jaʼ, lago o mar. Qastzij che kʼo kʼi jastaq ubʼanom ri Jehová che kuya kikotemal chqe.

17. ¿Jasche rajawaxik che ri e tat nan kekitoʼ ri kalkʼwal rech kekikot rumal ri ubʼanom ri Jehová?

17 Pa ri kʼakʼ uwach Ulew más kekikot chi na riʼ ri tat nan kukʼ ri kalkʼwal rumal ronojel ri ubʼanom ri Jehová. Kqaxibʼij ta chi qibʼ chke ri chikop y ri e areʼ kkixibʼij ta chi kibʼ chqe (Is. 11:6-9). Kkʼojiʼ na kʼi qatiempo che rilik ronojel ri ubʼanom ri Jehová (Sal. 22:26). Are kʼu, tat nan kiweyeʼj ta na kʼa pa ri kʼakʼ uwach Ulew rech keʼitoʼ ri iwalkʼwal che uchomaxik chrij ri ubʼanom ri Jehová y ri e ubʼantajik. We kimik kikʼut chkiwach ri iwalkʼwal chrij ri Jehová rukʼ ri ubʼanom, kkinaʼ riʼ ri xunaʼ ri qʼatal tzij David che xubʼij: «¡Man kʼo ta dios ri kjunamataj ta ukʼ la, Ajawaxel! ¡Man kʼo ta jun jasach ri kjunamataj ta kukʼ ri chak la!» (Sal. 86:8).

BʼIXONEM 134 Ri alkʼwalabʼ e utewchibʼal ri Dios

a E kʼi qachalal knaʼtaj chke ri xkibʼan ri kitat kinan che ukʼutik chkiwach chrij ri Jehová rumal ri jastaq che ubʼanom. Rumal laʼ, we ri at e kʼo awalkʼwal ¿jas kabʼan che ukʼutik chkiwach chrij ri Jehová rukʼ ri jastaq ubʼanom? Pa wajun kʼutunem kqil na ri urespuesta.