Ir al contenido

Ir al índice

KIKʼASLEMAL RI E WINAQ

Xintzukuj jun kʼaslemal che kʼo ubʼeʼal

Xintzukuj jun kʼaslemal che kʼo ubʼeʼal

ARE chiʼ in kʼo pa uwiʼ ri mar Mediterráneo, sibʼalaj xinxibʼij wibʼ are chiʼ xinwilo che ri alaj nubarco tajin kok joron chupam. Tekʼuriʼ xpe jun nimalaj kaqiqʼ jabʼ. Sibʼalaj xinxibʼij wibʼ y qʼaxinaq chi kʼi junabʼ, kʼateʼ riʼ xinbʼan chi jumul ri nuchʼawem. ¿Jasche in kʼo chilaʼ? Kwaj kintzijoj ri xinkʼulmaj pa ri nukʼaslemal.

Are chiʼ kʼo siete nujunabʼ ri nufamilia xuqujeʼ ri in oj kʼo pa Brasil.

Xinalax pa ri tinamit Países Bajos pa 1948. Xojbʼe rukʼ ri nufamilia pa ri tinamit São Paulo (Brasil) pa 1949. Ri e nutat amaqʼel kebʼe pa ri iglesia y oj naqʼatal che usikʼixik ri Biblia are chiʼ tijtajnaq chi ri qawa chaqʼabʼ. Y pa ri junabʼ 1959, xojbʼe pa Estados Unidos, pa Massachusetts.

Oj ocho oj kʼo pa ri familia y ri nutat sibʼalaj kchakunik rech kuya ri kajwataj chqe. Pa ronojel ri junabʼ xubʼan jalajoj taq chak: xukʼayij jastaq pa taq bʼe, xchakun che usukʼumaxik taq carreteras y agente rech kʼayij re jun compañía aérea internacional. Qonojel utz kqilo che kchakun pa wajun compañía rumal che rukʼ wariʼ kojbʼe pa kʼi taq lugares.

Are chiʼ in ala, amaqʼel kinchomaj jas kwaj kinbʼano are chiʼ kinnimarik. Jujun chke ri wachiʼl xebʼe pa ri universidad nikʼaj chik xebʼe pa ri ejército. Are kʼu in kʼo ta xubʼij nukʼuʼx che kinbʼe pa ri ejército rumal che utz taj kinwilo kinyajanik y kinchʼojinik. Rumal laʼ xinchomaj xinbʼe pa ri universidad rech kinbʼe ta pa ri ejército. Are kʼu ri qas kwaj, are kitoʼik ri winaq, rumal che wariʼ kubʼano che kʼo upatan ri nukʼaslemal.

ARE CHIʼ IN KʼO PA RI UNIVERSIDAD

Pa kʼi junabʼ, xintzukuj ri kʼaslemal ri qas kʼo ubʼeʼal.

Are chiʼ in kʼo pa ri universidad, utz xwil ri antropología rumal che kwaj kwetaʼmaj jawchiʼ petinaq wi ri qakʼaslemal. Ri ajtijabʼ kechʼaw chrij ri evolución y kkaj che oj kojkojon chrij. Are kʼu ri kyaʼ ubʼixik chrij wariʼ kʼo ta ubʼeʼal, rumal che kʼo ta jun jastaq kkʼutuwik che qastzij ri kbʼixik. Are kʼu are wariʼ ri kkibʼan ri científicos.

Xuqujeʼ kkʼut ta chuwach jun winaq rech kʼo jun utzalaj ukʼaslemal, xaneʼ kkibʼij che jun winaq kkunik kubʼan apachike jastaq, paneʼ utz o utz taj rech kuriq utzilal. Are chiʼ in kʼo kukʼ ri wachiʼl pa ri nimaqʼij y kintij drogas kuya kikotemal chwe, are kʼu naj ta kuchʼijo. Y kinchomaj che we are waʼ ri qastzij kʼaslemal.

Pa riʼ ri tiempo, xinbʼe pa ri tinamit Boston y xintzʼibʼaj nubʼiʼ pa ri universidad. Rech kinkunik kintoj ri westudios, xintzukuj nuchak y chilaʼ nabʼe mul xwetaʼmaj uwach jun testigo rech Jehová. Junam kojchakunik y jumul xutzijoj chwe ri profecía re ri «wuqubʼ junabʼ» o siete tiempos che kriqitaj pa ri capítulo 4 re Daniel y xukʼut chnuwach che oj kʼo pa ri kʼisbʼal taq qʼij (Dan. 4:13-17). Aninaq xinchʼobʼo che we amaqʼel kintzijon rukʼ chrij ri Biblia y kinkojon chrij ri kubʼij, rajawaxik riʼ kinkʼex ri nuchomanik y ronojel ri kinbʼano. Rumal laʼ, xwaj ta chik kinwachilaj.

Pa ri universidad, pa jujun taq clases xintijoj wibʼ rech are chiʼ kinopan pa América del Sur kinkunik kinbʼan jujun taq chak re voluntariado. Xinchomaj che we kintobʼan che ubʼanik taq ri chak re ri tinamit che kitoʼik ri e nikʼaj chik, kuya kikotemal pa ri nukʼaslemal. Are kʼu wariʼ xinutoʼo rech xinchoman más chrij, ¿jas más kinbʼan che kitoʼik ri winaq? Xubʼan kebʼ nukʼuʼx pa ri universidad y xinel loq are chiʼ xkʼis ri semestre.

NAJ XINBʼE WI CHE UTZUKUXIK RI QAS KUYA KIKOTEMAL CHWE PA RI NUKʼASLEMAL

Pa ri mayo re 1970, xinbʼe pa Ámsterdam (Países Bajos) rech kinchakun pa ri compañía aérea jawiʼ xchakun wi ri nutat. Rumal wajun chak riʼ, xinkunik xwetaʼmaj kʼi taq tinamit re ri uwach Ulew, xinbʼe pa África, pa América del Norte y del Sur, pa Asia y pa Europa. Are kʼu aninaq xwilo che pa ronojel taq ri tinamit kʼo kʼi kʼaxkʼolil y kʼo ta jun winaq kkunik kusukʼumaj. Xintaqej uchomaxik che kwaj kinbʼan jun jastaq che qas kʼo upatan, rumal laʼ xintzalij chi bʼi pa Estados Unidos y xinok chi jumul pa ri universidad re Boston.

Are kʼu chiʼ xinopan chi jumul chilaʼ, xinchʼobʼo che kinriq ta ri urespuestas ri nupreguntas. Rumal che wetaʼm taj jas kinbʼano, xintaʼ tobʼanik che ri wajtij re Antropología. Y xinmayo che xubʼij wariʼ chwe: «¿Jasche at kʼo na pa ri universidad? ¡Chayaʼ kanoq!». Xa jumul xubʼij chwe: rumal laʼ xinya kan ri universidad y xintzalij ta chi jumul.

Xinnaʼ na che kʼo ta upatan ri nukʼaslemal, rumal laʼ xinkʼojiʼ rukʼ jun jupuq winaq kbʼix hippie chke, e areʼ kkitzukuj ri jamaril y ri loqʼoqʼebʼal. Kukʼ jujun wachiʼl junam xojel lo pa Estados Unidos kqatakʼabʼaʼ ri chʼichʼ rech kojkikʼam bʼik y jelaʼ xqabʼano rech xojopan pa Acapulco (México). Kqamulij qibʼ kukʼ nikʼaj chi hippies, che kqʼalajinik che kʼo ta jastaq kkibʼisoj. Tekʼuriʼ xwilo che ri kkibʼan pa ri kikʼaslemal kʼo ta upatan y che ri kikotemal kkinaʼo xaq kqʼatan kanoq. Rumal che e kʼi chke e sukʼ ta pa ri kikʼaslemal y keʼelqʼanik.

XINTAQEJ UTZUKUXIK RI KIKOTEMAL PA RI ALAJ NUBARCO

Rukʼ jun wachiʼl, xinbʼe che utzukuxik jun isla che sibʼalaj kotzʼiʼj uwach.

Pa riʼ ri tiempo, xnaʼtaj chwe che kʼo jun jastaq xwaj xinbʼano are chiʼ kʼa in akʼal na: xwaj che kinux ri capitán re taq ri barcos. Are kʼu, xaq xiw kinkun riʼ che ubʼanik we kinloqʼ jun alaj nubarco. Rumal che kʼo jun wachiʼl a Tom ubʼiʼ je kraj kubʼano, xqachomaj che kqasolij ronojel ri uwach Ulew pa barco. Xwaj che xinriq jun alaj isla che sibʼalaj kotzʼiʼj ri uwach, are kʼu kʼo ta e qʼatal taq tzij chupam.

Ri a Tom y in xojopan pa Arenys de Mar, chunaqaj Barcelona (España), are chiʼ xojopan chilaʼ xqaloqʼ jun alaj barco 9 metros urabʼik (31 pies) Llygra ubʼiʼ. Xqakʼojoj jujun taq jastaq rech kbʼin pa uwiʼ ri mar. Rumal che qas ta rajawaxik kojopan aninaq pa jun chi lugar, xqesaj ri umotor ri alaj qabarco rech xqanojisaj che joron ktijowik. Xuqujeʼ xqaloqʼ bʼi kebʼ cheʼ kbʼix remos che, a 5 metros urabʼik (16 pies) rech kojkunik kqakʼam bʼi ri alaj qabarco y kojopan pa alaj taq puertos. Xojok bʼi pa uwiʼ ri mar rech kojopan pa Seychelles, pa ri océano Índico. Ri xqachomaj che kqabʼano are che kojbʼe chuchiʼ ri mar occidental re África y kqasutij rij Buena Esperanza (Sudáfrica). Rech kqetaʼmaj jawiʼ rajawaxik kojbʼe wi, xqakoj ri sextante y xqakoj ri chʼumil y jujun taq mapas astronómicos y almanaques rech xqariq ri qabʼe. Sibʼalaj xinmayo rumal che qas utz uriqik ri qabʼe xqabʼano.

Aninaq xqilo che ri alaj qʼeʼl qabarco rumal che xa cheʼ kojom che kkun ta riʼ kojukʼam bʼi pa uwiʼ ri océano. Pa jun hora kok 22 litros (6 galones) joron chupam. Junam rukʼ ri xinbʼij chiwe nabʼe, are chiʼ xpe jun nimalaj kaqiqʼ jabʼ sibʼalaj xinxiʼj wibʼ y kʼateʼ riʼ ri nabʼe mul chik xinbʼan nuchʼawem pa kʼi junabʼ. Xinbʼij che ri Dios che we kojutoʼo rech kojkʼasiʼk, kinkoj nuchuqʼabʼ che retaʼmaxik uwach. Xtaniʼ ri kaqiqʼ jabʼ y che waʼ jumul qastzij xinbʼan ri xinbʼij che.

Chilaʼ chukʼuʼx ri mar, xinmaj usikʼixik uwach ri nuBiblia. Chachomajampeʼ, at kʼo chunikʼajal ri mar Mediterráneo pa ri abarco y chanaqaj kepixkʼan ri kar pa uwiʼ ri joron, ri delfines y kʼo jeʼlalaj taq paisajes. Chaqʼabʼ, sibʼalaj utz kwil rilik ri Vía Láctea y xubʼan chwe che kinkojo che kʼo jun Dios kel ukʼuʼx chke ri winaq.

Are chiʼ oj qʼaxinaq chi jujun taq semanas pa uwiʼ ri mar, xojopan pa Alicante (España) y chilaʼ xqaj xqakʼayij ri alaj qabarco rech kqaloqʼ jun chik che más utz na. Y rumal che kʼo ta jun winaq kraj kuloqʼ jun alaj barco che qʼeʼl chik, kʼo ta umotor y che kok joron chupam, kʼax xqariq che ukʼayixik. Are kʼu ri más utz are che xkʼojiʼ más nutiempo rech xinsikʼij uwach ri Biblia.

Are chiʼ xinmaj más usikʼixik uwach ri Biblia, más xwilo che junam rukʼ jun manual che kojutoʼo rech qas kojkikotik. Xinmayo che chupam ri Biblia kʼo taqanik rech chʼajchʼoj ri qakʼaslemal y xintaʼ chbʼil wibʼ, ¿jasche oj kʼi che kqabʼij che oj cristianos, kqabʼan ta wariʼ?

Xinchomaj che rajawaxik kinkʼex kʼi jastaq pa nukʼaslemal y xinbʼano, rumal laʼ xinya kan utijik drogas. Xinchomaj che e kʼo winaq riʼ tajin kebʼanow ronojel ri kubʼij ri Biblia y xwaj xeʼenriqo. Xinbʼan chi jumul nuchʼawem, xinbʼij che ri Dios che kukʼam nubʼe rech keʼenriq riʼ ri winaq.

ARE CHIʼ XINMAJ UTZUKUXIK RI KOJONEM CHE KKIBʼIJ RI QAS UBʼEʼAL

Rech kinriq ri kojonem che qas kkibʼij ri ubʼeʼal, xinchomaj che utz keʼenikʼoj chkijujunal y we utz ta ri kkikʼutu, keʼinchup kan pa ri nulista. Are chiʼ xinmaj bʼinem pa taq ri calles re Alicante, xwilo che kʼo kʼi edificios re taq kojonem. Are kʼu, rumal che xwilo che kʼo imágenes chupam, kʼax ta xinbʼan che uchupik pa ri lista nukʼamon bʼik.

Jun qʼij domingo bʼenaqʼij, in kʼo pa uwiʼ jun juyubʼ kinkaʼy apan che ri puerto, tajin kinsikʼij uwach Santiago 2:1-5, jawiʼ kubʼij wi che utz taj xaq xiw nim keqil wi ri qʼinomabʼ. Are chiʼ xintzalij lo pa ri barco, xinokʼow chuwach jun ja. Y pa uwiʼ ri uchiʼ ja kubʼij: «Ja rech Ajawbʼal kech ri Testigos rech Jehová».

Rumal laʼ xinchomaj: «Kinwil na jas kkibʼan waʼ we winaq riʼ che nukʼulaxik». Xinok bʼi pa ri Ja rech Ajawbʼal, maj nuxajabʼ, nimaʼq ri wismachiʼ y nukojom bʼi jun pantalon vaquero teqʼ chik. Ri xinokisan bʼi pa ri Ja rech Ajawbʼal xubʼij chwe che kintʼuyiʼ rukʼ jun ixoq nim chi ujunabʼ, ri ixoq sibʼalaj utz ri ubʼantajik y xinutoʼ che kiriqik ri textos re ri Biblia che tajin kukoj ri tajin kyaʼow ri chʼabʼal. Are chiʼ xkʼis ri riqbʼal ibʼ, sibʼalaj xinmayo che konojel ri xkiya rutzil nuwach sibʼalaj e utz. Y jun achi xubʼij chwe che utz kinopan rukʼ cho ri rachoch rech kojtzijon chrij ri Biblia. Are kʼu rumal che nusikʼim ta ronojel ri Biblia, xinbʼij che: «Kʼateʼ kinbʼij chawe». Are kʼu, xinmaj bʼenam pa ronojel ri e riqbʼal ibʼ.

Are chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ semanas, xinbʼe cho ri rachoch ri achi y areʼ xutzalij kiwach ronojel taq ri nupreguntas chrij ri Biblia. Y are chiʼ xqʼax chi jun semana, xusipaj lo jun bolsa chwe nojinaq che jeʼlikalaj taq jastaq. Xubʼij chwe che ri e jastaq rech jun achi che tzʼapim pa cárcel rumal che kunimaj ri taqanik che rajawaxik kqaloqʼoqʼej qibʼ y kqabʼan ta chʼoj (Is. 2:4; Juan 13:34, 35). Rukʼ wariʼ xwilo che xinriq ri tajin kintzukuj: xeʼinriq ri winaq che keniman che ri ktaqan wi ri Biblia. Xwaj ta chik xintaqej utzukuxik jun isla che sibʼalaj kotzʼiʼj uwach, xaneʼ xwaj xinmaj retaʼmaxik más ri kukʼut ri Biblia. Rumal laʼ xinchomaj xintzalij chi bʼi pa Países Bajos.

ARE CHIʼ XINMAJ UTZUKUXIK NUCHAK

Kajibʼ qʼij xinbʼinbʼej rech xinopan pa ri tinamit Groninga (Países Bajos). Xinmaj utzukuxik nuchak. Xinok pa jun carpintería y xyaʼ jun lista re preguntas chwe y chupam kutaʼ jas ri ukojonem ri winaq. Xintzʼibʼaj: «Testigo rech Jehová». Are chiʼ ri ajchaqʼe ri carpintería xusikʼij uwach, xwilo che xkʼextaj ri upalaj. Xubʼij chwe: «Kʼateʼ katinchʼabʼej apanoq». Are kʼu xinuchʼabʼej ta wi.

Pa jun chi carpintería, xintaʼ che ri ajchaqʼe we kʼo rajawaxik kbʼan chilaʼ. Xutaʼ chwe we kʼo nuwuj rech jun estudio nubʼanom o ri kubʼij wi jawiʼ in chakunaq wi nabʼe. Xinbʼij che kʼo jumul xinbʼan ubʼanik jun alaj barco rech cheʼ. Xinkikotik rumal che xubʼij chwe: «Kamaj chak wukʼ bʼenaqʼij kimik, are kʼu kʼo jun jastaq kwaj kinbʼij chawe: kwaj taj kayak problemas waral pa ri taller, rumal che in in testigo rech Jehová y nim kwil wi ri kʼo pa ri Biblia». Xinkikot más y xinbʼij che: «¡In xuqujeʼ in Testigo!». Are kʼu, are chiʼ xrilo che nimaʼq ri nuwiʼ y ri wismachiʼ, xubʼij chwe: «Aaah utz bʼaʼ, kinmaj uyaʼik etaʼmanik re ri Biblia chawe». Utz xinta ri xubʼij. Xinchʼobʼo jasche xinkʼam ta pa ri jun kan chak: Ri Jehová tajin kuya chi chwe ri nutaʼom che (Sal. 37:4). Jun junabʼ xinchakun pa ri ucarpintería ri qachalal. Pa riʼ ri tiempo xuya etaʼmanik re ri Biblia chwe y pa ri enero 1974 xinbʼan nuqasanjaʼ.

ARE CHIʼ XINRIQ RI KʼASLEMAL RI QAS KʼO UBʼEʼAL

Are chiʼ jun ikʼ qʼaxinaq, xinmaj ubʼanik jun jastaq che xuya nimalaj kikotemal chwe: ri precursorado. Pa ri ukabʼ ikʼ, xinbʼe pa Ámsterdam rech kintobʼan pa jun alaj jupuq re ri chʼabʼal español che kʼateʼ xbʼan pa riʼ ri tiempo. Sibʼalaj xinkikotik are chiʼ xinmaj uyaʼik etaʼmanik re ri Biblia pa ri chʼabʼal español y pa portugués. Pa ri mayo re ri junabʼ 1975, xinkoj che precursor especial. ¡Jun nimalaj tewchibʼal!

Jun qʼij, jun precursora especial, Catharina ubʼiʼ, xopan pa ri qariqbʼal ibʼ pa español rech kukʼut jun ixoq chqawach che kel Bolivia che tajin kuya etaʼmanik re ri Biblia che. Xqachomaj rukʼ ri al Catharina che kqataqalaʼ cartas chbʼil qibʼ, rech kqetaʼmaj más qawach y aninaq xqilo che xaq junam ri qametas. Xojkʼuliʼ pa 1976 y xojkoj che precursores especiales kʼa pa ri junabʼ 1982, are chiʼ xojsikʼix pa ri clase 73 rech Galaad. Xqamayo y xojkikotik che xojtaq bʼi pa África Oriental. Cinco junabʼ xojkʼojiʼ pa Mombasa (Kenia). Pa ri 1987, xojtaq bʼi pa Tanzania, are chiʼ ri e qʼatal taq tzij kiyaʼom chi bʼe rech ktzijox ri utzij ri Dios chilaʼ. Xojkʼojiʼ 26 junabʼ chilaʼ y tekʼuriʼ xojtzalij chi jumul pa Kenia.

Ri qabʼanom che kitoʼik ri e winaq re África Oriental che uchʼobʼik ri kukʼut ri Biblia, uyaʼom nimalaj kikotemal che ri wixoqil y chwe in.

Ri yaʼowinaq kikotemal pa qakʼaslemal are ri qabʼanom che kitoʼik ri e winaq che retaʼmaxik ri kukʼut ri Biblia. Jun kʼutbʼal, ri nabʼe winaq che xinya etaʼmanik re ri Biblia che pa Mombasa are jun achi che xinriqo are chiʼ tajin kintzijoj ri utzij ri Dios. Xinya kan kebʼ revistas che y xubʼij chwe: «Y are chiʼ kinkʼis usikʼixik uwach, ¿jas kinbʼan chik?». Are chiʼ qʼaxinaq chi jun semana, xinmaj uyaʼik etaʼmanik re ri Biblia che, rukʼ ri wuj Usted puede vivir para siempre en el paraíso en la Tierra, che kʼateʼ xel lo pa ri chʼabʼal suajili. Are chiʼ xqʼax jun junabʼ xubʼan uqasanjaʼ y xux precursor regular. Xumaj lo pa riʼ ri tiempo, areʼ y ri rixoqil e kitoʼm weneʼ 100 winaq che ujachik kikʼaslemal che ri Jehová y ubʼanik kiqasanjaʼ.

In y ri al Catharina qilom che ri Jehová keʼutewchij ri upatanelabʼ rukʼ jun kʼaslemal che qas kʼo ubʼeʼal.

Are chiʼ xinchʼobʼo jas qas riʼ ri kyaʼow kikotemal pa ri qakʼaslemal, xinnaʼo che in junam rukʼ ri ajkʼay che xuriq jun perla nim ubʼanik y xraj taj xutzaqo (Mat. 13:45, 46). Xwaj xinmaj kitoʼik ri e nikʼaj chik rech kkiriq ri qas kyaʼow kikotemal pa kikʼaslemal. Rukʼ ri loqʼalaj wixoqil, qas qilom rukʼ ri qabʼaqwach che ri Jehová keʼutewchij ri upatanelabʼ rukʼ jun kʼaslemal che qas kʼo kikotemal chupam.