Rech kinbʼij chiwe, nabʼe kwaj kinbʼij jas ri xbʼanowik rech xinmaj upatanixik ri Jehová pa tiempo completo.

Xinalax pa ri 1942, pa ri jeʼlikalaj isla caribeña re Curazao. Ri nutat xalax pa Surinam, are kʼu xopan pa Curazao rumal uchak. Are chiʼ majaʼ kinkʼojik xubʼan uqasanjaʼ. Are jun chke ri nabʼe taq Testigos pa Curazao. a Oj cinco ri oj ralkʼwal y ronojel taq semana kojutijoj rukʼ ri Biblia, are kʼu ri oj kʼo jujun mul qas ta kqaj kqabʼano. Are chiʼ kʼo 14 nujunabʼ, ri nutat xubʼij chqe che rajawaxik kojbʼe pa Surinam rech keqachajij ri watiʼt, ri unan ri nutat, che nim chi ujunabʼ.

Pa Surinam, xinbʼan wachiʼl chke alabʼom alitomabʼ che tajin kkipatanij ri Jehová rukʼ ronojel kanimaʼ. E nabʼeʼal chi jubʼiqʼ chnuwach y e precursores regulares. Are chiʼ ketzijon chrij ri xkibʼan che utzijoxik ri utzij ri Dios, sibʼalaj kekikotik. Are chiʼ kkʼis ri riqbʼal ibʼ utz kqilo kojtzijon chrij ri jastaq re ri Biblia, jujun taq mul kojtʼuyiʼ che utzijoxik y kojkaʼy cho ri kaj nojinaq che chʼumil. Rumal ri kitobʼanik e areʼ, xinchʼobʼ ri kwaj kinbʼan rukʼ ri nukʼaslemal: xwaj xinchakun rukʼ ri Jehová. Rumal laʼ are chiʼ kʼateʼ 16 nujunabʼ xinbʼan nuqasanjaʼ, y are chiʼ xtzʼaqat 18 xinmaj ri precursorado regular.

Pa ri precursorado, xwetaʼmaj kʼi jastaq che in utoʼm pa ronojel ri nubʼanom che upatanixik ri Jehová pa tiempo completo. Jun chke ri xwetaʼmaj are che xwilo che nim ubʼanik ketijox ri e qachalal. Are chiʼ xinux precursor, kʼo jun qachalal misionero Willem van Seijl ubʼiʼ sibʼalaj xuya tobʼanik chwe. b Xwetaʼmaj kʼi jastaq rukʼ chrij ri kbʼan che rilixik  ri eqeleʼn re ri congregación. Pa riʼ ri tiempo sibʼalaj nim xinutoʼ wi ronojel ri xubʼan che nutijoxik. Are chiʼ qʼaxinaq chi jun junabʼ xinkoj che precursor especial, y tekʼuriʼ xintaq bʼi che kilixik ri alaj taq jupuq qachalal che e kʼo pa taq ri kʼachelaj re Surinam. ¡Nim xwil ri xubʼan ri qachalal che nutijoxik! Rumal laʼ amaqʼel kinwesaj nutiempo che kitijoxik ri e nikʼaj chik.

Ri ukabʼ jastaq che xwetaʼmaj are che más utz na kkʼojiʼ ta kʼi jastaq qech, are kʼu kqaya pa cholajil ronojel. Pa ri nabʼe taq qʼij re ri ikʼ, xqil rukʼ ri jun chi precursor especial jas jastaq kajwataj chqe pa nikʼaj chi semanas. Rumal laʼ, jun chqe naj ri viaje kubʼan bʼik rech kopan kʼa pa ri capital y keʼuloqʼo lo ri jastaq qech. Rajawaxik utz kqabʼan che ukojik ri jubʼiqʼ pwaq che kyaʼ chqe y ri jastaq che kqaloqʼo rech kʼo kqatij pa ronojel jun ikʼ. Rumal che we kkʼis ri kqatij pa ri kʼachelaj, kʼo ta kojtoʼwik. Are chiʼ kʼa in ala na xwetaʼmaj che qas ta kʼi jastaq kajwataj chwe, are kʼu kinya pa cholajil ronojel ri jastaq, wariʼ xinutoʼo rech are más xwilij upatanixik ri Jehová.

Ri urox jastaq che xwetaʼmaj, are che más utz ketijox ri winaq che ri uTzij ri Dios pa ri kichʼabʼal. Are chiʼ kʼa in akʼal na kinchʼaw pa holandés, inglés, papiamento y surinamés (xuqujeʼ kbʼix sranan che), jun chʼabʼal che sibʼalaj kkoj pa ri tinamit Surinam. Are kʼu pa ri kʼachelaj xwilo che ri winaq más utz kkita ri utzij ri Dios are chiʼ kojchʼaw pa ri kichʼabʼal. Kʼax xinriq che ubʼixik jujun taq tzij pa ri kichʼabʼal, junam rukʼ ri saramacano, che kukoj tzij che rajawaxik ko kabʼij y nikʼaj chi tzij ko ta kabʼij. Are kʼu, kʼo xupatanij ri chuqʼabʼ xinkojo. Kitoʼik ri winaq pa ri kichʼabʼal in utoʼm pa kʼi junabʼ rech keʼintoʼ e nikʼaj chik che retaʼmaxik ri qas kukʼut ri Biblia.

Junam rukʼ ri kkʼulmataj amaqʼel, kʼi mul xinsach che ubʼixik taq ri tzij y sibʼalaj xinkʼixik. Jun kʼutbʼal, jumul xintaʼ che jun tijoxel re ri Biblia che kchʼaw pa saramacano we utz chi ri upam, rumal che nabʼe kanoq kqʼoxow ri upam. Are kʼu, ri xinbʼij are che we yawabʼ winaq chik. Iwetaʼm chik, ri xinbʼij utz ta xuto. Paneʼ kʼo tzij qas ta utz xinbʼan che ubʼixik, amaqʼel xinkoj nuchuqʼabʼ rech kinchʼaw pa ri kichʼabʼal ri winaq.

Pa ri 1970 xinkoj che solinel re circuito. Pa riʼ ri junabʼ xinbʼe che kisolixik kʼi jupuq taq qachalal che naj e kʼo wi pa ri kʼachelaj rech keʼinkʼutu ri chʼabʼal chkiwach che bʼanom rukʼ taq wachbʼal ubʼiʼ «Usolixik ri central mundial kech ri testigos rech Jehová». Rech keqasolij ri qachalal, in y e nikʼaj chi qachalal kojbʼe puwiʼ taq ri joron pa alaj taq piraguas bʼanom rukʼ cheʼ. Kqakʼam bʼi jun motor, gasolina, lámparas y nikʼaj chi chakubʼal rech kqakʼutbʼej ri chʼabʼal rukʼ wachbʼal. Are chiʼ kojopan pa jun tinamit, kqeqaj bʼi ronojel wariʼ kojbʼe chqaqan kojopan pa ri alaj tinamit jawiʼ kqakʼut wi ri chʼabʼal. Ri más knaʼtaj chwe are chiʼ kojbʼe che ukʼutik wariʼ are che ri winaq sibʼalaj kemaltyoxinik. Sibʼalaj kinkikotik rumal che wetaʼm uwach ri Jehová y wetaʼm ri kbʼan pa ri utinamit pa ri uwach Ulew. Weneʼ jujun taq mul xinriq kʼax, are kʼu kjunamataj ta rukʼ ri tewchibʼal che kuriq jun winaq are chiʼ kchakun rukʼ ri Jehová.

Wetaʼm che más utz we kʼulan ta jun solinel re circuito rech más kʼo kʼi kubʼano, are kʼu xwaj xintzukuj jun wachiʼl rech kwachilaj pa ronojel ri nukʼaslemal. Rumal laʼ, xinmaj utaʼik che ri Jehová che kinutoʼ che uriqik jun wixoqil che kraj kpatanin wukʼ pa taq ri kʼachelaj y che xuqujeʼ utz kril wajun eqeleʼn paneʼ kʼo jujun taq kʼax kqariqo. Are chiʼ kʼateʼ jun junabʼ qʼaxinaq, xinmaj uchʼabʼexik ri al Ethel, jun precursora especial che kukoj uchuqʼabʼ che upatanixik ri Jehová apastaneʼ ri kuriqo. Are chiʼ ri al Ethel kʼa alaj ali na sibʼalaj utz xril ri ukʼutbʼal ri apóstol Pablo y xraj xresaj uwach che upatanexik más ri Jehová. Pa ri septiembre re 1971 xojkʼuliʼ rukʼ y xqataqej kisolixik ri qachalal.

Are chiʼ xkʼiy ri al Ethel qas ta kʼo jastaq kech, rumal laʼ kʼax ta xuriq che nutoʼik rech xeqasolij ri qachalal pa taq ri kʼachelaj. Jun kʼutbʼal, are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kojbʼe che kisolixik ri congregaciones che más naj e kʼo wi pa ri kʼachelaj, kʼi ta jastaq qe kqakʼam bʼik. Pa taq ri jaʼ kojchʼojoman wi y chilaʼ kqabʼan wi qatin. Xqakʼamanisaj qibʼ kqatij ronojel ri kkitij ri e qachalal, jujun taq mul kkiya iguanas chqe, kar kbʼix pirañas chke o jujun chi jastaq che kichapom lo pa ri kʼachelaj o pa taq ri jaʼ. Are chiʼ kʼo ta qalaq qakʼamon bʼik, kojwaʼ chuwach ri uxaq taq ankiney. Y are chiʼ kʼo ta qacuchara qakʼamom bʼik, rukʼ uwiʼ taq qaqʼabʼ kojwaʼ wi. Kqachomaj rukʼ ri al Ethel che ubʼanik wariʼ che upatanixik ri Jehová oj utoʼm rech kubʼan más ko ri qakʼulanem (Ecl. 4:12). ¡Kʼo ta chi nijun jastaq más utz chuwach wariʼ!

Ri xinbʼij nabʼe kanoq xqakʼulmaj are chiʼ xojtzalij lo che kisolixik jun jupuq qachalal che naj e kʼo wi. Are chiʼ ri piragua xojukʼam bʼi pa ri jaʼ che aninaq kbʼinik xqaj bʼi jubʼiqʼ chuxeʼ ri joron y aninaq xojukʼam bʼi chuchiʼ. Xqariq ta kʼax rumal che qakojom bʼi qachalecos salvavidas y xojtzaq ta pa ri jaʼ. Are kʼu ri piragua xnoj che joron. Rumal laʼ, rajawaxik  xqakʼaq kan ri qarikil che kʼo chupam ri qakʼolbʼal rech xqesaj ri jaʼ chupam ri alaj piragua.

Rumal che kʼo ta chi qarikil, xqamaj bʼi kichapik kar xojxuliʼk. Are kʼu kʼo ta xqariqo. Rumal laʼ, xqataʼ che ri Jehová che kuya ri qawa pa riʼ ri qʼij. Are taq kʼateʼ xbʼantaj qachʼawem, jun chke ri qachalal xukʼaq ri kʼaʼm pa ri joron xaq kʼateʼ xril jun kar xekel lo che, rumal laʼ xqariq ri qawa pa riʼ ri chaqʼabʼ y ri oj cinco xojnojik.

Cinco junabʼ chik tajin kqapatanij ri Jehová che kisolixik ri e qachalal pa ri circuito are chiʼ xkanaj yawabʼ winaq ri al Ethel. Sibʼalaj xinkikotik, are kʼu wetaʼm taj jas jastaq kkʼextaj pa ri qakʼaslemal. Ri kqaj rukʼ ri al Ethel are che kqaya ta kan upatanexik ri Jehová pa tiempo completo, we kbʼanik. Pa ri 1976 xkʼojiʼ ri nabʼe qalkʼwal, Ethniël ubʼiʼ, y are chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ junabʼ rukʼ nikʼaj xkʼojiʼ chi ri a Giovanni.

Rumal che sibʼalaj kʼo rajawaxik kqabʼan pa ri circuito pa Surinam, ri sucursal xubʼij chwe che utz kintaqej na kisolixik ri qachalal re taq ri congregaciones. Are chiʼ kʼa e majaʼ na ri akʼalabʼ keʼinsolij circuitos che qas ta kʼi congregaciones kʼo chupam. Rumal laʼ, pa jun ikʼ kinkunik kinkoj kebʼ semanas che kisolixik congregaciones y kebʼ semanas kinkoj che ri precursorado pa ri nucongregación. Ri al Ethel y ri akʼalabʼ kebʼe wukʼ are chiʼ kinsolij congregaciones che kʼo naqaj che ri qachoch. Are kʼu, we kʼo nimaʼq taq riqbʼal ibʼ o we rajawaxik keʼinsolij ri qachalal kʼa pa taq ri kʼachelaj, xaq nutukel kinbʼek.

Rech kinkun che rilik ronojel ri eqeleʼn yaʼom chwe, rajawaxik kinya pa cholajil ri kinbʼano. Qas xwilo che rajawaxik kqabʼan ronojel semanas ri qʼijilanik pa ri familia, y je xqabʼano. Are chiʼ kinbʼe pa ri kʼachelaj che kisolixik ri e qachalal, are ri al Ethel kbʼanow kan ri qʼijilanik pa ri familia kukʼ ri akʼalabʼ. Xqilo che rajawaxik kʼo kqabʼan pa ri qafamilia. Jujun taq mul kojetzʼan kukʼ ri akʼalabʼ, kojwakat pa taq ri lugares chunaqaj ri qachoch. Kʼi mul matam kinwar chaqʼabʼ rumal che kintijoj kan wibʼ che ri weqeleʼn pa taq ri congregaciones. Ri al Ethel junam rukʼ ri sakʼajalaj ixoq che kbʼix pa Proverbios 31:15, rumal che sibʼalaj aqʼabʼil kwalijik rech kubʼanalaʼ ri qawa y kojkunik kqasikʼij uwach ri texto  re ri qʼij are chiʼ majaʼ kebʼe ri qalkʼwal pa ri escuela. Sibʼalaj kinmaltyoxin che ri Jehová che uyaʼom jun wixoqil che kinutoʼ che ubʼanik ronojel taq ri weqeleʼn paneʼ kʼo jujun taq kʼax kqariqo.

Ri al Ethel y ri in xqakoj qachuqʼabʼ che kitijoxik ri akʼalabʼ rech kkiloqʼoqʼej ri Jehová y utz kkil utzijoxik ri utzij. Xqaj che kkipatanij ri Jehová pa tiempo completo, are kʼu xa ta rumal che keqataqchiʼj che ubʼanik, xaneʼ kqaj che qas e areʼ kechaʼowik. Ronojel tiempo xojchʼaw kukʼ chrij ri kikotemal kuya upatanexik ri Jehová pa tiempo completo. Paneʼ kojchʼaw jujun mul chrij taq ri kʼax kqariqo, are kʼu más kojchʼaw chrij ri ubʼanom ri Jehová che qatoʼik y che utewchixik ri qafamilia. Xuqujeʼ qas xqilo che ri akʼalabʼ amaqʼel kekʼojiʼ kukʼ qachalal che kkiya ri Jehová pa nabʼe lugar pa ri kikʼaslemal.

Amaqʼel xqariq ri xajwataj chqe rumal ri utobʼanik ri Jehová. Are kʼu xuqujeʼ xinkoj nuchuqʼabʼ rech xinbʼan ri rajawaxik kubʼan jun tat. Ri xwetaʼmaj pa ri kʼachelaj are chiʼ majaʼ kinkʼuliʼk y are chiʼ in precursor especial, xinutoʼo rech qas kinchomaj na ri kinbʼano y rech utz kinbʼan che ukojik ri pwaq. Are kʼu, jujun taq mul paneʼ kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik wariʼ, qas ta kojkun che uriqik ronojel ri kajwataj chqe. Wetaʼm che pa ronojel riʼ ri tiempo sibʼalaj xojutoʼ ri Jehová. Jun kʼutbʼal, pa ri kʼisbʼal taq junabʼ ochenta y pa ri umajtajik ri junabʼ noventa xbʼan jun chʼoj pa Surinam. Jujun taq mul xqariq kʼax che uriqik ri kqatijo, are kʼu ri Jehová amaqʼel xojuchajij (Mat. 6:32).

Ri Jehová uyaʼom kikotemal chqe y ronojel ri kajwatajik; kʼo ta jumul xojuwonobʼa kanoq. Ri e qalkʼwal are jun nimalaj tewchibʼal chqe, y kitijoxik rech kkiloqʼoqʼej ri Jehová are jun nimalaj eqeleʼn. Sibʼalaj kojkikotik rumal che tajin kkikoj ri kikʼaslemal che upatanixik ri Jehová pa ri tiempo completo. Ri a Ethniël y ri a Giovanni kibʼanom graduar kibʼ pa e tijobʼal re ri utinamit ri Jehová y kimik tajin kepatanin pa ri sucursal re Surinam kukʼ ri kixoqil.

Oj rijabʼ chi rukʼ ri al Ethel, are kʼu oj precursores especiales na. Y sibʼalaj latzʼ qawach ronojel tiempo, rumal laʼ kʼo ta nutiempo rech kwetaʼmaj kinmuxanik. Are kʼu kinchomaj che ronojel utz ri xinchaʼ ubʼanik. Are chiʼ kinchoman chrij ri nukʼaslemal, qas rukʼ ronojel wanimaʼ kinbʼij che are chiʼ kʼa in ala na xinkunik xinchaʼ jun chke ri jastaq más nim ubʼanik pa ri nukʼaslemal: upatanexik ri Jehová pa tiempo completo.