Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 45

BʼIXONEM 138 Ri e saq wiʼaj, e jun jeʼlalaj corona

¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xkibʼij kan ri upatanelabʼ ri Jehová ojer kanoq?

¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xkibʼij kan ri upatanelabʼ ri Jehová ojer kanoq?

«Ri riʼjabʼ taq tatayibʼ kʼo kinoʼjibʼal; ri kijunabʼ are yowinaq etaʼmanik chke» (JOB 12:12).

KYAʼ UBʼIXIK

Kqariq utzilal kamik y pa ri petinaq are chiʼ kqanimaj ri Jehová.

1. ¿Jasche kʼi kqetaʼmaj kukʼ ri nim chi kijunabʼ?

 OJ JUNTIR kajwataj tobʼanik chqe rech utz ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal. Ri kʼamal taq bʼe y ri e qachalal che nim kikojonik kekunik kojkitoʼoʼ. Paneʼ más nim chi ri kijunabʼ chqawach are kʼu utz che kqataʼ ri kkibʼij chqe y kqachomaj taj che kʼo ta upatan ri kkibʼij. Ri Jehová kraj che kʼo kqetaʼmaj kukʼ ri nim chi ki junabʼ. Ri e areʼ kʼo más kijunabʼ, ketaʼmabʼal y más kʼo kinoʼj chqawach oj (Job 12:12).

2. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

2 Ojer kanoq ri Jehová xeʼukoj ri upatanelabʼ che nim chi kijunabʼ che ukʼamik ubʼe ri utinamit. Chojchoman chrij ri Moisés, ri David y ri apóstol Juan. Ri e areʼ xekʼojiʼ pa jalajoj taq tiempo y jalajoj ri xkikʼulmaj. Are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj che kekamik, xkiya kan utz taq pixabʼ chke ri más akʼalabʼ na chkiwach. Ri oxibʼ achijabʼ riʼ are más xechʼaw chrij unimaxik ri Dios. Ri Jehová xubʼano che ri xkibʼij ri achijabʼ riʼ xtzʼibʼax kan pa ri Biblia rech kʼo kojutoʼ wi kamik. Apastaneʼ ri qajunabʼ, juntir kʼo kqetaʼmaj chrij ri xkibʼij kanoq (Rom. 15:4; 2 Tim. 3:16). Pa wajun kʼutunem riʼ, kqetaʼmaj na ri kʼisbʼal taq tzij che xkibʼij ri oxibʼ achijabʼ riʼ y jas kojutoʼ wi.

KIXKʼASIʼ NA KʼI JUNABʼ

3. ¿Jas xubʼan ri Jehová che ukojik ri Moisés?

3 Ri Moisés xupatanij ri Jehová rukʼ sukʼilal pa ronojel ri ukʼaslemal. Xux profeta, juez y kʼamal bʼe re ri utinamit ri Dios. Ri areʼ kʼi xretaʼmaj rumal che xutoʼ ri utinamit ri Jehová che resaxik lo pa Egipto y xril kʼi milagros che xubʼan ri Jehová. Xkoj rumal ri Jehová che utzʼibʼaxik ri nabʼe cinco wuj rech ri Biblia, xutzʼibʼaj ri Salmo 90 y weneʼ ri Salmo 91. Y weneʼ areʼ xtzʼibʼan ri wuj rech Job.

4. ¿E jachin xraj xutoʼ ri Moisés y jasche?

4 Ri Moisés are chiʼ kʼo chi 120 ujunabʼ y xa jubʼiqʼ chi kraj kkamik, xubʼij kan chke ri israelitas che rajawaxik knaʼtaj chke juntir ri ubʼanom ri Jehová che kitoʼik y che kichajixik. Jujun chke xkilo are chiʼ ri Jehová xubʼan kʼi milagros y are chiʼ xukʼajisaj kiwach ri egipcios (Éx. 7:3, 4). Xebʼin pa ri mar Rojo che xujaq ribʼ chkiwach y xkilo are chiʼ ri Jehová xusachisaj kiwach ri rajchʼojabʼ ri faraón (Éx. 14:29-31). Xkilo are chiʼ xechajix rumal ri Jehová pa ri desierto (Deut. 8:3, 4). Y are chiʼ xa jubʼiqʼ kraj che keʼok pa ri Tzujum Ulew, ri Moisés xubʼij chi jumul chke che kkiya ta kan upatanexik ri Jehová. a

5. ¿Jas xubʼij ri Moisés pa ri kʼisbʼal mul che xtzijon kukʼ ri israelitas? (Deuteronomio 30:19, 20).

5 ¿Jas xubʼij ri Moisés? (Chasikʼij Deuteronomio 30:19, 20). Xubʼij chke che ketewchix na rumal ri Jehová. Rukʼ ri utobʼanik ri Jehová, kekunik kekʼasiʼ kʼi junabʼ pa ri Tzujum Ulew. ¡Y sibʼalaj jeʼl wajun ulew riʼ y kuya kʼi uwachinik! Ri Moisés xubʼij wariʼ che ri tinamit: «Jun ulew ri e kʼo jeʼlalaj taq tinamit ri nimaʼq chupam ri man ix ta xixyikowik; ri e kʼo wi ja ri e nojinaq che utzalaj taq jastaq ri man ix ta xixnojisanik; ri e kʼo wi kʼuʼaʼ ri man ix ta xixkʼotowik; ri e tikom wi uva xuqujeʼ aseitun ri man ix ta xixtikowik» (Deut. 6:10, 11).

6. ¿Jasche xuya bʼe ri Dios che nikʼaj chi tinamit xechʼakan pa kiwiʼ ri israelitas?

6 Ri Moisés xuqujeʼ xubʼij chke ri israelitas che we kkaj kekʼasiʼk y kekʼojiʼ pa ri tzujum ulew, rajawaxik keniman che ri Jehová. Ri Moisés xubʼij chke che kkichaʼ ri kʼaslemal rech kekam taj y che keʼux jik chuwach ri Jehová. Are kʼu ri israelitas xeniman ta che ri Jehová. Rumal laʼ ri Dios xuya bʼe che ri babilonios y ri asirios xkibʼan kʼax chke y xekesaj bʼi pa ri kitinamit (2 Rey. 17:6-8, 13, 14; 2 Crón. 36:15-17, 20).

7. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xubʼij ri Moisés? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

7 ¿Jas kqetaʼmaj chrij wariʼ? Ri nimanik kojutoʼo rech kojkam taj. Junam kukʼ ri israelitas che xa jubʼiqʼ kraj keʼok pa ri Tzujum Ulew, ri oj naj ta chi kraj che kqariq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik che ubʼim ri Dios. Kqil na are chiʼ ri uwach Ulew kux kotzʼiʼj uwach (Is. 35:1; Luc. 23:43). Ksachisax na uwach ri Satanás y ri demonios (Apoc. 20:2, 3). Ri qastzij taj kojonem kkun ta chik kekiqʼatej ri winaq rech kkipatanij ri Jehová (Apoc. 17:16). E kʼo ta chi qʼatal taq tzij che kkibʼan kʼax chke ri winaq (Apoc. 19:19, 20). Pa ri Kotzʼiʼj uwach Ulew e kʼo ta chi itzel taq winaq (Sal. 37:10, 11). E juntir ri winaq keniman na che ri Jehová, jeriʼ kkʼojiʼ na jamaril, loqʼoqʼebʼal, kikotemal y junamil chkixoʼl (Is. 11:9). ¡Are jun jeʼlikalaj kʼaslemal waʼ! Y we kojniman che ri Jehová, kojkunik kojkʼasiʼ pa ri Kotzʼiʼj uwach Ulew xa ta kebʼ oxibʼ junabʼ xaneʼ kojkam ta chik (Sal. 37:29; Juan 3:16).

We kqanimaj ri Jehová, kojkʼasiʼ pa ri kotzʼiʼj uwach Ulew xa ta kebʼ oxibʼ qʼij, xaneʼ kojkam ta chik. (Chawilaʼ ri párrafo 7).


8. ¿Jas xutoʼ wi jun qachalal misionero uchomaxik ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik? (Judas 20, 21).

8 We ksach ta pa qajolom ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik, más kqakubʼsaj qakʼuʼx riʼ chrij ri Dios paneʼ kqariq kʼax (chasikʼij Judas 20, 21). Y wariʼ kojutoʼ rech kojkun che uxutuxik ri utz taj kril ri Jehová. Jun qachalal misionero che xkʼojiʼ pa África, pa kʼi junabʼ xukoj uchuqʼabʼ rech kuxutuj ri utz ta kril ri Jehová. Ri areʼ kubʼij: «Are chiʼ xinwilo che we kinbʼan ri utz ta kril ri Jehová, weneʼ kinkun taj kinriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik, rumal laʼ xinkoj ronojel nuchuqʼabʼ che uxutuxik y xintaʼ che ri Jehová che kinutoʼo. Rukʼ ri utobʼanik xinkunik xinpatanij rukʼ kikotemal».

«UTZ KEL JUNTIR RI KABʼANO»

9. ¿Jas taq kʼax xuriq ri David pa ri ukʼaslemal?

9 Ri David xux jun utz qʼatal tzij. Xuqujeʼ xubʼan música, xutzʼibʼaj poemas, xux jun ajchʼoj y profeta. Pa kʼi taq junabʼ xbʼan kʼax che. Amaqʼel xanimaj bʼi pa jun chi tinamit, are chiʼ ri qʼatal tzij Saúl xraj xukamisaj. Y are chiʼ qʼatal tzij chik, xuqujeʼ xanimaj bʼik rech kkamisax ta rumal ri Absalón, rumal che kraj kutoqij ri qʼatbʼal tzij che. Are kʼu paneʼ kʼi kʼax xuriqo y kʼi xsach wi, xuya ta kan upatanexik ri Jehová rukʼ sukʼilal. Ri Jehová xubʼij che ri David qas kqaj chuwach. Rumal laʼ utz che kqakʼam ri pixabʼ che xuyaʼ ri David (Hech. 13:22; 1 Rey. 15:5).

10. ¿Jasche ri David xupixbʼej ri Salomón?

10 Chojchoman chrij ri xubʼij ri David che ri Salomón. Ri Jehová xuchaʼ ri Salomón rech kkanaj kan che ukʼexwach ri David y kubʼan ri templo, rech je wariʼ kyaʼ ta kan uyaʼik uqʼij ri Dios (1 Crón. 22:5). Are kʼu ri Salomón kuriq na jujun kʼax. Chqilampeʼ ri xubʼij kan ri David che.

11. ¿Jas xubʼij ri David che ri Salomón y jasche kqabʼij che qas xbʼantaj ri xubʼij che? (1 Reyes 2:2, 3; xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

11 ¿Jas xubʼij ri David? (Chasikʼij 1 Reyes 2:2, 3). Ri David xubʼij kan che ri Salomón che we kniman che ri Jehová, kuriq na utzilal pa ri ukʼaslemal. Y qas je xkʼulmataj pa kʼi taq junabʼ (1 Crón. 29:23-25). Ri Salomón xubʼan ri templo, xutzʼibʼaj kʼi wuj rech ri Biblia y ri e utzij xetzʼibʼax pa nikʼaj chi wuj rech ri Biblia. Qas xetaʼmax uwach rumal ri unojibʼal y ri uqʼinomal (1 Rey. 4:34). Are kʼu junam rukʼ ri xubʼij ri David, xaq xiw kuriq utzilal we kniman che ri Dios. Qas bʼisobʼal rumal che ri areʼ xumaj kiqʼijilaxik ri dioses. Rumal wariʼ, ri Jehová xutoʼ ta chi ri Salomón y xkun ta chik xuqʼat tzij rukʼ nojibʼal y sukʼilal (1 Rey. 11:9, 10; 12:4).

Ri kʼisbʼal taq tzij che xubʼij kan ri David che ri Salomón, kojutoʼ che rilik che we kojniman che ri Jehová, ri areʼ kuya qanojibʼal rech utz ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal. (Chawilaʼ ri párrafos 11 y 12). b


12. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xubʼij ri David?

12 ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xubʼij ri David? Ri nimanik kuyaʼ utzilal chqe (Sal. 1:1-3). Qatzij che ri Jehová kuyaʼ ta nim qaqʼij y qʼinomal junam ri xubʼan rukʼ ri Salomón. Pero we kojniman che, kuyaʼ qanojibʼal rech utz ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal (Prov. 2:6, 7; Sant. 1:5). Ri pixabʼ che kuyaʼ chqe pa ri Biblia kojutoʼo are chiʼ kqatzukuj jun qachak, ri kqabʼan che ukojik ri pwaq, are chiʼ kojbʼe pa ri escuela, ri etzʼanem che kqaj kqabʼano o ri kqaj kqilo. We kqayaʼoʼ che ri Dios kukʼam qabʼe kqariq ta kʼax riʼ (Prov. 2:10, 11). Keqariq utz taq qamigos y kʼo ri tobʼanik che kajwataj chqe rech kqariq kikotemal pa ri qa familia.

13. ¿Jas xubʼan ri qachalal Carmen rech xuriq kikotemal pa ri ukʼaslemal?

13 Ri qachalal Carmen che kel pa Mozambique, xuchomaj che kuriq kikotemal we kbʼe pa ri universidad. Rumal laʼ xbʼe pa ri universidad y xretaʼmaj Arquitectura. Xubʼij: «Sibʼalaj utz kinwil ri tajin kwetaʼmaj. Pero kresaj nu tiempo y chuqʼabʼ. A las siete y media aqʼabʼil kinjeq (kinmaj) ubʼanik estudiar y kinkʼis kʼa la seis bʼenaqʼij. Qas ta chi kinkunik kinbʼe pa ri e riqbʼal ibʼ y xqaj uchuqʼabʼ ri nukojonik. Wetaʼm che utz ta ri tajin kinbʼano» (Mat. 6:24). Ri areʼ xubʼan orar che ri Jehová y xutzukuj información pa ri e qawuj. ¿Y jas utzilal xuriqo? «Are chiʼ xinkitoʼ ri qachalal che nim kikojonik y ri nunan, xubʼano che xinyaʼ kan ri universidad y are xinpatanij ri Jehová pa tiempo completo. Rukʼ ri kitobʼanik qas utz ri xinchaʼ ubʼanik pa ri nukʼaslemal y sibʼalaj kinkikotik».

14. ¿Jas pixabʼ xuyaʼ ri Moisés y ri David?

14 Ri Moisés y ri David sibʼalaj xkiloqʼoqʼej ri Jehová y xketaʼmaj che rajawaxik keniman che. Ri kʼisbʼal taq tzij che xkibʼij are chiʼ xa jubʼiqʼ kraj che kekamik, xeʼutoʼ ri xetatabʼenik rech rukʼ sukʼilal kkipatanij ri Dios. Xuqujeʼ xkibʼij che jachin kkipatanij ta ri Jehová rukʼ sukʼilal, ketoʼ ta chi rumal y keʼutewchij ta chik. Y ri xkibʼij nim ktobʼan wi chqe oj kamik. Are chiʼ xqʼax ri tiempo, xuqujeʼ jun chi upatanel ri Dios xubʼij che nim ubʼanik ri nimanik y ri sukʼilal.

«SIBʼALAJ KINKIKOTIK»

15. ¿Jas xukʼulmaj ri apóstol Juan pa ri ukʼaslemal?

15 Sibʼalaj xloqʼoqʼex ri Juan rumal ri Jesús (Mat. 10:2; Juan 19:26). Are chiʼ ri Jesús xutzijoj ri utzij ri Dios ri Juan xteriʼ chrij y xrilo are chiʼ xubʼan milagros, xukʼut sukʼilal che ri Jesús. Xkʼojiʼ rukʼ, are chiʼ xxekebʼax chuwach ri cheʼ rech kkamisaxik y xril uwach are chiʼ xkʼastajisaxik. Xuqujeʼ xrilo are chiʼ xekʼiyar ri cristianos pa ri nabʼe siglo: are chiʼ, xaq e kebʼ oxibʼ cristianos e kʼolik y xrilo are chiʼ xtzijox ri utzij ri Dios «pa taq ronojel kʼolbʼal cho ri uwach ulew» (Col. 1:23).

16. ¿E jachin taq xkiriq utzilal rukʼ ri cartas che xutzʼibʼaj ri Juan?

16 Are chiʼ ri Juan nim chi ri ujunabʼ y pa ri kʼisbʼal taq qʼij re ri ukʼaslemal, xyaʼ ri eqeleʼn che che xutzʼibʼaj ri wuj re Apocalipsis (Apoc. 1:1). Xuqujeʼ xutzʼibʼaj ri wuj che kojom ri ubʼiʼ che y oxibʼ cartas. Ri urox carta che xutzʼibʼaj xutaq che ri utzalaj ramigo Gayo che sibʼalaj loqʼ chuwach (3 Juan 1). Pa ri tiempo riʼ, ri Juan weneʼ e kʼi utoʼm chik che uchʼobʼik chrij ri Dios. Juntir ri xutzʼibʼaj ri Juan xeʼutoʼ kʼi cristianos ojer kanoq y kojutoʼ oj kamik.

17. Junam rukʼ ri kubʼij 3 Juan 4, ¿jas kuyaʼ más kikotemal?

17 ¿Jas xutzʼibʼaj ri Juan? (Chasikʼij 3 Juan 4). Ri Juan xutzʼibʼaj che ri kuyaʼ kikotemal are unimaxik ri Dios. Are chiʼ tajin kutzʼibʼaj ri urox carta, e jujun tajin kkikʼut molom taq tzij y kkibʼano che kkijach kibʼ ri crisitanos. Are kʼu jujun kiyaʼom ta kan ri qastzij. Xkinimaj ri Jehová y tajin kkibʼano «jas ri kkibʼij ri utaqanik ri Dios» (2 Juan 4, 6). Ri sukʼ taq cristianos riʼ xaq xiw ta xkiyaʼ kikotemal che ri Juan, xaneʼ xuqujeʼ che ri Jehová (Prov. 27:11).

18. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xutzʼibʼaj kan ri Juan?

18 ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xutzʼibʼaj kan ri Juan? Ri sukʼilal kuyaʼ kikotemal chqe (1 Juan 5:3). Kuyaʼ kikotemal chqe retaʼmaxik che kojqaj chuwach ri Jehová. Kkikotik are chiʼ kqabʼan ri kraj ri areʼ y kqaxutuj ri itzel taq jastaq che kkibʼan ri winaq re wajun uwach Ulew riʼ (Prov. 23:15). Xuqujeʼ kekikot ri ángeles (Luc. 15:10). Y ri oj kojkikotik are chiʼ ri nikʼaj chik e sukʼ che ri Jehová y más na are chiʼ kkixutuj ri itzelal (2 Tes. 1:4). Are chiʼ ri itzelal ksach uwach pa ri uwach Ulew, sibʼalaj kojkikot riʼ rumal che xqakʼut sukʼilal che ri Jehová.

19. ¿Jas xubʼij jun qachalal ixoq chrij ri utzijoxik utzij ri Dios chke ri nikʼaj chik? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

19 Ri qas kuyaʼ kikotemal chqe, are utzijoxik ri utzij ri Dios. Rachel, che kel pa República Dominicana, kubʼij che are jun nimalaj eqeleʼn che kutzijoj ri utzij ri Dios chke ri nikʼaj chik. Ri areʼ kubʼij wariʼ chkij ri winaq che e utoʼom: «Sibʼalaj kuyaʼ kikotemal chwe are chiʼ kinwilo che kkimajij uloqʼoqʼexik ri Jehová, kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij y kkikʼex ri kikʼaslemal rumal che kkaj che kkikot ri Jehová kukʼ. Wariʼ kinutoʼo rech más kinkikotik paneʼ xinriq jujun taq kʼax are chiʼ xentoʼo».

Sibʼalaj kojkikotik are chiʼ keqatoʼ ri nikʼaj chik rech kkiloqʼoqʼej ri Jehová y kkinimaj. (Chawilaʼ ri párrafo 19).


KʼO CHQETAʼMAJ CHRIJ RI XKIBʼIJ KAN RI SUKʼ TAQ ACHIJABʼ

20. ¿Jas kjunamataj wi ri tajin kqabʼano rukʼ ri xkibʼan ri Moisés, ri David y ri Juan?

20 Ri tajin kqabʼan oj kamik kajunamataj rukʼ ri xkibʼan ri Moisés, ri David y ri Juan. Junam rukʼ ri xkibʼan ri e areʼ, oj kqaqʼijilaj ri Jehová, kqabʼan orar che, kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij y kqatzukuj ri utobʼanik. Ri achijabʼ riʼ qas xkikojo che ri Jehová keʼutewchij ri upatanelabʼ. Kamik xuqujeʼ qas qetaʼm che ri Jehová kojutewchij na we kqapatanij rukʼ sukʼilal y kojniman che.

21. ¿Jas tewchibʼal kkiriq na e juntir ri kkibʼan ri xkibʼij kan ri Moisés, ri David y ri Juan?

21 Qas chqata ri xkibʼij kan ri achijabʼ riʼ y chqanimaj ri kubʼij ri Jehová. Je wariʼ utz kel ronojel ri kqachaʼ ubʼanik. Kojkʼasiʼ«ki junabʼ», y kojkam ta chik (Deut. 30:20). Y qas kojkikot na riʼ rumal che kqabʼan ri kubʼij ri Jehová chqe, che qas kutzʼaqatisaj ronojel ri kubʼij. ¡Kojkun ta che uchomaxik juntir ri tewchibʼal che kuya na ri Jehová chqe! (Efes. 3:20).

BʼIXONEM 129 Kojpatanin rukʼ kochʼonik

a Kʼi chke ri israelitas che xkil ri milagros che xubʼan ri Jehová pa ri mar Rojo xkil ta chik are chiʼ ri utinamit ri Dios xok pa ri Tzujum Ulew (Núm. 14:22, 23). Ri Jehová xubʼij che e juntir ri kʼo veinte kijunabʼ o más kekam na kan pa ri desierto (Núm. 14:29). Are kʼu ri Josué, ri Caleb y nikʼaj chik che kʼa majaʼ na ri kijunabʼ re ri tribu rech Leví, qas xkilo are chiʼ ri tinamit Israel xqʼax puwiʼ ri jaʼ re Jordán y xeʼok pa ri tinamit re Canaán (Deut. 1:24-40).

b RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Izquierda: Ri David tajin kubʼij kan ri kʼisbʼal taq utzij che ri Salomón. Derecha: E kʼi qachalal e kʼo pa ri Tijobʼal re ri Chak re Precursor.