Ir al contenido

Ir al índice

Ri qachalal Rutherford tajin kuya jun chʼabʼal pa ri nim riqbʼal ibʼ pa Cedar Point (Ohio) 1919.

1919: qʼaxinaq chi cien junabʼ

1919: qʼaxinaq chi cien junabʼ

PA RI 1919, xkʼis ri Nimalaj Chʼoj (qʼaxinaq chi ri tiempo xbʼix Primera Guerra Mundial che) che xuchʼij más che kajibʼ junabʼ. Ri chʼoj xkʼis pa ri ukʼisbʼalil ri junabʼ 1918, tekʼuriʼ pa ri 18 re enero 1919 xbʼan ri Conferencia de la Paz de París. Jun chke ri jastaq che xbʼan pa wajun Conferencia riʼ are ri Tratado de Versalles, che xbʼan firmar pa ri 28 re junio 1919, rech kechʼojin ta chi ri e tinamit rukʼ Alemania.

Ri tratado kubʼij che kbʼan jun organización ubʼiʼ Sociedad de Naciones. Ri kraj are che «kkitoʼlaʼ kibʼ konojel ri tinamit» xuqujeʼ «rech kʼo utzilal xuqujeʼ jamaril». E kʼi kojonem che kbʼix cristianas chke xkiya ri kitobʼanik che wariʼ. Ri Consejo Federal de las Iglesias de Cristo pa América xubʼij che are «jun kʼutbʼal re ri uQʼatbʼal tzij ri Dios rukʼ ri política re ri uwach Ulew». Wajun Consejo Federal riʼ xuya tobʼanik che ri Conferencia de la Paz de París rumal che xeʼutaq bʼi uwinaq. Jun chke ri xetaq bʼik xubʼij che rukʼ wajun riqbʼal ibʼ riʼ «are umajixik jun kʼakʼ tiempo cho ri uwach Ulew».

Qastzij che xumaj jun kʼakʼ tiempo. Are kʼu, ri xbʼanowik are ta ri Conferencia de la Paz. Pa 1919, xumaj jun kʼakʼ tiempo re utzijoxik ri utzij ri Dios are chiʼ Jehová xuya kichuqʼabʼ ri upatanelabʼ rech kkitzijoj más ri utzalaj taq tzij. Are kʼu, chiʼ majaʼ kkʼulmataj wariʼ kʼo kkikʼulmaj na ri tijoxelabʼ re ri Biblia.

JUN JASTAQ CHE KʼAX UCHAʼIK

Joseph Rutherford

Ri kbʼan che kichaʼik ronojel taq junabʼ ri e qachalal che e kʼo pa ri Sociedad Watch Tower Bible and Tract xbʼixik che kbʼan pa ri qʼij sábado 4 re enero 1919. Pa ri tiempo riʼ, Joseph Rutherford, are kʼamal bʼe pa ri chak kech ri upatanelabʼ ri Jehová, kʼo ta umak tzʼapital pa cárcel pa ri tinamit Atlanta (Georgia, Estados Unidos) xuqujeʼ e siete qachalal. Ri jastaq che kʼax uchaʼik are che we ri e qachalal che e kʼo pa cárcel kekoj chi na jumul che e kʼamal bʼe o ketzukux chi nikʼaj qachalal pa kikʼexwach.

Evander Coward

Ri qachalal Rutherford kok il che ri kukʼulmaj na ri utinamit ri Dios. Retaʼm che ri e qachalal kkichomaj che are utz ktzukux chi jun qachalal rech kux kʼamal bʼe. Rumal wariʼ, xutzʼibʼaj lo jun carta pa ri cárcel chke ri e qachalal che xubʼij lo chke che are kkichaʼ ri qachalal Evander Coward che kʼamal bʼe. Ri qachalal Rutherford xubʼij che ri qachalal Coward are jun achi che «kumachʼ ribʼ» xuqujeʼ «kuchomaj na ri kubʼano», xuqujeʼ «ujachom ri ukʼaslemal che ri qAjaw». Are kʼu, e kʼi qachalal xkaj che kbʼan wariʼ kʼa pa waqibʼ ikʼ. Ri abogados xuqujeʼ kkichomaj che are utz kyaʼ na tiempo rech kbʼan wariʼ. Rumal laʼ kʼo jalajoj chomanik.

Richard Barber

Are kʼu pa ri tiempo riʼ kʼo jun jastaq xkʼulmatajik che xuya jamaril chke ri e qachalal, junam rukʼ ri xubʼij ri qachalal Richard Barber are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo. Jun chke ri e kʼo pa ri riqbʼal ibʼ xubʼij: «In abogado taj, are kʼu we kojchʼaw chrij sukʼilal che kajwataj pa wajun jastaq riʼ, in wetaʼm jubʼiqʼ chrij ri rajawaxik kubʼan jun sukʼ winaq. Ri kraj ri Dios are che kqakʼut sukʼilal. Kinchomaj che ri más utz ukʼutik che kqakubʼsaj qakʼuʼx chbʼil qibʼ qonojel, are che kqachaʼ chi jumul ri qachalal Rutherford che kʼamal bʼe» (Sal. 18:25).

Alexander Macmillan

Alexander Macmillan, jun chke ri e qachalal che e tzʼapital pa cárcel, are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo xnaʼtaj che ri xkʼulmataj chukabʼ qʼij are chiʼ xchaʼ chi jumul ri qachalal Rutherford che kʼamal bʼe. Ri qachalal Rutherford xuchʼabʼej ri qachalal Macmillan, xubʼij che: «Chayaʼ lo ri aqʼabʼ». Tekʼuriʼ xuya jun telegrama che. Ri qachalal Macmillan xril ri tzʼibʼam pa ri wuj xuqujeʼ aninaq xuchʼobʼ ri kraj kubʼij. Pa ri wuj tzʼibʼam: «RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY XUQUJEʼ SPILL PRESIDENTE PRIMEROS TRES DIRECTORES EJECUTIVOS LOQʼOQʼEBʼAL CHIWE IWONOJEL». Wariʼ kraj kubʼij che xechaʼ chi jumul ri e kʼo nabʼe pa ri jupuq xuqujeʼ che ri kekʼamow bʼe are ri e qachalal Rutherford xuqujeʼ Van Amburgh. Rumal laʼ ri qachalal Rutherford xux chi jumul kʼamal bʼe.

KEʼEL LO PA RI CÁRCEL

Are chiʼ ri e ocho qachalal e kʼo na pa cárcel, ri e sukʼ Tijoxelabʼ re ri Biblia xkibʼano che xbʼan firmar jun solicitud rech keʼesax lo ri e qachalal. Ri e sukʼ taq qachalal riʼ achijabʼ xuqujeʼ ixoqibʼ xkimulij más che 700.000 firmas. Pa ri miércoles 26 re marzo 1919, are chiʼ majaʼ kjach ri solicitud pa ri qʼatbʼal tzij, xesax lo ri qachalal Rutherford xuqujeʼ ri e siete qachalal.

Ri qachalal Rutherford xubʼij chke ri xebʼe che ukʼulaxik: «Qas wetaʼm che ri xqakʼulmaj xa kojutijoj che ri kʼaxalaj taq qʼij petinaq. [...] Ronojel ri chuqʼabʼ ikojom are ta xaq xiw rumal che kiwaj keʼiwesaj ri e qachalal pa cárcel xaneʼ rumal che kiwaj kikʼut ri qastzij. [...] Konojel ri e bʼanowinaq wajun chak riʼ kkiriq na nim tewchibʼal».

Ri xkʼulmataj rukʼ ri uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e qachalal kukʼutu che Jehová tajin kukʼam ubʼe ri tajin kkʼulmatajik. Pa ri 14 re mayo 1919, ri qʼatal tzij xubʼij wariʼ: «Ri e tzʼapim xqʼat ta tzij pa kiwiʼ [...] rukʼ jun utz chomanik, rumal laʼ taqal chke che ksach uwach ri qʼatoj tzij xyaʼ chke». Xmol nimaʼq taq makaj chkij ri e qachalal, wariʼ kubʼano che we ta xaq xiw xesax jubʼiqʼ che ri mak qʼabʼam chkij kkʼojiʼ kan riʼ pa ri e wuj re ri qʼatbʼal tzij che qastzij ri xbʼix chkij. Kʼo ta chi más jastaq xqʼabʼax chkij. Rumal laʼ, ri qachalal Rutherford rumal che are qʼatal tzij xkunik amaqʼel xutoʼ ri utinamit ri Jehová chuwach ri Tribunal Supremo re Estados Unidos, jewaʼ xubʼan pa kʼi taq mul are chiʼ xel lo pa cárcel.

XKAJ XKIYA UBʼIXIK RI UTZALAJ TAQ TZIJ

Ri qachalal Macmillan xubʼij: «Kojkʼojiʼ ta che reyexik che ri qAjaw kojukʼam bʼi pa ri kaj. Xqilo che rajawaxik kʼo kqabʼano rech kqachʼobʼ ri qas urayinik ri qAjaw».

Are kʼu ri e qachalal pa ri sede central kekun taj kkibʼan chi jumul ri chak che ojer kanoq xkibʼan pa kʼi junabʼ. ¿Jasche kekun taj? Rumal che are chiʼ xetzʼapixik xbʼan kʼax che ri planchas che kkojik rech kbʼan imprimir ri e wuj. Wariʼ sibʼalaj xuya bʼisobʼal, xuqujeʼ jujun qachalal xkichomaj che weneʼ kyaʼ ta chiʼ ubʼixik ri utzalaj taq tzij.

¿La e kʼo na winaq che kkaj kketaʼmaj chrij ri uQʼatbʼal tzij ri Dios che kkiya ubʼixik ri Tijoxelabʼ re ri Biblia? Rech kyaʼ respuesta che wajun pregunta riʼ, ri qachalal Rutherford xuchomaj che kesikʼix konojel ri e winaq rech kkitatabʼej jun chʼabʼal che kuyaʼo. Ri qachalal Macmillan xubʼij: «We kʼo ta nijun kpetik, kyaʼ ta chi ubʼixik ri utzalaj taq tzij».

Xel pa periódico ri chʼabʼal xuya ri qachalal Rutherford pa 1919 pa Los Ángeles (California), ubʼiʼ «Ri eyebʼal chke ri e winaq che sibʼalaj kebʼisonik».

Rumal laʼ, ri qachalal Rutherford, paneʼ sibʼalaj yawabʼ, pa ri domingo 4 re mayo 1919 xuya ri chʼabʼal «Ri eyebʼal chke ri e winaq che sibʼalaj kebʼisonik» pa Los Ángeles (California). Xeʼopan 3.500 winaq xuqujeʼ sibʼalaj e kʼi che xekun taj xeʼokik. Chukabʼ qʼij, xeʼopan 1.500 winaq. Ri e qachalal xkichʼobʼo che kʼo na más chak: ri e winaq kkaj kketaʼmaj más.

Ri xkibʼan ri e qachalal ojer kanoq xubʼano che kimik ri testigos rech Jehová kkiya ubʼixik ri utzalaj taq tzij.

XKICHOMAJ RI KKIBʼANO ARE CHIʼ KNIMAR RI CHAK

Ri wuj La Atalaya 1 re agosto 1919 pa inglés xuya ubʼixik che pa ri ikʼ septiembre re ri junabʼ riʼ kbʼan jun nim riqbʼal ibʼ pa ri tinamit Cedar Point (Ohio). Jun Tijoxel re ri Biblia ubʼiʼ Clarence Beaty che xalax pa ri tinamit Misuri xubʼij: «Qonojel xqachʼobʼo che rajawaxik xojkʼojiʼ chilaʼ». Xeʼopan más che seis mil qachalal, más na kʼi chuwach ri xqachomaj che keʼopanik. Jun jastaq che xubʼano che sibʼalaj mayibʼal wajun riqbʼal ibʼ are ri e más che doscientos winaq che xkibʼan kiqasanjaʼ pa ri lago Erie.

Wachbʼal re ri uwach ri nabʼe wuj The Golden Age, rukʼ ri fecha 1 re octubre 1919.

Pa ri 5 re septiembre 1919, pa ri uroʼ qʼij re ri nim riqbʼal ibʼ, ri qachalal Rutherford xuya jun «Chʼabʼal chke ri utobʼanelabʼ». Pa wajun chʼabʼal xuya ubʼixik che kʼo jun kʼakʼ wuj xbʼanik ubʼiʼ The Golden Age. * Wajun wuj riʼ kchʼaw chrij ri «e jastaq nim ubʼanik che tajin kekʼulmataj kimik» xuqujeʼ kuqʼalajisaj rukʼ ri Biblia ri rumal che tajin kekʼulmataj ronojel ri e jastaq riʼ.

Xyaʼ kichuqʼabʼ konojel ri e Tijoxelabʼ re ri Biblia rech kux ko kikʼuʼx xuqujeʼ kkitzijoj ri utzij ri Dios rukʼ ri wuj riʼ. Jun carta che kuqʼalajisaj ri kbʼan che ubʼanik wajun chak riʼ: «Konojel bʼaʼ ri kibʼanom kiqasanjaʼ chnaʼtaj chke che are jun nimalaj eqelen uyaʼik tobʼanik xuqujeʼ kkikoj ronojel ri kitiempo rech kkiya ubʼixik ri e utzalaj taq jastaq chke ri e winaq». Sibʼalaj utz taq jastaq xkʼulmatajik. Pa diciembre 1919, ri qachalal e kunaq chi che kiriqik e kʼi winaq che kkaj kkikʼam ri e wuj pa jalajoj taq ikʼ, weneʼ cincuenta mil suscripciones.

E nikʼaj qachalal re Brooklyn (Nueva York), e kʼo chuxukut jun camión nojinaq che wuj The Golden Age.

Chukʼisbʼal ri junabʼ 1919, ri utinamit ri Jehová kisukʼumam chi kʼi jastaq xuqujeʼ kʼo chi más kichuqʼabʼ. Xuqujeʼ e kʼulmatajinaq chi kʼi profecías che kʼo ubʼanik rukʼ ri ukʼisbʼal taq qʼij. Pa Malaquías 3:1-4 yaʼom kan ubʼixik che kuriq na kʼax xuqujeʼ kchʼajchʼobʼex na ri utinamit ri Dios. Kʼisnaq chi ri tiempo riʼ. Xuqujeʼ ri upatanelabʼ ri Jehová e esam chi pa uqʼabʼ ri «Nimalaj Babilonia» xuqujeʼ Jesús ukojom chi ri «jikalaj pataninel, utz uchomanik»  * (Apoc. 18:2, 4; Mat. 24:45). Ri tijoxelabʼ re ri Biblia kisukʼumam chi kibʼ che ubʼanik ri chak che Jehová uyaʼom chke.

^ párr. 22 The Golden Age (xel lo pa kaxlantzij pa ri junabʼ 1932 che xkoj Luz y Verdad che ubʼiʼ) Consolation xkoj che ri ubʼiʼ pa ri 1937 (pa 1938 pa kaxlantzij Consolación xkoj che ri ubʼiʼ) xuqujeʼ Awake! pa 1946 (pa 1947 pa kaxlantzij ¡Despertad!).