Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 40

¿Jas riʼ ri ukʼexik kʼaslemal?

¿Jas riʼ ri ukʼexik kʼaslemal?

«In petinaq che kisikʼixik ajmakibʼ, rech kkikʼex kikʼuʼx» (LUC. 5:32).

BʼIXONEM 36 Chqachajij ri qanimaʼ

RI KQETAʼMAJ NA *

1, 2. ¿Jas jastaq junam taj xkibʼan ri Acab y ri Manasés, y jas preguntas kqatzalij na uwach?

CHOJCHʼAW chkij kebʼ qʼatal taq tzij che xekʼojiʼ ojer. Jun xuqʼat tzij pa Israel pa kiwiʼ 10 tribus, ri jun chik xuqʼat tzij pa Judá pa kiwiʼ kebʼ tribus. Paneʼ pa jalajoj tiempo xekʼojiʼk, are kʼu kʼo kʼi jastaq xkibʼano ri kejunamatajik. Ri e kebʼ qʼatal taq tzij xeniman ta che ri Jehová y xekitaqchiʼj ri e winaq che ubʼanik taq mak, rumal che xekiqʼijilaj qastzij taj tyox y xkibʼan kamisanik. Are kʼu, kʼo jun jastaq ri xkibʼano che junam taj. Jun chke xukʼex ta ri ukʼaslemal y xutaqej ubʼanik itzel taq jastaq kʼa pa ri ukamikal. Are kʼu, ri jun chik xuya kan ubʼanik ri itzel taq jastaq che xubʼano y xkuy ri umak. ¿E jachin riʼ?

2 Ri qʼatal tzij re Israel Acab ubʼiʼ y ri qʼatal tzij re Judá Manasés ri ubʼiʼ. Ri xkibʼan ri kebʼ achijabʼ riʼ kʼo kʼi jastaq kukʼut chqawach che nim kibʼanik: ri ukʼexik kʼaslemal (Hech. 17:30; Rom. 3:23). ¿Jas riʼ ri ukʼexik kʼaslemal? Y ¿jas kqabʼan che ukʼutik? Qonojel kqaj kqetaʼmaj chrij wariʼ rumal che kqaj che ri Jehová kukuy qamak are chiʼ kojmakunik. Rech kqatzalij uwach ri preguntas riʼ, kqanikʼoj na ri kikʼaslemal ri e kebʼ qʼatal taq tzij y kqil na ri kqetaʼmaj chrij ri kikʼutbʼal. Tekʼuriʼ kqanikʼoj na ri xukʼut ri Jesús chrij ri ukʼexik kʼaslemal.

¿JAS KQETAʼMAJ CHRIJ RI QʼATAL TZIJ ACAB?

3. ¿Jas ubʼanik ri qʼatal tzij Acab?

3 Ri Acab are ri uwuq qʼatal tzij che xok pa ri tinamit Israel. Xkʼuliʼ rukʼ ri Jezabel, umiʼal ri qʼatal tzij re Sidón, jun qʼinomalaj tinamit che kʼo pa ri norte. Weneʼ ri kikʼulanem xukʼam lo kʼi qʼinomal chke ri winaq re Israel, are kʼu xa xubʼan más kʼax che ri kachilanik rukʼ ri Jehová. Ri Jezabel kuqʼijilaj ri Baal y xutaqchiʼj ri Acab rech je kubʼano. Rech kqʼijilax ri Baal, kemakun achijabʼ kukʼ ixoqibʼ pa taq ri templos y keporox akʼalabʼ. Pa ronojel ri tiempo che wajun ixoq xuqʼat tzij, konojel ri e qʼaxal taq tzij re ri Jehová xaq kebʼ xubʼij pa kiwiʼ. Wajun ixoq xtaqanik rech kekamisax e kʼi chke ri e qʼaxal taq tzij (1 Rey. 18:13). «Man utz ta kʼu xril ri Ajawaxel ri ukʼaslemal [ri Acab], nim kʼu na ri etzelal ri xeʼubʼan chkiwach ri ajawinelabʼ ri xeʼajawin nabʼe chuwach» (1 Rey. 16:30). Ri Jehová xril ronojel ri tajin kkibʼan ri Acab y ri Jezabel, are kʼu xutoqʼobʼisaj kiwach ri utinamit y xutaq bʼi ri qʼaxal tzij Elías che uyaʼik tobʼanik che ri Acab rech kukʼex ri ukʼaslemal. Are kʼu ri Acab y ri Jezabel xkitatabʼej ta ri xbʼix chke.

4. ¿Jas xbʼix che ri Acab rumal ri Elías y jas xubʼan chuwach ri xbʼix che?

4 Are chiʼ xqʼax ri tiempo, xkʼis ri upaciencia ri Jehová. Xutaq bʼi ri Elías che ubʼixik chke ri Acab y ri Jezabel che ksachisax na uwach ronojel ri kifamilia. Xbʼison ri Acab rumal ri xbʼix che rumal ri Elías y xaq kʼateʼ xumachʼ ribʼ (1 Rey. 21:19-29).

Ri qʼatal tzij Acab xutzʼapij pa cárcel ri qʼaxal tzij re ri Dios, rukʼ wariʼ xukʼutu che qastzij taj xukʼex ri ukʼaslemal. (Chawilaʼ ri párrafos 5 y 6). *

5, 6. ¿Jasche qetaʼm che ri Acab qastzij taj xukʼex ri ukʼaslemal?

5 Paneʼ ri Acab xunaʼ bʼis rumal ri xbʼix che, are kʼu ri xubʼano are chiʼ xqʼax ri tiempo xukʼutu che qastzij taj xukʼex ri ukʼaslemal. Xusach ta uwach ri uqʼijilaxik ri Baal pa Israel y xuya ta kichuqʼabʼ ri winaq rech kkiqʼijilaj ri Jehová. Xuqujeʼ xubʼan nikʼaj chi jastaq ri xkʼutuwik che ukʼexom ta ri ukʼaslemal.

6 Are chiʼ xqʼax ri tiempo, xutaʼ tobʼanik che ri utzalaj qʼatal tzij Jehosafat re Judá, rech kechʼojin pa junamam kukʼ ri sirios. Ri Jehosafat xubʼij che ri Acab che rajawaxik nabʼe kuta ri kubʼij ri Jehová. Ri Acab xuxutuj ri pixabʼ rumal che xubʼij wariʼ: «Kʼo chi na jun, ri kuyaʼ kqataʼ che jas kubʼij ri Ajawaxel. Are ri Micaya [...]. Kinwetzelaj kʼu uwach, rumal rech chi mawi jumul kuyaʼ ta kibʼixik utzalaj taq jastaq chwe, xaneʼ xaq xuwi jastaq ri man e utz taj». Paneʼ jeriʼ xubʼij ri Acab, xkiya na bʼe che xchʼaw ri Micaya y ri xubʼij are che ri Acab kuriq jun nimalaj kʼax. Utz ta ri xubʼan ri Acab rumal che xukʼex ta ri ukʼaslemal y xutaʼ ta sachbʼal umak che ri Jehová, xaneʼ xutzʼapij ri Micaya pa cárcel (1 Rey. 22:7-9, 23, 27). Paneʼ ri qʼatal tzij Acab xutzʼapij ri Micaya pa cárcel, qas xkʼulmataj ri xbʼix kan chrij. Rumal laʼ xkamisaxik are chiʼ xbʼe pa ri chʼoj (1 Rey. 22:34-38).

7. ¿Jas xubʼij ri Jehová chrij ri Acab are chiʼ kaminaq chik?

7 Ri Jehová xuqʼalajisaj ri kuchomaj chrij ri Acab are chiʼ kaminaq chik. Are chiʼ ri utzalaj qʼatal tzij Jehosafat xtzalij lo cho rachoch, ri Jehová xutaq bʼi ri qʼaxal tzij Jehú rech kuqʼalajisaj chuwach che utz ta ri xubʼano, rumal che xuya tobʼanik che ri Acab. Xubʼij wariʼ che: «¿Jasche ktoʼ la ri lawalo kbʼan kʼu la utz kukʼ ri e ukʼulel ri Ajawaxel?» (2 Crón. 19:1, 2). Chojchoman chrij wariʼ: wet ri Acab xukʼex ri ukʼaslemal, mat xbʼix riʼ che are jun ukʼulel ri Jehová. Rumal laʼ, qas qʼalaj che paneʼ kʼo jumul ri Acab xbʼisonik rumal ri xubʼano, are kʼu qas ta xukʼex ri ukʼaslemal.

8. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri ukʼutbʼal ri Acab chrij ri ukʼexik kʼaslemal?

8 ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri ukʼutbʼal ri Acab? Are chiʼ ri qʼaxal tzij Elías xuya ubʼixik ri kʼax kuriq ri ufamilia, ri Acab xumachʼ ribʼ. Wariʼ are jun jastaq utz xubʼano. Are kʼu, ri xubʼano are chiʼ xqʼax ri tiempo xukʼut ri qas kʼo pa ranimaʼ, ukʼexom ta ri ukʼaslemal. Wariʼ kukʼut chqawach che ri ukʼexik qakʼaslemal kraj kubʼij che xaq xiw ta kqanaʼ bʼis pa qanimaʼ rumal ri xqabʼano, xaneʼ kqakʼut rukʼ ri kqabʼan pa qakʼaslemal. Chanim chqilaʼ jun chi kʼutbʼal ri kojutoʼ che uchʼobʼik wariʼ.

¿JAS KQETAʼMAJ CHRIJ RI QʼATAL TZIJ MANASÉS?

9. ¿Jas ubʼanik ri qʼatal tzij Manasés?

9 Are chiʼ qʼaxinaq chi weneʼ 200 junabʼ, ri Manasés xux qʼatal tzij pa ri tinamit Judá. Weneʼ ri makaj che xubʼano, más nim na chuwach ri xubʼan ri Acab. Ri Biblia kubʼij che «sibʼalaj e itzel taq ri e ubʼanoj chuwach ri Ajawaxel, ri xukʼis retzelaxik ribʼ chuwach» (2 Crón. 33:1-9). Xeʼubʼan altares che uyaʼik kiqʼij e qastzij taj tyox y xukʼam bʼi jun takʼatik cheʼ re qastzij taj qʼijilanik pa ri tastalikalaj rachoch ri Jehová, weneʼ kʼo ubʼanik rukʼ ri makaj kkibʼan ri achijabʼ kukʼ ixoqibʼ. Xeʼutaqchiʼj ri winaq che ubʼanik chʼobʼonik, itzinik y jastaq che kʼo ubʼanik kukʼ ri itzel taq uxlabʼal. Xuqujeʼ «sibʼalaj nim ri kikʼ ri xutix pa Jerusalén, ri man kʼo ta umak». E kʼi winaq xeʼukamisaj xuqujeʼ «xeʼuporoj kʼu neʼ taq ri e ukʼojol» che uyaʼik tabʼal toqʼobʼ chke ri qastzij taj tyox (2 Rey. 21:6, 7, 10, 11, 16).

10. ¿Jas xubʼan ri Jehová che ukʼajisaxik uwach ri Manasés y jas xubʼan wajun qʼatal tzij riʼ?

10 Ri Manasés xjunamataj rukʼ ri Acab, rumal che xuta ta ri xbʼix che rumal ri Jehová. Chukʼisbʼal «ri Ajawaxel xeʼukʼam uloq ri e kinimal taq ri rajchʼojabʼ ri ajawinel re Asiria» rech xechʼojin rukʼ ri tinamit Judá. «Xkichap ri Manasés kukʼ taq xekabʼal, xkiyut kʼu kukʼ taq tiqom qʼan chʼichʼ xkikʼam kʼu bʼik pa Babilonia». Are chiʼ xkʼojiʼ chilaʼ xchoman chrij ri xubʼano. «Xumachʼirisaj kʼu ribʼ rukʼ ronojel ranimaʼ chuwach ri kiDios ri e nabʼe taq umam». Xuqujeʼ kʼo jun chi jastaq che xubʼano. «Xutzʼonoj elebʼal kʼuʼx che ri Ajawaxel» y xuya ta kan ubʼanik «chʼawem rukʼ Dios». Ri itzelalaj achi riʼ xumaj ukʼexik ri ukʼaslemal. Xubʼij chi jumul uDios che ri Jehová y kʼi mul xubʼan uchʼawem che (2 Crón. 33:10-13).

Ri qʼatal tzij Manasés xeresaj bʼi ri e tyox, rukʼ wariʼ xukʼutu che qastzij xukʼex ri ukʼaslemal. (Chawilaʼ ri párrafo 11). *

11. ¿Jas xubʼan ri Manasés che ukʼutik che qastzij xukʼex ri ukʼaslemal? (2 Crónicas 33:15, 16).

11 Are chiʼ xqʼax ri tiempo, ri Jehová xutzalij uwach ri uchʼawem ri Manasés. Xrilo che ukʼexom chi ri uchomanik y xqʼalajin pa ri chʼawem xubʼano. Ri Jehová xutoqʼobʼisaj uwach rumal ri toqʼobʼ xuta che y xukoj chi jumul pa ri uqʼatbʼal tzij. Ri Manasés xukoj uchuqʼabʼ che ukʼutik che qastzij wi xraj xukʼex ronojel ri xubʼano. Junam ta rukʼ ri Acab: rumal che ri Manasés xukʼex ronojel ri ukʼaslemal, xeresaj bʼi ri e qastzij taj tyox y xuya kichuqʼabʼ konojel ri winaq rech kkiya uqʼij ri Jehová (chasikʼij uwach 2 Crónicas 33:15, 16). Xajwataj ukowil ukʼuʼx riʼ y nimalaj ukojonik, rumal che pa kʼi junabʼ xuya itzel kʼutbʼal chkiwach ri e kʼo pa ri ufamilia, ri xekʼojiʼ rukʼ che uqʼatik tzij y chkiwach konojel ri e winaq re ri tinamit. Rumal laʼ are chiʼ xrijobʼik, xraj xusukʼumaj ronojel ri kʼax xubʼan ojer kanoq. Weneʼ xux jun utz kʼutbʼal chuwach ri alaj Josías, ri uwiʼ umam, rumal che are chiʼ xnimarik xux jun utzalaj qʼatal tzij (2 Rey. 22:1, 2).

12. ¿Jas kukʼut chqawach ri ukʼutbʼal ri Manasés chrij ri ukʼexik kʼaslemal?

12 ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri Manasés? Areʼ xaq xiw ta xumachʼ ribʼ, xaneʼ xutaʼ toqʼobʼisabʼal wachaj che ri Jehová pa ri uchʼawem y xukʼex ri ubʼantajik. Xuqujeʼ, xusukʼumaj ronojel ri kʼax che ubʼanom, xukoj uchuqʼabʼ rech kuya uqʼij ri Jehová y xeʼutoʼ ri e nikʼaj rech jeʼ kkibʼano. Ri ukʼutbʼal kuya eyebʼal che jun winaq paneʼ sibʼalaj nim ri makaj ubʼanom. Qas kuqʼalajisaj che sibʼalaj utz ri Dios y «kkuyun[ik]» (Sal. 86:5). Ri winaq che qas kukʼex ri ukʼaslemal, kkuy ri umak rumal ri Jehová.

13. ¿Jas kʼutbʼal kojtoʼwik rech kqachʼobʼ ri qas ukʼexik kʼaslemal?

13 Junam rukʼ ri qilom chik, ri Manasés xaq xiw ta xunaʼ bʼis rumal ri xubʼano. Wariʼ kukʼut jun jastaq nim ubʼanik chqawach. Rech kqachʼobʼo, chqachomajampeʼ che kojbʼe pa jun kʼaybʼal kaxlanwa y kqataʼ jun pastel, are kʼu xa jun saqmoʼl kyaʼ chqe. ¿La are wariʼ ri kqaj? Are taj. ¿E kʼu we ri bʼanol kaxlanwa kubʼij chqe che ri saqmoʼl xuqujeʼ kkoj che ubʼanik pastel? Paneʼ qastzij ri kubʼij, are kʼu are ta wariʼ ri kqaj oj. Xaq junam rukʼ wariʼ, ri Jehová kraj che we jun winaq kubʼan jun nimalaj makaj rajawaxik kukʼex ri ukʼaslemal. Utz kubʼan ri winaq we kunaʼ bʼis rumal ri mak xubʼano, are kʼu xaq xiw ta wariʼ rajawaxik kubʼano. Rech kqachʼobʼ wariʼ, chqanikʼoj jun kʼutbʼal ri xuya ubʼixik ri Jesús che qas kopan pa qanimaʼ.

¿JAS KBʼAN CHE RETAʼMAXIK WE JUN WINAQ QASTZIJ KRAJ KUKʼEX RI UKʼASLEMAL?

Are chiʼ ri ala xuchʼobʼo che utz ta ri xubʼano, xtzalij lo cho ri rachoch paneʼ naj xubʼinibʼej. (Chawilaʼ ri párrafos 14 y 15). *

14. ¿Jas xubʼan ri ala che ukʼutik che qas kraj kukʼex ri ukʼaslemal?

14 Pa Lucas 15:11-32 ri Jesús xuya ubʼixik jun kʼutbʼal chrij jun alkʼwalaxel che xel bʼi pa ri rachoch ri utat, ri ala xniman ta che ri utat y «xbʼe naj pa jun ulew chik». Chilaʼ xubʼan itzelalaj taq jastaq. Are kʼu, are chiʼ xuriq kʼi taq kʼax xchoman chrij ri ubʼanom y che pa ri rachoch ri utat sibʼalaj utz ubʼanik ri ukʼaslemal. Junam rukʼ ri xubʼij ri Jesús, «xul kʼu ri ala pa saq». Xuchomaj che ktzalij pa rachoch y kutaʼ kuybʼal umak che ri utat. Nim ubʼanik che xuchʼobʼo che ubʼanom jastaq che utz taj, are kʼu xaq xiw ta wariʼ rajawaxik. Xaneʼ rajawaxik kukʼex kʼi jastaq pa ri ukʼaslemal.

15. ¿Jas xubʼan ri ala che ukʼutik che qas xraj xukʼex ri ukʼaslemal?

15 ¿Jas xubʼan ri ala che ukʼutik che qas xraj xukʼex ri ukʼaslemal? Xubʼan jun nimalaj bʼinem rech ktzalij pa ri rachoch. Are chiʼ xopanik, xubʼij che ri utat: «In makuninaq chuwach ri Dios xuqujeʼ chuwach la. Man taqal ta chik kbʼij ta kʼojol la chwe» (Luc. 15:21). Rukʼ ri xubʼij, xukʼutu che kraj kuriq chi jumul ri rachilanik rukʼ ri Jehová. Xuqujeʼ xuchʼobʼo che ri xubʼano, xubʼan kʼax che ri utat. Sibʼalaj xukoj uchuqʼabʼ rech kqaj chi jumul chuwach, rumal laʼ xuqʼalajisaj chuwach che kraj kux jetaneʼ jun chke ri rajchak (Luc. 15:19). Wajun kʼutbʼal riʼ xaq xiw ta kopan pa qanimaʼ. Kukʼut jujun taq pixabʼ chkiwach ri e kʼamal bʼe rech kkilo we jun winaq che ubʼanom jun nimalaj makaj, qas kraj kukʼex ri ukʼaslemal.

16. ¿Jasche kekun ta ri e kʼamal bʼe che retaʼmaxik we jun winaq qas ukʼexom chi ri ukʼaslemal?

16 Ri e kʼamal bʼe kekun taj kketaʼmaj we jun winaq che ubʼanom jun nimalaj makaj qas kraj kukʼex ri ukʼaslemal. ¿Jasche? Rumal che e areʼ kekun taj kkil ri kʼo pa ranimaʼ jun winaq, rumal laʼ rajawaxik qas kkil na we jun winaq qastzij ukʼexom chi ri ukʼaslemal xuqujeʼ we qas itzel kril chi ri xubʼano. Jujun mul, weneʼ ri e kʼamal bʼe kkilo che ri winaq ri xubʼan jun nimalaj makaj kʼa majaʼ kukʼutu che ukʼexom chi ri ukʼaslemal.

17. a) ¿Jas kʼutbʼal kkʼutuwik che jun winaq weneʼ ukʼexom ta ri ukʼaslemal paneʼ kbʼisonik? b) ¿Jas rajawaxik kubʼan jun winaq che qastzij kraj kukʼex ri ukʼaslemal? (2 Corintios 7:11).

17 Chqilaʼ jun kʼutbʼal. Jun qachalal che pa kʼi junabʼ kmakun rukʼ jun ixoq. Kubʼij ta che ri rixoqil, ri e rachiʼl y ri e kʼamal bʼe. Are kʼu kʼo jun qʼij ri e kʼamal bʼe xketaʼmaj y xetzijon rukʼ. Ri qachalal xubʼij che qastzij ubʼanom wajun makaj riʼ y kqʼalajinik che xunaʼ bʼis rumal ri xubʼano. ¿La kukʼut wariʼ che qas xukʼex ri ukʼaslemal? Je taj. Qastzij riʼ che ri e kʼamal bʼe rajawaxik kechoman chrij nikʼaj jastaq chik. Wajun winaq riʼ pa kʼi junabʼ xubʼan wariʼ xuqujeʼ are ta xyaʼow ubʼixik ri tajin kubʼano, xaneʼ jun chi winaq xetaʼmanik y xubʼij chke ri e kʼamal bʼe. Rumal laʼ, rajawaxik che ri e kʼamal bʼe qas kkil na we ri ajmak qas xukʼex ri uchomanik, ri kubʼano y ri kunaʼo (chasikʼij uwach 2 Corintios 7:11). Weneʼ kajwataj kʼi tiempo rech kukʼutu che qas xukʼex ri ubʼantajik. Rumal laʼ weneʼ rajawaxik kesax bʼi pa ri congregación (1 Cor. 5:11-13; 6:9, 10).

18. ¿Jas kubʼan jun winaq che esam bʼi pa ri congregación rech kukʼutu che qas kraj kukʼex ri ukʼaslemal, y jas utzilal kuriq rumal ri kubʼano?

18 ¿Jas kubʼan jun winaq che esam bʼi pa ri congregación rech kukʼutu che qas kraj kukʼex ri ukʼaslemal? Rajawaxik che amaqʼel kbʼe pa ri e riqbʼal ibʼ, kubʼan ri uchʼawem y kusikʼij uwach ri Biblia. Xuqujeʼ rajawaxik kuchajij ribʼ chuwach ri e jastaq che kubʼano che kmakun chi jumul. We kukoj uchuqʼabʼ che usukʼumaxik ri rachilanik rukʼ ri Jehová, qastzij riʼ che ksach umak rumal. Xuqujeʼ rukʼ ri kitobʼanik ri e kʼamal bʼe kkunik ktzalij chi jumul pa ri congregación. Qastzij che jalajoj kibʼantajik ri winaq y ri kʼamal bʼe ketaʼm wariʼ, rumal laʼ rajawaxik che aninaq ta kkiqʼat tzij pa kiwiʼ.

19. ¿Jas rajawaxik kubʼan jun winaq che ubʼanom jun nimalaj makaj rech kukʼutu che qas kraj kukʼex ri ukʼaslemal? (Ezequiel 33:14-16).

19 Junam rukʼ ri qilom chik, ri winaq che ubʼanom jun nimalaj makaj xaq xiw ta rajawaxik kubʼij che kbʼison rumal ri xubʼano, xaneʼ rajawaxik kukʼex ri uchomanik, ri kunaʼo y ri ukʼaslemal. Xuqujeʼ rajawaxik kuya kan ri itzel taq ubʼantajik y keʼunimaj ri upixabʼ ri Jehová (chasikʼij uwach Ezequiel 33:14-16). Ri más nim ubʼanik che wajun winaq riʼ, are che kusukʼumaj ri rachilanik rukʼ ri Jehová.

CHQAYAʼ TOBʼANIK CHKE RI AJMAKIBʼ RECH KKIKʼEX RI KIKʼASLEMAL

20, 21. ¿Jas kqabʼan che utoʼik jun winaq we ubʼanom jun nimalaj makaj?

20 Ri Jesús xubʼij: «In petinaq che kisikʼixik ajmakibʼ, rech kkikʼex kikʼuʼx». Wariʼ xukʼutu che xraj che ri ajmakibʼ kkikʼex ri kikʼaslemal (Luc. 5:32). Rajawaxik che jeʼ kqachomaj oj xuqujeʼ. Rumal laʼ, ¿jas rajawaxik kqabʼano we jun qachiʼl kubʼan jun nimalaj makaj?

21 We kqabʼij ta ri mak che kubʼano, xa kqabʼan kʼax che ri qachiʼl. Wariʼ kʼo ta upatan, rumal che Jehová ronojel krilo (Prov. 5:21, 22; 28:13). Utz kqabʼij che ri qachiʼl che ri e kʼamal bʼe xa kkaj kkiya tobʼanik che. Y, we kuqʼalajisaj ta ri umak chkiwach, oj kojkunik kqabʼij chke ri e kʼamal bʼe. Rukʼ wariʼ kqakʼutu che qas kqaj kqatoʼ y kuriq ta kʼax ri rachilanik rukʼ ri Jehová.

22. ¿Jas kqil na pa ri jun chi kʼutunem?

22 Are kʼu, ¿jas kqabʼano we kelesax bʼi jun ajmak pa ri congregación kumal ri kʼamal bʼe? ¿La kraj kubʼij che xa xkitoqʼobʼisaj ta uwach? Pa ri jun chi kʼutunem, kqil na che ri Jehová rukʼ toqʼobʼisal wachaj kukʼajisaj kiwach ri kibʼanom jun nimalaj makaj y jas kqabʼan che resaxik uwach.

BʼIXONEM 103 Ri e qajyuqʼabʼ e usipanik ri Dios

^ párr. 5 Ri ukʼexik kʼaslemal kraj kubʼij che xaq xiw ta kqanaʼ bʼis rumal jun mak xqabʼano, xaneʼ rajawaxik che kqaya kan ubʼanik. Pa wajun kʼutunem, kqanikʼoj na ri ukʼutbʼal ri qʼatal tzij Acab, ri qʼatal tzij Manasés y ri kʼutbʼal xubʼij ri Jesús chrij ri alkʼwalaxel che xel bʼi pa ri rachoch ri utat. Xuqujeʼ kqil na jujun taq jastaq che rajawaxik kechoman ri kʼamal taq bʼe chrij rech kkilo we jun qachalal che xubʼan jun nimalaj mak qastzij kraj kukʼex ri ukʼaslemal.

^ párr. 60 RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Rukʼ nimalaj royowal ri qʼatal tzij Acab xtaqanik rech knim ri Micaya pa cárcel.

^ párr. 62 RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Ri qʼatal tzij Manasés xubʼij chke ri rajchakibʼ che kekesaj bʼi ri tyox che areʼ xyaʼow kan pa ri templo.

^ párr. 64 RI KUKʼUT RI WACHBʼAL: Paneʼ nim chi ubʼinibʼem ri ala rech ktzalij rukʼ ri utat, sibʼalaj kkikotik rumal che kril chi apan ri rachoch.