1. ¿Jas jastaq qeyem qonojel?

 RI JEHOVÁ utzujum jun kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik chqe. Jujun chke ri upataninelabʼ keyem che kebʼe pa ri kaj rech keʼux uxlabʼal y kʼo ta chi utaqanik ri kamikal pa kiwiʼ (1 Cor. 15:50, 53). Are kʼu, más e kʼi keyem jun jeʼlalaj kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik cho ri uwach Ulew (Apoc. 21:3, 4). Qonojel nim kqil wi ri eyebʼal re ri kʼaslemal pa ri kaj o cho ri uwach Ulew.

2. ¿Jas rumal kqeyeʼj ri jastaq utzujum ri Dios y jasche?

² Are chiʼ ri Biblia kchʼaw chrij ri eyebʼal, tajin kchʼaw chrij utz taq jastaq che qas kkʼulmataj na. Qas qetaʼm che ronojel ri qeyem kebʼantaj na, rumal che are ri Jehová bʼinaq (Rom. 15:13). Qas qetaʼm jas ri jastaq utzujum chqe y qas kqachʼobʼo che amaqʼel kubʼan ri kubʼij (Núm. 23:19). Y ri Jehová kraj y kkunik kubʼan ronojel ri kubʼij. Rumal laʼ ri jastaq qeyem xa ta jun achikʼ o xaq ta kqarayij uwach, xaneʼ kʼo kkʼutuwik che qas kebʼantaj na.

3. Junam rukʼ ri kubʼij Salmo 27:14, ¿jas kqil na pa wajun kʼutunem?

³ Ri loqʼalaj qaTat kʼo pa ri kaj kojraj y kraj che kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij (chasikʼij uwach Salmo 27:14). We qas rukʼ ronojel qanimaʼ kqeyeʼj ri jastaq che kutzujuj ri Jehová, kojkunik kqachʼij ri kʼax y kʼo ukowil qakʼuʼx kimik y kojkikotik rech kqeyeʼj ri petinaq. Pa wajun kʼutunem kqil na jas kubʼan ri eyebʼal che qatoʼik. Nabʼe chqilaʼ jasche kqabʼij che ri eyebʼal kjunamataj rukʼ ri ktakʼabʼan jun jukubʼ (ancla) y jun toʼbʼal jolomaj (casco). Tekʼuriʼ kqanikʼoj na jas kqabʼano rech kkowirik.

4. Junam rukʼ ri kubʼij Hebreos 6:19, ¿jasche ri qeyebʼal kjunamataj rukʼ ri ktakʼabʼan jun jukubʼ?

⁴ Pa ri carta che xutaq bʼik ri apóstol Pablo chke ri hebreos xujunamisaj ri eyebʼal rukʼ ri ktakʼabʼan jun jukubʼ  (chasikʼij uwach Hebreos 6:19). Ri areʼ kʼi mul xubʼan viajes pa taq jukubʼ, rumal laʼ retaʼm che ri ktakʼabʼan jun jukubʼ ktobʼanik rech ko ktakʼiʼ pa ri jaʼ. Jumul, are chiʼ e bʼenaq puwiʼ ri mar, xpe jun nimalaj kaqiqʼ jabʼ. Rumal laʼ ri e kʼo bʼi chupam ri jukubʼ, xkikʼaq bʼi ri ktakʼabʼan ri jukubʼ pa ri mar rech kupukʼij ta ribʼ ri jukubʼ chuwach taq ri abʼaj (Hech. 27:29, 39-41). Junam rukʼ ri ktakʼabʼan jun jukubʼ, ri qeyebʼal are ri kojtowik rech kqaya ta kan upatanexik ri Jehová are chiʼ kqariq kʼi kʼax che kejunamataj rukʼ kaqiqʼ taq jabʼ. We rukʼ ronojel qanimaʼ kqeyeʼj ri utz taq jastaq che kpe na, kojutoʼo rech kqachʼij ri nimaʼq taq kʼax pa ri qakʼaslemal. Chnaʼtaj chqe che ri Jesús xubʼij kanoq che kbʼan na kʼax chqe (Juan 15:20). Rumal laʼ, we kojchoman chrij ri tewchibʼal kuya na ri Jehová chqe kojutoʼo rech kojel ta kan pa ri bʼe che kojukʼam bʼi pa ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik.

5. ¿Jas xubʼan ri Jesús che reyexik ri jastaq che xutzujuj ri Dios che paneʼ retaʼm che kkamisaxik?

⁵ Chqilampeʼ jas xubʼan ri eyebʼal che utoʼik ri Jesús rech xuya ta kan upatanexik ri Jehová paneʼ retaʼm che kkamisaxik. Pa ri qʼij re ri pentecostés re ri junabʼ 33, ri apóstol Pedro xchʼaw chrij jun profecía re taq ri Salmos che sibʼalaj utz kubʼan che ubʼixik ri jamaril y ri kubʼsal kʼuʼx che xkʼojiʼ rukʼ ri Jesús: «Kʼo na kulbʼal ukʼuʼx. Man kinya ta kʼu kan chupam ri muqbʼal, man kyaʼ ta la kʼolbʼal chi kqʼay ri ucuerpo ri sukʼalaj pataninel ech la. […] Kinnojisaj na la che kikotemal, rumal ri kʼolem la wukʼ» (Hech. 2:25-28; Sal. 16:8-11). Paneʼ ri Jesús retaʼm che kkamisaxik qas xreyej che kkʼastajisax rumal ri Dios y che ktzalij chi jumul rukʼ ri uTat pa ri kaj (Heb. 12:2, 3).

6. ¿Jas xubʼij jun qachalal chrij ri eyebʼal?

⁶ Rumal che ri e qachalal keyem ri jastaq utzujum ri Dios, kichʼijom kʼi taq kʼax. Chqilampeʼ ri ukʼutbʼal ri qachalal Leonard Chinn, che xkʼojiʼ pa Inglaterra. Pa ri Primera Guerra Mundial xtzʼapix pa cárcel rumal che xraj taj xkʼojiʼ pa ri ejército. Kʼo ta xetaʼmax chrij pa kebʼ ikʼ, tekʼuriʼ xkoj che ubʼanik kʼaxalaj taq chak. Are chiʼ xqʼax ri tiempo xutzʼibʼaj wariʼ: «Ronojel ri xinkʼulmaj pa cárcel xukʼut chnuwach che sibʼalaj nim ubʼanik ri eyebʼal rech kqachʼij ri kʼax. Ri kikʼutbʼal ri Jesús, ri apóstoles y ri e qʼaxal taq tzij xuqujeʼ ri jastaq che utzujum ri Dios chqe pa ri Biblia, kuya jun nimalaj qeyebʼal chrij ri petinaq y qachuqʼabʼ rech kqachʼij ri kʼax». Ri reyebʼal ri qachalal Leonard xuya tobʼanik che, xuqujeʼ oj kojutoʼ ri qeyebʼal.

7. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech knimar ri qeyebʼal are chiʼ kojqʼax pa taq kʼax? (Romanos 5:3-5; Santiago 1:12).

⁷ Ri qeyebʼal knimarik are chiʼ kqachʼij ri kʼax y kqilo che ri Jehová kojutoʼo y kojqaj chuwach (chasikʼij uwach Romanos 5:3-5; Santiago 1:12). Rumal laʼ, kimik ri qeyebʼal más nim chi chuwach are chiʼ kʼateʼ xojok pa ri utinamit ri Jehová. Ri Satanás kraj kukoj ri kʼaxkʼolil rech kqariq ta chik jas kqabʼano, are kʼu, rukʼ ri utobʼanik ri Jehová kojkunik kqaqʼaxej chkijujunal ri kʼax.

8. Junam rukʼ ri kubʼij 1 Tesalonicenses 5:8, ¿jasche kjunamataj ri qeyebʼal rukʼ jun toʼbʼal jolomaj?

⁸ Ri Biblia xuqujeʼ kubʼij che ri qeyebʼal kjunamataj rukʼ jun toʼbʼal jolomaj (chasikʼij uwach 1 Tesalonicenses 5:8). Jun ajchʼoj kukoj bʼi jun toʼbʼal jolomaj are chiʼ kbʼe pa chʼoj rech kuriq ta kʼax ri ujolom. Pa ri chʼoj re ri qakojonik, rajawaxik kqachajij ri qachomanik chuwach ri jastaq che kukoj ri Satanás. Ri areʼ kʼi kukoj chqawach rech kojqaj pa mak y rech kubʼan kʼax che ri  qachomanik. Ri toʼbʼal jolomaj che kukoj ri ajchʼoj kuchajij ri ujolom chuwach ri kʼax, junam rukʼ, ri qeyebʼal kuchajij ri qachomanik rech kqaya ta kan upatanexik ri Jehová.

9. ¿Jas kkʼulmatajik are chiʼ ri winaq kʼo ta keyebʼal?

⁹ Ri qeyebʼal re ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik kojutoʼo rech kqachaʼ ubʼanik utz taq jastaq pa qakʼaslemal. Are kʼu, we xaq xiw kojchoman chrij ri qarayibʼal, kqaj uchuqʼabʼ riʼ ri qeyebʼal. Chojchoman chrij ri xkikʼulmaj jujun cristianos pa ri ojer tinamit re Corinto. Xqaj uchuqʼabʼ ri kikojonik chrij jun jastaq che utzujum ri Dios chke, ri kʼastajibʼal (1 Cor. 15:12). Ri Pablo xubʼij che ri kekojon ta chrij ri kʼastajibʼal xaq xiw kechoman chrij ri tajin kkibʼano (1 Cor. 15:32). Kimik, e kʼi winaq kekojon ta chrij ri utzujum ri Dios, rumal laʼ xaq xiw kkilij ri kkaj kkibʼan pa ri kikʼaslemal y xaq xiw kechoman chrij ri kirayibʼal. Are kʼu, ri oj kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri jastaq che kubʼan na ri Dios pa ri petinaq. Ri qeyebʼal ri oj cristianos kjunamataj rukʼ jun tobʼal jolomaj che kuchajij ri qachomanik chuwach ri itzel taq jastaq y kojutoʼo rech are ta kbʼe qakʼuʼx chrij ri jastaq rech kimik, y che kubʼan kʼax che ri qachilanik rukʼ ri Jehová (1 Cor. 15:33, 34).

10. ¿Jas kojutoʼ wi ri eyebʼal rech kqakoj ta ri molom taq tzij kubʼij ri Satanás?

¹⁰ Ri qeyebʼal xuqujeʼ kojutoʼo rech kqachomaj taj che kʼo ta upatan ri chuqʼabʼ kqakojo rech kqakikotisaj ri Jehová. Jun kʼutbʼal, weneʼ kʼo jun kuchomaj: «Kinkun ta riʼ kinriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik. Kʼo ta nupatan. Kinkun ta che ubʼanik ri ktaqan wi ri Dios». Chnaʼtaj chqe che ri Elifaz, jun chke ri e qastzij taj e rachiʼl ri Job, xubʼij wariʼ che: «Man kʼo ta winaq ri sibʼalaj ta chʼajchʼoj». Tekʼuriʼ xubʼij: «Mawi kʼu ne ri e taqoʼn aj kaj yaʼtal ta chke chi kkubʼax ta kʼuxaj chkij, mawi ne ri kaj chʼajchʼoj ta chkiwach ri ubʼaqʼwach» (Job 15:14, 15). ¡Wariʼ xa jun nimalaj molom tzij! Chnaʼtaj chqe che are ri Satanás ri kraj kqachomaj wariʼ. Retaʼm che we amaqʼel kqachomaj che kʼo ta qapatan, kqaj uchuqʼabʼ ri qeyebʼal. Rumal laʼ, are chqakojoʼ qachuqʼabʼ che uchomaxik ri tajin kutzujuj ri Jehová chqe. Mubʼan kebʼ qakʼuʼx chrij ri kubʼij chqe, kraj che qonojel ri upatanelabʼ kqariq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik y kojutoʼ che uriqik (1 Tim. 2:3, 4).

11. ¿Jasche rajawaxik kkʼojiʼ qapaciencia che reyexik ri utzujum ri Dios chqe?

¹¹ Amaqʼel rajawaxik kqakoj na qachuqʼabʼ rech qas kqeyej ri utzujum ri Dios. Are kʼu, weneʼ jujun taq mul kkʼis ri qapaciencia che reyexik. Tekʼuriʼ ri Jehová kʼo ta ukʼisik y junam ta kubʼan che rilik ri tiempo rukʼ ri kqabʼan oj che rilik (2 Ped. 3:8, 9). Ri areʼ más utz kubʼan na che ubʼanik ri uchomam, are kʼu, weneʼ kubʼan ta pa ri tiempo che oj qachomam che kubʼano. ¿Jas kojtowik rech knimar ri qeyebʼal y kkʼojiʼ qapaciencia kʼa kopan na ri qʼij che ri Dios kubʼan na ronojel ri utzujum chqe? (Sant. 5:7, 8).

12. Junam rukʼ ri kubʼij Hebreos 11:1, 6, ¿jas ubʼanik ri eyebʼal rukʼ ri kojonik?

¹² Ri qeyebʼal kqaj ta uchuqʼabʼ we oj kʼo chunaqaj ri Jehová, rumal che are kbʼinik che qas kubʼan ri kutzujuj. Pa ri Biblia kjunamisax ri eyebʼal rukʼ ri kojonik che qastzij kʼo ri Jehová y che «kuya tojbʼal ke ri winaq ri kkitzukuj ri areʼ» (chasikʼij uwach Hebreos 11:1, 6). We más kojqebʼ rukʼ ri Jehová, más kqakubʼsaj qakʼuʼx che ri areʼ kubʼan na ri utzujum chqe. Chqilampeʼ jas kojkunik kqabʼano rech kqanimarisaj  ri qachilanik rukʼ y jeriʼ kqaj ta uchuqʼabʼ ri qeyebʼal.

13. ¿Jas kqabʼano rech kojux rachiʼl ri Dios?

¹³ Chqabʼanaʼ qachʼawem che ri Jehová y chqasikʼij uwach ri uTzij. Qastzij che kqil ta uwach ri Jehová, are kʼu kojkunik kojux rachiʼl. Kojkunik kojtzijon rukʼ are chiʼ kqabʼan qachʼawem che, rumal che qas qetaʼm che kojutatabʼej (Jer. 29:11, 12). Y kojkunik kqatatabʼej ri kubʼij chqe are chiʼ kqasikʼij uwach ri uTzij y kojchoman chrij. Are chiʼ kqasikʼij uwach ri kʼutbʼal kech ri upataninelabʼ rech ojer kanoq, kubʼan más ko ri qeyebʼal. Ronojel ri jastaq che kʼo pa ri uTzij ri Dios «xetzʼibʼax che qatijoxik, che ukubʼisaxik qakʼuʼx. Rech jeriʼ kqachʼij ri kʼax, kkubʼiʼ qakʼuʼx chrij ri Dios» (Rom. 15:4).

14. ¿Jasche utz che kojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová pa kiwiʼ nikʼaj chik?

¹⁴ Chojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová che ubʼanik ri utzujum. Chojchoman chrij ri xubʼan kukʼ ri Abrahán y ri Sara. Rumal che e nimaʼq taq winaq chik, kekun ta chik kkʼojiʼ kalkʼwal, are kʼu ri Dios xubʼij chke che kkʼojiʼ jun ke (Gén. 18:10). ¿Jas kʼu xubʼan ri Abrahán? Ri Biblia kubʼij: «Ri Abrahán xkojonik xkʼojiʼ kʼu reyebʼal ukʼuʼx, je kʼu riʼ xux kimam taq ri nimaʼq taq tinamit» (Rom. 4:18). Weneʼ jun winaq kuchomaj che kkʼulmataj ta wariʼ, are kʼu ri Abrahán qas retaʼm che ri Jehová kubʼan na ri kutzujuj. Ri Dios qastzij wi xubʼan ri xutzujuj che ri Abrahán (Rom. 4:19-21). Ri ukʼutbʼal ri Abrahán kukʼut chqawach che kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx che qastzij wi ri kubʼij ri Jehová, paneʼ kqilo che kʼax ubʼanik ri ktzujux chqe.

15. ¿Jasche rajawaxik kojchoman chrij ri ubʼanom ri Dios pa qawiʼ?

¹⁵ Chojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová pa qawiʼ. ¿La oj chomanaq chrij ri ubʼanom  ri Dios che utzʼaqatisaxik ri utzujum chqe? Jun kʼutbʼal, ri Jesús xubʼij che ri uTat kuya ri jastaq che kqatijo y ri kajwataj chqe ronojel taq qʼij (Mat. 6:32, 33). Xuqujeʼ xubʼij che ri Jehová kuya ri ruxlabʼixel chqe we kqataʼ che (Luc. 11:13). Ri Jehová ubʼanom chi ri utzujum chqe. Y weneʼ knaʼtaj chi nikʼaj jastaq chqe che uyaʼom chi chqe junam rukʼ ri qamak che kukuyu, ri kubʼsal kʼuʼx che kuya chqe y ri kajwataj chqe pa ri qakojonik (Mat. 6:14; 24:45; 2 Cor. 1:3). We kojchoman chrij ri ubʼanom chi ri Dios pa ri qakʼaslemal, qas rukʼ ronojel qanimaʼ riʼ kqeyej ri utzujum.

16. ¿Jasche ri eyebʼal are jun sipanik nim ubʼanik?

¹⁶ Ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik are jun jeʼlikalaj sipanik re ri Dios che qeyem. Sibʼalaj kqaj che kopan ri qʼij riʼ y qas qetaʼm che je kkʼulmatajik. Ri qeyebʼal kjunamataj rukʼ ri ktakʼabʼan jun jukubʼ, rumal che kojutoʼo rech kqachʼij ri kʼax, kubʼan ta kebʼ qakʼuʼx are chiʼ kojtereneʼx rukʼ itzelal xuqujeʼ paneʼ kojkamisaxik. Xuqujeʼ kjunamataj rukʼ jun toʼbʼal jolomaj rumal che kuchajij ri qachomanik chuwach itzel taq jastaq y kojutoʼo rech kqaxutuj ri itzelal y are kqabʼan ri utzilal. Ri kubʼan ri Biblia che qatoʼik rech kqeyej ri kutzujuj ri Dios chqe are jun kʼutbʼal re ri nimalaj uloqʼoqʼebʼal ri Jehová. We kqanimarisaj ri qeyebʼal sibʼalaj kqariq utzilal.

17. ¿Jasche kuya kikotemal chqe ri qeyebʼal?

¹⁷ Pa ri carta che xutaq bʼi ri apóstol Pablo chke ri cristianos re Roma, xubʼij: «Chixkikot pa ri kulbʼal ikʼuʼx [eyebʼal]» (Rom. 12:12). Ri Pablo kkunik kkikotik rumal che qas retaʼm che kyaʼ na kʼaslemal kʼo ta ukʼisik pa ri kaj che we kuya ta kan upatanexik ri Jehová. Oj xuqujeʼ kojkunik kojkikot rumal ri eyebʼal kʼo chqawach, rumal che qas qetaʼm che ri Jehová kubʼan ronojel ri tajin kutzujuj chqe. Junam rukʼ ri xubʼij jun salmista: «Sibʼalaj utz rech […] ri keyen che ri Ajawaxel ri uDios. […] Ri areʼ amaqʼel ujeqebʼam ri utzij» (Sal. 146:5, 6).