Ir al contenido

Ir al índice

1924: qʼaxinaq chi cien junabʼ

1924: qʼaxinaq chi cien junabʼ

«UMAJIXIK ri junabʼ are ri más utz chke ri upatanelabʼ ri Dios […] rech kkinimarisaj ri kichak», are waʼ ri xuya ubʼixik ri wuj Bulletin a re enero 1924. Pa ri junabʼ riʼ, ri Estudiantes re ri Biblia xkibʼan ri xubʼij wajun wuj riʼ: xkikʼutu che kkixiʼj ta kibʼ y xkikoj nikʼaj chi jastaq che utzijoxik ri utzij ri Dios.

KKIKOJ RI RADIO CHE UTZIJOXIK RI UTZIJ RI DIOS

Ri e qachalal re Betel más jun junabʼ chik tajin kkibʼan ri ja jawiʼ kkiya wi ri radio WBBR pa Staten Island (Nueva York). Are chiʼ xjosqʼitaj ri ulew kumal, xkimajij ubʼanik jun nimalaj ja jawiʼ kekʼojiʼ wi e juntir ri kechakun chilaʼ y ri kkʼol wi ri jastaq re ri radio. Are chiʼ xkikʼis ubʼanik wajun ja riʼ, ri e qachalal xkimajij ubʼanik ronojel rech kekunik kkikoj ri radio. Pero xkiriq jujun taq kʼax.

Ri nabʼe kʼax che xkiriqo are ri xkibʼan che uyakik ri nabʼe antena. Rumal che 91 metros raqan (300 pies) y kajwatajik kyaʼ chuxoʼl kebʼ cheʼ che 61 metros (200 pies) kaqan chkijujunal. Ri nabʼe mul che xkaj xkiyak ri antena riʼ xekun ta che. Pero xkikubʼsaj kikʼuʼx che ri Jehová keʼutoʼ che ubʼanik. Ri Calvin Prosser, che xtobʼan che ubʼanik wajun chak riʼ, xubʼij: «We ta xojkun che uyakik ri antena pa ri nabʼe mul, weneʼ xqabʼij ta riʼ: ‹Chiwilampeʼ ri kojkun che ubʼanik›». Pero are xkiya uqʼij ri Jehová y xkibʼij che are ri Jehová xetoʼwik. Are kʼu xkiriq nikʼaj chi kʼax.

Tajin kkiyak ri postes re ri antena re ri WBBR.

Ri radio kʼateʼ seʼesax loq rumal laʼ ri e qachalal kʼax xkibʼan che uriqik ri kajwataj chke. Pero xkiriq jun transmisor che kojom chik che kʼo 500 vatios uchuqʼabʼ. Xkiriq ta jun micrófono, rumal laʼ are xkikoj ri micrófono re jun teléfono. Pa ri febrero re ri junabʼ riʼ xkilo we qas kchakun ri xkibʼano. Y rumal che kkaj kketaʼmaj we qʼalaj ri transmisión, rumal laʼ xebʼixonik. Ri Ernest Lowe rukʼ kikotemal knaʼtaj che are chiʼ ri qachalal tajin kebʼixonik, ri juez Rutherford b xubʼan jun llamada kukʼ. Ri areʼ utatabʼem pa ri u radio ri bʼix che tajin kkibʼano che kʼo pa Brooklyn, weneʼ pa 25 kilómetros (15 millas) che ri e kʼo wi ri qachalal.

«¡Kixbʼixon ta chik! —xcha ri qachalal Rutherford—. Kixtatajik jachaʼ ri meʼs che tajin kkichʼay kibʼ». Ri e qachalal aninaq xkichup ri transmisor, paneʼ xekʼixik pero ya kekun chik kkibʼan ri nabʼe transmisión.

Pa ri 24 re febrero 1924, are chiʼ xbʼan ri nabʼe transmisión, ri qachalal Rutherford xubʼij, che ri radio «ktobʼan che ubʼanik ri chak che xubʼij kan ri Jesús». Xubʼij che wariʼ ktobʼanik rech ri winaq kketaʼmaj más chrij ri Biblia y rech kkichʼobʼ ri taq etal che kʼolik.

Izquierda: Ri qachalal Rutherford kʼo pa ri nabʼe estudio de radio.

Derecha: Ri transmisor y ri equipo de radio.

Qas utz xel ri nabʼe programa che xbʼanik. Y 33 junabʼ, ri WBBR are ri radio che xukoj ri utinamit ri Jehová.

QAS XKIQʼALAJISAJ RI MOLOM TAQ TZIJ CHE KKIBʼIJ RI E KOJONEM

Pa julio 1924, ri Estudiantes re ri Biblia xkibʼan jun nim riqbʼal ibʼ pa Columbus (Ohio). Xepe qachalal re ronojel uwach Ulew, xeya ri e chʼabʼal pa alemán, árabe, francés, griego, húngaro, e chʼabʼal re ri norte re Europa, inglés, italiano, lituano, polaco, ruso y ucraniano. Jujun uchʼaqapil ri nim riqbʼal ibʼ xqʼaxex pa radio y xkoj ri periódico Ohio State Journal rech ronojel taq qʼij kuya ubʼixik chrij ri nim riqbʼal ibʼ.

Nim riqbʼal ibʼ re 1924 pa Columbus (Ohio).

Pa ri jueves 24 re julio, más che 5,000 ri xebʼe pa ri nim riqbʼal ibʼ, xkikoj ri ki tiempo che utzijoxik ri utzij ri Dios pa riʼ ri qʼij. Xkijach weneʼ 30,000 libros y xkimajij kʼi etaʼmanik re ri Biblia. Ri The Watch Tower xubʼij che ri qʼij riʼ «are ri qʼij che más xekikot ri qachalal».

Jun chi qʼij che sibʼalaj nim upatan are ri xbʼantaj pa ri viernes 25 re julio pa ri nim riqbʼal ibʼ, ri qachalal Rutherford xusikʼij jun wuj jawiʼ xkichomaj wi che kkiya ubʼixik chrij ri molom taq tzij che kibʼanom ri kʼamal taq bʼe rech ri empresas, ri e qastzij taj kojonem y ri qʼatal taq tzij che «kibʼanom chke ri winaq che kketaʼmaj ta chrij ri kraj ri Dios chke pa ri kikʼaslemal». Y xubʼij che tajin kkiya ri kitobʼanik che ri Sociedad de Naciones y rumal che kkibʼij che are waʼ ri tajin kukoj ri Dios rech kuqʼat tzij o kukʼam ubʼe ri uwach Ulew pa taq riʼ ri qʼij. Qastzij che ri Estudiantes re ri Biblia rajawaxik kkixiʼj ta kibʼ are chiʼ kkiya ubʼixik wariʼ chkij ri qastzij taj kojonem.

Ri The Watch Tower xubʼij chrij ri nim riqbʼal ibʼ: «Ri alaj jupuq riʼ che xkimulij kibʼ pa ri nim riqbʼal ibʼ che xbʼan pa Columbus xnimar ri kikojonik chrij ri Dios […], kkichʼij ri molom taq tzij che weneʼ kbʼix na chkij». Ri Leo Claus, che xbʼe pa ri nim riqbʼal ibʼ, xubʼij: «Rukʼ kikotemal xojtzalij loq y qas kqaj kqaya ubʼixik ri xqetaʼmaj pa wajun nim riqbʼal ibʼ riʼ».

Ri tratado Ecclesiastics Indicted.

Pa octubre, ri Estudiantes re ri Biblia xekunik xkijach millones che ri tratado Ecclesiastics Indicted (Eclesiásticos denunciados), che rukʼam lo ri xusikʼij ri qachalal Rutherford pa ri nim riqbʼal ibʼ. Pa ri alaj tinamit Cleveland (Oklahoma), ri qachalal Frank Johnson xukʼis kijachik ri tratados are kʼu 20 minutos kraj na che keʼopan ri nikʼaj chi publicadores rukʼ. Kkun taj kereyej na rumal che e kʼi chke ri ukʼulja petinaq koyowal chrij ri tajin kutzijoj. Rumal laʼ xukʼuʼ ribʼ o xrowaj ribʼ pa jun iglesia. Rumal che e kʼo ta winaq chupam wajun iglesia riʼ, xuya kan jun tratado chupam ri Biblia che kukoj ri kʼamal bʼe re ri kojonem y xuya kan jujun pa ri kitem ri winaq y aninaq xubʼan wariʼ rumal che kraj taj kilitajik. Y je xubʼan pa kebʼ iglesias chik.

Aninaq xbʼe ri Frank pa ri lugar jawiʼ kibʼim wi che kkiriq kibʼ. Xukʼuʼ ribʼ chrij jun gasolinera, rech kriq ta kumal ri winaq che tajin kkitzukuj. Ri winaq e bʼenaq pa jun carro pero xkil ta ri qachalal Frank are chiʼ xeʼokʼow chilaʼ. Y are chiʼ e bʼenaq chi ri winaq riʼ, xeʼopan ri rachiʼl ri Frank ruk, che naqaj tajin kkitzijoj wi ri utzij ri Dios.

«Jun chke ri qachalal kubʼij che are chiʼ xeʼel bʼi pa ri tinamit xeqʼax chi jumul chkiwach ri oxibʼ iglesias. Y chkiwach ri iglesias chkijujunal weneʼ 50 winaq e kʼolik. Jujun chke tajin kkisikʼij uwach ri tratado y jujun chik tajin kkikʼut chkiwach ri kʼamal taq bʼe re ri iglesias. Xa jubʼiqʼ xraj xojriqitajik. Xqamaltyoxij che ri Jehová che xojuchajij y xojutoʼo rech ri qakʼulel xojkiriq taj».

RI XKITZIJOJ RI UTZIJ RI DIOS PA NIKʼAJ CHI TINAMIT XKIXIʼJ TA KIBʼ

Józef Krett.

Pa nikʼaj chi tinamit, ri Estudiantes re ri Biblia junam xkibʼano che xkixiʼj ta kibʼ che utzijoxik ri utzij ri Dios. Pa ri norte re Francia, ri qachalal Józef Krett xutzijoj ri utzij ri Dios chke ri winaq che keʼel pa Polonia che tajin kechakun pa taq ri minas. Y xkichomaj uyaʼik jun chʼabʼal ubʼiʼ «Pronto resucitarán los muertos». Are taq xebʼan invitar ri winaq pa ri tinamit riʼ, jun sacerdote xubʼij chke che kebʼe ta che utaʼik ri chʼabʼal. Pero ri winaq xkinimaj taj. Más che 5,000 winaq xeʼopanik, xuqujeʼ xopan ri sacerdote. Ri qachalal Krett xubʼij che ri sacerdote we kraj kuqʼalajisaj ri kkojon chrij, pero ri sacerdote xraj taj. Ri qachalal xeʼujach kan juntir ri wuj che kʼo rukʼ y xubʼij che ri winaq qas kkaj kketaʼmaj chrij ri Utzij ri Dios (Amós 8:11).

Claude Brown.

Pa África, ri qachalal Claude Brown xutzijoj ri utzij ri Dios pa Costa de Oro (che kamik kbʼix Ghana che). Ri e chʼabʼal che xuyaʼo y ri e wuj che xujacho xtobʼanik rech xetaʼmax ri qastzij pa ri tinamit. Jun ala ubʼiʼ John Blankson, che tajin kretaʼmaj chrij ri chak re farmacia xuta jun chke ri chʼabʼal che xuya ri qachalal Brown y xrilo che xuriq ri qastzij chrij ri Dios. Ri areʼ kubʼij: «Ri xinwetaʼmaj xubʼano che kinxiʼj ta chi wibʼ y xinya ubʼixik wariʼ chke juntir ri winaq che kebʼe pa ri escuela re Farmacia».

John Blankson.

Jun qʼij, ri a John xopan pa jun iglesia anglicana y xubʼan jujun preguntas che ri sacerdote chrij ri Trinidad, rumal che retaʼm chik che ri Biblia kchʼaw ta chrij ri Trinidad. Ri sacerdote xroqotaj bʼik y xubʼij: «¡Ri at at cristiano taj! ¡At rech ri Itzel! ¡Chatel bʼi chiʼ!».

Are chiʼ John xopan cho rachoch xutzʼibʼaj bʼi jun carta che ri sacerdote jawiʼ kubʼij che we kraj kutoʼ uwiʼ ri Trinidad chkiwach e kʼi winaq. Ri sacerdote xubʼij, che ri a John rajawaxik nabʼe ktzijon rukʼ ri director re ri escuela. Ri director xutaʼ che ri John we xutaq jun carta che ri sacerdote.

—Jeʼ, xintaqo—, xchaʼ ri a John che.

Ri director xubʼij che ri a John che kutaq chi bʼi jun carta che ri sacerdote rech kutaʼ kuybʼal umak che. Rumal laʼ ri a John xutzʼibʼaj wariʼ:

«Ri director xubʼij che kintaʼ kuybʼal numak chawe y kinbʼano we ri at kabʼij che ri tajin kakʼutu are molom taq tzij».

Are chiʼ ri director xuta wariʼ, xubʼij: «Blankson, ¿che are laʼ ri kawaj kabʼij che?».

—Jeʼ. Are laʼ ri kwaj kinbʼij che.

—We kabʼan wariʼ katesax bʼi waral. ¿Jasche kabʼij wariʼ che ri sacerdote rech jun Iglesia che tajin ktoʼ rumal ri Qʼatbʼal tzij?

—Pero, [...] are chiʼ kakʼut jun jastaq chqawach y kqachʼobʼ taj, ¿la mat kqataʼ chawe chrij ri kqachʼobʼ taj?

—Jeʼ, qastzij.

—Pero ri xkʼulmatajik are che ri areʼ tajin kukʼut chqawach chrij ri Biblia y rumal laʼ xinbʼan jun pregunta che. We kkun taj kutzalij uwach ri pregunta, ¿jasche rajawaxik kintaʼ kuybʼal numak che?

Chukʼisbʼal, ri a Blankson xesax ta bʼik y xtaq ta bʼi ri carta che ri sacerdote.

XKIBʼAN MÁS CHAK

Ri wuj The Watch Tower xubʼij chrij ri chak che tajin kbʼan pa ri junabʼ riʼ: «Kojkunik kqabʼij jachaʼ ri David: ‹Lal xyoʼw la nuchuqʼabʼ pa ri chʼoj› (Salmo 18:39). Pa ri junabʼ riʼ qas qilom ri utobʼanik ri Jehová. [...] Ri upatanelabʼ rukʼ kikotemal tajin kkitzijoj ri utzij».

Pa ri kʼisbʼal re ri junabʼ, ri qachalal xkitzijoj más ri utzij ri Dios pa radio. Xmajix chi uyakik jun ja jawiʼ kyaʼ chi jun radio naqaj che Chicago. Xkikoj WORD che ri ubʼiʼ, pa inglés, kraj kubʼij ri UTZIJ ri Dios. Xkikoj jun transmisor che kʼo 5,000 vatios uchuqʼabʼ, wariʼ kubʼano che ktataj ri utzij ri Dios kʼa pa kʼi kilómetros y xopan kʼa pa Canadá, pa ri norte.

Pa ri junabʼ 1925 ri Jehová xubʼano che ri e qachalal xkichʼobʼ más chrij ri Biblia. Rumal laʼ ri Estudiantes re ri Biblia xketaʼmaj más chrij ri kuya ubʼixik ri capítulo 12 re Apocalipsis. Jujun chke xkaj taj xkikʼam wajun kʼakʼ etaʼmanik riʼ. Pero nikʼaj chik qas xekikotik are chiʼ xkichʼobʼ ri xkʼulmataj pa ri kaj y jas kubʼan wariʼ che ri utinamit ri Dios che kʼo cho ri uwach Ulew.

a Kamik are ri kbʼix Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos che.

b Ri Joseph Rutherford, che tajin kukʼam ubʼe ri chak che tajin kkibʼan ri Estudiantes re ri Biblia pa ri tiempo riʼ, xbʼix «juez» Rutherford che. Rumal che are chiʼ majaʼ kbʼe pa Betel, xchakun che juez pa ri Tribunal del Octavo Circuito Judicial pa Misuri.