1. Junam che kubʼij Mateo 11:28-30, ¿jas tzujunik xubʼan ri Jesús?

JESÚS xubʼan jun utzalaj tzujunik chke ri tajin ketatabʼenik. Xubʼij: «Tisaj wukʼ, [...] kinya kʼu na uxlanem chiwe» (chasikʼij uwach Mateo 11:28-30). Are jun tzujunik che nim ubʼanik. Chojchoman chrij jun kʼutbʼal, ri utzilal xukʼut che jun ixoq che sibʼalaj yawabʼ.

2. ¿Jas xubʼan Jesús che utoʼik jun ixoq che yawabʼ?

² Chanim kajwataj nim tobʼanik che ri ixoq. Bʼenaq chi kukʼ e kʼi kunanelabʼ, are kʼu doce junabʼ chik qʼaxinaq kkunataj ta che ri kʼaxkʼolil. Xuqujeʼ, ri Taqanik kubʼij che ri ixoq riʼ tzʼilobʼinaq (Lev. 15:25). Tekʼuriʼ, xuto che Jesús keʼukunaj ri e yawabʼ, rumal laʼ xbʼe che utzukuxik. Are chiʼ xuriqo, xuchap ri uchiʼ ri ratzʼyaq chanim xkunatajik. Ri Jesús xaq xiw ta xukunaj, xaneʼ xubʼano che nim xil wi. Jun kʼutbʼal, are chiʼ xchʼaw rukʼ xukʼutu che nim xrilo xuqujeʼ che xuloqʼoqʼej are chiʼ xubʼij «numiʼal» che. Qastzij riʼ che sibʼalaj xkikotik xuqujeʼ che kraj kkʼasiʼ na más tiempo (Luc. 8:43-48).

3. ¿Jas preguntas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

³ Pa ri bʼantajik riʼ kqilo che are ri ixoq xbʼe che utzukuxik ri Jesús. Rajawaxik che oj xuqujeʼ junam kqabʼano. Utz kqakoj qachuqʼabʼ rech kojqebʼ rukʼ ri Jesús. Kimik, kubʼan ta milagro che kikunaxik ri keqebʼ rukʼ. Are kʼu kʼa tajin kubʼan wajun sikʼinik chqe: «Tisaj wukʼ, [...] kinya kʼu na uxlanem chiwe». Pa wajun kʼutunem riʼ, kqil chrij jobʼ preguntas: ¿Jas kqabʼano  rech kojqebʼ rukʼ ri Jesús? ¿Jas xraj xubʼij ri Jesús rukʼ ri e tzij «chikʼamowaj ri weqaʼbʼal»? ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri Jesús? ¿Jasche kuya utzilal chqe are chiʼ kqabʼan ri chak che xubʼij kanoq? Xuqujeʼ ¿jas kqabʼano rech amaqʼel kqariq utzilal are chiʼ kqabʼan ri kubʼij?

4, 5. ¿Jas e jastaq kqabʼano rech kojqebʼ rukʼ ri Jesús?

⁴ Jun ubʼanik che kojqebʼ rukʼ ri Jesús are retaʼmaxik chrij ri xubʼij xuqujeʼ ri xubʼano (Luc. 1:1-4). Rumal laʼ rajawaxik kqetaʼmaj ri tzʼibʼatal chrij ri ukʼaslemal. Rajawaxik che oj pa qatukel kqabʼano. Xuqujeʼ kojqebʼ rukʼ ri Jesús are chiʼ kqaj kojux utijoxelabʼ xuqujeʼ kqabʼan qaqasanjaʼ.

⁵ Jun chi jastaq kqabʼano rech kojqebʼ rukʼ ri Jesús are utzukuxik ri kitobʼanik ri e kʼamal bʼe are chiʼ kajwataj chqe. E jun sipanik che uyaʼom ri Jesús, rech kkichajij ri e uchij (Juan 21:16; Efes. 4:7, 8, 11; 1 Ped. 5:1-3). Are kʼu kqeyej taj che ri e kʼamal bʼe kekun che uchʼobʼik ri kqachomaj xuqujeʼ ri kajwataj chqe, xaneʼ rajawaxik oj kojbʼe che utzukuxik ri kitobʼanik. Chqilaʼ ri kubʼij jun qachalal ubʼiʼ Julian: «Xinel lo pa Betel rumal che xinyawajik, are kʼu jun wachiʼl xubʼij chwe che kintzukuj ri kitobʼanik ri e kʼamal bʼe. Nabʼe xinchomaj che kajwataj ta chwe. Kʼisbʼal re xintaʼ ri tobʼanik, xux jun nimalaj sipanik pa ri nukʼaslemal». Ri e sukʼ taq kʼamal bʼe, junam rukʼ ri xesolin Julian, kojkitoʼ rech kkʼojiʼ ri «chomanik re ri Cristo» qukʼ (1 Cor. 2:16; 1 Ped. 2:21). Qastzij che are jun chke ri nimalaj sipanik che kyaʼ chqe.

6. ¿Jas xraj xubʼij ri Jesús rukʼ ri e tzij: «Chikʼamowaj ri weqaʼbʼal»?

⁶ Are chiʼ ri Jesús kubʼij chqe che kqakʼam ri reqabʼal, weneʼ xraj xubʼij che rajawaxik kqanimaj ri utaqanik. Xuqujeʼ weneʼ xraj xubʼij che kojkanaj rukʼ chuxeʼ ri reqabʼal rech junam kqapatanij ri Jehová. Apastaneʼ ri xraj xubʼij, ri rajawaxik kqabʼano are che kojchakunik.

7. Junam rukʼ ri kubʼij Mateo 28:18-20, ¿jas chak yaʼom chqe, xuqujeʼ jas qas qetaʼm?

⁷ Kqakʼam ri usikʼinik are chi kqajach ri qakʼaslemal che ri Jehová xuqujeʼ kqabʼan qaqasanjaʼ. Jesús kuya ri sikʼinik chke konojel ri winaq. Areʼ kuxutuj ta jun winaq che kraj kupatanij ri Dios rukʼ ronojel ranimaʼ (Juan 6:37, 38). Konojel ri rajtijoxelabʼ ri Cristo yaʼom ri eqelen chke che kkibʼan ri chak che uyaʼom ri Jehová che ri uKʼojol. Kojkunik kqabʼij che Jesús amaqʼel kojutoʼ che ubʼanik ri chak riʼ (chasikʼij uwach Mateo 28:18-20).

8, 9. a) ¿Jasche ri e winaq kemachʼachʼik xkaj xekʼojiʼ rukʼ ri Jesús? b) ¿Jas preguntas utz che kojchoman chrij?

⁸ Ri e winaq che kemachʼachʼik utz xkilo xekʼojiʼ rukʼ ri Jesús (Mat. 19:13, 14; Luc. 7:37, 38). ¿Jasche? Rumal che Jesús junam ta kukʼ ri fariseos. Ri e kʼamal bʼe riʼ keloqʼoqʼen taj xuqujeʼ nim kkibʼan che kibʼ (Mat. 12:9, 12-14). Ri Jesús kloqʼoqʼenik xuqujeʼ kmachʼachʼik. Ri fariseos xaq xiw kechoman chrij ri keqelen xuqujeʼ nim kkibʼan che kibʼ pa ri tinamit, are kʼu ri Jesús xukʼut chkiwach ri utijoxelabʼ che kkixutuj ri ubʼanik nimal, kemachʼachʼik xuqujeʼ kekipatanij ri nikʼaj chik (Mat. 23:2, 6-11). Ri fariseos kekixibʼij ri e winaq rukʼ ri kitaqanik (Juan 9:13, 22). Are kʼu Jesús rukʼ loqʼoqʼenik xuqujeʼ utz taq tzij xuya kichuqʼabʼ.

⁹ ¿La qabʼanom oj ri xubʼan ri Jesús? Chojchoman chrij wariʼ: «¿La etaʼmatal nuwach che kinmachʼachʼik xuqujeʼ kintzukuj ri jamaril? ¿La qas kwaj kinbʼan chak che nim ta más  ubʼanik rech keʼinpatanij ri e nikʼaj chik? ¿La rukʼ utzilal keʼinchʼabʼej ri e winaq?».

12-14. ¿Jasche kqanaʼ utzilal are chiʼ kqabʼan ri chak che uyaʼom ri Jesús chqe?

¹² ¿Jasche kqariq uxlanem o kqanaʼ utzilal are chiʼ kqabʼan ri chak che uyaʼom ri Jesús chqe? Chqilaʼ jujun chke ri e rumal.

¹³ Kojkilij ri e utz taq kʼamal bʼe. Paneʼ ri nimalaj kʼamal bʼe are ri Jehová, amaqʼel kumaltyoxij ri kqabʼano xuqujeʼ sibʼalaj utz ri ubʼantajik. Nim kril wi ri chak che kqabʼano (Heb. 6:10). Xuqujeʼ kuya ri qachuqʼabʼ che kajwatajik rech kqabʼan ri kajwataj chqe pa qajujunal (2 Cor. 4:7; Gál. 6:5). Ri qAjaw, Jesucristo, kuya ri utzalaj kʼutbʼal chqawach chrij ri kqabʼan che kilik ri e nikʼaj chik (Juan 13:15). Xuqujeʼ ri e kʼamal bʼe che kojkilij kkikoj kichuqʼabʼ che resaxik uwach ri Jesús, ri «nimalaj Qajyuqʼ» (Heb. 13:20; 1 Ped. 5:2). Rukʼ ronojel kanimaʼ kkiya qachuqʼabʼ, kemachʼachʼik, kkʼistaj ta kikʼuʼx are chiʼ kkikʼut ri rajawaxik kqabʼano xuqujeʼ kojkichajij.

¹⁴ E kʼo utzalaj taq qachiʼl che upatanixik ri Dios. Pa wajun uwach Ulew riʼ kʼo ta jun winaq kunaʼ ri kikotemal che kqanaʼ oj ri upatanelabʼ ri Dios xuqujeʼ kʼo ta jun winaq kukʼut jun loqʼoqʼenik junam rukʼ ri loqʼoqʼebʼal che kqakʼut oj. Chojchoman chrij wariʼ: qariqom ri tewchibʼal che kojchakun pa junam kukʼ e winaq che kkikoj ri e upixabʼ ri Dios pa kikʼaslemal, are kʼu kkichomaj taj che más nim kibʼanik chkiwach ri e nikʼaj chik. Kʼo kʼi kekunik kkibʼano, are kʼu kkimachʼ kibʼ xuqujeʼ kkichomaj che más nim kibʼanik ri e nikʼaj chik chkiwach. Kojkil junam rukʼ jun utzalaj kachiʼl. Xuqujeʼ sibʼalaj kojkiloqʼoqʼej xuqujeʼ kkaj kkiya ri kikʼaslemal pa kamikal rumal qech.

15. ¿Jas rajawaxik kqachomaj chrij ri chak che tajin kqabʼano?

¹⁵ Tajin kqabʼan ri chak che más utz na. Kqakʼut chkiwach ri e winaq ri qastzij chrij ri Jehová xuqujeʼ keqatoʼ rech keʼel pa ri molom taq tzij re ri Itzel (Juan 8:44). Satanás kubʼan kʼax chke ri e winaq rukʼ e molom taq tzij. Jun kʼutbʼal, kraj che kqachomaj che Jehová kukuy ta ri qamak xuqujeʼ che taqal ta chqe kojloqʼoqʼexik. Wariʼ are jun chke ri e nimaʼq taq molom tzij che kubʼan nimalaj kʼax. Are chiʼ kqanimaj ri e utaqanik ri Cristo, kkuyutaj ri e qamak. Qastzij wi che ri Jehová sibʼalaj kojuloqʼoqʼej (Rom. 8:32, 38, 39). ¡Sibʼalaj kojkikotik rumal che kqakʼut chkiwach e nikʼaj chik rech kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Jehová xuqujeʼ che ri qastzij keʼutoʼ pa ri kikʼaslemal!

16. ¿Jasche ri eqaʼn che Jesús kojusikʼij che rukʼaxik junam ta rukʼ nikʼaj chi eqaʼn che kqachʼij ta rukʼaxik?

¹⁶ Ri eqaʼn che Jesús kojusikʼij che rukʼaxik junam ta rukʼ nikʼaj chi eqaʼn che kqachʼij ta rukʼaxik. Jun kʼutbʼal, are chiʼ kojtotaj che jun chak, kʼi chqe xaq xiw ta kojkosik xuqujeʼ jujun taq mul kojkikot ta rukʼ ri xqabʼano. Are kʼu ri upatanixik ri Jehová xuqujeʼ ri Cristo kuya nimalaj kikotemal chqe. Weneʼ are chiʼ kojel pa ri qachak sibʼalaj oj kosinaq xuqujeʼ kqanaʼo che kʼo ta qachuqʼabʼ rech kojbʼe pa ri riqbʼal ibʼ. Are kʼu, ¡chiʼ kojtzalij lo pa ri riqbʼal ibʼ sibʼalaj kojkikotik xuqujeʼ kqanaʼo che kʼo chi qachuqʼabʼ! Junam kkʼulmatajik chiʼ kojbʼe che utzijoxik utzij ri Dios o kqanikʼoj ri Biblia pa qatukel: ri chuqʼabʼ kqakojo kubʼano che kqariq utzilal.

17. ¿Jas rajawaxik kqachʼobʼo xuqujeʼ jas chrij rajawaxik nojimal kojchoman wi?

¹⁷ Rajawaxik kqaya ta uwiʼ ri kqabʼano xuqujeʼ kqachʼobʼo che kʼo ta qachuqʼabʼ che ubʼanik ronojel. Rumal laʼ rajawaxik qas kojchoman chrij ri kqakoj wi ri qatiempo xuqujeʼ ri qachuqʼabʼ. Jun kʼutbʼal, weneʼ kqakoj qatiempo, qachuqʼabʼ che utzukuxik qʼinomal. Chqilaʼ ri xkʼulmatajik chiʼ jun qʼinom ala xutaʼ che ri Jesús jas rajawaxik kubʼano rech kuriq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik. Ri ala nim kril wi ri Taqanik xuqujeʼ qastzij riʼ che are jun utz winaq, rumal che ri Evangelio re Marcos kukʼutu che xloqʼoqʼex rumal ri Jesús. Rumal laʼ xubʼij ri e tzij riʼ che: «Jat, chakʼayij ronojel ri jastaq awe, [...]. Tasaj kʼut, chinatereneʼj». Wajun ala riʼ xkun taj xuchaʼ ri kraj, are kʼu we kqilo, ri uloqʼoqʼebʼal chrij ri Jesús qas ta nim rumal laʼ xteriʼ ta chrij xuqujeʼ xraj taj xuya kan ri e kʼi «jastaq rech e kʼolik» (Mar. 10:17-22). Chukʼisbʼal, xuxutuj ri sikʼinik xyaʼ che rumal ri Jesús xuqujeʼ xuya ta kan «ri qʼinomal» (Mat. 6:24). We ta oj ¿jas ta xqachaʼ ubʼanik riʼ?

18. ¿Jas rajawaxik kqabʼan jujun mul, xuqujeʼ jasche?

¹⁸ Utz che jujun taq mul kqanikʼoj jas ri más nim ubʼanik chqawach. ¿Jasche? Rumal che qas kqilo che utz kqabʼan che ukojik ri qatiempo xuqujeʼ ri qachuqʼabʼ. Chqilaʼ ri xukʼulmaj jun ala ubʼiʼ Mark. Areʼ kubʼij: «Pa kʼi junabʼ, xinchomaj che tajin ta kintzukuj qʼinomal. Are kʼu, paneʼ in precursor, amaqʼel xinchoman chrij ri pwaq xuqujeʼ ri rajawaxik kinbʼano rech kkʼojiʼ más nuqʼinomal. Xinchomaj jasche kinkikot taj. Tekʼuriʼ, xwilo che are tajin kinkoj nabʼe pa ri nukʼaslemal ri kwaj in, tajin ta kinya ronojel ri nutiempo xuqujeʼ nuchuqʼabʼ che ri Jehová». Mark xukʼex ri uchomanik xuqujeʼ ri ukʼaslemal rech kuya ronojel che ri Dios. Kubʼij: «Jujun taq mul kbʼe ri nuchomanik chrij kʼi jastaq. Are kʼu, rukʼ ri utobʼanik ri Jehová xuqujeʼ ri Jesús, are kinchomaj más upatanixik».

19. ¿Jasche rajawaxik che amaqʼel kkʼojiʼ jun utz qachomanik chrij ri kojkun che ubʼanik?

¹⁹ Unimaxik ri e utaqanik ri Jesús kuya utzilal chqe we kqabʼan oxibʼ jastaq. Nabʼe, rajawaxik kkʼojiʼ jun utz qachomanik chrij ri kojkun che ubʼanik. Rumal che kojchakun rukʼ ri Jehová, rajawaxik kqabʼan ri jastaq junam rukʼ ri kubʼij areʼ. Xa oj ajchakibʼ are kʼu ri areʼ are ri qAjaw (Luc. 17:10). We kqabʼan ri uchak xaq rukʼ ri qachomanik oj, xa kqabʼan kʼax chbʼil qibʼ rukʼ ri eqabʼal uyaʼom chqe. Jun kʼutbʼal, jun amaʼ wakax che kʼo nim uchuqʼabʼ kuriq kʼax riʼ rumal ri reqaʼn we kbʼe ta pa ri bʼe che kubʼij ri rajaw. Are kʼu, kqabʼan utzalaj taq chak riʼ xuqujeʼ kojkunik kqaqʼaxej kʼi kʼax we kojbʼe pa ri bʼe che kukʼut ri Jehová chqawach. Chnaʼtaj chqe che kʼo  ta jun winaq kkunik kuqʼatej ri kraj kubʼano (Rom. 8:31; 1 Juan 4:4).

20. ¿Jas rumal che kqaj kqatereneʼj ri Jesús?

²⁰ Ukabʼ, ri rumal che kqaj kqapatanij ri Jehová. Ri kqaj are che kqayaʼ uqʼij ri loqʼalaj qaTat, Jehová. Pa ri nabʼe siglo, e kʼo winaq xkipatanij ri Jehová rumal che xa kʼo xkaj. Chukʼisbʼalil, xekikot ta chik xuqujeʼ xkiya kan utereneʼxik ri Jesús (Juan 6:25-27, 51, 60, 66; Filip. 3:18, 19). Are kʼu, e kʼo nikʼaj winaq xechakunik rumal che qas kkiloqʼoqʼej ri Dios xuqujeʼ ri kajil kitzʼaqat. Ri e winaq riʼ rukʼ kikotemal xkiterneʼj ri Dios are chiʼ xekʼojiʼ pa ri uwach Ulew xuqujeʼ xkiriq ri eyebʼal che kkiqʼat tzij pa ri kaj rukʼ ri Cristo. Oj xuqujeʼ kojkikotik we kqatereneʼj ri Jesús rukʼ jun utz chomanik.

21. Junam rukʼ ri kubʼij Mateo 6:31-33, ¿jas qetaʼm che kubʼan na ri Jehová qukʼ?

²¹ Urox, rajawaxik kojchoman chrij ri e utz jastaq che kqariq na. Oj kʼo jun qakʼaslemal che are ta kqatzukuj ri e qʼinomal xuqujeʼ kqakoj qachuqʼabʼ rech kojchakunik. Ri Jesús xuya kan ubʼixik che kqariq na kʼax. Are kʼu kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx che Jehová kuya nim qachuqʼabʼ rech kqachʼij ri e kʼax. We kqachʼij ronojel ri kʼax kqariqo, kux más ko ri qakojonik (Sant. 1:2-4). Xuqujeʼ qetaʼm che ri Jehová qas kojutoʼ na, che ri Jesús kukʼam qabʼe xuqujeʼ ri e qachalal kkiya qachuqʼabʼ (chasikʼij uwach Mateo 6:31-33; Juan 10:14; 1 Tes. 5:11). ¿La kqabʼij che kʼo na kajwataj chqe?

22. ¿Jas rumal kojkikotik?

²² Ri ixoq ri xkunax rumal ri Jesús xunaʼ ri utzilal pa ri qʼij chiʼ xtoʼik. Are kʼu xaq xiw we rukʼ sukʼilal kteriʼ chrij ri Cristo kuriq utzilal che kʼo ta ukʼisik. ¿Jas xubʼan riʼ? We xutereneʼj ri Jesús, xuriq riʼ ri nimalaj tewchibʼal: kuqʼat tzij rukʼ pa ri kaj. Apachike taneʼ ri e jastaq che xuya kanoq kʼo ta upatan we kjunamax rukʼ ri nimalaj tewchibʼal pa ri kaj. Apastaneʼ ri qeyebʼal —we are ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik pa ri kaj o pa ri uwach Ulew—, sibʼalaj kojkikotik rumal che xqakʼam ri sikʼinik che xuya ri Jesús chqe: Chixpet wukʼ.