1. ¿Jasche rajawaxik kqanimaj ri Jehová?

RAJAWAXIK kojnimanik o kqaya qibʼ pa taqik che ri * Jehová. Areʼ are ri Bʼanol qe, rumal laʼ yaʼtal che, che kuya taqanik pa kiwiʼ ri e ubʼanom (Apoc. 4:11). Are kʼu kʼo chi jun rumal che nim ubʼanik rech kqanimaj: ri kubʼan che uqʼatik tzij are ri más utz. Pa kʼi junabʼ, e kʼi achijabʼ kʼolinaq kitaqanik pa kiwiʼ nikʼaj chik. Are kʼu Jehová are ri qʼatal tzij che más kʼo unojibʼal, kloqʼoqʼenik, kel ukʼuʼx xuqujeʼ kutoqʼobʼisaj kiwach konojel (Éx. 34:6; Rom. 16:27; 1 Juan 4:8).

2. Junam rukʼ ri kukʼut Hebreos 12:9-11, ¿jas e rumal kqanimaj ri Jehová?

² Jehová kraj che kqanimaj rumal che kqaloqʼoqʼej xuqujeʼ rumal che kqilo che are ri utzalaj qaTat, are ta rumal che xa kqaxibʼij qibʼ che. Pa ri carta che xutaq chke ri cristianos hebreos, Pablo kubʼij che rajawaxik rukʼ qanimaʼ kqanimaj ri qaTat kʼo pa ri kaj rumal che kojutijoj «rech kʼo kqechbʼej che» (chasikʼij uwach Hebreos 12:9-11).

3. a) ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che kqanimaj ri Jehová? b) ¿Jas preguntas kqil na?

³ Kqanimaj ri Jehová are chiʼ kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik ronojel ri kubʼij chqe xuqujeʼ kqakoj qachuqʼabʼ rech kqakubʼsaj ta qakʼuʼx chrij ri qetaʼmabʼal (Prov. 3:5). We kqetaʼmaj chrij ri e jeʼlalaj taq ubʼantajik, kubʼano che kʼax ta kqabʼan che unimaxik, rumal che pa ronojel ri ubʼanom kukʼut ri utzalaj taq ubʼantajik (Sal. 145:9). Are chiʼ más kqachʼobʼ  uwach ri Jehová, más kqaloqʼoqʼej. We kqaloqʼoqʼej, kajwataj ta jun lista chqe che kubʼij ri jastaq che rajawaxik kqabʼano xuqujeʼ ri kqaxutuj. Kqakoj qachuqʼabʼ rech ri kqachomaj xuqujeʼ ri kqanaʼo kux junam rukʼ ri kubʼan Jehová che rilik ri utz xuqujeʼ ri utz taj (Sal. 97:10). Are kʼu weneʼ jujun taq mul kʼax kqabʼan che ukʼutik nimanik. ¿Jasche? Xuqujeʼ ¿jas kketaʼmaj ri e kʼamal bʼe, ri e nan xuqujeʼ ri e tat chrij ri qʼatal tzij Nehemías, ri ajawinel David xuqujeʼ María, ri unan ri Jesús? Pa wajun kʼutunem riʼ kqil na ri respuestas.

4, 5. Junam rukʼ ri kubʼij Romanos 7:21-23, ¿jasche jujun taq mul kʼax kqabʼan che ukʼutik nimanik che ri Jehová?

⁴ Jun rumal che kʼax kqabʼan che ukʼutik nimanik che ri Jehová are che qechebʼem kan ri makaj xuqujeʼ oj tzʼaqat taj. Rumal laʼ, jujun mul kojniman taj. Are chiʼ Adán xuqujeʼ Eva xkinimaj ta ri Dios xuqujeʼ xkitij uwach ri cheʼ che bʼim chke che kkitij taj, e areʼ xkibʼan ri kkaj (Gén. 3:22). Junam kukʼ e areʼ e kʼi winaq kimik kkichaʼ ubʼanik pa kitukel ri utz xuqujeʼ ri utz taj are ta kkinimaj ri Dios.

⁵ Xuqujeʼ ri oj ri qetaʼm uwach xuqujeʼ kqaloqʼoqʼej ri Jehová weneʼ kʼax kqabʼan che unimaxik pa ronojel ri jastaq. Are laʼ ri xukʼulmaj ri apóstol Pablo (chasikʼij uwach Romanos 7:21-23). Junam rukʼ areʼ, kqaj kqabʼan ri utz kril ri Dios. Are kʼu rajawaxik amaqʼel kqakoj qachuqʼabʼ rech kqabʼan ta ri e jastaq che e utz taj.

6, 7. ¿Jas ri jun chi rumal che weneʼ kubʼano che kʼax kqabʼan che unimaxik ri Jehová? Chabʼij jun kʼutbʼal.

⁶ Jun chi jastaq weneʼ kbʼanowik che kʼax kqabʼan che unimaxik ri Jehová are ri xojkʼiy wi. Kʼi chke ri kichomanik ri winaq junam ta rukʼ ri kubʼij ri Dios, xuqujeʼ weneʼ rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ chuwach ronojel ri kkichomaj ri winaq kimik. Chqilaʼ jun kʼutbʼal.

⁷ Pa jujun taq lugares, e kʼi winaq kekitaqchij ri alabʼom alitomabʼ rech kkikoj ri kikʼaslemal che uchʼakik nim pwaq. Are waʼ ri xukʼulmaj jun qachalal ubʼiʼ Mary. * Are chiʼ majaʼ kretaʼmaj uwach ri Jehová, xbʼe pa jun tijobʼal che más nim ubʼanik pa ri utinamit. Ri ufamilia xkitaqchiʼj rech kutzukuj jun chak che nim pwaq kuchʼako xuqujeʼ rech kux nim ubʼanik. Xuqujeʼ are waʼ ri kraj areʼ. Are kʼu chiʼ xretaʼmaj uwach xuqujeʼ chiʼ xkʼiy ri uloqʼoqʼebʼal che ri Jehová xkʼextaj ri uchomanik chrij ri kraj. Paneʼ xukʼulmaj wariʼ, areʼ kubʼij: «Jujun taq mul, kwilo che kinkunik kinbʼan jun nim nukʼay are kʼu kubʼano che kʼo ta chi nutiempo che upatanixik ri Jehová. Rumal ri familia xinalax wi, kʼax kinbʼan che uxutuxik ri chak. Rajawaxik kintaʼ toqʼobʼ che Jehová rech kinutoʼ rech kinkʼam ta jun chak che kubʼano che kinkun ta chik kinpatanij» (Mat. 6:24).

8. ¿Jas kqanikʼoj na?

⁸ Junam rukʼ ri qilom, unimaxik ri Jehová kuya utzilal chqe. Are kʼu kʼo chi jun rumal che rajawaxik kkinimaj ri Jehová ri kʼo taqanik pa kiqʼabʼ, junam kukʼ ri e kʼamal bʼe, ri e tat xuqujeʼ ri e nan: kekunik kekitoʼ ri e nikʼaj chik. Chanim riʼ, kqanikʼoj na jujun kʼutbʼal che kukʼut chqawach ri kqabʼan che uyaʼik taqanik junam che kraj ri Jehová.

9. ¿Jas xkʼulmatajik are chiʼ xbʼe Nehemías pa Jerusalén?

⁹ Jehová uyaʼom chke ri e kʼamal bʼe ri nimalaj chak rech kekilij ri upatanelabʼ (1 Ped.  5:2). Ri e kʼamal bʼe kʼi kketaʼmaj chrij ri xubʼan ri qʼatal tzij Nehemías che rilik ri utinamit ri Jehová. Rumal che nim ubʼantajik pa ri tinamit Judá, kʼo nim utaqanik pa uwiʼ (Neh. 1:11; 2:7, 8; 5:14). Chqilampeʼ ri xkʼulmatajik. Xretaʼmaj che ri judíos kitzʼilobʼisam ri loqʼalaj rachoch ri Dios xuqujeʼ tajin ta kkiya ri tobʼanik rukʼ pwaq chke ri levitas che tzʼibʼatal pa ri Taqanik. Xrilo che tajin ta kkinimaj ri taqanik chrij ri sábado xuqujeʼ e nikʼaj chik xekʼuliʼ kukʼ e ixoqibʼ re nikʼaj chi tinamit. Rumal laʼ rajawaxik kʼo kubʼan ri Nehemías (Neh. 13:4-30).

10. ¿Jas xubʼan Nehemías chuwach ri e jastaq xrilo?

¹⁰ Nehemías xukoj ta ri taqanik kʼo pa uqʼabʼ che ukojik chuqʼabʼ chke ri judíos rech kkibʼan ri kraj areʼ. Xaneʼ, xuya ta kan ubʼanik uchʼawem rech kkʼam ubʼe rumal ri Jehová xuqujeʼ xukʼut chkiwach ri e winaq ri uTaqanik ri Dios (Neh. 1:4-10; 13:1-3). Nikʼaj chi jastaq xubʼano are che, xumachʼ ribʼ xuqujeʼ junam xchakun kukʼ ri e rachalal che usukʼumaxik ri e tapya re Jerusalén (Neh. 4:15).

11. Junam rukʼ ri kubʼij 1 Tesalonicenses 2:7, 8, ¿jas rajawaxik kkibʼan ri e kʼamal bʼe che kilik ri e kʼo pa ri congregación?

¹¹ Qastzij wi che ri e kʼamal bʼe kkikʼulmaj ta jastaq junam rukʼ ri xukʼulmaj Nehemías. Are kʼu, pa jalajoj taq jastaq kekunik kkibʼan ke ri xubʼano. Jun kʼutbʼal, rukʼ ronojel kichuqʼabʼ kechakunik rech kekitoʼ ri e qachalal. Xuqujeʼ kkibʼan ta nim che kibʼ chkiwach ri e nikʼaj chik rumal ri taqanik kʼo pa kiqʼabʼ, xaneʼ rukʼ loqʼoqʼebʼal kekilij ri e kʼo pa ri congregación (chasikʼij uwach 1 Tesalonicenses 2:7, 8). Ri nimalaj kiloqʼoqʼenik xuqujeʼ ri kimachʼachʼem kkikʼut rukʼ ri kkibʼan che kichʼabʼexik ri e nikʼaj chik. Jun kʼamal bʼe che kʼo nim retaʼmabʼal ubʼiʼ Andrew kubʼij: «Wilom che ri e qachalal kʼi mul kkibʼan ri utz we ri e kʼamal bʼe utz ri kibʼantajik xuqujeʼ qas keloqʼoqʼenik. Ri e bʼantajik riʼ kubʼano  che kkaj ketobʼan kukʼ ri e kʼamal bʼe». Xuqujeʼ Tony, che pa kʼi junabʼ are kʼamal bʼe, kubʼij: «Kinkoj nuchuqʼabʼ che ubʼanik ri pixabʼ re Filipenses 2:3 xuqujeʼ amaqʼel kinkoj nuchuqʼabʼ che rilik che ri e nikʼaj chik are más nim kibʼanik chnuwach in. Wariʼ kinutoʼ rech kinux ta jun qʼatal tzij pa kiwiʼ».

12. ¿Jasche rajawaxik kkimachʼ kibʼ ri e kʼamal bʼe?

¹² Ri e kʼamal bʼe rajawaxik kkimachʼ kibʼ, junam rukʼ ri kubʼan Jehová. Paneʼ sibʼalaj Nim uTaqanik pa uwiʼ ri kajulew, kpachiʼk rech «kuwalijisaj ri mebʼa ri kʼo pa ri ulew» (Sal. 18:35; 113:6, 7). Xuqujeʼ, itzel keril ri kkibʼan nim che kibʼ (Prov. 16:5).

13. ¿Jasche ri e kʼamal bʼe rajawaxik kkichomaj na ri kkibʼij are chiʼ kechʼawik?

¹³ Ri e kʼamal ʼe che keniman che ri Jehová rajawaxik kkichomaj na ri kkibʼij are chiʼ kechʼawik. We kkichomaj ta na, weneʼ utz ta ri tzij kkibʼij che jun winaq che qas ta kubʼan utzilal chke (Gál. 5:14, 15; Sant. 1:26). Andrew, che xojchʼaw chrij nabʼe kanoq, kubʼij: «Jujun taq mul, kinchomaj che kinbʼij e tzij che utz taj chke ri e qachalal are chiʼ kwilo che nim ta kinkilo. Are kʼu uchomaxik ri kikʼutbʼal ri upatanelabʼ ri Dios ojer che xeʼux sukʼ inutoʼm che rilik che nim ubʼanik kinmachʼ wibʼ». Ri e kʼamal bʼe kkikʼutu che keniman che ri Jehová we kkikʼut loqʼoqʼebʼal xuqujeʼ kkibʼij utz taq tzij are chiʼ kechʼaw kukʼ ri e qachalal, xuqujeʼ kukʼ ri e nikʼaj chi kʼamal bʼe (Col. 4:6).

14. ¿Jas taqanik uyaʼom ri Jehová chke ri e tat, xuqujeʼ jas kraj kkibʼano?

¹⁴ Jehová uyaʼom chke ri e tat keʼux kʼamal bʼe pa uwiʼ ri kifamilia rumal laʼ kraj che kekitijoj xuqujeʼ kekipixbʼej ri e kalkʼwal (1 Cor. 11:3; Efes. 6:4). Are kʼu kʼo ta kitaqanik pa uwiʼ ronojel ri jastaq. Ri e tat e kʼo chuxeʼ ri utaqanik ri Jehová, che are Bʼanol re ronojel ri e familias (Efes. 3:14, 15). Ri e tat kkikʼutu che kkinimaj ri Dios are chiʼ utz kkibʼan che ukojik ri taqanik kʼo pa kiqʼabʼ. Retaʼmaxik chrij ri ajawinel David keʼutoʼ che retaʼmaxik kʼi jastaq.

15. ¿Jasche ri ajawinel David are jun utz kʼutbʼal chke ri e tat?

¹⁵ Jehová xaq xiw ta xubʼano che David xux kʼamal bʼe pa uwiʼ ri ufamilia, xaneʼ pa uwiʼ ronojel ri tinamit Israel. Rumal che are ri ajawinel, kʼo nim utaqanik. Are kʼu jujun taq mul utz ta xubʼan che ukojik rumal laʼ xubʼan jastaq che utz taj (2 Sam. 11:14, 15). Paneʼ xubʼan wariʼ, xukʼutu che kunimaj ri Jehová are chiʼ xukʼam ri pixbʼenik xyaʼ che. Xujaq ri  ranimaʼ pa chʼawem xuqujeʼ xukoj uchuqʼabʼ che ubʼanik ri kqaj chuwach ri Jehová (Sal. 51:1-4). Xuqujeʼ, xukʼut machʼachʼem are chiʼ xukʼam ri utz taq pixabʼ che xyaʼ che kumal achijabʼ xuqujeʼ ixoqibʼ (1 Sam. 19:11, 12; 25:32, 33). Xretaʼmaj chrij ri jastaq che utz taj xubʼano xuqujeʼ xukoj ri ukʼaslemal che upatanixik ri Jehová.

16. ¿Jas kʼutunem kketaʼmaj ri e tat chrij ri David?

¹⁶ Chqilaʼ jujun kʼutunem che ix, tat, kiwetaʼmaj chrij ri ajawinel David. Utz chibʼanaʼ che ukojik ri taqanik uyaʼom ri Jehová chiwe. Chiwilaʼ che ix xuqujeʼ kʼo jastaq che utz taj kibʼano are kʼu chikʼamaʼ ri e pixabʼ che kyaʼ chiwe. We kibʼano, ri iwixoqil xuqujeʼ ri iwalkʼwal nim kixkil riʼ rumal che kixmachʼachʼik. Xuqujeʼ, are chiʼ kibʼan ichʼawem kukʼ, chijaqaʼ ri iwanimaʼ chuwach ri Jehová. Jewaʼ riʼ, ri ifamilia kkilo che sibʼalaj kikubʼsaj ikʼuʼx chrij. Xuqujeʼ, nabʼe chikojoʼ ri ikʼaslemal che upatanixik ri Dios chuwach apachike jastaq (Deut. 6:6-9). Ri utz kʼutbʼal kiyaʼo are jun chke ri sipanik che más nim ubʼanik che kiya chke ri ifamilia.

17. ¿Jas chak uyaʼom ri Jehová chke ri e nan?

¹⁷ Jehová uyaʼom jun nim chak chke ri e nan pa ri familia xuqujeʼ kekunik ketaqan pa kiwiʼ ri e kal (Prov. 6:20). Xuqujeʼ ri kkibʼano kʼo kubʼan chke ri akʼalabʼ rech keʼutoʼ pa ronojel ri kikʼaslemal (Prov. 22:6). Chqilaʼ ri kketaʼmaj ri e nan chrij ri María, unan ri Jesús.

18, 19. ¿Jas kketaʼmaj ri e nan chrij ri María?

¹⁸ María qas retaʼm ri kubʼij ri utzij ri Dios. Sibʼalaj nim kril wi ri Jehová xuqujeʼ kʼo jun utzalaj rachilanik rukʼ. Qas xraj xunimaj ri Jehová paneʼ wariʼ kraj kubʼij che xkʼextaj ri ukʼaslemal (Luc. 1:35-38, 46-55).

¹⁹ Chqilaʼ jujun kʼutunem che ix, nan, kiwetaʼmaj chrij ri María. Nabʼe, amaqʼel chinikʼoj ri Biblia xuqujeʼ chibʼanaʼ ichʼawem pa itukel rech kiya ta kan rachilaxik ri Jehová. Ukabʼ, we kʼo jujun jastaq rajawaxik kikʼex pa ri ikʼaslemal chikʼexaʼ. Jun kʼutbʼal, weneʼ ri itat inan rukʼ oyowal xuqujeʼ yajanik xixkikʼiyisaj. Rumal laʼ weneʼ kubʼano che ix kichomaj che jelaʼ kbʼan che kikʼiyisaxik ri akʼalabʼ. O weneʼ kpe na nim iwoyowal xuqujeʼ kʼo ta más ipaciencia, más na are chiʼ ix kosinaq o are chiʼ ri akʼalabʼ kkibʼan jastaq che utz taj, paneʼ iwetaʼm chi ri e upixabʼ ri Jehová (Efes. 4:31). Chuwach we jastaq riʼ más rajawaxik kibʼan ichʼawem che ri Jehová rech kixutoʼ. Jun nan ubʼiʼ Lydia kubʼij: «Jujun taq mul, rajawaxik kinbʼan nuchʼawem rukʼ ronojel nuchuqʼabʼ  rech ko ta kinchʼabʼej ri wal are chiʼ kniman ta chwe. Are chiʼ kinnaʼo che kpe woyowal kintaʼ che ri Jehová pa chʼawem rech kinutoʼ che uqʼatexik wibʼ. Rumal ri chʼawem, chanim ta kpe woyowal» (Sal. 37:5).

20. ¿Jas kʼax kkiriq e jujun nan xuqujeʼ jas kkibʼan chuwach wariʼ?

²⁰ Kʼo chi jun kʼax che kkiriq ri e nan, are che kekun ta che ubʼixik chke ri e kal che sibʼalaj kekiloqʼoqʼej (Tito 2:3, 4). Wariʼ kkʼulmatajik rumal che, are chiʼ e nitzʼ na, ri kitat kinan xkikʼut ta loqʼoqʼenik chke. Are kʼu rajawaxik taj kkibʼan ke ri xkibʼan ri kitat kinan. Ri e nan che kkinimaj ri Jehová rajawaxik kkibʼij xuqujeʼ kkikʼut loqʼoqʼenik chke ri e kal. Qastzij riʼ che kʼax kkibʼan che ukʼexik ri kkichomaj, ri kkinaʼ xuqujeʼ ri kkibʼano, are kʼu kekunik kkikʼexo. Ri utzilal kuyaʼo are che ri e areʼ xuqujeʼ ri kifamilia kkiriq kikotemal.

21, 22. Junam rukʼ ri kubʼij Isaías 65:13, 14, ¿jas utzilal kqariqo are chiʼ kojniman che ri Jehová?

²¹ Ri ajawinel David xretaʼmaj che sibʼalaj kuya utzilal unimaxik ri Jehová. Xutzʼibʼaj: «Ri upixabʼ ri Ajawaxel ri e bʼanom e sukʼ, kekikʼam kʼu uloq kikotemal che ri animaʼ. Ri utaqomal ri Ajawaxel chʼajchʼoj keʼunojisaj kʼut ri baqʼwachaj che chaj». Xuqujeʼ xubʼij: «Kajwataj kʼu che upixbʼexik we pataninel ech la riʼ, kʼo krechbʼej che ri kinimaxik» (Sal. 19:8, 11). Kimik, kqilo che junam ta ri kkiriq ri e winaq che keniman che ri Jehová kukʼ ri keniman taj. Ri keniman che ri Dios kkiriq utzilal «rumal ri kikotemal ri kʼo pa kanimaʼ» (chasikʼij uwach Isaías 65:13, 14).

²² Are chiʼ ri e kʼamal taq bʼe, ri e tat xuqujeʼ ri e nan kkaj keniman che ri Jehová, kkiriq utzilal pa kikʼaslemal, ri kifamilias sibʼalaj kekikotik xuqujeʼ ri congregación kkʼojiʼ utz achilanik chkixoʼl. Xuqujeʼ, ri más nim ubʼanik, kkiya kikotemal che ri Jehová (Prov. 27:11). Are waʼ ri e nimaʼq taq tewchibʼal.