1, 2. ¿Imanötan Pablupa viäjinqa kanan karqan, y imanir-raq capaz Pabluqa yarpachakur këkarqan?

 FESTUQA Pablutam kënö nishqa karqan: “Tsëqa Römata gobernaqmanmi ëwanki”. Capazchi Pabluqa Römachö gobernaqpa puntanman chaptin ima pasanampaq kaqman pensar këkarqan. Imanö kaptimpis, ishkë watapana prësu kanqampita Römata ëwarqa, jukläya sitiuchömi kanan karqan (Hëch. 25:12). Pabluqa atska kutinam lamarpa viajashqa karqan, y manam llapan viäjinkunatsu allilla kashqa karqan. Tsënö kaptinqa, karuta viajanampaq kaqman y Römachö gobernaqpa puntanchö kanampaq kaqman pensarqa, capazchi Pabluqa yarpachakur këkarqan.

² Pabluqa atska kutinam “lamarchö këkar [...] peligruchö” kashqa karqan. Kima kutim viajanqan barcuqa ushakashqa karqan, y juk paqas y juk junaqmi lamarchö quedakurqan (2 Cor. 11:25, 26). Manam tsëllatsu, wakin viäjinkunachöqa libri nunam karqan. Peru kë kaq viäjinchöqa prësum këkarqan, y Cesarëa markapita Römata chänampaqqa tres mil kilömetruspitapis masmi viajanan karqan. Tsë viäjipita kawëkar y sänu chaptimpis, Diablupa poderninchö këkaq mas puëdeq nacionmi juzganan karqan. Tsëqa, ¿wanutsiyänampaqtsuraq condenayanman karqan?

3. ¿Imata ruranampaqtan Pabluqa decidïdu këkarqan, y imatataq këchö yachakushun?

³ Pabluta allina reqikarqa, ¿ima niyankitan? ¿Alläpa mantsakartsuraq ima rurëtapis musyarqantsu? Römachö mana allikunapa pasanampaq kaqta musyarpis, Pabluqa manam musyarqantsu imakunapa pasanampaq kaqta. Pëqa musyarqanmi tsë cäsuchöqa ima rurëtapis mana puëdinqanta. Tsëqa, ¿imapaqraq yarpachakunman karqan? Tsëkunapaq yarpachakurqa, manachi yachatsikunqampita kushishqanatsu kanman karqan (Mat. 6:27, 34). Manam tsëllatsu, Jehoväqa munarqan alli carguyoq autoridäkunatapis Diospa Gobiernumpita musyatsinantam (Hëch. 9:15). Ima pasanan kaptimpis, tsë carguta cumplinampaqmi Pabluqa decidïdu këkarqan. Noqantsikpis Pablunömi rurëta munantsik. Tsëmi Römata viajanqampita yachakushun y Pablupita imata yachakunqantsikta rikäshun.

4. ¿Ima barcuwantan Pabluqa viajar qallarqan, y pikunatan pëwan këkäyarqan?

⁴ Pablu y wakin prësukunaqa, romänu soldädukunata mandaq Juliupa cargunchömi kayarqan. Juliuqa Cesarëa markaman tsëraq chashqa negociukunata puritsiyänan barcuchö ëwayänampaqmi decidirqan. Tsë barcuqa Adramitiu markachö barcukuna chäyänan sitiupitam chashqa karqan. Tsë sitiuqa, Asia Menorpa inti o rupay jeqanan lädunchö y Lesbos niyanqan islachö Mitilëni markapa frentinchömi këkarqan. Tsë barcuqa norti lädupa yarqurmi, inti jeqanan lädupa ëwanan karqan. Viäjichöqa atska sitiuchömi negociuta carganan y dejanan karqan. Nunakuna viajayänampaq mana rurashqa kaptinmi, tsënö barcuchöqa shumaqtsu viajayaq, masqa prësu kaqkuna (rikäri “ Barcuwan viajayanqan y negociuwan mëpa ëwayanqan” neq recuadruta). Mana allita ruraq nunakunawan viajëkarpis, Pabluqa manam japallantsu këkarqan. Capazchi alli amïgunkuna Aristarcuwan Lücasllapis pëwan këkäyarqan (musyanqantsiknöpis, Lücasmi tsë llapan pasanqantaqa qellqarqan). Tsënö kaptimpis, manam musyantsiktsu Pablupa sirweqninkunatanö rikäyaptin grätislla viajayanqanta o pasäjinkunata pagayanqantaqa (Hëch. 27:1, 2).

5. ¿Pikunawantan Pabluqa Sidonchö tinkurqan, y imatataq tsëpita yachakuntsik?

⁵ Juk junaq viajayanqanchö cientu diez kilömetrusta avanzarirmi, Sidonchö barcukuna chäyänan sitiuman chäyarqan (tsëqa Siriapa costa kaq lädunchömi këkarqan). Juliuqa manam wakin mana allita ruraq nunakunatanötsu Pabluta tratarqan. Capazchi tsënöqa tratarqan romänu kaptin y culpayoq kanqanta manaraq musyayaptin (Hëch. 22:27, 28; 26:31, 32). Tsëmi cristiänu mayinkunawan tinkunampaq barcupita bajananta permitirqan. Pabluqa atska tiempupanam prësu këkarqan. Tsëqa, ¡wawqi panikunaqa kushishqachi cuidayarqan! Llapantsikpis këman pensarishun: “¿Ima cäsuchötan noqapis tsënö posadatsikoq käman?”. Posadatsikoq karninqa, änimutam chaskinki (Hëch. 27:3).

6-8. ¿Imanötan Sidonpita Cnidu markayaq viajayanqan karqan, y imanötan Pabluqa tsë tiemputa alli provecharqan?

⁶ Tsëpitanam Sidonpita yarqurir norti kaq lädupa ëwayarqan. Inti jeqanan läduman tumarmi Ciliciapa costa kaq lädumpa ëwayarqan, y mana pärarmi Pablu winanqan Tarsu markapa amänumpa pasayarqan. Tsëpitanam Lücasqa willakun ‘vientu contrankunachö kanqanta’ (Hëch. 27:4, 5). Tsëmi rikätsikun peligruchö këkäyanqanta. Tsënö kaptimpis, capazchi Pabluqa tsë tiemputa alli provecharqan, prësukunata, pasajërukunata, barcuchö trabajaqkunata, soldädukunata y barcu päranqan sitiuchö tarinqan nunakunata yachatsinampaq. ¿Noqantsikpis Pablunöku nunakunata yachatsinapaq tiempuntsikta alli provechantsik?

⁷ Tsëpitanam Asia Menorpa sur lädunchö Mïra niyanqan barcukuna chäyänan sitiuman chäyarqan. Tsëchömi Pablu y pëwan ëwaqkunaqa, Römata ëwayänampaq juk barcumanna yëkuyarqan (Hëch. 27:6). Tsë  tiempuqa, Egiptuchö nunakunam masqa Römachö nunakunata gränukunata rantikuyaq, y trïguta apaq atska barcukunam Mïra sitiuman chäyaq. Tsënö barcumanmi Juliuqa soldädukunata y prësukunata yëkatsirqan. Capazchi tsë barcuqa, puntata viajayanqan barcupita mas jatun karqan. Tsë ultimu kaq barcuqa, mëtsika trïguta y doscientus setenta y seis nunakunatam apëkarqan. Tsëchömi këkäyarqan, barcuchö trabajaqkuna, soldädukuna, prësukuna y Römata ëwaq mas nunakunapis. Juk barcuchöna këkarqa, Pabluqa mas nunakunatam yachatsita puëdirqan, y capazchi llapan puëdinqan nunakunata yachatsirqan.

⁸ Tsëpitanam, Mïra sitiupita Asia Menorchö inti jeqanan lädupa sur lädunmampa këkaq Cnidu markata ëwayarqan. Vientu yanapaptinqa, tsë viäjitaqa juk junaqchönömi rurayaq. Tsënö kaptimpis, Lücasmi kënö willakun: “Atska junaqkuna despaciulla ëwarnam, alli sufrir-raq Cnidu markaman chäyarqä” (Hëch. 27:7a). Capazchi tiempu peoraptin alläpa demorayarqan (rikäri “ Mediterraneu lamarchö peligrösu vientukuna” neq recuadruta). ¡Allaw tsë barcuchö viajaqkuna! Lamar laqcheqsaptinqa, ¡alläpachi yarpachakuyarqan y manachi tranquïlutsu viajayarqan!

9, 10. Crëta islapa amänunchö këkarqa, ¿imakunapatan pasayarqan?

⁹ Barcuchö mandakoqqa, Cnidu markapita inti o rupay jeqanan lädupam ëwëta munarqan. Tsënö kaptimpis, Lücasmi willakun ‘vientu avanzayänanta mana permitinqanta’ (Hëch. 27:7b). Lamar kuchumpa amänunchö kayaptinqa, yakum avanzayänampaq yanaparqan. Tsënö kaptimpis, lamar kuchumpita karuchönöna këkäyaptinmi, inti jeqanan lädupa norti lädumpita fuerti vientu sur läduman barcuta lluta apakurqan. Tsënam vientupita cuidakuyänampaq Chipri islata provechayanqannölla, Crëta islatana provechayarqan. Tsë islapa inti yarqamunan  lädunchö Salmöni kuchupa pasar sur läduchö këkaq lamar kuchunman chäriyaptinqa, manam fuerti vientupita peligruchönatsu kayarqan y ichik mas allinam këkäyarqan. Mas tranquïluna sientikurpis, manam alläpa tiempupatsu tsënö kayarqan. Tamya tiempuqa ichikllachönam qallanan karqan, y barcuchö trabajaqkunapaqqa manam tsëqa allitsu karqan.

¹⁰ Crëta isla vientupita tsapaptimpis, barcuta dirigiyänanqa manam fäciltsu karqan. Lücasmi kënö willakun: “Lamar kuchumpa alläpa sufrir ëwarmi, [...] Bellos Puertos niyanqan sitiuman chäyarqä”. Tsëchömi barcuta quedatsiyänampaq següru sitiuta tariyarqan. Tsëqa këkarqan, lamarpa kuchun norti lädupa ëwar qallanqanchömi. ¿Ëka tiemputan tsëchö quedakuyarqan? Lücasmi willakun ‘atska tiempupa’ quedakuyanqanta. Tsënö kaptimpis, setiembri o octubri killana kaptinmi, mas tiempuqa quedakuyta puëdiyarqantsu. Mas tiempupa quedakuyaptinqa, viajayänampaqmi mas peligrösu kanman karqan (Hëch. 27:8, 9).

11. ¿Pabluqa imata rurayänampaqtan nirqan, peru imata rurayänampaqtan decidiyarqan?

¹¹ Pabluqa atska kutinam Mediterraneu lamarpa viajashqa karqan. Tsëqa capazchi wakin viajaqkunaqa imata pensanqanta tapuyarqan. Pabluqa viajar mana sïguiyänampaqmi nirqan. Viajar sïguirqa, ‘imëkatam pasayänan’ karqan y ‘imëkatam oqrayänan’ karqan, y capazchi kikinkunapis ushakäyanman karqan. Tsënö kaptimpis, barcuta manejaq y barcupa duëñunqa, viajar sïguiyänampaqmi decidiyarqan. Capazchi tsëtaqa rurayarqan, mas següru sitiuman chëta munarnin. Viajar sïguiyänampaqmi Juliuta änitsiyarqan, y cäsi llapanmi niyarqan Fenïcichö barcukuna chäyänan sitiuman lamar kuchumpa ëwayänampaq. Capazchi tsëchöqa tamya tiemputa pasayänampaq mas jatun y mas següru sitiu karqan. Sur lädupita shamoq vientu despaciulla vientuptinmi, confiakurnin barcuta avanzatsir qallëkuyarqan (Hëch. 27:10-13).

12. Crëta islapita ëwakurqa, ¿ima peligrukunapatan pasayarqan, y barcuchö trabajaqkunaqa imatataq rurayarqan barcu mana ushakänampaq?

¹² Tsënö kaptimpis, inti yarqamunan lädupa norti lädumpita “fuertipa vientur” qallëkuptinmi, mas problëmachöraq kayarqan. Juk tiempupaqa ‘Cauda niyanqan taksha islam’ vientupita tsaparqan (tsë islaqa Bellos Puertos niyanqampita sesenta y cincu kilömetruschömi këkarqan). Tsënö kaptimpis, lamar yaku barcuta sur kaq lädupa apaptinqa, Africachö lamar kuchumpa amänun arënachömi quedakuyanman karqan. Barcuchö trabajaqkunaqa, tsëta mantsarmi imëkata rurayarqan. Puntataqa, barcupa qepanchö apayanqan taksha bötitam barcuman yëkatsiyarqan (yaku yëkushqa kaptinmi, tsë bötita barcuman yëkatsiqa fäciltsu karqan). Tsëpitanam barcupa tablankuna mana rakikänampaq waskakunawan o cadënakunawan pachampa watarnin barcuta segurayarqan. Manam tsëllatsu, waskakunata sutarmi jatun toldukunata ichikyätsiyarqan, y barcuta mana ushakätsinampaqmi vientu apanqampa ëwayarqan. Barcuchö këkaqkunaqa,  ¡mantsakashqachi këkäyarqan! Peru imata rurayanqampis manam yanapakurqantsu. Lücasmi willakun ‘fuerti vientuqa barcuta wakman këman kuyutsinqanta’. Kima kaq junaqqa, barcupa toldunta tsaraq waskakunata, polëakunata y maskunatam, barcu mana hundikänampaq lamarman jitarkuyarqan (Hëch. 27:14-19).

13. Fuerti vientunqan tiempuqa, ¿imanöraq barcuchö këkäyarqan?

¹³ Barcuchö këkaqkunaqa, alläpa mantsakashqachi këkäyarqan. Tsënö kaptimpis, Pablu y pëwan ëwaqkunaqa tranquïlum këkäyarqan y salvakuyänampaq kaqtam següru këkäyarqan. Pablutaqa Jesuspis y juk angelpis Römachö willakunampaq kaqtam nishqana kayarqan (Hëch. 19:21; 23:11). Tsënö kaptimpis, fuerti vientuqa, paqasta junaqtam ishkë semänapa barcuta wakman këman apëkacharqan. Manam tsëllatsu, tamya mana päraptin y yana pukutë ciëluta tsaparkushqa kaptinmi, barcuta manejaqqa mëchö këkäyanqanta o mëpa ëwëkäyanqanta musyanampaq, Intita ni estrëllakunata rikëta puëdirqantsu. Y barcuchö kaqkunaqa, manam imatapis mikushqatsu kayarqan. Tsënö kaptimpis, alalaptin, tamyaptin, shonqunkuna jitëta o tikrëta munaptin y alläpa mantsakarqa, manachi mikuytapis munayarqantsu.

14, 15. (1) Barcuchö nunakunawan parlarqa, ¿imanirtan Pabluqa puntachö nishqana kanqanta yarpätsirqan? (2) Salvakuyänampaq kaqta nunakunata Pablu ninqanqa, ¿imatataq yarpätsimantsik?

¹⁴ Pabluqa sharkurmi barcuchö këkaqkunata yarpätsirqan tsëkunata pasayänampaq nishqana kanqanta. Tsënö kaptimpis, manam “noqaqa niyarqaqmi” ninampaqtsu tsëtaqa rurarqan, sinöqa pëta cäsuyänan alli kanqanta cuentata qokuyänampaqmi. Tsëpitanam kënö nirqan: “Kananqa ama yarpachakuyëtsu, manam mëqëkipis wanuyankitsu, barcullam ushakanqa” (Hëch. 27:21, 22). Pablu ninqanta wiyarqa, ¡mas tranquïluchi sientikuyarqan! Salvakuyänampaq kaqta willanampaq Jehovä permitinqampitaqa, Pablupis alläpachi kushikurqan. Tsëmi rikätsikun Jehoväqa cada nunapaq yarpachakunqanta. Pëqa “mana ni pï ushakänanta munar y llapankuna arrepentikuyänanta munarmi” kananyaqpis shuyarëkan (2 Pëd. 3:9). ¡Tsëmi alläpa urgenti llapan puëdinqantsik nunakunata alli noticiakunata willanantsik! Yarpäshun, mëtsika millon nunakunapa vïdanmi peligruchö këkan y Jehoväpaqqa nunakunapa vïdanqa alläpam välin.

¹⁵ Pabluqa capazchi barcuchö atskaq nunakunatana Teyta Dios änikunqampita parlapashqa karqan (Hëch. 26:6; Col. 1:5). Peru barcu hundikänampaqnöna këkaptinmi, kananqa salvakuyänampaq kaqta següru kayänampaqna yanaparqan. Kënömi nirqan: “Qanyan paqasmi adoranqä y sirwinqä Teyta Diospa angelnin yuripamar kënö nimashqa: ‘Ama mantsakëtsu Pablu. Qamqa Römata gobernaqpa puntanchömi kanëki. Diosqa barcuchö qamwan ëwaqkunatam salvanqa’. Tsëqa Teytakuna, ama yarpachakuyëtsu. Noqaqa Teyta Dios nimanqantam creï, y nimanqannölla pasanampaq kaqtam següru këkä. Tsënö kaptimpis, fuerti vientu apaptinmi barcuqa islapa amänunchö quedarinqa” (Hëch. 27:23-26).

16, 17. (1) ¿Imanö tiempuchötan Pabluqa mañakurqan, y imanötan mañakunqanqa jukkunata yanaparqan? (2) ¿Imanötan cumplikarqan Pablu puntallapitana willakunqan?

¹⁶ Imëkata pasayanqan ishkë semänakunachöqa, lamar yakuqa ochocientus setenta kilömetrustanömi barcuta apashqa karqan. Tsënam barcuchö trabajaqkunaqa cuentata qokuyarqan patsamanna chëkäyanqanta. Capazchi tsëtaqa cuentata qokuyarqan, laqcheqyëkaq yaku lamar kuchunwan chocarnin büllanqanta wiyarnin. Tsëpitanam barcuta lamar yaku mana apakunampaq y barcupa senqanta patsaman rikarëkaqta katsiyänampaq, barcupa sikin kaqpita anclakunata jitayarqan. Tsëtaqa rurayarqan lamar kuchunchö quedakunanta munarmi. Tsë höram barcuchö trabajaqkunaqa qeshpir ëwakuyta munayarqan. Tsënam Pabluqa soldädukunata mandaqta y soldädukunata kënö nirqan: “Kë nunakuna barcuchö mana quedakuyaptinqa, manam salvakuyta puëdiyankitsu”. Tsëmi soldädukunaqa qeshpir ëwakuyänanta permitiyarqantsu. Barcu mana alläpa peligruchöna kaptinmi, Pabluqa llapankunata mikuyänampaq animarqan y yapëmi salvakuyänampaq kaqta yarpätsirqan. Tsëpitanam, “llapankunapa puntanchö Teyta Diosta agradecikurqan” (Hëch. 27:31, 35). Agradecikur Teyta Diosman mañakurmi Pabluqa, Lücaspaq,  Aristarcupaq y noqantsikpaqpis alli ejempluta churashqa. Llapantsikmi këman pensanantsik: “Wakinkunapa jutinchö mañakunqäqa, ¿jukkunata animanku y yanapanku?”.

¹⁷ Pablu mañakur ushariptinmi, “llapankuna kushikur imallatapis mikur qallëkuyarqan” (Hëch. 27:36). Tsëpitanam, barcuta ankashyätsiyänampaq trïguta lamarman jitayarqan. Tsëtaqa rurayarqan, barcu mana alläpa hundikashqa kaptin lamar kuchunman mas fäcil chätsiyänampaqmi. Patsa waräriptinnam, anclakunapa waskankunata roquyarqan, barcuta dirigiyänan pälakunata tsaraq waskakunata paskayarqan y barcuta patsaman mas alli dirigita puëdiyänampaq ichikllan tolduta witsätsiyarqan. Tsënam barcupa senqan arënaman yakakaptin y lamar yaku fuertipa laqcheqsaptin, barcupa sikin pakir qallëkurqan. Wakin soldädukunaqa nadëpa qeshpir mana ëwakuyänampaqmi, prësukunata wanutsita munayarqan. Tsënam Juliuqa mana tsëta rurayänampaq soldädukunata micharqan. Tsëpitanam llapankunata mandarqan nadëpa o barcupa tablankunachö lamar kuchunman yarquyänampaq. Pablu puntallapitana willakunqannömi, doscientus setenta y seis nunakunaqa “patsaman char salvakuyarqan” (Hëch. 27:44). Peru ¿më sitiumantan chashqa kayarqan?

18-20. ¿Imanötan Malta islachö nunakunaqa ‘alläpa alli kayanqanta’ rikätsikuyarqan, y ima milagrutataq rikäyarqan?

¹⁸ Pëkunaqa Siciliapa sur lädunchö Malta islamanmi chashqa kayarqan (rikäri “ ¿Mëqan islatan Malta isla karqan?” neq recuadruta). Salvakoqkunata oqu püruta y karkaryëkaqta rikarmi, tsë islachö nunakunaqa pëkunawan ‘alläpa alli kayarqan’ (Hëch. 28:2). Tamyaptin alalaptinmi, qoñukuyänampaq ninata tsaritsiyarqan. Tsëpitanam juk milagruta rikäyarqan.

¹⁹ Yanapakuyta munarmi Pabluqa rämakunata juntëkur ninaman jitëkarqan. Tsënam ninapita illaqpita yarqamur venënuyoq culebra makinta  kanïkurqan y manam dejëta munarqantsu. Tsëmi tsë islachö nunakunaqa, Teyta Dios castigashqa kanqanta pensayarqan. a

²⁰ Bibliachömi kënö willakun: “Pëkunaqa jakapäkunanta o illaqpita wanur ishkinantam shuyarëkäyarqan”. Juk libruchömi willakun, griëgu idiömapita “jakapäkunanta” nir traduciyanqan palabrataqa “doctorkunalla utilizäyanqanta”. Lücasqa doctor karchi tsënö nirqan (Hëch. 28:6; Col. 4:14). Tsënö kaptimpis, Pabluqa culebratam tapsikurirqan y manam imapis pasarqantsu.

21. (1) ¿Bibliachö ima ninqantan Lücas rasumpa kaqllata willakunqanta rikätsikun? (2) ¿Ima milagrukunatataq Pablu rurarqan, y imatataq rurayarqan Malta islachö nunakuna?

²¹ Tsë kinrëchömi rïcu y chakrakunayoq Publiu jutiyoq nuna kawarqan. Pëqa capazchi Malta islachö romänu autoridäkunapita mas carguyoq karqan. Lücasmi willakun tsë “islachö gobernador” kanqanta. Tsë islachö tariyanqan unë ishkë qellqayanqanmi, tsënö kashqa kanqanta rikätsikun. Publiuqa, Pabluta y pëwan ëwaqkunatam shumaq chaskirqan, y kima junaqmi wayinchö posadatsirqan. Tsënö kaptimpis, Publiupa papäninqa qeshyëkarqanmi. Lücasqa yapëmi doctorkuna utilizäyanqan palabrakunawan imapita qeshyanqanta kënö willakurqan: “Fiebriwan y yawarta ishpatsikoq qeshyawanmi cämarëkarqan”. Pabluqa Diosmanmi mañakurqan, y pëman makinta churarmi alliyäratsirqan. Tsënam nunakunaqa alläpa espantakuyarqan, y Pablu alliyätsinampaqmi wakin qeshyëkaqkunatapis pëman apayarqan. Manam tsëllatsu, Pabluta y pëwan ëwaqkunatam imëkata qarayarqan, y ëwëkäyanqanman chäyänampaqmi llapan wanayanqanta alistapuyarqan (Hëch. 28:7-10).

22. (1) Römata Pablu viajanqampaq Lücas willakunqampitaqa, ¿imatan nirqan juk yachaq nuna? (2) ¿Imatataq qateqnin kaqchö yachakushun?

²² Pablupa viäjimpita kananyaq yachakunqantsikchöqa, Lücasqa rasumpa kaqllatam willakushqa. Lücas willakunqampaq allita parlarmi, juk yachaq nuna kënö nirqan: “Wakin qellqaqkuna Bibliachö willakuyanqampitapis, Lücas këchö willakunqanmi ima pasashqa kanqantaqa mas cläru rikätsikun. Lücasqa clärum willakurqan, barcuwan viajë tsë tiempuchö imanö kanqanta y Mediterraneu lamarpa inti o rupay yarqamunan lädunchö tiempu imanö kanqanta. [...] Tsëkunata willakunampaqqa, capazchi diariu niyanqanchö qellqayanqanta rikarqan”. Capazchi tsë viäjichö cada junaq pasanqantaqa kikin Lücas qellqarqan. Tsënö kaptinqa, tsë viäji sïguinqanchöpis capazchi imëka pasanqanta qellqar sïguirqan. Peru ¿imatan pasarqan Pabluta Römaman chäratsiyaptinqa? Qateqnin kaqchömi tsëta yachakushun.