1, 2. ¿Imanirtan Pabluqa Jerusalenta ëwarqan, y imakunapatan tsëchö pasanan karqan?

 PABLUQA yapëmi Jerusalenchö nunakuna puriräyanqan kichki cällikunachö këkarqan. Atska watapam judïukunaqa Jehoväta Jerusalenchö adorashqa kayarqan. Cäsi llapan nunakunam tsë markachö pasanqampita y nacionninkunapita orgullösu kayarqan. Pabluqa musyarqanmi Jerusalenchö atskaq cristiänukunaqa, Moises chaskinqan Leyta väleqpaqraq churayanqanta y juknöpana adorayänampaq Jehovä yachatsinqanta cäsukuyta mana munayanqanta. Pabluqa cuentatam qokurqan Jerusalenchö cristiänukunaqa, Ëfesuchö këkarnin patsätsinqan ayüdallata mana wanayanqanta, sinöqa Diosta sirwiyanqanchöpis yanapayänanta wanayanqanta (Hëch. 19:21). Tsëmi Pabluqa vïdan peligruchö kanan kaptimpis, Jerusalenta yapë ëwanampaq decidïdu këkarqan.

² ¿Imakunapatan Pabluqa Jerusalenchö pasarqan? Puntataqa, pëpaq mana allikunata wiyashqa karmi wakin cristiänukunaqa yarpachakur këkäyarqan. Peru tsëpitapis masqa, Cristuta chikeq nunakunam mana kaqpita acusayänan karqan, maqayänan karqan y wanutsita munayänan karqan. Tsëkunapa pasëkarmi Pabluqa creinqankunata defendirqan. Mana allikunapa pasëkarnin Pablu ruranqanmi rikätsikurqan, humildi y valienti kanqanta, y Diosman markäkunqanta o yärakunqanta. Pë ruranqampitaqa imëkatam yachakushun.

3-5. (1) ¿Pikunawantan Pabluqa juntakarqan, y imapitataq parlayarqan? (2) ¿Imatataq yachakuntsik Pabluwan Jerusalenchö anciänukuna juntakäyanqan reunionchö pasanqampita?

³ Jerusalenman chäyanqampita waränin junaqllam Pablu y pëwan ëwaqkunaqa, congregacionta dirigeq anciänukunawan juntakäyarqan. Kawëkaq apostolkunapita mëqanllapis tsëchö kanqantaqa manam Bibliachö  willakuntsu. Tsëqa capazchi juk sitiukunachö yanapakur këkäyarqan. Tsënö kaptimpis, Jesuspa wawqin Santiäguqa Jerusalenchömi këkarqan (Gäl. 2:9). Pablu y ‘llapan anciänukuna’ juntakäyaptinqa, capazchi Santiägu tsë reunionta dirigirqan (Hëch. 21:18).

⁴ “Pëkunata saludëkurnam yachatsikur purinqanwan juk nacion nunakunapaq Teyta Dios ruranqanta Pablu cläru willarqan” (Hëch. 21:19). Pablu willakunqanta wiyarqa, ¡llapankunachi alläpa kushikuyarqan! Juk nacionkunachö atskaq nunakuna rasumpa kaqta yachakuykäyanqanta musyarqa, ¿manaku noqantsikpis alläpa kushikuntsik? (Prov. 25:25).

⁵ Imë höra karpis, capazchi Pabluqa Euröpachö congregacionkunapita apanqan qellëpaq parlarqan. Karu sitiukunachö cristiänukunapis Jerusalenchö wawqi panikunapaq yarpachakuyanqanta musyarqa, anciänukunaqa alläpachi kushikuyarqan y agradecikuyarqan. Pablu parlar ushariptinnam anciänukunaqa “Teyta Diosta alabar qallëkuyarqan” (Hëch. 21:20a). Kanan tiempupis tsënömi pasan. Atskaq wawqi panikunam desgraciapa pasar o qeshyapäkurnin alläpa sufriyan. Tsënö kaptimpis, yanapanapaq ruranqantsikta rikarmi alläpa kushikuyan y agradecikuyan.

6. ¿Imatataq Pabluta anciänukuna niyarqan?

⁶ Tsëpitanam anciänukunaqa Pabluta niyarqan, pëpaq mana allikunata wiyashqa karnin Judëachö cristiänukuna yarpachakur këkäyanqanta. Kënömi niyarqan: “Wawqi, musyanqëkinöpis mëtsika judïukunam creikoq tikrayashqa, y llapankunapis Ley ninqantam llapan shonqunkunawan cäsukuyan. Pëkunash wiyayashqa, wamrankunata ishpakuyänampa puntanchö mana señalatsiyänampaq y unë costumbrikunata mana qatiyänampaq nir, juk nacionkunachö judïukunata, Moises qellqanqan Leypa contran yachatsikur këkanqëkita” (Hëch. 21:20b, 21). a

7. ¿Imatataq Judëachö atskaq cristiänukunaqa allitsu entiendishqa kayarqan?

⁷ Moises chaskinqan Ley manana välinqampita veinti watapitapis masna pasashqa këkaptinqa, ¿imanirtan atskaq cristiänukunaqa tsë Leyta cäsukur-raq këkäyarqan? (Col. 2:14). 49 watachönam Jerusalenchö apostolkuna y anciänukunaqa, tsë asuntupaq congregacionkunaman cartata apatsishqa kayarqan. Tsëchömi mana judïu cristiänukunata entienditsiyarqan, ishpakuyänampa puntanchö mana señalakuyänampaq kaqta o Moises chaskinqan Leyta  mana cäsukuyänampaq kaqta (Hëch. 15:23-29). Tsënö kaptimpis, tsë cartachö judïu cristiänukunapaq mana parlaptinmi, pëkunaqa pensayarqan Leyta cäsukuyänampaqraq kaqta.

8. ¿Imanötan musyantsik judïu cristiänukunaqa cristiänu këta mana dejashqa kayanqanta?

⁸ Mana alli entiendishqa karpis, judïu cristiänukunaqa manam cristiänu këta dejashqatsu kayarqan. Pëkunaqa manam imëpis santukunata adorashqatsu kayarqan, tsëmi mana alli costumbrikunataqa rurëkäyarqantsu. Leyta cäsukuyta munayanqanqa, manam mana allitsu karqan ni demoniukunapitatsu shamurqan (tsë Leytaqa kikin Jehoväpitam chaskishqa kayarqan). Tsë Leyqa, Teyta Dios ruranqan unë acuerduchömi këkarqan, peru cristiänukunaqa mushoq acuerdumannam yëkushqa kayarqan. Tsëmi adorayanqanta chaskinampaqqa, Jehovä shuyararqannatsu tsë Leyta cäsukuyänanta. Leyta defendeq judïu cristiänukunaqa, manam tsëkunata allitsu entiendishqa kayarqan y juknöpana adorayänampaq Jehovä patsätsinqanmampis manam alläpaqa confiakuyaqtsu. Tsëmi Jehovä munanqannö imatapis rurayänampaqqa, imanö pensayanqanta cambiayänan karqan (Jer. 31:31-34; Lüc. 22:20). b

9. ¿Imatataq Pabluqa entienditsikurqan Moises chaskinqan Leypaq?

⁹ ¿Imatan pasarqan Pablupaq mana rasumpa kaqta parlayanqanwanqa?  Nunakunam niyaq Pabluqa ishpakuyänampa puntanchö wamrankunata mana señalatsiyänampaq y unë costumbrikunata mana sïguiyänampaq judïukunata yachatsir këkanqanta. Tsënö niyanqanqa, ¿rasumpaku karqan? Musyanqantsiknöpis, Pabluqa mana judïu cristiänukunatam masqa yachatsirqan. Tsëmi pëkunata entienditsirqan Moises chaskinqan Leyta mana cäsukuyänampaq kaqta. Tsënöllam Pabluqa cläru rikätsikurqan, mana judïukunata ishpakuyänampa puntanchö señalakuyänampaq y Leyta cäsukuyänampaq obliguëta munaq judïukunaqa, mana allita rurëkäyanqanta (Gäl. 5:1-7). Tsënö kaptimpis, Pabluqa watukanqan markachö judïukunatapis yachatsirqanmi. Tsëqa capazchi pëkunata entienditsirqan, Leyqa Jesus wanunqanyaqlla välishqa kanqanta y Diospa rikëninchö alli kayänampaqqa, Leyta cäsukuyanqan manana yanapakunqanta (Rom. 2:28, 29; 3:21-26).

10. ¿Imanötan musyantsik jukkuna imanö sientikuyanqanta Pablu cuentaman churanqanta?

¹⁰ Tsënö kaptimpis, judaismu religionchö costumbrikunata qatir säbadu junaqchö mana trabajaqkunata o wakin mikuykunata mana mikoqkunataqa, Pablu entiendirqanmi (Rom. 14:1-6). Ishpakuyänampa puntanchö señalakuyänampaq o mana señalakuyänampaqpis manam nirqantsu. Rasunmi, Timoteutaqa ishpakunampa puntanchömi señalatsirqan. Peru tsëtaqa rurarqan, papänin griëgu kanqanta musyarnin Timoteuta judïukuna mana despreciayänampaqmi (Hëch. 16:3). Ishpakuyänampa puntanchö señalakuyänampaq o mana señalakuyänampaq kaqtaqa, cada ünum decidiyänan karqan. Kikin Pablum Galaciachö cristiänukunata kënö nirqan: “Ishpakunantsikpa puntanchö señalakushqa kanqantsik o mana señalakushqa kanqantsikpis manam imapaq välintsu. Kuyakoq karnin markäkoq o yärakoq kanqantsikmi välinqa” (Gäl. 5:6). Tsënö kaptimpis, Leyta cäsukuyta  munar ishpakuyänampa puntanchö señalakuyanqanqa o ishpakuyänampa puntanchö señalakur-raq Jehoväpa rikëninchö alli kayänampaq kaqta pensayanqanqa, manam allinatsu karqan. Tsëqa Jehoväman mana alläpa markäkuyanqanta o yärakuyanqantam rikätsikunman karqan.

11. ¿Imata ruranampaqtan anciänukunaqa Pabluta niyarqan, y imatataq pëqa ruranmantsu karqan? (Nötachö willakunqantapis rikäri).

¹¹ Pablupaq parlayanqan mana rasumpa kaptimpis, judïu cristiänukunaqa Pablupaqmi mana allitana pensëkäyarqan. Tsëmi anciänukunaqa Pabluta kënö niyarqan: “Këchömi änikuyanqanta cumplikaq chusku ollqukuna kan. Tsë ollqukunata aparkur pëkunawan juntu Ley ninqannö Diospa rikëninchö limpiakuy y llapan aqtsankunata rutukuyänampaq gastunkunapita cargutsakuy. Tsënöpam llapankuna musyayanqa qampaq parlayanqanqa mana rasumpa kanqanta, sinöqa alli portakuykanqëkita y Ley ninqantapis cäsukuyqanqëkita” (Hëch. 21:23, 24). c

12. ¿Imanötan Pabluqa rikätsikurqan Jerusalenchö anciänukuna niyanqanta cäsukunampaq listu këkanqanta?

 ¹² Capazchi Pabluqa ninman karqan, “manam noqapaq parlayanqantsu problëmaqa, sinöqa judïu cristiänukunam Leyta cäsukuyta väleqpaq churëkäyan”. Tsënö kaptimpis, Bibliachö ninqampa contran mana kaptinmi, anciänukuna niyanqanta ruranampaq listu këkarqan. Pabluqa mas puntatanam kënö qellqashqa karqan: “Ley ninqannö kawaqkunapaqqa, ley ninqannö kawaqkunata yanapanäpaqmi, ley ninqannö mana kawëkarpis, ley ninqannö kawaqkunanö tikrarqä” (1 Cor. 9:20). Tsë kutiqa, Jerusalenchö anciänukuna niyanqanta rurarmi, Pabluqa “ley ninqannö” kawaqkunanö rurarqan. Pë ruranqampitam yachakuntsik anciänukuna nimanqantsikta cäsukunapaq y imapis munanqantsiknö rurakänanta mana shuyaränapaq (Heb. 13:17).

13. (1) ¿Imanirtan wakin judïukunaqa templuchö këkaptin Pablupa contran sharkuyarqan? (2) ¿Imanötan Pabluqa salvakurqan?

¹³ Tsë nunakuna Diosta änikuyanqanta cumpliyänampaqqa juk ishkë junaqllanam pishirqan, y Pabluqa templuchömi këkarqan. Tsëchö këkaptinmi imëka mana allikuna pasarqan. Templuchö Pabluta rikëkurmi Asiapita judïukunaqa, mana judïukunata templuman apashqanta nirnin mana kaqpita acusayarqan. Tsënam nunakunaqa büllar sharkuyarqan y Pabluta maqar qallëkuyarqan. Römachö soldädukunapa comandantin mana defendiptinqa, capazchi wanutsiyanmampis karqan. Pasëkanqanta rikarmi comandantiqa Pabluta prësuyänampaq mandakurqan (tsëpitaqa chusku watapitapis mas tiempu pasanqanchöran Pabluqa yapë libri karqan). Tsënö kaptimpis, Pabluqa peligruchöran këkarqan. Pabluta imanir maqayanqanta comandanti tapuptinqa, judïukunaqa büllarmi Pabluta culpar qallëkuyarqan. Tsënö kaptimpis, jukta jukta niyaptin y nunakuna büllayaptinmi, comandantiqa imata niyanqantapis entiendirqantsu. Ultimutaqa, atskaq soldädukunam Pabluta cargarkur apakuyarqan. Soldädukunapa cuartelninman yëkatsiyänampaq këkäyaptinnam, Pabluqa soldädukunapa comandantinta kënö nirqan: “Nunakunata parlapänäta permitïkamänëkipaq[mi] rogakoq” (Hëch. 21:39). Comandanti parlananta permitiptinnam, Pabluqa creinqankunata defendir mana mantsakushpa parlarqan.

14. ¿Imatataq Pabluqa judïukunata entienditsirqan?

¹⁴ Pabluqa kënömi nirqan: “Kanan defendikur parlamunqäta wiyariyë” (Hëch. 22:1). Hebreu idiömachö parlanqanta wiyarmi nunakunaqa upällariyarqan. Tsënam Pabluqa pëkunata entienditsirqan imanir cristiänu tikranqanta. Pabluqa rasumpa o mana rasumpa kanqanta musyëta puëdiyanqan asuntukunapitam judïukunata yachëllapa parlaparqan. Maslla musyarinapaq, Pabluqa judïukunatam nirqan  Gamaliel yachatsishqa kanqanta y tsëchö këkaqkunapita wakinkuna musyayanqannöpis, Jesuspa qateqninkunata imëkata rurar sufritsinqanta. Tsëpitanam willarqan Damascu markata ëwëkaptin kawarimushqa Jesus suëñuyninchönö yuripur parlapanqanta. Pabluwan ëwaqkunaqa chipapaq aktsita rikar y parlamunqanta wiyarpis, manam ninqantaqa entiendiyarqantsu (rikäri Yachakunapaq kaq Bibliachö Hëchus 9:7 y 22:9 textukunachö willakunqanta). Pablu wisku o qapra quedariptinmi, makipita jancharkur-raq Damascu markata apayarqan. Tsëchömi tsë kinrëchö judïukuna reqiyanqan Ananïas jutiyoq nuna milagruta rurar yapë rikänampaq yanaparqan.

15. ¿Imatataq soldädukunapa comandantinqa rurarqan judïukuna imanir cölerashqa këkäyanqanta musyanampaq?

¹⁵ Tsëpitanam Pabluqa willarqan Jerusalenman kutinqanchöna Jesus templuchö yuripushqa kanqanta. Tsënö niptinnam, tsë hörayaq wiyëkaq judïukunaqa alläpa cölerakurnin fuertipa kënö niyarqan: “¡Tsënö nunaqa ushakänanmi! ¡Manam kawanampaqnötsu!” (Hëch. 22:22). Tsënam soldädukunapa comandantinqa, Pabluta mana wanutsiyänampaq soldädukunapa cuartelninman prësuyänampaq mandakurqan. Tsëpitanam, judïukuna imanir cölerashqa këkäyanqanta musyëta munarnin astar declaratsiyänampaq mandakurqan. Tsënö kaptimpis, manaraq astayaptinmi Pabluqa romänu kanqanta nirqan y derëchunkunata  välitsirqan. Tsënöllam kanan tiempuchö Jehoväta sirweqkunapis, creinqantsikkunata defendinapaq leykunapita välikuntsik (rikäri “ Romänukunapa leyninkuna y romänu kë” neq recuadruta, y “ Alli noticiakunata kanan tiempuchö imanö defendinqantsik” neq recuadruta). Pablu romänu kaptinmi comandantiqa cuentata qokurqan masta musyëta munarqa, juknöpa parlatsinampaq kaqta. Tsëmi waränin junaqqa, Judïukunapa Jatun Cortinchö juezkuna juntakäyänampaq y Pabluta pëkunapa puntanman apayänampaq mandakurqan.

16, 17. (1) ¿Imatan pasarqan Judïukunapa Jatun Cortinchö Pablu parlar qallëkuptin? (2) Maqashqa kayaptimpis, ¿imanötan Pabluqa humildi kanqanta rikätsikurqan?

¹⁶ Judïukunapa Jatun Cortinchö defendikurmi Pabluqa kënö nirqan: “Wawqikuna, noqaqa kanan junaqyaqmi limpiu concienciawan Teyta Diospa rikëninchö portakurqö” (Hëch. 23:1). “Tsëta wiyëkurnam mas mandakoq sacerdöti Ananïasqa, lädunchö këkaqkunata shimichö laqyëkuyänampaq mandarqan”, tsëmi mastaqa imatapis nirqannatsu (Hëch. 23:2). ¡Tsëqa penqakuypaqchi karqan! Tsëmi rikätsikurqan mas mandakoq sacerdötiqa, Pabluta mana allipa rikanqanta. Pëqa Pablu manaraq defendikuptinmi, ulikoq o llullakoq nunatanö shimichö laqyayänampaq mandakurqan. Tsëchi Pabluqa kënö nir contestarqan: “Blanquiyashqa perqa, Teyta Diosmi qamtaqa castigashunki. ¿Ley ninqannö juzgamänëkipaq tëkarku, Leyta mana cäsukur maqayämänampaq mandakunki?” (Hëch. 23:3).

¹⁷ Tsëchö këkaqkunapita wakinqa alläpam cölerakuyarqan. Peru manam Pabluta maqayänampaq mandakoqwantsu, sinöqa kikin Pabluwanmi. Kënömi niyarqan: “¿Diospa mas mandakoq sacerdötintaku tsënö insultanki?”. Tsënam Pabluqa humildi kanqanta y Leyta respetanqanta rikätsikur kënö nir contestarqan: “Wawqikuna, manam musyarqätsu mas mandakoq sacerdöti kanqanta. Tsëpaqqa, ‘manam markëkikunachö dirigentikunata insultayänëkitsu’ nirmi cläru qellqarëkan”  (Hëch. 23:4, 5; Ex. 22:28). d Tsëpitanam Pabluqa pëkunata juknöpana parlaparqan. Judïukunapa Jatun Cortinchöqa, fariseukuna y saduceukunapis kanqanta musyarmi kënö nirqan: “Wawqikuna, noqaqa fariseukunapa tsurin fariseu nunam kä, y wanushqakuna kawayämunampaq kaqman creinqäpitam kanan juzguëkäyäman” (Hëch. 23:6).

18. ¿Imanirtan Pabluqa fariseu kanqanta nirqan, y imanötan yachatsikurqa noqantsikpis pënölla rurashwan?

¹⁸ ¿Imanirtan Pabluqa fariseu kanqanta nirqan? Pabluqa ‘fariseukunapa tsurinmi’ karqan, o juknöpa nishqaqa, pëpa familianqa tsë grüpupitam karqan. Tsëqa atskaqchi fariseutanöraq rikäyaq. e Peru wanushqakuna kawariyämunqampaq fariseukuna jukta creikäyaptinqa, ¿imanirtan Pabluqa tsë asuntupaq parlarqan? Fariseukunaqa creiyaq  alma mana wanunqantam. Pëkunaqa pensayaq alli nuna wanuptinqa, juk nunapa cuerpunchöna alman yapë kawanqantam. Peru Pabluqa Jesus yachatsikunqannömi wanushqakuna kawariyämunampaq kaqman creirqan (Juan 5:25-29). Tsënö kaptimpis, Pablu y fariseukunapis, wanurirqa yapë kawëta puëdinqantsikmanmi creiyaq. Saduceukunaqa manam imanöpapis tsëmanqa creiyaqtsu. ¿Imanötan yachatsikurqa noqantsikpis Pablunölla rurashwan? Catölicukunawan o juk religionkunapita nunakunawan parlarqa, noqantsikpis Diosman creinqantsiktam nishwan. Rasunmi, capazchi pëkunaqa trinidä niyanqanman creiyan, peru noqantsikqa Bibliachö willakunqan Diosmanmi creintsik. Tsënö kaptimpis, pëkuna y noqantsikpis Dios kanqanmanmi creintsik.

19. ¿Imanirtan Judïukunapa Jatun Cortinchö kaqkunaqa discutir qallëkuyarqan?

¹⁹ Pablu ninqanta wiyarqa, cortichö kaqkunaqa ishkë grüpuman rakikarmi “büllar qallëkuyarqan. Tsënam fariseukunapita wakin Ley qellqaqkunaqa, sharkur fuertipa kënö nir qallëkuyarqan: ‘Manam ima mana allitapis kë nunachö tariyätsu. ¿Juk espïritu o juk angel parlapashqa kaptinqa?’” (Hëch. 23:9). Saduceukunaqa manam angelkuna kanqanman creiyaqtsu. Tsëmi fariseukuna “capazchi Pablutaqa juk angel parlapashqa” niyaptinqa, alläpa cölerakuyarqan (rikäri “ Saduceukuna y fariseukuna” neq recuadruta). Mas fuertipana discutir qallëkuyaptinmi soldädukunapa comandantinqa Pabluta yapë defendirqan (Hëch. 23:10). Tsënö kaptimpis, Pabluqa peligruchöran këkarqan. ¿Imatan pasanan karqan? Qateqnin kaqchömi tsëta yachakushun.