1, 2. ¿Imanirtan Pabluqa Jerusalenchö imëkata rurar sufritsiyaptin espantakurqantsu?

 MAQAKUYTA munaq cölerashqa nunakunapita ichikllapa salvakushqa karpis, Pabluqa yapëmi prësu këkarqan. Tsënö kaptimpis, Jerusalenchö imëkata rurar sufritsiyanqanta rikarqa, manam espantakurqantsu. Pabluqa puntallapitanam musyarqan ‘carcelayänampaq kaqta, y imëkata sufrinampaq kaqta’ (Hëch. 20:22, 23). Pëta ima pasanampaq kaqta mana musyarpis, Pabluqa segürum këkarqan Jesuspa jutinrëkur sufrir sïguinampaq kaqta (Hëch. 9:16).

² Diospa wakin willakoqninkunam Pablutaqa puntallapitana willashqa kayarqan, watayänampaq kaqta y ‘juk nacion nunakunaman’ entregayänampaq kaqta (Hëch. 21:4, 10, 11). Puntataqa, maqakuyta munaq cölerashqa judïukunam wanutsita munayarqan. Tsëpitanam, Judïukunapa Jatun Cortinchö juezkunana, Pabluta ushakätsita munaqnö pëpaq discutir qallëkuyarqan. Kanannam, masraq acusayänanta y masraq juzgayänanta shuyarar, romänu soldädukunapa cargunchö këkarqan (Hëch. 21:31; 23:10). Tsëmi Pabluqa pillapis animarinanta munarqan.

3. ¿Imanötan yachatsikur sïguinapaq änimuta chaskintsik?

³ Musyanqantsiknöpis, kë ushanan tiempuchöqa, “Teyta Diosta llapan shonqunkunawan sirwita munaq Cristu Jesuspa llapan qateqninkunatam, imëkata rurar sufritsiyanqa” (2 Tim. 3:12). Höraqa, yachatsikur sïguinapaqmi noqantsikpis Pablunölla pillapis animaramänata munashun. Tsëmi “alli juiciuyoq y confiakuypaq sirwipakoq” tiempunchö shumaq animamanqantsikpitaqa, ¡alläpa agradecikuntsik! Tsëtaqa ruran, publicacionkunawan y reunionkunachö yachakunqantsikwanmi (Mat. 24:45). Kikin Jehovämi nimantsik alli noticiakunata willakunantsikta michäkoqkunaqa, Pëpa sirweqninkunata mana ushakätsimänapaq kaqta y yachatsikunqantsikta michäkuyta mana puëdiyänampaq kaqta (Is. 54:17; Jer. 1:19). Pablupita yachakur sïguishun. ¿Chaskirqanku Diospa Gobiernumpita llapanta yachatsikur sïguinampaq wananqan änimuta? Tsënö kaptinqa, ¿pitan Pabluta animarqan, y imanötan pëta yanaparqan?

4, 5. ¿Imanötan Pabluqa wananqan änimuta chaskirqan, y imanirtan nintsik mas wananqan hörachö chaskinqanta?

⁴ Judïukunapa Jatun Cortinchö juezkunapita salvashqa kanqan paqasmi, Pabluqa wananqan änimuta chaskirqan. Bibliachömi kënö willakun: “Tsë paqasmi Señorqa Pablupa lädunchö yurirkur, ‘¡Valienti kë! Jerusalenchö noqapita llapanta willakunqëkinöllam Römachöpis willakunëki’ nirqan” (Hëch. 23:11). Tsënö nirmi Jesusqa Pabluta cläru rikätsirqan, imëkata rurayanqampita salvakunampaq kaqta y Römata ëwanampaq kaqta. Tsëchömi Pabluqa Jesuspita willakunan karqan.

⁵ Pabluqa mas wananqan hörachömi änimuta chaskirqan. Tsëpita waränin junaqllam cuarentapitapis mas judïukuna “yachatsinakur y kikinkunapaq mana allita jurar, Pabluta mana wanutsirqa, imatapis mana mikuyänampaq ni upuyänampaq niyarqan”. Pëkunaqa Pabluta wanutsiyänampaq kaqta següru karmi “kikinkunapaq mana allita” jurayarqan, y munayanqanta mana lograyaptinqa, ima ‘mana allipis’ pasëkunampaq kaqtam pensayarqan (Hëch. 23:12-15). Pëkunaqa tsë asuntupita masta tapupëta munayanqanta nirmi, Judïukunapa Jatun Cortinman Pabluta apayänampaq mañakuyta munayarqan. Rurëta munayanqanwanqa, mandakoq sacerdötikuna y markachö dirigeqkunapis, acuerdum kayarqan. Peru judïukunaqa Pabluta wanutsiyänampaqmi nänichö shuyaräyänan karqan.

6. ¿Imanötan Pabluqa judïukuna rurëta munëkäyanqanta musyarirqan, y tsë pasanqampitaqa imatataq jövinkuna yachakuyan?

⁶ Tsënö kaptimpis, wanutsiyänampaq patsëkätsiyanqanta musyarirmi Pablupa sobrinunqa pëta willaq ëwarqan (tsë sobrinumpa jutintaqa manam musyantsiktsu). Tsënam Pabluqa soldädukunapa comandantin Claudiu Lisiasta willanampaq mandarqan (Hëch. 23:16-22). Pablupa sobrinunqa, ¡valienti jövinmi karqan! Wawqi panikunarëkur vïdankunata peligruman churaq, y Diospa Gobiernunchö yanapakuyänampaq kallpachakoq jövinkunataqa, Pablupa sobrinuntanöllam Jehoväqa alläpa kuyan.

7, 8. ¿Imatataq Lisias rurarqan Pabluta mana wanutsiyänampaq?

⁷ Claudiu Lisiasqa mil soldädukunatam cargunchö katsirqan. Tsëmi Pabluta wanutsita munayanqanta musyarirqa, cuatrocientus setenta soldädukunata, lanzata manejaq soldädukunata y cawallun montashqa soldädukunata mandarqan, tsë paqaslla Jerusalenpita Cesarëa markaman Pabluta apayänampaq (Judëachöqa Cesarëa markapitam romänukuna gobernayaq). Tsëchömi gobernador Fëlixta sänuta y kawëkaqta entregayarqan. a Tsë markachö atskaq judïukuna kawayaptimpis, cäsi llapan  nunakunam judïutsu kayarqan. Tsë markaqa Jerusalenpita mas tranquïlum karqan. Jerusalenchöqa, juk religionpita kaqkunata mana allipa rikarmi, nunakunaqa desordinta seguïdu rurayaq. Cesarëa markachömi, Judëachö romänu soldädukunapa principal cuartelnimpis këkarqan.

⁸ Romänukunapa leyninchö ninqannömi, Lisiasqa Pabluwan ima pasanqanta willarnin Fëlixpaq cartata mandarqan. Tsëchömi willarqan judïukuna “wanutsiyänampaqna” këkäyaptin, Pablu romänu kanqanta musyarir pëkunapita salvanqanta. Tsënöllam willarqan “wanunampaqnö o carcelchö cadenashqa kanampaqnöqa” imatapis mana tarishqa kanqanta. Tsënö kaptimpis, wanutsiyänampaq yachatsinakushqa kayanqanta musyarnin, Cesarëa markaman mandashqa kanqanta. Tsënöpa acusaqninkuna niyanqanta wiyëkur kikin Fëlix imatapis decidinampaq (Hëch. 23:25-30).

9. (1) ¿Imata rurartan Lisiasqa Pablupa derëchunta respetarqantsu? (2) ¿Imanirtan höraqa nacionnintsikchö derëchuntsikkunapita välikur defendikunantsik?

⁹ Mandanqan cartachö Lisias ninqanqa, ¿rasumpaku karqan? Manam. Capazchi tsëkunataqa nirqan gobernadorwan alli quedëta munarlla. Romänu kanqanta musyarnin Pabluta salvanqanta nirqa, Lisiasqa manam rasumpa kaqtatsu nikarqan. Lisiasqa manam willarqantsu ‘ishkë cadënakunawan cadenayänampaq’ ni “astar declaratsiyänampaq” mandakunqanta (Hëch. 21:30-34; 22:24-29). Tsëta rurayänampaq mandakurqa, Lisiasqa manam Pablupa derëchunkunata respetashqatsu karqan. Kanan tiempupis, Diabluqa Pabluwan ruranqannöllam religionninkunata defendeqkunata utilizan, imëkata rurar sufritsimänapaq y Diosta adoranantsikta michämänapaq. Tsënö kaptimpis, noqantsikpis Pablu ruranqannöllam, nacionnintsikchö derëchuntsikkunapita välikur defendikuyta puëdintsik.

10. ¿Ima jutsakunapitataq Pabluta acusayarqan?

¹⁰ Pabluta Cesarëa markaman chäratsirqa, Jerusalenpita acusaqninkuna chäyanqanyaqmi “Herödispa palaciunchö” prësu katsiyarqan (Hëch. 23:35). Tsëpita pitsqa junaq pasanqanchönam, mas mandakoq sacerdöti Ananïas, Tertulu jutiyoq abogädu y Jerusalenchö dirigeqkuna chäyarqan. Tertulu parlar qallarqa, judïukunapaq allikunata ruranqampitam Fëlixta alabarqan. Capazchi tsëtaqa rurarqan alabapëta munar y rikëninchö alli këta munarnin. b Tsëpitanam Pablupaq parlar  kënö nirqan: “Kë nunaqa nunakunatam büllatsin, entëru patsachömi llapan judïukunata gobiernupa contran churakätsin, y nazarënukuna niyanqan sectachö këkaqkunatam dirigin. Templutapis mana limpiutam tikratsita munashqa, tsëmi prësuyarqä”. Tsënö niptinnam, wakin judïukunaqa “tsë ninqankuna rasumpa kanqanta nir [Pabluta] acusar ushayarqan” (Hëch. 24:5, 6, 9). Gobiernupa contran churakë, mantsëpaq sectapa dirigeqnin kë y templuta mana limpiu tikratsiqa, alläpa jutsam karqan. Tsëmi tsëta ruraqkunataqa wanutsiyänampaq condenëta puëdiyaq.

11, 12. ¿Imanötan Pabluqa defendikurqan?

¹¹ Tsëpitanam Pablu parlananta permitiyarqan. Pabluqa kënö nirmi parlar qallarqan: “Mana mantsakur[mi] defendikur parlakaramushaq”. Tsëpitanam Pabluqa nirqan, templuta mana limpiu tikratsinqanta y nunakunata gobiernupa contran churakätsinqanta niyanqanqa, mana rasumpa kanqanta. Tsëpitanam nirqan “mëtsika watana” Jerusalenchö mana kashqa kanqanta. Y nirqanmi, mallaqë kanqanrëkur o imëkata rurar sufritsiyanqanrëkur, waktsa quedaq cristiänu mayinkunapaq “qarëkunata” apar Jerusalenta kutishqa kanqanta. Pabluqa clärum nirqan, templuman yëkurqa “Ley ninqannö Diospa rikëninchö limpiu” këkanqanta y ‘Diospa y nunakunapa rikëninchö imëpis alli concienciayoq kanampaq’ kallpachakunqanta (Hëch. 24:10-13, 16-18).

¹² Tsënö kaptimpis, këtam sïqa Pablu cläru nirqan: “Pëkuna ‘secta’ niyanqanchö këkaqkuna kawakuyanqannö kawar[mi] unë kastäkunapa Diosninta sirwikä”. Tsëpitanam nirqan, “Leychö y Teyta Diospa Willakoqninkuna Qellqayanqanchö ninqankunaman” creinqanta. Y nirqanmi pëpis acusaqninkunanölla ‘allita ruraqkunata y mana allita ruraqkunatapis, Teyta Dios kawaritsimunampaq kaqman’ confiakunqanta. Tsënö nirirnam pëkunata kënö nir reclamarqan: “Këchö këkaqkuna niyämutsun, Judïukunapa Jatun Cortinchö trabajaqkunapa puntanchö këkar, ima mana allita ruranqäpita culpayoq kanqäta. Noqaqa pëkunapa chowpinchö këkar fuertipa kënö ninqällatam yarpä: ‘¡Qamkunapa puntëkikunachömi wanushqakuna kawariyämunampaq kaqman creinqäpita kanan juzguëkäyäman!’” (Hëch. 24:14, 15, 20, 21).

13-15. Autoridäkunapa puntanchö parlanantsik kaptinqa, ¿imanötan Pablu ruranqannölla rurashwan?

¹³ Këman pensarishun: creinqantsikrëkur büllata ruranqantsikta, nunakunata gobiernupa contran churakätsinqantsikta y “mana alli secta” kanqantsikta nirnin autoridäkunachö acusamashqaqa, ¿imanötan noqantsikpis Pablunölla rurashwan? Yarpäshun, Pabluqa manam Tertulu ruranqannötsu rikëninchö alli këta munarnin gobernadorta alabaparqan. Tsëpa rantinqa, tranquïlu y respëtuwanmi shumaqllapa parlaparqan, y cläru y rasumpa kaqllata parlarmi defendikurqan. Manam  tsëllatsu, templuta mana limpiu tikratsinqanta nirnin acusaq “Asia provinciapita” judïukuna mana tsëchö këkäyanqantapis nirqanmi. Pëkunaqa imapita acusayanqanta niyänampaq y Pablu defendikuyta puëdinampaqmi tsëchö këkäyänan karqan (Hëch. 24:18, 19).

¹⁴ Peru tsëpitapis masqa, Pabluqa manam mantsakurqantsu creenciankunapita parlëta. Tsëpa rantinqa, wanushqakuna kawariyämunampaq kaqman creinqampitam yapë mana mantsakushpa parlarqan. Tsëpaq parlanqanrëkurmi Judïukunapa Jatun Cortinchöqa büllar qallëkushqa kayarqan (Hëch. 23:6-10). ¿Imanirtan Pabluqa defendikurnin tsë asuntupaq parlarqan? Pabluqa Jesuspita y kawarimunqampitam yachatsikurqan, peru tsëqa manam chikeqninkunata ni ichikllapis gustarqantsu (Hëch. 26:6-8, 22, 23). Rasumpa kaqchöqa, wanushqakuna kawariyämunqanman creinqampitam Pablutaqa juzguëkäyarqan, y masqa Jesus kawarimushqa kanqanman creinqampita.

¹⁵ Pablu ruranqannölla mana mantsakushpa parlanapaq y valienti kanapaqqa, qateqninkunata Jesus kënö ninqantam yarpänantsik: “Qamkunataqa qatimaqnïkuna kayaptikim llapan nunakuna chikiyäshunki, peru ushananyaq alli tsarakoqqa salvakunqam”. Tsënö kaptimpis, ¿imata ninapaq kaqman pensartsuraq yarpachakur këkashwan? Manam. Manaraq tsëta nirmi Jesusqa qateqninkunata kënö änirqan: “Autoridäkunaman chätsiyäshuptikiqa, ama imata parlayänëkipaq kaqman yarpachakuyankitsu, tsë höraqa manam qamkunatsu parlayanki, sinöqa santu espïritum” (Mar. 13:9-13).

16, 17. (1) Pabluta juzgarqa, ¿imatataq Fëlixqa nirqan y rurarqan? (2) ¿Imanirtan Fëlixqa mantsakarqan, y imata munartan Pabluwan yapë parlarqan?

¹⁶ Gobernador Fëlixqa manam tsë kutillaraqtsu Rasumpa Kaq Näni niyanqampita wiyashqa karqan (tsë tiempuqa cristiänukunatam tsënö nir reqiyaq). Bibliachömi kënö willakun: “Rasumpa Kaq Nänipita alli musyaq Fëlixqa, tsë asuntuta yapëpaq dejarmi llapankunata kënö nirqan: ‘Soldädukunapa comandantin Lisias urämuptinmi, kë asuntuykikunata[qa] altsamushaq’. Y soldädukunata mandaqtam mandarqan Pabluta prësu katsinampaq, peru wakin wakinchöqa libri dejanampaq y amïgunkuna atiendiyänanta permitinampaqpis” (Hëch. 24:22, 23).

¹⁷ Tsëpita juk ishkë junaq pasariptinmi, Fëlixqa judïa warmin Drusïlawan charqan y Pabluta qayëkatsirmi “Cristu Jesusman creikuypita parlapanqanta wiyakurqan” (Hëch. 24:24). Tsënö kaptimpis, “alli kaqta rurëpaq, controlakuyta yachëpaq y shamoq tiempuchö juiciupaq Pablu parlaptinmi, Fëlixqa alläpa” mantsakarqan. Capazchi Fëlixtaqa kawë vïdanchö mana allikunata ruranqampita conciencian acusarqan. Tsëmi kënö nirnin Pabluta ëwakunampaq nirqan: “Kananqa ëwakuyna, yapëchö tiempü kaptinnam qayatsishqëki”. Fëlixqa atska kutim Pabluwan parlarqan, peru manam rasumpa kaqta yachakuyta munartsu, sinöqa qellëta chaskita munarmi (Hëch. 24:25, 26).

18. ¿Imanirtan Pabluqa “alli kaqta rurëpaq, controlakuyta yachëpaq y shamoq tiempuchö juiciupaq” parlarqan?

¹⁸ ¿Imanirtan Pabluqa “alli kaqta rurëpaq, controlakuyta yachëpaq y shamoq tiempuchö juiciupaq” Fëlixtawan warminta parlaparqan? Pëkunaqa ‘Cristu Jesusman creikuy’ imanö kanqantam musyëta munayarqan. Tsëmi Pabluqa, lluta kawakuyanqanta, mana llakipäkoq kayanqanta y mana alli kaqta rurayanqanta musyarnin, pëkunata cläru nirqan cristiänu këta munarqa imata rurayänampaq kaqta. Tsënömi cläru rikätsikurqan, Teyta Dios imanö kawanantsikta munanqanqa, pëkuna imanö kawayanqampita jukläya kanqanta. Pëkunaqa cläruchi entiendiyarqan, Teyta Diosqa imata pensanqantsikpita, imata ninqantsikpita y imata ruranqantsikpitapis juzgamänapaq kaqta. Y allichi entiendiyarqan, Pabluta tsë tiempuchö juzganampaq Fëlixpa autoridänin kaptimpis, tsëpitaqa ishkankunata Teyta Dios juzganampaq kaqta. ¡Tsëchi ‘Fëlixqa alläpa mantsakarqan’!

19, 20. (1) ¿Imatataq ruranantsik Bibliapita yachakuyta munarpis, imanö kawayanqanta mana cambiëta munaqkunawan? (2) ¿Imanötan musyantsik Fëlixqa Pabluta ichikllapis mana llakipanqanta?

¹⁹ Yachatsikurqa, capazchi Fëlixtanö nunakunata tarishun. Pëkunaqa qallananchö Bibliapita yachakuyta munarpis, kikinkuna munayanqannömi kawakur sïguita munayan. Tsënö nunakunata yanapëta munarqa, cuidädum kanantsik. Tsënö kaptimpis, Pablunömi respëtuwan  entienditsinantsik Diospa rikëninchö alli kayänampaq imata rurayänampaq kaqta. Capaz tsënö ninqantsikqa shonqunkunaman chärinman. Tsënö kaptimpis, Teyta Diosta mana gustanqan rurëkunata mana dejëta munayaptinqa, mas alliqa kanqa pëkunata dejëkurnin rasumpa yachakuyta munaqkunata ashinqantsikmi.

²⁰ ¿Imanö shonquyoqtan Fëlixqa karqan? Bibliachömi kënö willakun: “Ishkë wata pasariptinqa, Fëlixpa rantinmi Porciu Festu gobernador yëkurqan. Peru judïukunawan alli quedëta munarmi Fëlixqa Pabluta prësurëkaqta dejarqan” (Hëch. 24:27). Tsëmi cläru rikätsikurqan Pabluta ichikllapis mana llakipanqanta. Pëqa musyarqanmi “Rasumpa Kaq Näni” niyanqanchö kaqkunaqa, nunakunata gobiernupa contran mana churakätsiyanqanta, y Pabluqa romänukunapa llapan leyninkunata cäsukunqanta (Hëch. 19:23). Tsënö kaptimpis, Fëlixqa “judïukunawan alli quedëta munarmi” Pabluta prësurëkaqta dejarqan.

21. ¿Imatan Pabluwan pasarqan Porciu Festu gobernador yëkuriptin, y imatan Pabluta yanaparqan llapan shonqunwan Diosman markäkunampaq o yärakunampaq?

²¹ Hëchus 24:27 textuchö yachakunqantsiknöpis, Porciu Festum Fëlixpa rantin gobernador yëkurqan. Tsënö kaptimpis, Pabluqa prësurarmi sïguirqan. Tsëpitaqa tsë valienti apostolqa, atska kutim autoridäkunapa puntanchö parlarqan. Pëchöqa Lücas 21:12 ninqanmi cumplikarqan. Tsëchömi kënö nin: “Gobernadorkunaman y gobernaqkunaman[mi] apayäshunki”. Peru tsë autoridäkunapa puntanchö parlarnin y Römachö mas puëdeq gobernantipa puntanchö parlarpis, Pabluqa llapan shonqunwanmi Diosman markäkur o yärakur sïguirqan. Tsë llapanta pasanqanchöchi Pabluqa Jesus kënö ninqanta yarparqan: “¡Valienti kë!”.