1-3. (1) ¿Imanötan Eutïcuqa wanurqan? (2) ¿Imatataq Pablu rurarqan, y tsëqa imatataq pëpita yachatsimantsik?

 PABLUQA Tröas markachömi këkarqan, y juk wayipa tercer pïsunchömi atskaq wawqi panikunawan juntarëkarqan. Pabluqa tsë junaqllanam pëkunawan quedakunan karqan. Tsënö kaptimpis, imëkata parlapänan kaptinmi, pullan paqasna kaptimpis pëkunata parlapar-raq këkarqan. Atska chiwchikuna rupar qoyaptinmi o qoshniptinmi, juntarëkäyanqan cuartuqa qoñu qoñu këkarqan. Tsë cuartuchömi Eutïcu jutiyoq jövimpis këkarqan. Pëqa ventäna kaqchömi tëkarqan, y ichikllapa ichikllapa punuy venciptinmi Pablu yachatsikuykaptin cälliman jeqarkurqan.

² Lücasqa doctormi karqan, tsëqa capazchi wakimpitapis mas puntata Eutïcuta yanapaq cörripa yarqurqan. Tsënö kaptimpis, Eutïcu wanushqana kaptinmi imanö yanapëtapis puëdirqannatsu (Hëch. 20:9). Tsënam Pablu chëkurqa, Eutïcu jananman jitakëkur, tsëchö juntarëkaqkunata kënö nirqan: “Ama mantsakäyëtsu, pëqa kawëkanmi”. Pabluqa Eutïcutam kawaritsishqa karqan. ¡Tsëqa juk milagrum karqan! (Hëch. 20:10).

³ Eutïcu kawarimunqanmi cläru rikätsikun, Jehoväqa santu espïritunwan imëka allikunata rurëta puëdinqanta. Pabluqa manam Eutïcu wanunqampita o wañunqampita culpayoqtsu karqan. Tsënö kaptimpis, manam munarqantsu wawqi panikuna tsë reunionpita llakishqa ëwakuyänanta o tsëchö pasanqanrëkur Jehoväman markakïta o yärakuyta dejayänanta. Eutïcuta kawaritsirmi Pabluqa wawqi panikunata shoqarqan, y gänas gänaslla yachatsikur sïguiyänampaq yanaparqan. Pabluqa musyarqanmi nunapa vïdanqa alläpa välinqanta. Tsëmi nunakunapa vïdanta alläpa respetarnin kënö nirqan: “Mëqan nunapis wanunqampita o wañunqampita mana[m] culpayoq[tsu] [kä]” (Hëch. 20:26). Këchö yachakunqantsikmi yanapamäshun noqantsikpis Pablunölla vïdantsikta y jukkunapa vïdanta respetanapaq.

4. Ëfesuchö këkarqa, ¿ima mana allipatan Pablu pasarqan?

⁴ 20 kaqchö yachakunqantsiknöpis, Ëfesuchö këkarqa Pabluqa alläpa mana allipam pasarqan. Tsë markachö plätawan trabajaqkunaqa, Artemista adorayänampaq santukunata rantikuyanqampitam kawayaq. Tsëmi Pablupa y pëwan këkaqkunapa contran nunakunata churakätsiyarqan. Tsënam nunakunaqa alläpa cölerakurnin maqakuyta munar kayarqan. Tsëpita ima pasanqampaqmi Bibliachö kënö willakun: “Büllëkaqkuna upällaskiyaptinnam, Pabluqa creikoqkunata qayatsirqan. Tsëpitanam kallpayoq kayänampaq yanaparir y pëkunapita despidikurir Macedoniata ëwakurqan” (Hëch. 20:1).

5. ¿Ëka tiemputan Pabluqa Macedoniachö quedakurqan, y imanötan tsëchö wawqi panikunata yanaparqan?

⁵ Macedoniata ëwëkarmi Pabluqa Tröas markachö juk tiempupa quedakurqan. Tsëchömi Corintuchö këkaq Tïtuwan tinkuyänan karqan (2 Cor. 2:12, 13). Peru Tïtu mana chänampaq kaqta musyarirmi Macedoniata ëwakurqan. Capazchi tsëchöqa “creikoqkunata kallpayoq kayänampaq” yanaparnin juk watanö quedakurqan (Hëch. 20:2). a Tsëpitanam Tïtuqa Pabluwan Macedoniachö tinkurqan, y mandanqan cartata Corintuchö cristiänukuna shumaq chaskikuyanqantam willarqan (2 Cor. 7:5-7). Tsëmi Pabluqa pëkunapaq juk mas cartata qellqarqan, y tsëtam Corintuchö cristiänukunapaq ishkë kaq carta nir reqintsik.

6. ¿Imanötan Pabluqa cristiänu mayinkunata rikarqan?

⁶ Lücasmi willakun Ëfesuchö y Macedoniachö wawqi panikunata Pablu watukarqa, kallpayoq kayänampaq yanapanqanta. Tsëmi rikätsikun wawqi panikunata alläpa kuyanqanta. Pabluqa manam fariseukunanötsu wakinkunapita mas alli kanqanta pensarqan. Tsëpa rantinqa, congregacionchö wawqi panikunatam alläpa kuyarqan, y pëkunawan juntu Diosta sirwinqampitam alläpa kushikurqan (Juan 7:47-49; 1 Cor. 3:9). Pëkunata cläru consejarpis, manam pëkunapita mas alli kanqantatsu pensarqan (2 Cor. 2:4).

7. ¿Imanötan anciänukunaqa Pablu ruranqannölla rurayan?

⁷ Kanan tiempuchö anciänukuna y congregacionkunata watukaqkunapis, Pablunö rurayänampaqmi kallpachakuyan. Cristiänu mayinkunata cläru consejarpis yanapëta munarmi rurayan. Pëkunaqa imanö sientikuyanqantam entiendita tïrayan, y juzgayänampa rantinmi animëta munayan. Congregacionkunata unëpana watukaq wawqim kënö nin: “Cäsi llapan wawqi panikunam alli kaqta rurëta munayan, peru vïdankunachö pasayanqanrëkurmi llakikuyan, mantsakuyan o ima rurëtapis  musyayantsu”. Tsënö pasëkaq wawqi panikunatam anciänukunaqa kallpayoq kayänampaq yanapëta puëdiyan (Heb. 12:12, 13).

8, 9. (1) ¿Imanirtan Pabluqa Siriata ëwarqannatsu? (2) ¿Imanirtan judïukunaqa Pabluta chikiyaq?

⁸ Macedoniapita ëwakurmi Pabluqa Corintuta ëwarqan, y tsëchömi kima killapa karqan. b Tsëpitanam Cencrëasta ëwëta munarqan, tsëchö mëqan barcuwampis Siriata ëwanampaq. Tsëpitaqa waktsa wawqi panikunapaq juntayanqan ayüdata aparkurmi, Jerusalenta ëwëta munarqan (Hëch. 24:17; Rom. 15:25, 26). c Tsënö kaptimpis, mana ichikllapis pensanqan pasaptinmi rurëta munanqanta cambiarqan. Ima pasanqanta willakurmi Bibliachö kënö nin: “Judïukunaqa wanutsiyänampaq[mi] yachatsinakuyarqan” (Hëch. 20:3).

 ⁹ Religionninkunata dejashqa kaptinmi, judïukunaqa Pabluta alläpa chikiyaq. Pablu Corintuchö yachatsikuykaptinmi Diosta adorayänan wayita rikaq Crispu jutiyoq nunaqa cristiänu tikrashqa karqan (Hëch. 18:7, 8; 1 Cor. 1:14). Juk kutinam Corintuchö judïukunaqa, Acäyachö gobernador Galionman ëwëkur, leykunata mana cäsukunqanta nirnin Pabluta acusayarqan. Tsënö kaptimpis, Galionqa manam acusayanqanta cuentaman churarqantsu, tsëmi alläpa cölerakuyarqan (Hëch. 18:12-17). Tsë kutiqa capazchi judïukunaqa, Pablu Cencrëasta ëwanampaq kaqta musyariyarqan o tsëta ruranampaq kaqta pensayarqan. Imanö kaptimpis, tsëchömi Pabluta wanutsita munayarqan. ¿Imatataq Pabluqa rurarqan?

10. Cencrëasta Pablu mana ëwëta munanqanqa, ¿mana alliku karqan?

¹⁰ Kikinta y apëkanqan ayüdata mana imapis pasanampaqmi, Pabluqa Cencrëasta ëwanampa rantin Macedoniata kutikurqan. Tsënö kaptimpis, manam chakipa ëwë mas següru kaptintsu tsëtaqa rurarqan. Nänikunachöqa ladronkunam karqan, y posädakunachö quedakuypis peligrösum karqan. Tsënö kaptimpis, Cencrëaschö pasanampaq kaqwanqa, manam tsëkunaqa Pablupaq ichikllapis igualarqantsu. Peru Pabluqa manam japallantsu ëwanan karqan. Aristarcu, Gäyu, Segundu, Söpater, Timoteu, Tïquicu y Tröfimupis pëwanmi këkäyarqan (Hëch. 20:3, 4).

11. ¿Imakunata rurartan cuidakuntsik, y imatataq Jesus ruranqampita yachakuntsik?

¹¹ Pablu ruranqannömi kanan tiempuchö cristiänukunapis, yachatsikoq yarqurqa, mana imapis pasamänapaq cuidakuntsik. Tsëmi wakin sitiuchöqa, grüpuchö o ishkë ishkë yachatsikuntsik. Imëkata rurar sufritsimanqantsik tiempuchöpis alläpam cuidakuntsik. Imëkata rurar sufritsimänata evitëta mana puëdirpis, yachatsikoq yarqurqa, manam envänuqa vïdantsikta peligruman churantsiktsu (Juan 15:20; 2 Tim. 3:12). Jesus ruranqanta yarpärishun. Juk kutim, Jerusalenchö këkaptin rumikunata aptarkur chikeqninkuna tsampita o saqmëta munayaptin, ‘ratakurnin o tsinkakurnin templupita ëwakurqan’ (Juan 8:59). Juk kutinam, judïukuna wanutsita munayaptin, pëkunapa “rikëninchö purirqannatsu, sinöqa tsunyaq sitiupa amänunchö këkaq Efrain niyanqan markatam ëwakurqan” (Juan 11:54). Këchö yachakunqantsiknöpis, Jehovä mandanqanta cumplita puëdinampaqmi, Jesusqa precisanqan hörakuna vïdanta cuidarqan. Kanan tiempuchö cristiänukunapis pënöllam ruranantsik (Mat. 10:16).

12, 13. (1) ¿Imanötan wawqi panikuna sientikuyarqan Eutïcuta kawëkaqta rikarnin? (2) ¿Imata musyanqantsiktan noqantsiktaqa kushitsimantsik?

¹² Pablu y pëwan këkaqkunaqa Macedonia kinrëpam juntu ëwayarqan.  Capazchi juk tiempupaqa rakikäkuriyarqan, peru tsëpitaqa Tröaschömi juntakäyarqan. Bibliachömi kënö willakun: “Tröas markaman[mi] pitsqa junaqta chäyarqä” d (Hëch. 20:6). e Qallananchö yachakunqantsiknöpis, tsëchömi Pabluqa Eutïcuta kawaritsirqan. ¿Imanötan wawqi panikunaqa sientikuyarqan Eutïcuta yapë kawëkaqta rikarnin? Bibliachömi willakun ‘alläpa kushikuyanqanta’ (Hëch. 20:12).

¹³ Rasunmi, tsënö milagrukunataqa manam kananqa rikantsiknatsu. Peru familiankunata wanupakushqa kaqkunaqa, wanushqakuna kawariyämunampaq kaqta musyarmi ‘alläpa kushikuyan’ (Juan 5:28, 29). Eutïcuqa jutsa ruraq karmi yapë wanurqan (Rom. 6:23). Peru Mushoq Patsachö kawarimoqkunaqa, mana wanurmi kawakuyta puëdiyanqa. Jesuswan gobernayämunampaq ciëluchö kawarimoqkunapis, manam imëpis wanuyanqanatsu (1 Cor. 15:51-53). Tsëta musyarmi, ciëluchö kawëta shuyaraqkuna y juk ‘üshakunanö’ kaq Patsachö kawëta shuyaraqkunapis ‘alläpa kushikuyan’ (Juan 10:16).

14. Ëfesuchö anciänukunawan Milëtuchö tinkurqa, ¿imatataq Pablu nirqan?

¹⁴ Pablu y pëwan këkaqkunaqa Tröaspita Ason markatam ëwayarqan. Tsëpitanam Mitilënita, Quïosta, Sämusta y Milëtuta ëwayarqan. Pabluqa Pentecostes Fiestapaqmi Jerusalenman chëta munarqan. Tsëmi Ëfesuchö mana päraq barcuwan viajarqan. Tsënö kaptimpis, Ëfesuchö anciänukunawan parlëta munarmi, Milëtuchö tinkuyänampaq nirqan (Hëch. 20:13-17). Pëkunawan tinkurmi Pabluqa kënö nirqan: “Qamkunaqa allim musyayanki Asia provinciaman chämunqä junaqpita qamkunachö imanö portakunqäta. Noqaqa humildi shonquwanmi Señorta esclävunö sirwirqö y judïukuna yachatsinakur wanutsiyämëta munayaptinmi imëkata sufrir waqarqö. Tsënö kaptimpis, biennikikunapaq kaqkunata qamkunata willëta y nunakunapa puntanchö y wayin wayin qamkunata yachatsitaqa manam dejarqötsu. Tsëpa rantinqa, judïukunata y griëgu nunakunatapis, arrepentikur Teyta Diosman kutiyänampaq y Señor Jesusman markäkuyänampaqmi o yärakuyänampaqmi cläru yachatsirqö” (Hëch. 20:18-21).

15. ¿Imanirtan wayin wayin yachatsikunqantsikqa alläpa yanapakun?

¹⁵ Kanan tiempupis imëkanöpam yachatsikuntsik. Noqantsikpis Pablunömi nunakunata Bibliapita yachatsinapaq pëkuna kayanqan sitiukunata  ëwantsik. Tsëmi paradërukunata, nunakuna puriräyanqan cällikunata, negociukuna kanqan sitiukunata y mas sitiukunata ëwantsik. Tsënö kaptimpis, wayin wayinmi Jehoväpa testïgunkunaqa mas yachatsikuntsik. ¿Imanir? Tsënö yachatsikushqam nunakunaqa cada tiemputa Diospa Gobiernumpita wiyëta puëdiyan. Tsëmi rikätsikun Jehoväqa llapan nunatapis igualpa rikanqanta. Manam tsëllatsu, wayin wayin yachatsikurqa, alli shonquyoq nunakunatam wanayanqanmannö yanapëta puëdintsik. Noqantsiktapis Diosman mas markäkunapaq o yärakunapaq y alli tsarakunapaqmi yanapamantsik. “Nunakunapa puntanchö y wayin wayin” gänas gänaslla yachatsikunqantsikqa, rasumpa cristiänu kanqantsiktam sëllu cuenta rikätsikun.

16, 17. ¿Imanirtan nintsik Pabluqa valienti kanqanta, y imanötan noqantsikpis pënölla rurashwan?

¹⁶ Bibliachömi willakun apostol Pabluqa Ëfesuchö anciänukunawan parlar sïguinqanta. Pëkunatam nirqan Jerusalenchö imapa pasanampaq kaqta mana musyanqanta. Peru kënöpis nirqanmi: “Tsënö kaptimpis, cörrikanqä carrërata ushë, y Teyta Dios alläpa alli kanqampita alli noticiakunata llapankunata musyatsinäpaq Señor Jesuspita chaskinqä sagrädu rurëta ushëmi, noqapaqqa kikïpa vïdäpitapis mas välin” (Hëch. 20:24). Pabluqa valienti karmi, imëkata rurar sufrikätsiyaptimpis,  salornimpita mana alli këkarpis y imapa pasëkarpis, chaskinqan carguta cumplita dejarqantsu.

¹⁷ Kanan tiempuchö cristiänukunapis imëka problëmapam pasantsik. Wakinkunaqa, yachatsikunqantsikta michäkuyanqan o imëkata rurar sufritsimanqantsik sitiukunachömi kawayan. Wakinnam, alläpa llakikuy o yarpachakuy qeshyawan o juk qeshyakunawan sufriyan. Jövinkunatanam estudiaq mayinkuna inkitayan mana allikunata rurayänampaq. Jehoväpa testïgunkunaqa Pablunö valienti karmi, imapa pasarpis ‘alli noticiakunata llapankunata musyatsinantsikta’ imapis michämänantsikta permitintsiktsu.

18. ¿Imanirtan Pabluqa pï nunapis wanunqampita culpayoqtsu karqan, y imanötan Ëfesuchö anciänukunaqa pënölla rurayänan karqan?

¹⁸ Ëfesuchö anciänukunawan juntakanqanchömi Pabluqa pëkunata nirqan yapëqa capaz manana rikäyänampaq kaqta. Tsëpitanam pëkunata cläru consejarqan, y imata ruranqanta yarpätsirmi, “mëqan nunapis wanunqampita o wañunqampita mana culpayoq” kanqanta nirqan. Pëkunaqa, ¿imatataq rurayänan karqan Pablunölla nunakuna wanuyanqampita mana culpayoq kayänampaq? Kikin Pablum kënö nirqan: “Kikikikunapis cuidakur Diospa üshannö kaqkunata cuidayë. Musyayanqëkinöpis Tsurimpa yawarninwan rantinqan Diospa congregacionninchö këkaqkunata cuidayänëkipaqmi, santu espïrituqa anciänu kayänëkipaq churayäshurqunki” (Hëch. 20:26-28). Tsëpitanam cläru nirqan “mantsëpaq atoqnö nunakuna” pëkunaman yëkuyänampaq kaqta, y “creikoqkuna pëkunata qatiyänampaq llutankunata” parlayänampaq kaqta. Tsëqa, ¿imatataq anciänukuna rurayänan karqan? Pabluqa kënömi cläru nirqan: “Alkäbu alkäbu këkäyë y yarpäyë kima watapa waqar paqasta junaqta cada ünuta consëjayanqaqta” (Hëch. 20:29-31).

19. ¿Imatan yurimurqan Jesus wanunqampita sesenta wata pasanqanchö, y tsëpita qateqnin watakunachöqa imakunatan pasarqan?

¹⁹ ‘Mantsëpaq atoqnö nunakunaqa’, Jesus wanunqampita sesenta watanö pasanqanchömi yurimur qallëkuyarqan. 98 wata witsanmi apostol Juanqa kënö nir qellqarqan: “Kanampis atskaq anticristukunam yuriyämushqa [...]. Pëkunaqa noqantsikpitam yarquyashqa, peru manam noqantsikpa grüpuntsikpitatsu kayarqan. Noqantsikpa grüpuntsikpita karqa, noqantsikwanmi quedakuyanman karqan” (1 Juan 2:18, 19). Jesus wanunqampita doscientus watanö pasanqanchömi, cristiänu tukoq anciänukunaqa juk grüputa patsätsiyarqan. Tsë grüpuchö kaqkunaqa, congregacionchö kaqkunapita mas alli kayanqantam pensayaq. Jesus wanunqampita trescientus watanö pasanqanchönam, Römata gobernaq Constantïnu tsë cristiänu tukoqkuna kayanqan religionta  legalizarqan. Tsë cristiänu tukoq pushakoq religiösukunaqa ‘llutankunatam’ parlayarqan. Pëkunaqa Bibliachö ninqantam santukunata adoraqkunapa creenciankunatawan y costumbrinkunatawan juntayarqan, y tsëkunata “cristiänukuna rurayanqantam” niyarqan. Kanan tiempuyaqpis cristiänu kayanqanta neq iglesiakunachöqa, tsë mana alli costumbrikunata y creenciakunatam yachatsikuyan.

20, 21. ¿Imanötan Pabluqa rikätsikurqan mana imatapis shuyararlla jukkunata yanapanqanta, y imanötan kanan tiempuchö anciänukunapis pënölla rurayan?

²⁰ Tiempu pasariptin mantsëpaq atoqnö yuriyämunampaq kaqkunapita y üshanö kaqkunapita provechakoq kaqkunapitaqa, ¡Pabluqa alläpa jukläyam karqan! Pabluqa mantenikunampaqmi trabajarqan, y manam congregacionchö kaqkuna yanapayänanta shuyararqantsu. Wawqi panikunata yanaparqa, Pabluqa manam pagayänanta shuyararqantsu. Ëfesuchö anciänukunatapis tsënölla rurayänampaqmi animarqan. Kënömi nirqan: “Qamkunata[m] cläru rikätsiyarqoq, tsënö alli trabajarnin kallpannaq këkaqkunata yanapayänëkipaq”. Kënöpis nirqanmi: “Señor Jesus kënö ninqantam imëpis yarpäyänëki: ‘Imatapis chaskir kushikunqantsikpitaqa, imatapis qarakurmi masqa kushikuntsik’” (Hëch. 20:35).

²¹ Kanan tiempuchö anciänukunapis Pablu ruranqannömi mana imatapis shuyarashpa wawqi panikunata yanapayan. Pëkunaqa musyayanmi ‘Diospa congregacionninchö këkaqkunata cuidayänampaq’ carguta chaskiyanqanta, y tsëtaqa mana imatapis shuyarashpam rurayan. Pëkunaqa manam pushakoq religiösukuna rurayanqannötsu congregacionchö kaqkunata qellëta mañayan. Rasumpa cristiänu kaqkunaqa, manam ërayëpatsu imatapis munayan ni orgullösutsu kayan. Bibliachö ninqannöpis, imatapis ‘jukkuna alabayänanta munar’ ruraqkunaqa penqakuychömi ushayanqa (Prov. 11:2; 25:27).

22. ¿Imanirtan Ëfesuchö anciänukunaqa Pabluta alläpa kuyayarqan?

²² Pëkunata rasumpa kuyaptinmi wawqi panikunaqa Pabluta alläpa kuyayaq. Tsëmi pëpita despidikurqa, “llapankuna waqar Pabluta waquyarqan o makallayarqan y kuyëpa mutsayarqan” (Hëch. 20:37, 38). Wawqi panikunata yanapayänampaq, Pablu ruranqannölla tiempunkunata, kayäpunqanta y kallpankunata utilizaqkunataqa, kanan tiempuchö cristiänukunapis alläpam kuyayan y valorayan. Pablu ruranqampitaqa, imëkatam yachakuntsik. ‘Mëqan nunapis wanunqampita o wañunqampita mana culpayoq kanqanta’ nirqa, Pabluqa rasumpa kaqllatam nikarqan (Hëch. 20:26).