1, 2. (1) ¿Pitan kamamarquntsik? (2) ¿Imanötan Jehoväqa shumaq kawakunapaq yanapamantsik?

 TEYTANTSIK Jehovämi kamamarquntsik (Genesis 1:27). Pëqa shumaq kawakunantsiktam munan. Tsëmi Palabran Bibliaman imëka yachatsikuykunata churatsimushqa. Tsë yachatsikuykunaqa, “alli kaqta y mana alli kaqtapis” musyanapaqmi yanapamantsik (Hebrëus 5:14). Teytantsik Jehovä yachatsimanqantsikqa, pë munanqannö kawanapaqmi yanapamantsik. Y tsëtaqa rikantsik mas alli kawakunqantsikchömi.

² Tsënö kaptimpis, höraqa yarpachakuntsik o llakikuntsikmi. Bibliachöqa manam llapan ruranqantsikpaqtsu juk mandakuy kan. Jampikunqantsik höra yawarnintsikta imanö utilizäyänampaqqa, kikintsikmi rikänantsik. ¿Imaraq yanapamäshun Teytantsik Jehovä munanqanta ruranapaq? Bibliapa yachatsikuyninkunam. Tsëchömi rikätsimantsik, Diosnintsikqa kawëtawan yawarta respetanapaq mandamanqantsikta. Tsë yachatsikuykunapita alli yachakurqa, imata rurarnimpis allitam rurashun y manam llakikushuntsu (Proverbius 2:6-11). Tsë yachatsikuykunapita yachakurishun.

3, 4. (1) ¿Ima nintan Diosnintsikqa kawëpaq y yawarpaq? (2) ¿Imatatan yawarqa rikätsikun?

³ Diospa Palabranchöqa nin kawëqa yawarchö këkanqantam. Jehovä Diosnintsikqa kuyamarnintsikmi kamamashqantsik. Cain wawqinta wanuratsiptinmi, Teyta Dios kënö nirqan: “Wawqikipa yawarninta ramanqëkim qayëkäman” (Genesis 4:10). Tsë ‘qayakuykaq’ yawarqa, Abelpa kawëninmi karqan.

⁴ Patsa juntanqanyaq tamya pasariptinqa, Noëwan familianqa ëtsata mikuyta puëdiyarqannam. Tsënö kaptimpis, Jehovä Diosqa kënömi nirqan. “Ama mikuyankitsu yawaryuq ëtsataqa” (Genesis 9:4). Llapan nunakunam kë mandakuytaqa cäsukunantsik. Jehoväpaqqa, kawëqa yawarchömi këkan. Tsëmi noqantsikpis kawëtawan yawarta respetanantsik (Salmus 36:9).

5, 6. Moiseswan qellqatsinqan Leychöqa, ¿imatatan Jehovä Dios mandakurqan?

⁵ Moiseswan qellqatsinqan Leychömi, Jehovä Dios kënö nirqan: “Ichikllatapis yawarta mikuq kaqtaqa ushakätsishaqmi. Llapan kawaqkunapa yawarninchömi kawënin këkan” (Levïticu 17:10, 11).

⁶ Moises qellqanqan Leychöqa, mikuyänampaq animalta wanutsirqa yawarninta patsaman jichayänampaqmi mandakoq. Tsëta rurarmi, animalpa kawëninta respetayanqanta y Jehovä Dios kamashqa kanqanta rikätsikuyaq (Deuteronomiu 12:16). Tsënö kaptimpis, Jehoväqa manam llapan yawarnintaraqtsu patsaman shututsiyänanta shuyaraq. Animalpa yawarninta alli shuturatsirqa mikukuyta puëdiyaqmi. Ley mandakunqanta cäsukurqa, imëkatapis Kamaq Jehoväta respetayanqantam rikätsikuyaq. Y tsë Leyqa, jutsankunapita  perdonashqa kayänampaq animalkunata wanuratsir rupatsiyänampaqmi mandakoq. (Rikäri 245 päginachö 19 kaq yachatsikuyta “Jutsakunapita perdonashqa kë”, y 246 päginachö 20 kaq yachatsikuyta “Animalkuna”).

7. ¿Imata rurartan Davidqa yawarta respetanqanta rikätsikurqan?

⁷ Filistea nacion tröpakunawan pelyëkäyanqanchö rey David ruranqampis, yawarta respetanapaqmi yanapamantsik. Juk kutim, kima soldädunkuna David yakunanqanta musyariyarqan. Wanuyänampaq kaqta musyarpis, chikeqninkuna këkäyanqampitam yakuta apapuyarqan. Davidqa tsë yakuta manam upurqantsu, tsëpa rantinqa patsamanmi jichëkurqan. Kënömi nirqan: “¡Teyta Dios! Kë yakuta upurqa wanïtapis mana mantsashpa apamuq nunakunapa yawarninta upuqnöchi kashaq”. Davidqa allim musyarqan, Diosnintsikpaqqa kawëwan yawar alläpa väleq kanqanta (2 Samuel 23:15-17).

8, 9. ¿Imanirtan Diospa sirweqninkunapaqqa yawar alläpa väleq?

⁸ Señornintsik Jesus wanunqampitaqa, Diospa sirweqninkunaqa mananam animalkunata wanutsir rupatsintsiknatsu. Tsënö kaptimpis, yawartaqa respetanantsikmi. Yawarta mana mikunapaq y mana churakunapaq Diosnintsik mandakunqantaqa cäsukunantsikmi. Yawarta mikushqa o churakushqaqa, imëka rakcha rurënö o santukunata adorënömi kanman (Hëchus 15:28, 29).

⁹ Teytantsik Jehovä llapantapis kamashqa kaptinmi, sirweqninkunaqa kawënintsikta y animalkunapa kawënintapis respetantsik. Jina kawëqa yawarnintsikchö këkanqantapis musyantsikmi. Kanan witsan doctorkunaqa, nunakunata jampiyänampaqmi yawarta  utilizäyan. Tsëmi jampimänantsikpaq yawarnintsikta utilizäyaptinqa, alliraq rikänantsik Biblia yachatsikunqampa contran mana kanqanta.

10, 11. (1) ¿Jehoväpa testïgunkunaqa yawarta churakuyanku, y ima mastatan churakuyantsu? (2) ¿Imatatan kikintsik akranantsik?

¹⁰ Jehoväpa testïgunkunaqa Biblia ninqanta cäsukurmi yawarta mikuntsiktsu ni churakuntsiktsu. Manam juk nunakuna churakuyänampaq yawarnintsikta qarakuntsiktsu, manam yawarta churakuntsiktsu ni yawarnintsikta jipirir yapë churamänatapis munantsiktsu. Yawarqa chuskuman rakishqam kayan: glöbulos röjos, glöbulos blancos, plaquëtas y plasma. Tsëkunataqa manam imanöpapis churakunantsiktsu.

¹¹ Kë chuskuman rakishqa yawarpitaqa masran rakiyan, tsëkunataqa jampiman y imëka masmanmi churayan. Tsëta chaskinapaq o mana chaskinapaq kaqtaqa kikintsikmi rikänantsik. Tsënöllam, doctorkuna jampimänantsikpaq yawarnintsikta imanö utilizäyänampaq kaqtapis kikintsik akranantsik. Operakunqantsik höra y ima qeshyawan këkanqantsikta musyayänampaq yawarnintsikta jipiyaptinqa, kikintsikmi akranantsik yawarnintsikwan imata rurayänampaq kaqta. (Rikäri 246 päginachö 21 kaq yachatsikuyta “Yawarta imëkaman churayanqan y jampimänapaq doctorkuna rurayanqan”).

12. (1) ¿Jehovä Diosqa yarpachakunku ruranqantsikkunaman? (2) ¿Imatatan ruranantsik imanö jampikunapaq kaqta manaraq akrar?

¹² ¿Jehovä Diosqa yarpachakunku ruranqantsikkunaman? Awmi. Ruranqantsikqa shonquntsikchö imanö  kanqantsiktam rikätsikun. Teytantsik Jehoväqa llapan ruranqantsikmanmi yarpachakun (leyi Proverbius 21:2; 24:12). Tsëmi imanö jampikunapaq kaqta manaraq akrar Diosman mañakunantsik, alliraq musyapakunantsik y Diospa Palabran ninqannö ruranapaq kallpachakunantsik. “Noqa karqa, ¿imataraq rurankiman?” nirqa manam pitapis tapunantsiktsu. Y manam juk nimanqantsiktatsu ruranantsik. Bibliachöqa nin, “cada ünum ruranampaq kaqta ruranan” (Gälatas 6:5; Romänus 14:12).

13. ¿Imanirtan Jehoväqa mandakuykunata y yachatsikuykunata Bibliaman churatsimushqa?

¹³ Teytantsik Jehoväqa kuyamarnintsik y shumaq kawakunata munarmi yachatsimantsik (Salmus 19:7-11). Noqantsikqa Teyta Diosta kuyarmi cäsukuntsik, y manam alli kawakunapaq yachatsimashqallatsu. Pëta kuyarninmi yawartaqa churakuntsiktsu (Hëchus 15:20). Mëtsikaqmi niyan yawarta churakuyqa mana alliman chätsikunqanta. Y wakin doctorkunaqa niyan, sin yawar nunakunata operë mas alli kanqantam. Kë nunakuna niyanqanchömi rikantsik, Jehovä Diosqa kuyakoq kanqanta y mandamanqantsikta cäsukuy mas alli kanqanta (leyi Isaïas 55:9; Juan 14:21, 23).

14, 15. (1) ¿Imanirtan Jehoväqa israelïtakunapaq leyta patsätsirqan? (2) ¿Imatatan ruranantsik kawënintsikta y juk nunakunapa kawëninta respetarqa?

¹⁴ Sirweqninkunata yanapanampaqmi, Diosqa leykunata patsätsirqan. Jehoväqa israelïtakuna alli kawakuyänanta munarmi leykunata churarqan. Juk leyqa mandakoq, juk nuna wayita rurarqa pillapis mana  jeqanampaq barandakunayoqta ruranampaqmi (Deuteronomiu 22:8). Juk leynam mandakoq, pipapis waqrakoq törun kaptinqa alli watashqata katsiyänampaq. Tsënöpa pitapis mana waqranampaq o wanutsinampaq (Exodu 21:28, 29). Tsë leykunata israelïtakuna mana cäsukuyaptinqa, wanutsikuypitam culpayoq kayaq.

¹⁵ Teytantsik Jehoväqa llapan kamanqantam kuyan. Tsëmi kawënintsikta y juk nunakunapa kawënintapis respetanantsik. Ima desgraciapis mana pasanampaqmi wayintsikta y cärruntsikta alli altsashqata katsinantsik. Cärrutaqa shumaqmi puritsinantsik y manam peligrösu pukllakunawan pukllanantsiktsu. Wakin nunakuna y jövinkunaqa, “manam imapis pasanqatsu” nirmi imëkatapis lluta rurayan. Jehovä Diosqa kawënintsikta y juk nunakunapa kawëninta cuidanata y respetanantam munan (Proverbius 22:3, Eclesiastes 11:9, 10).

16. ¿Kushikuntsuraq Diosnintsik juk warmi shulluriptin?

¹⁶ Jehovä Diosqa llapan nunakuna y manaraq yureq wamrakunapis kawayänantam munan. Exodu 21:22, 23 (TNM) kënö nin: “Sitsun ollqupura maqanakuyanqanchö juk qeshyaq warmita tanqariyan, y tsërëkur manaraq höranchö qeshyakuriptinqa; llullun mana wanuptinqa, tsë warmipa qowan pagakunampaq mañanqanmannömi juezkuna tsë tanqëkoq nunata pagatsiyänan. Peru llullu o warmi wanuptinqa, tsë nunata wanutsiyänanmi karqan” (leyi Jeremïas 1:5). Manaraq yureq wamratapis, Diosqa juk nunapa kawënintanönam rikan. Tsëqa, ¿kushikuntsuraq juk warmi shulluriptin? Juk watachö waranqëpayan manaraq  yureq wamrakunata wanutsiyaptinqa, ¿imataraq Diosnintsik nin?

17. ¿Imatan yanapanman shullunqampita arrepentikushqana warmita manana llakikunampaq?

¹⁷ ¿Imatan yanapanman shullunqampita arrepentikushqana warmita manana llakikunampaq? Jesus wanunqanrëkur Diosnintsik perdonashqana kanqanman yarpanqanmi (Lücas 5:32; Efesius 1:7). Shonqupita arrepentikushqa karqa, mananam unë ruranqampita llakikunmannatsu. Bibliachöqa nimantsik, Jehovä Diosnintsik ‘alli shonquyoq y ankupäkoq o llakipäkoq’ kanqantam, y “patsapa juk kaq kuchunpita juk kaq kuchunyaq” jutsa ruranqantsikta jitarishqa kanqantam (Salmus 103:8-14).

18. ¿Imanirtan pitapis chikinantsiktsu?

¹⁸ Shonquntsikchö juk nunakunata imanö rikanqantsikchömi, kawëta respetanqantsikta rikätsikuntsik. Apostol Juanmi nirqan: “Creikoq mayinta chikeq kaqqa wanutsikoqmi” (1 Juan 3:15). Mana alli apanakunqantsik nunataqa, ichikllapa ichikllapam chikir qallëkushwan. Chikirninqa mana allim tratashun, mana kaqpitam culpashun y manam rikëtapis munashuntsu. Jehovä Diosqa llapan ruranqantsiktam rikëkan (Levïticu 19:16; Deuteronomiu 19:18-21; Mateu 5:22). Tsëmi pitapis chikikanqantsikta musyarirqa, chikikoq këta shonquntsikpita imëkanöpa jipinantsik (Santiägu 1:14, 15; 4:1-3).

19. ¿Imanötan yanapamantsik Jehovä Dios maqanakuyta y wanutsinakuyta chikinqanta musyanqantsik?

¹⁹ Jehovä Diosnintsikqa maqanakoqkunata y “wanutsikuqkunataqa  alläpam chikïkun” (Salmus 11:5). Maqanakoqkunata y wanutsinakoqkunata televisionchö rikaräkushqaqa, tsë mana alli rurëkuna gustamanqantsiktam rikätsikushun, y tsëllamannam yarparäkushumpis. Kawëta respetarqa, shumaq y yamë kawakuymanmi masqa yarpäshun (leyi Filipensis 4:8, 9).

20. Satanaspa munëninta ruraq nunakunaqa, ¿imapitatan culpayoq kayan?

²⁰ Satanaspa munëninta ruraq nunakunaqa, wanutsikoq kayanqantam Jehovä Diosqa nin. Unëpitam gobiernukunapa culpanrëkur mëtsikaq nunakuna wanuyashqa, hasta Diospa sirweqninkunapis. Kë gobiernukunaqa, mantsanëpaq chukaru animalkunanö kayanqantam Bibliaqa nin (Daniel 8:3, 4, 20-22; Revelacion [Apocalipsis] 13:1, 2, 7, 8). Guërrachö nuna mayinta wanutsiyänampaq imëka armakunata rantikurmi, mëtsikaq nunakuna rïcuyäkuyashqa. Këkunam rikätsimantsik, mana cäsukoq nunakunaqa Satanaspa munëninta rurëkäyanqanta (1 Juan 5:19).

21, 22. ¿Imanötan rikätsikuntsik “mana cäsukoq” nunakunanö mana kanqantsikta?

²¹ Jehovä Diospa sirweqninkunaqa “manam mana cäsukoq nunakunanötsu” kantsik. Tsëmi polïticaman mëtikuntsiktsu ni guërraman ëwantsiktsu. Manam pitapis wanutsintsiktsu y manam polïticaman ni mana alli religionkunaman qaqantsiktsu (Juan 15:19; 17:16). Jesusqa chikimaqnintsikkunatapis kuyanapaqmi yachatsimarqantsik (Mateu 5:44; Romänus 12:17-21).

 ²² Mana alli religionkunapa culpanrëkurpis, mëtsikaq nunakunam wanuyashqa. Alläpa Puëdeq Babiloniapaq o mana alli religionkunapaqmi, Diospa Palabranqa kënö nin: “Pëchömi Diospa willakoqninkunapa, santu nunakunapa y patsachö mana ankupashpa llapan wanutsishqa kaqkunapa yawarnin tarishqa karqan”. Tsëmi Teytantsik Jehoväqa, tsëpita “yarqukuriyë” nimantsik. Diospa sirweqninkunaqa, mana alli religiontaqa chipyëpanam dejarquntsik (Revelacion 17:6; 18:2, 4, 24).

23. ¿Imatatan ruranantsik mana alli religionkunapita yarqukurinapaq?

²³ Mana alli religionkunapitaqa chipyëpam yarqukurinantsik. Y tsëta rikätsikunapaqqa, itsa juk cartata qellqashun manana tsë religionchö kanapaq. Mana alli religionqa melanëpaq ruraqkunata, kikinkunallaman yarparäkoqkunata y polïticaman mëtikoqkunata rikaräkunmi. Diospa sirweqninkunaqa tsë rurëkunata chikintsikmi (leyi Salmus 97:10; Revelacion 18:7, 9, 11-17). Mana alli religionkunapa culpanrëkurmi, unëpitana mëtsikaq nunakuna wanuyashqa.

24, 25. ¿Imanirtan kananqa kushishqana y allina kawantsik?

²⁴ Jehovä Diosnintsikpita manaraq yachakurqa, Satanaspa munëninta ruraq nunakunanömi karqantsik. Noqantsikpaq Jesus wanushqa kaptinmi, kananqa Jehovä Diosnintsikta kushishqana sirwikantsik. Diosnintsikpa shonqumpaqnöna karmi, allina kawakuntsik y manam unë ruranqantsikpitapis llakikuntsiknatsu (Isaïas 1:18; Hëchus 3:19).

²⁵ Unë witsan kawëta mana respetashqa karpis, Jesus wanunqanrëkurmi Teytantsik Jehoväqa perdonamashqantsik.  Kawënintsikta y juk nunakunapa kawënintam respetanantsik. Tsëtaqa rikätsikuntsik Jehoväta reqiyänampaq yachatsikur, Satanaspa munëninta mana rurayänampaq y Diosnintsikta sirwiyänampaq yanapakurmi (2 Corintius 6:1, 2).

26-28. (1) ¿Imata ruranampaqtan Jehovä Ezequielta mandarqan? (2) ¿Imata ruranapaqtan Jehovä mandamantsik?

²⁶ Jehovä Diosqa willakoqnin Ezequielwanmi, Jerusalen ushakänampaq kaqta y imata rurarnin israelïtakuna salvakuyänampaq kaqta willatsirqan. Ezequiel mana willakuptinqa, tsë nunakuna wanuyanqampitam Diosqa cuentata mañanman karqan (Ezequiel 33:7-9). Llapan puëdinqanmannö willakurmi, Ezequielqa kawëta respetanqanta rikätsikurqan.

²⁷ Teytantsik Jehoväqa mandamarquntsik, Satanaspa munëninta ruraq nunakuna ushakäyänampaq kaqta willakunapaqmi. Tsëmi salvakuyänampaq y Jehovä Diosta reqiyänampaq nunakunata yanapanantsik (Isaïas 61:2; Mateu 24:14). Imëkanöpa Diosnintsikpita yachatsikunapaq kallpachakurninqa, Pablu ninqannömi nishun: “Llapan nunakunapa yawarnimpita limpiu kanqäta testïgu kayänëkita munä, [...] manam jaqirqötsu Diospa llapan munëninta willayënikita” (Hëchus 20:26, 27).

²⁸ Jehovä Diosnintsik imëpis kuyamänapaqqa, kawëta y yawartam respetanantsik, y llapanchömi limpiu kanantsik. Juknin kaq yachatsikuychöqa tsëpitam yachakushun.