1, 2. (1) ¿Imatataq Elifazwan Bildadqa creitsikïta munayarqan? (2) Kë nunakuna niyanqampita, ¿imatataq Jehoväqa nirqan?

UNË tiempum, Diosta sirweq Jobwan kimaq nunakuna parlaq ëwayarqan. Juk kaqqa Elifazmi karqan. Pëqa Jobta kënömi tapurqan: “¿Juk nunaqa Diospaq imallachöpis sirwinmanku, o pillapis yachëyoq këninwan Diosta yanapanmanku? ¿Llapanta Puëdeqqa kushikunku alli kaqta ruranqëkipita, o kawënikichö alli kaqta ruranqëkipita provëchuta jorqanku?” (Job 22:1-3). Elifazqa clärum musyarqan, Jobqa “manam” nir contestanampaq kaqta. Jobwan parlaq juknin kaqqa, Bildad jutiyoq nunam karqan. Pëqa nirqan, nunakunaqa Diospa rikënimpaq alli këta imëpis mana puëdiyanqantam (leyi Job 25:4 *).

² Elifazwan Bildadqa, Jobta creitsita munayarqan Jehoväta sirwinqan imapaqpis mana välinqantam. Jina, Diospaqqa nunakuna puyunö o kurunölla kanqantsiktam creitsita munayarqan (Job 4:19; 25:6). ¿Humildi karku tsënö nikäyarqan? Itsa tsënö rikakunman (Job 22:29). Porqui Alläpa Puëdeq Jehoväpa lädunchöqa nunakunaqa uchukllanllam  kantsik. Juk avionpita o jirka puntampita rikachakurirqa, ichikllanlla o mana precisaqlla kanqantsiktam cuentata qokurintsik. Peru ¿tsënöku Jehoväqa rikan, pëta sirwinapaq y Gobiernumpita yachatsikunapaq kallpachakunqantsikta? Manam. Jehoväqa Elifaztawan Bildadta y yanaqin Zofartaqa nirqan, mana kaqta parlëkäyanqantam. Tsëpitanam Diosqa nirqan, Jobwan kushishqa këkanqanta y “sirwimaqnï” nirmi qayarqan (Job 42:7, 8). Tsëmi cläru rikätsimantsik, jutsasapa këkarpis nunakunaqa Diosta sirwita puëdinqantsikta.

3. Jehoväta sirwinapaq kallpachakunqantsikpaq, ¿imatataq Elihü nirqan y ima nitataq munëkarqan?

³ Elihü jutiyoq Jövinqa, kiman watukaq nunakuna Jobwan parlayanqantam wiyëkarqan. Pëkuna parlar ushariyaptinnam, Jehoväpita Jobta kënö tapurqan: “Alli kaqta ruranqëkipitaqa, ¿imatataq pëqa jorqan, o imatataq pëqa qampita chaskin?” (Job 35:7). Tsëqa, ¿Diosta sirwinapaq kallpachakunqantsik imapaqpis mana välinqantaku Elihüqa nikarqan? Manam. Jehoväqa tsë kiman nunakunataqa piñaparqanmi, peru Elihütaqa manam. Porqui Elihüqa nikarqan adoranataraq Jehovä mana wananqantam. Rasumpa kaqchöqa, Jehoväqa noqantsikpita manam imatapis wanantsu. Y ruranqantsikkunawanqa manam mas kapoqyoq o mas puëdeq tikrarintsu. Porqui imatapis rurëta yachanqantsik y imanö kënintsikqa Diosnintsikpitam shamun, y pëqa imanö utilizanqantsiktam rikëkan.

4. ¿Imanötaq Jehoväqa sientikun wakinkunapaq allikunata ruranqantsikpita?

⁴ Jehoväpa sirweqninkunata rasumpa kuyar ruranqantsikkunataqa, pëqa rikëkanmi. Sirweqninkunapaq allikunata ruranqantsikkunataqa pëpaq rurëkanqantsiktanömi rikan. Proverbius 19:17 textum kënö nin: “Waktsa kaqta yanapaq kaqqa, Jehovätam mañëkan, y Pënam tsënö tratanqampita paguëkunqa”. Pitapis ankupar ruranqantsiktaqa Jehovä rikëkanmi. Ciëluta y Patsata Kamaq karnimpis, jaqantsik kanqantanömi sientin y mëtsika bendicionkunatam qomantsik. Kikin Jehoväpa tsurinmi tsënö kanqanta yachatsikurqan (leyi Lücas 14:13, 14).

5. ¿Ima tapukïkunatataq contestashun?

⁵ Unë witsanmi, Jehoväqa profëta Isaïasta akrarqan willakoqnin kanampaq y juk precisaq rurëchö sirwinampaq (Isaïas 6:8-10). Isaïasqa kushishqam tsë invitacionta chaskikurqan y kënömi nirqan: “¡Këchömi noqa këkä! Noqata kachamë”. Kanan witsampis Jehoväqa, mana jaqipa sirweqninkuna yanapayänantam permitin. Y mëtsikaqmi Isaïasnö kayan. Imachöpis, mëchöpis o mana allikunata pasarpis Jehoväta sirwiyänampaqmi listu këkäyan. Peru wakintsikqa itsa kënö pensashwan: “Alläpam agradecikö sirwinäpaq Jehovä permitimanqanta. Peru imatapis ruranqäqa, ¿rasumpaku precisan? ¿Manaku mana noqawampis llapan rurakänampaq kaqtaqa Jehovä encargakunqa?”. Tsë tapukïkunataqa contestarishun, unë tiempuchö Jehoväpa sirweqninkuna Dëborawan Barac rurayanqanta yachakurninmi.

6. ¿Imanirtaq Jabinpa tröpanqa israelïtakunata fäcil-lla venciriyanman karqan?

⁶ Baracqa israelïtakunapa tröpampa mandaqninmi karqan y Dëboranam Jehoväpa  warmi kaq profëtan karqan. Ishkë chunka (20) watapam, Canaan nacionchö rey Jabinqa israelïtakunata alläpa sufritsishqa karqan. Y pëpa soldädunkunaqa alläpa mana alli y mana ankupäkoqmi kayarqan, tsëmi chakrachö täraq israelïtakunaqa wayinkunapita yarqïtapis mantsakuyaq. Jabinpa tröpampaqa, isqun pachak (900) fiërrupita höciyoq guërrapaq carrëtakunayoqmi kayaq. Peru israelïtakunapaqa manam pelyayänampaq ni defendikuyänanllapaqpis alli armankuna kayäpurqantsu (Juëces 4:1-3, 13; 5:6-8) * (rikäri päginapa ura kuchunchö willakïta).

7, 8. (1) ¿Imakunata ruranampaqtaq Baracta Jehovä nirqan? (2) ¿Imanötaq israelïtakunaqa Jabinpa tröpanta venciyarqan? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta).

⁷ Rey Jabinpa tröpampa lädunchöqa, israelïtakunaqa dëbil y fäcil vencipaqnöllam kayarqan. Peru Dëborawanmi Baracta Jehovä kënö willatsirqan: “Tabor jirkayaqmi ëwanëki, y Neftalï kastapita y Zabulon kastapitam chunka waranqa (10.000) nunakunata pushanëki. Y rey Jabinpa tröpanta mandaq Sïsaratam guërrapa carrëtankunatawan y tröpankunatawan yaku ëwaq Cison uranyaq qam kaqman apamushaq, y makikimanmi churamushaq” (Juëces 4:4-7).

⁸ Guërrapaq nunakuna pishinqanta willakuriyaptinmi, chunka waranqa (10.000) nunakuna Tabor nishqan jirkaman ëllukäriyarqan. Tsënam, Baracwan 10.000 nunakuna chikeqninkunawan pelyaq ëwayarqan Taanac nishqan sitiuman (leyi Juëces 4:14-16 *). ¿Israelïtakunata Jehovä yanaparqanku? Awmi. Illaqpitam mantsakëpaq tamya qallakïkurqan, y pelyëkäyanqan sitiuqa limpum leqitärirqan, tsëmi yanaparqan israelïtakunata. Sïsaratawan tröpantaqa 24 kilömetruchö këkaq Haröset sitiuyaqmi Baracqa qatiparqan. Tsë ëwëchömi Sïsarapa carrëtan leqitaman yakakärirqan. Tsëmi carrëtampita yarpurir ëqipa escapakurqan Zaananim nishqan markayaq. Tsëchömi Jael jutiyoq warmipa wayinman ratakïkurqan (tsinkakuykurqan). Y alläpa utishqa (ajayashqa) karninmi raslla punukärirqan. Tsëyaqnam, Jaelqa valorta tsarirkur Sïsarata wanuratsirqan (Juëces 4:17-21). Chikeqninkunata venciyänampaqmi israelïtakunata Jehovä yanaparqan * (rikäri päginapa ura kuchunchö willakïta).

9. ¿Imatataq yachatsimantsik Juëces 5:20, 21 textu willakunqan?

⁹ Juëces librupa 4 kaq capïtulunchö willakunqampitaqa, qateqnin capïtuluchömi masllata yachatsikun. Juëces 5:20, 21 textum kënö nin: “Ciëlupita patsëmi qoyllurkuna pelyayarqan, awmi, jirurur tumëkäyanqampitam Sïsarapa contran pelyayarqan. Cison mayum pëkunata  apakurqan”. Tsëqa, ¿pelyachö israelïtakunata angelkuna yanapayanqantaku, o ciëlupita qaqa niraq mëtsika meteorïtukuna shikwayämunqantaku nikan? Bibliaqa manam tsëtaqa willakuntsu. Peru tsë junaq mantsakëpaq tamyawan markanta Jehovä salvanqantaqa musyantsikmi. Tsënöpam isqun pachak (900) guërrapaq carrëtakunaqa kuyïtapis puëdiyarqantsu. Juëces 4:14, 15 textuqa, kima kutim rikätsikun Jehovä yanapaptin pelyata ganayanqanta. Tsëmi pelyaman 10.000 ëwaq nunakunaqa, kikinkunarëkur ganayanqantaqa niyanmantsu karqan.

10, 11. ¿Imataq Merozqa, y imanirtaq maldecishqa karqan?

¹⁰ Kananqa tsë willakïpita masllata rikärishun. Israelïtakuna guërrata ganariyaptinnam, Dëborawan Baracqa Jehoväta alabarnin juk cancionta cantayarqan. Tsë cancionpa wakin letrankunaqa kënömi nin: “Merozta maldeciyë, nirqanmi Jehoväpa angelnin, tsëchö täraqkunata mana pärëpa maldeciyë, porqui manam Jehoväta yanapaq shayämurqantsu, awmi, manam Jehoväta y sirweqninkunata yanapayarqantsu” (Juëces 5:23).

¹¹ ¿Imataq Merozqa karqan? Alleqllaqa manam musyantsiktsu. Peru maldecishqa kanqanrëkurmi paqwë ushakarqan. Itsa Merozqa, Baracta pelyachö yanapëta mana munaq marka karqan. Yarpäshun, Canaan nacionpita nunakunawan pelyayänampaq voluntäninkunawan ëwaqkunaqa, 10.000 nunakunallam kayarqan. Itsa Meroz markachö täraq nunakunaqa, pelyapaq yanapakoqkunata wanayanqanta wiyayarqan. Jina Baracpita escaparqa, itsa Sïsaraqa Meroz markapa pasarqan. Y tsëchö nunakunaqa Sïsarata tsarita puëdiyanmanmi karqan, peru manam tsëta rurayarqantsu. Pensakurkï, tsëchö täraq nunakuna tsë mantsanëpaq soldädu cällinkunapa ëqikaqta imanö rikarëkäyanqanta. Jehoväpa munënin cumplikänampaq yanapakuyänampa rantinmi, ni imatapis rurayarqantsu. Yanapakushqa kayaptinqa, Jehoväqa bendecinmanmi karqan. Peru manam tsëtatsu rurayarqan. Meroz markachö täraqkunaqa, manam mana mantsakoq Jael warminötsu kayarqan (Juëces 5:24-27).

12. (1) Juëces 5:9, 10 textuchö parlanqan nunakunaqa, ¿imachötaq jukläya kayarqan? (2) ¿Imatataq kë willakïqa yachatsimantsik?

¹² Juëces 5:9, 10 textuqa, pelyaman ëwaq 10.000 nunakunaqa, mana ëwaqkunapita jukläya kayanqantam rikätsikun. Tsëmi Dëborawan Baracqa, voluntäninkunapita ëwaq ‘Israelpa tröpampa mandaqninkunata’ alabayarqan. Pëkunaqa, manam precisaqtukuyaqtsu “qallwashyaraq puka ashnukunata montashqa” pureqkunanöqa. Peru Tsë precisaq tukoq nunakunapaqqa Biblia nin “shumaq qopikunachö täkoqkuna y nänipa pureqkuna” kayanqantam, tsëqa mana yarpachakushpa shumaq kawakuyanqanmi. Peru voluntäninkunapita ëwaqkunaqa, Tabor jirkapa rumi rumi ladërankunachö y leqitaraq Cison pampachö Baracwan juntu pelyayänampaqmi listu këkäyarqan. Mana yarpachakushpa shumaq kawakïta munaqkunaqa kë willakïtam chaskiyarqan: “¡Yachakuyë!”. Tsë ninanqa, Jehoväpa kaqchö yanapakïta puëdïkar mana provechayanqanmanmi pensayänan karqan. Tsënöllam noqantsikpis Jehoväta imanö sirwikanqantsikman alleq pensanantsik.

13. ¿Imanirtaq Zabulon y Neftalï kastakunaqa, Ruben, Dan y Aser kastakunapita jukläya kayarqan?

¹³ Voluntäninkunapita guërraman ëwaq  10.000 nunakunaqa, Ciëluchöpis y Patsachöpis Jehovälla Gobernaq kanqantam rikäyarqan. Y puëdiyarqanmi Jehoväpa alli rurëninkunapita wakinkunata willëta (Juëces 5:11). Peru Ruben, Dan y Aser kastakunaqa, Jehoväta sirwiyänampa rantinmi, animalninkunata, barcunkunata y barcukuna chänan sitiunkunata cuidarmi kakïkäyarqan (Juëces 5:15-17). Peru rikanqantsiknöpis, manam llapan kastakunatsu tsënö kayarqan. Zabulon y Neftalï kastakunaqa, kawëninkunatapis peligruman churarmi Dëboratawan Baracta yanapayänampaq listu këkäyarqan (Juëces 5:18). Jehoväta sirwiyänampaq yanapakoqkunata wanayaptin israelïtakuna jukläya jukläya kayanqampitaqa juk alläpa precisaqtam yachakuntsik.

14. ¿Imanötaq kanan witsankunaqa Jehoväta sirwir yanapakunqantsikta rikätsikuntsik?

¹⁴ Kanan witsanqa, Jehoväta sirwinapaqqa manam guërramanraqtsu ëwanantsik. Sinöqa mana mantsakushpa y gänas gänaslla yachatsikurninmi sirwintsik. Kananqa imëpitapis masmi precisan, Jehoväta mas sirwinapaq listu këkänantsik. Tsëmi mëtsikaq wawqikuna y panikunaqa, llapan tiempunkunawan mëchöpis yanapakuyänampaq änikuyan. Wakinkunaqa precursornö, Betel wayichö y Yachatsikuyänan Wayikunata rurëchömi yanapakuyan. Y mëtsikaqnam ëka watayoq karpis asamblëakunachö yanapakuyänampaq änikuyan. Wakin anciänukunaqa, Yawar Asuntuchö Hospitalkunawan y asamblëakunata patsätsipakurnin yanapakuyan. Segürum këkänantsik imallachöpis yanapakunapaq listu këkanqantsikta Jehovä valoranqanta. Y pëpaq imëkatapis ruranapaq kallpachakunqantsiktaqa manam imëpis qonqanqatsu (Hebrëus 6:10).

15. ¿Imanötaq musyashwan Jehoväta sirwinqantsikchö imanö këkanqantsikta?

¹⁵ Llapantsikmi Jehoväta imanö sirwikanqantsikta alleq rikäkunantsik. Tsëmi  kënö tapukunantsik: “¿Ruranäpaq kaqta wakinkuna rurayänantaku shuyarä? ¿Jehoväta sirwinäpa rantinku imëka cösaskunata tarita munar yarpachakur këkä? O Barac, Dëbora, Jael y 10.000 nunakuna rurayanqannöku, ¿Jehoväta sirwinqächö markäkïyoq y valoryoq kanqäta rikätsikïkä? ¿Mas qellëyoq këta y mas alli kawakïta munarku juk markata o juk nacionta ëwakïta pensëkä? Tsënö kaptinqa, ¿ruranqäqa familiäpaq y congregacionpaq alli o mana alli kanqanta cuentata qokunäpaq Jehoväta mañakïkäku?” * (rikäri päginapa ura kuchunchö willakïta).

16. Jehovä imata mana wanaptimpis, ¿imatataq qoyta puëdintsik?

¹⁶ Jehoväqa Gobiernumpita yachatsikunapaqmi permitimantsik, tsëqa manam imawampis igualantsu. Adanwan Ëva kawayanqan witsampitam, Diospa contran nunakuna churakäyänanta Diabluqa imëkanöpa tïrashqa. Diospa Gobiernumpa lädunman churakarqa, Diablupa contran këkanqantsiktam cläru rikätsikuntsik. Markäkïyoq y mana jaqikoq këqa, shonqupita patsë Jehoväta sirwinapaqmi yanapamantsik y tsënöpam alläpa kushitsishun (Proverbius 23:15, 16). Tsënö mana jaqipa sirwishqa y cäsukushqaqa, qallapar burlakïkaq Satanastam Jehoväqa upällaratsinqa (Proverbius 27:11). Cäsukoq kanqantsiktaqa, Jehoväqa alläpam valoran y alläpam kushikun.

17. Shamoq tiempuchö ima pasakunampaq kaqpita, ¿imatataq Juëces 5:31 textu yachatsimantsik?

¹⁷ Ichikllachönam Jehoväpa Gobiernumpa lädunman churakaq nunakunalla kë Patsachö kawayanqa. ¡Imanömi tsë junaq chämunantaqa munëkuntsik! Dëborawan Baracnömi sientikuntsik, pëkunaqa kënömi cantayarqan: “Chikishoqnikikuna tsënö ushakäriyätsun, Jehovällä, y kuyayäshoqnikikunaqa chipapaq intinö kayätsun” (Juëces 5:31). Tsënö niyanqanqa cumplikanqa, Satanaspa makinchö këkaq mana alli nunakunata Jehovä ushakätsinqan junaqmi. Armagedon guërra qallariptinqa, Jehoväqa manam mañamäshuntsu chikeqninkunata ushakätsiptin yanapakunapaq. Tsëpa rantinqa, shëkarllam rikäshun salvacionta Jehovä apamunqanta (2 Crönicas 20:17). Tsë junaq chämunqanyaqqa, mana mantsakushpa y gänas gänaslla Jehoväpa Gobiernumpa lädunman qaqar yanapakïtam puëdintsik.

18. ¿Imanötaq wakinkunata yanapanman Jehoväta sirwinapaq listu këkanqantsikqa?

¹⁸ Guërra ushariptinqa, pelyata ganayanqampitam Dëborawan Baracqa Jehoväta alabayarqan, manam nunakunatatsu. Kënömi cantayarqan: “Voluntäninkunapita nunakuna yanapakuyanqampita, Jehoväta alabayë” (Juëces 5:1, 2). Noqantsikpis Jehovä munanqannö sirwinapaq listu këkashqaqa, itsa wakinkunapis Jehoväta alabëta munariyanqa.