1, 2. ¿Imanirtaq Judä nacionpa chusku reyninkunapita yachakushun?

PIPIS juk cällipa ëwarëkar lutskakar ishkeqta rikärirqa, ¿manaku tsëpa ëwëkarqa cuidakushwan noqantsikpis mana ishkirinapaq? Tsënöllam, wakinkuna pantar mana allita rurayanqampita yachakunqantsikqa, pëkunanölla mana ruranapaqmi yanapamantsik. Tantiyarinapaq, Biblia willakunqan wakin nunakuna pantarnin mana allita rurayanqampitam yachakïta puëdintsik.

² Juknin kaq yachatsikïchö yachakunqantsik Judä nacionpa chusku reyninkunaqa, llapan shonqunkunawanmi Jehoväta sirwiyarqan. Tsënö karpis, pantarmi mana allita rurayarqan. Pëkuna rurayanqanqa Bibliachömi qellqakashqa, tsëman pensar alleq yachakunantsikrëkur. ¿Imakunatataq yachakushun? Y ¿imanötaq pëkuna pantar mana allita rurayanqannö mana ruranapaq cuidakushwan? (Leyi Romänus 15:4).

3-5. (1) Jehoväta llapan shonqunwan Asä sirwishqa këkarpis, ¿ima mana allitataq rurarqan? (2) ¿Imanir-raq Asäqa wakin nunakunaman markäkurqan?

³ Puntataqa, Asäpita yachakurishun. Pëqa, Etiopïa nacionpita  juk millon soldädukuna, Judä nacionta ushakätsita munayaptinmi Jehoväman markäkurqan (yärakurqan). Peru Israel nacionpa reynin Baasäwan pelyarninqa, manam markäkurqannatsu. Rey Baasäqa, Israelpa alläpa precisaq Ramä markantam sharkatsita munarqan. Tsë markaqa, Judä nacionwan colindaqchömi këkarqan. Peru Asäqa manam munarqantsu sharkatsinanta (2 Crönicas 16:1-3). Tsëmi Asäqa, Siria nacionpa reynin yanapëkunampaq qellënin qoykïta pensarqan. Siria nacionpa soldädunkuna Israel markaman yëkuriyaptinmi, Baasäqa ‘jinan höra Ramä markapa perqankunata sharkatsita jaqirirqan y trabäjuta päraratsirqan’ (2 Crönicas 16:5). Qallananllachöqa, itsa tsënö ruranampaq allita decidinqanta Asäqa pensarqan.

⁴ ¿Imanötaq Jehoväqa sientikurqan Asä pëman manana markäkunqanta rikarnin? Manam ni ichikllapis gustarqantsu. Tsëmi, piñapänampaq profëtan Hananïta mandarqan (leyi 2 Crönicas 16:7-9 *). Hananïqa Asätam kënö nirqan: “Kanampita patsëmi chikiyäshoqnikikuna qamwan pelyata ashirllana kayanqa”. Ramä markata Asä dominashqa kaptimpis, gobernanqan tiempuqa atska guërrakunatam pelyayänan karqan.

⁵ Juknin kaq yachatsikïchö rikanqantsiknöpis, jutsasapa këkarpis llapan shonqunwan Asä sirwinqantaqa Jehovä rikarqanmi (1 Rëyes 15:14). Tsënö kaptimpis, mana allita decidinqampitaqa sufrirqanmi. ¿Imanirtaq Jehoväman markäkunampa rantin, kikinllaman y wakin nunakunaman markäkurqan? Itsa alleq alistakurninqa guërrata gananampaq kaqta pensarqan. O itsapis wakinkunapa mana alli consëjunkunata wiyarqan.

6. ¿Imatataq Asä ruranqampita yachakuntsik? Ima cäsukunachö Jehoväman markäkunapaq kaqta willakaramï.

⁶ ¿Imatataq Asä ruranqampita yachakuntsik? Kikintsikllaman markäkunantsikpa rantin, Jehoväman markäkunapaq kaqtam. Tsëmi, problëmantsikkuna jatun o ichiklla kaptimpis yanapamänapaqmi pëta mañakunantsik. Tsëqa, ¿kikintsikllaman markäkurku yachanqantsikmannö problëmantsikta altsëta tïrantsik? O puntataqa Biblia ninqanta yachakurir-raqku, ¿tsëchö ninqanta cuentaman churar problëmantsikta altsantsik? Tantiyarinapaq, reunionkunaman o asamblëakunaman ëwanqantsikrëkur familiantsikwan problëmantsikkuna kapamashqaqa, ¿Jehovämantsuraq mañakushun tsë cäsuchö imata ruranapaqpis yanapëkamänapaq? O itsa unëpana trabäjuta ashikashqa, pipis trabäjuta äniramantsik. Tsë trabäjuta oqranantsik kaptimpis, ¿nirintsikku llapan reunionnintsikkunaman ëwanantsikpaq kaqta? Ima problëmapa pasëkarpis, Salmus libruta qellqaq consejakunqanta yarpäshun: “Llapan kawënikita Jehoväpa makinchö jaqiri y pëman markäkï, y yanapashunkim” (Salmus 37:5).

7, 8. ¿Ima mana allitataq Jehosafatqa rurarqan, y tsëqa imamantaq chätsirqan? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta).

⁷ Kananqa rikärishun Asäpa tsurin Jehosafatwan ima pasakunqanta. Pëpa shonqunchö  allikuna kanqanmi Jehoväta kushitsirqan. Y Jehoväman markäkurqa, mëtsika allikunatam rurarqan. Tsënö karpis, wakinchöqa mana allitam decidirirqan. Tantiyarinapaq, tsurintam mana alli rey Acabpa warmi tsurinwan casatsirqan. Tsëpitanam, Siria nacionpa tröpanwan rey Acab pelyaptin yanaparqan. Tsëta mana ruranampaq profëta Micäya cläru willëkaptimpis. Tsë guërrachömi Asiriu soldädukunaqa Jehosafat-ta ichikllapa wanuratsiyarqantsu (2 Crönicas 18:1-32). Jerusalenman Jehosafat kutiriptinnam, profëta Jehü kënö nir tapurqan: “¿Mana alli nunakunataku yanapanëki, y Jehoväta chikeqkunataku kuyanëki?” (leyi 2 Crönicas 19:1-3 *).

⁸ Pasakunqampita y profëta Micäya cläru willanqampita, ¿imallatapis Jehosafatqa yachakurqanku? Manam. Jehoväta kuyarnin y kushitsita munarnimpis, Jehosafatqa Jehoväta adorëta mana munaq nunawanmi amïgu tikrakurirqan. Tsë nunaqa rey Acabpa tsurin Ocozïasmi karqan. Y pëwanmi Jehosafatqa barcukunata rurayarqan. Peru tsë barcukunaqa, manaraqpis utilizäyaptinmi ushakäriyarqan (2 Crönicas 20:35-37).

9. ¿Imaraq pasakunman mana alli amïgukunata akrashqaqa?

⁹ ¿Imatataq yachakuntsik Jehosafat-ta pasanqampita? Pëqa alli kaqkunatam rurarqan y ‘llapan shonqunwanmi Jehoväta ashirqan’ (2 Crönicas 22:9). Peru Jehoväta mana kuyaq nunakunawanmi amïgu tikrarirqan, tsëmi jatun problëmakunaman chätsirqan. Hasta ichikllapam wanurirqampis. Yarpäshun Biblia kënö ninqanta: “Yachaqkunawan pureqqa yachaqmi tikranqa, peru  upakunawan takukaqqa mana allimanmi ishkinqa” (Proverbius 13:20). Rasunmi, Jehoväpita yachakuyänampaq nunakunata yanapëtaqa munantsikmi. Peru mana allim kanman, Jehoväta mana sirweq nunakunawan amïgu kanqantsikqa.

10. (1) Casakïta munarqa, ¿imataraq yachakushwan Jehosafat ruranqampita? (2) Y ¿imatataq yarpänantsik?

¹⁰ Casakïta munarqa, ¿imataraq yachakushwan Jehosafatpita? Itsa Jehoväta mana sirweqta pitapis kuyar qallëkushwan. Itsa pensashwan Diospa markanchöqa casakunapaq pitapis mana tarinapaq kaqta. O itsa kastantsikkuna kutin kutin nimashwan edänintsikta manaraq pasarnin casakunapaq kaqta. Rasunmi, Jehoväqa kamamarquntsik pitapis kuyëta y kuyashqa këta munëyoqtam. Peru ¿imataraq rurashwan noqantsikpaqnö pitapis mana tarirninqa? Jehosafat-ta pasanqanman pensanqantsikmi yanapamäshun. Pëqa, yanapanampaqmi Jehoväta imëpis mañakoq (2 Crönicas 18:4-6). Peru Jehoväta mana kuyaq Acabwan amïgu tikrarirqa, Jehovä cläru willanqantaqa manam cäsukurqannatsu. Pëqa yarpänanmi karqan, ‘Jehoväpa nawinkunaqa entëru patsapa rikarëkanqanta pëllata llapan shonqunkunawan kuyaqkunata kallpanwan yanapanampaq’ kaqta (2 Crönicas 16:9). Jehovä yanapamënintsikta munanqantam noqantsikpis yarpänantsik. Pëqa kuyamantsikmi y musyanmi imapa pasëkanqantsikta. ¿Markäkuntsikku kuyashqa këta y yanaqiyoq këta wananqantsikchö Jehovä yanapamänapaq kaqman? Segürum këkänantsik mas alli kaq tiempuchö, wananqantsikta qomänapaq kaqta.

11, 12. (1) ¿Imanötaq Ezequïasqa shonqunchö ima kanqanta rikätsikurqan? (2) ¿Imanirtaq Ezequïasta Jehovä perdonarqan?

¹¹ ¿Imatataq yachatsimantsik Ezequïas ruranqan? Juk kutiqa, Jehoväqa yanaparqan shonqunchö rasumpëpa ima kanqanta cuentata qokunampaqmi. (leyi 2 Crönicas 32:31 *). Alläpa qeshyëkaptinmi, Diosqa juk señalwan musyatsirqan kachakänampaq kaqta. Jehoväqa, wänitam (llantutam) escalërapa chunka grädanta qepapa kutitsirqan. Tsëpitanam, Babilonia nacionpa principinkunaqa tsë señalpita masta musyëta munar, nunakunata Ezequïasman mandayarqan pasakunqampita musyapakuyänampaq (2 Rëyes 20:8-13; 2 Crönicas 32:24). Jehoväqa manam Ezequïasta nirqantsu tsë nunakunata imanö tratanampaq kaqta. Bibliachöqa nimantsik imata ruranampaq kaqta musyëta munar, Jehovä jaqirinqantam. Ezequïasqa, tsë nunakunata llapan fortünankunatam rikätsirqan. Tsënöpam shonqunchö ima kanqanta rikätsikurqan.

¹² Llakikïpaqqa, Ezequïas orgullösu tikrakurinqanmi. Tsëmi, Jehovä yanapanqampita agradecikurqannatsu. Tsënö imanir  tikrakurinqantaqa, Bibliachö manam willakuntsu. Itsa Asiria nacionpa tröpanta vencinqanrëkur, o qeshyanqampita Jehovä kachakätsinqanrëkur. O itsa kapoqyoq o reqishqa tikrakurinqanrëkur. Llapan shonqunwan Jehoväta sirwishqa karpis, juk tiempupaqa orgullösum tikrakurirqan. Tsëqa manam Jehoväta gustarqantsu. Peru Ezequïas humillakuriptinqa, Diosqa perdonëkurqanmi (2 Crönicas 32:25-27; Salmus 138:6).

13, 14. (1) ¿Ima cäsuchötaq shonquntsikchö ima kanqanta rikätsikushwan? (2) ¿Imanötaq sientikushwan wakinkuna alabapämashqa?

¹³ ¿Imatataq yachakuntsik Ezequïas pantar mana allita ruranqampita? Yarpäshun, asiriu tröpata vencinampaq Jehovä yanapanqampita y qeshyampita kachakäratsiptin wallka tiempullatam, pëqa orgullösu tikrakurirqan. Tsëqa yachatsimantsik, imapis alli yarqapamashqa o wakinkuna alabapämashqa cuidakunapaq kaqtam. Porqui imanö sientikunqantsikmi, shonquntsikchö ima kanqanta rikätsikunqa. Tantiyarinapaq, itsa juk wawqi alleq preparakushqa atskaqpa puntanchö juk discursuta ruranampaq. Y mëtsikaq alabayanqa discursuta alli ruranqampita. Tsëqa, ¿imanötaq sientikunqa tsënö alabapäyaptin?

¹⁴ Alabapämashqaqa yarpänantsikmi Jesus kënö ninqanta: “Llapan rurayänëkipaq kaqta rurar usharirqa, kënö niyë: ‘Ni imapaqpis mana sirweq sirwipakoqkunallam kantsik. Ruranqantsikqa ruranapaq kaqkunallam kashqa’” (Lücas 17:10). Yarpäshun, Ezequïas orgullösu tikrakurirqa, Jehovä yanapanqampita manam agradecikurqannatsu. Tsëqa, discursuta ruranqantsikpita alabapämashqaqa, ¿imaraq yanapamäshun orgullösu mana tikrakurinapaq? Noqantsikpaq Jehovä imëkata ruranqanman pensarqa, imanö yanapamanqantsikpita agradecïdu kanqantsiktam parlënintsikchö rikätsikushun. Porqui discursukunataqa rurëta puëdintsik, Palabran Bibliawan y santu espïritunwan Jehovä yanapamashqallam.

15, 16. ¿Imarëkurtaq Josïasqa kawëninta oqrarqan?

¹⁵ Y Josïaspitaqa, ¿imatataq yachakuntsik? Alli rey kashqa karpis, mana allita decidinqanrëkurmi kawëninta oqrarqan (leyi 2 Crönicas 35:20-22 *). ¿Imataq pasakurqan? Mana imanashqa këkaptinmi, Egiptupa reynin Neköta qallaparqan. Neköqa, pëwan pelyëta mana munanqantam nirqan. Tsënö ninqanqa ‘Diospita shamunqantam’ Bibliaqa nin. Peru Josïasqa pelyaqmi  ëwarqan y tsëchömi wanuratsiyarqan. Y ¿imanirtaq rey Neköwanqa pelyarqan? Bibliachöqa manam tsëta willakuntsu.

¹⁶ Josïasqa musyapakurinmanmi karqan rey Nekö ninqanqa Diospita rasumpëpa shamunqanta o manapis. Tsëpaqqa Jehoväpa profëtan Jeremïastam tapunman karqan (2 Crönicas 35:23, 25). Jina pasëkanqankunamanmi Josïasqa alleqraq pensanman karqan. Rey Neköqa manam Jerusalenmantsu pelyaq ëwëkarqan. Sinöqa ëwëkarqan Carquemis markata juk nacionwan pelyaqmi. Jinamampis, rey Neköqa Jehoväpa markantaqa qallapëta manam munarqantsu. Tsëmi Josïasqa manaraq imatapis decidirnin, tsë llapanmanraq pensanman karqan. ¿Imatataq këpitaqa yachakuntsik? Imatapis manaraq decidirnin, Jehovä imata munanqanman puntata pensanantsikpaq kaqtam.

17. Imatapis decidinantsik kaptin, ¿imataq yanapamäshun Josïasnö mana allita mana ruranapaq?

¹⁷ Manaraq imatapis decidirninqa, puntataqa Biblia ninqankunaman y kawënintsikchö imanö ruranapaq kaqmanmi pensanantsik. Wakin cäsukunachöqa mas yachatsikïkunatam ashishwan publicacionkunachö, o hasta anciänukunatapis consëjuta mañakushwanmi. Pëkunaqa, Bibliapa juk yachatsikïninkunaman pensanapaqpis yanapamashwanmi. Mana Testïgu qowayoq juk cristiänaman pensarishun. Pëqa tiempunta patsätsishqanam juk junaq Diospita yachatsikoq yarqunampaq (Hëchus 4:20). Peru qowanqa yachatsikoq mana yarqunampaqmi nin. Y ishkankuna mëtapis yarquyänampaq tiemputa mana rakishqanta cuentata qokurirnin, tsë junaq pasiaq apëta munanqantam nin. Tsëmi, paniqa imatapis alleq decidinampaqqa, Bibliachö textukunamanraq pensanan. Pëqa musyanmi Diosta wiyakunampaq kaqta y qateqnin tikrayänampaq nunakunata yachatsinapaq Jesus mandamashqantsikta (Mateu 28:19, 20; Hëchus 5:29). Jina musyanmi casäda warmiqa qowampa cargunta respetanampaq kaqta y Diospa sirweqninkuna munëninllachö tsarakoq mana kayänampaq kaqtapis (Efesius 5:22-24; Filipensis 4:5). Tsë junaq pëwan këta munar o yachatsikoq yarqunanta mana munarlla, qowan tsënö ninqantam tsë cristiänaqa cuentata alleq qokunan. Jehoväta sirweqkunaqa, pëta kushitseq kaqta y alleq pensëkur imatapis deciditam munantsik.

18. Judä nacionpa chuskun reyninkuna rurayanqanman pensanqantsik, ¿imachötaq yanapamantsik?

¹⁸ Itsa höraqa Judä nacionchö chusku reykunanöpis pantar mana allita rurarishwan. Itsa kikintsikllaman confiakushwan, mana alli amïguta akrarishwan, orgullösu tikrakurishwan o imatapis ruranapaq kaqta Dios munanqanta mana cuentaman churashpa imatapis decidirishwan. Tsënö kaptimpis, Jehoväta kushitsita imëpis mana puëdinqantsiktaqa manam pensashwantsu. Pëqa, Judä nacionpa chusku reyninkunapa alli këninkunata rikanqannömi noqantsikpatapis rikan. Jina Jehoväqa rikanmi pëta kuyanqantsikta y shonqupita patsë sirwita munanqantsikta. Tsëmi, pasakunqankunapita Bibliachö qellqatsimushqa, tsëpita yachakur mana allikunata mana ruranapaq. Tsë nunakuna rurayanqankunaman yarpakachäshun y Jehoväta agradecikushun tsë pasanqankunata qellqatsimunqampita.