¿Imanötaq y imapaqtaq casakïqa qallarqan?
“Jehovä Dios kënö nirqan: ‘Manam allitsu ollqu japallanlla kakunan. Juk yanapaqninmi rurapushaq’” (GENESIS 2:18).
CANTICU: 36 Y 11
1, 2. (1) ¿Imanötaq casädu kawakïqa qallarqan? (2) ¿Punta nuna y punta warmi casädu kawakïpaq imatataq entiendiyarqan? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta).
NUNAKUNA casakuyanqanqa allim. Peru ¿imanötaq y imapaqtaq casädu kawakïqa qallarqan? Tsëta musyanqantsikqa casädu kawakïta y alli rurëninkunata respetanapaqmi yanapamäshun. Adanta kamarninmi Diosqa nirqan animalkunapa jutinta churanampaq. Adanqa rikärirqan llapan animalkunapis majayoq kayanqantam, “peru nunapaqa manam tsullannin ni yanapaqnin karqantsu”. Tsëmi Diosqa Adanta punukäratsir costillampita juk tullunta jorqarir warmita rurarqan y Adantam warmimpaq qorqan. Tsënöpam casädu kawakï qallarqan (leyi Genesis 2:20-24 *). Rikanqantsiknöpis casädu kawakïqa Jehoväpa qarëninmi.
2 Mëtsika tiempu pasariptinnam, Eden huertachö Jehovä ninqannölla Jesuspis kënö nirqan: “Tsemi, ollqu jaqirenqa mamanta yayanta warmiwan juntacäyänanpaq. Y ishcancunapis jucnollanam cayanqa” (Mateu 19:4, 5). Adanpa costillampita Ëvata rurashqa kaptinmi pëkunaqa entiendiyarqan imëyaqpis juntu kayanampaq kaqta. Jehoväqa, majakuna divorciakuyänanta ni atska majayoq kayänantaqa manam imëpis munarqantsu.
CASAKÏQA JEHOVÄPA MUNËNINMI
3. ¿Imarëkurtaq casakïtaqa Jehovä patsätsirqan?
3 Adanqa warminwan alläpa kushishqam karqan, Ëva nirmi jutimpis churarqan. Pëqa karqan tsullannin y yanapaqninmi. Tsë ninanqa, familianchö alli kawayänampaq Adanpa mana kapunqan imanö këninmi Ëvapaqa kapurqan. Y pëkunaqa kushishqa majam kayanan karqan (Genesis 2:18). Nunakuna mirar kë Patsaman juntayänampapmi casakïqa qallakarqan (Genesis 1:28). Wamrakunaqa teytankunata kuyarnimpis, tiempuwanqa familiankuna kayäpunampaq y casakuyänanrëkurmi teytankunata jaqiriyänan karqan. Nunakuna mirarninmi Patsata juk shumaq huertaman tikratsiyänan karqan.
4. ¿Imataq pasarqan punta kaq casädu kawakïwan?
4 Punta kaq casädu kawakïqa mana allichö ushakarqan, Adanwan Ëva Jehoväta mana wiyakuyanqanrëkurmi. Tsë unëpita “culebraqa” Ëvata kënö nirmi uliparqan, ‘tsë alli kaqta y mana alli kaqta musyatsikoq plantapita’ mikurqa, alli yachëyoq kanampaq kaqta. Tsë “culebraqa” karqan Satanasmi. Pëmi Ëvata nirqan sï tsë plantapita mikurqa, “Diosnö alli kaqta y mana alli kaqta reqir kayänampaq”. Peru Ëvaqa majanwan manaraq parlarninmi tsë plantapa frütanta mikunampaq decidirirqan. Tsëta rurarninmi familiata dirigeq Adanta mana respetanqanta rikätsikurqan. Y Adannam warmin qonqan frütata mikurirqan. Tsëta rurarninmi Diosta cäsurqantsu (Apocalipsis 12:9; Genesis 2:9, 16, 17; 3:1-6).
5. ¿Imatataq yachakuntsik Adanwan Ëva Jehoväta imanö contestayanqampita?
5 Rurayanqampita Adanwan Ëvata Jehovä tapuptinmi Adanqa warminta kënö nir culpatsarqan. “Noqawan kanampaq qomanqëki warmi plantapa frütanta qomaptinmi, mikurqö”. Y Ëvanam, ulipashqa kaptin culebrata culpatsarqan (Genesis 3:12, 13). ¡Tsënö tsapäkuyanqanqa imanö mana allim karqan! Adanwan Ëvaqa mana wiyakoq y contrakoqmi kayarqan. Tsëmi Jehoväqa condenarqan. ¿Imatataq yachakuntsik Adanwan Ëva mana allita rurayanqampita? Casädukuna alli kawakïta munarninqa, Jehovätam wiyakuyänan y imata rurayanqampitapis kikinkunam cuentata qoyänan.
6. ¿Imanöraq entienditsikunkiman Genesis 3:15 textu ninqanta?
6 Eden huertachö Satanas mana allita rurëkaptimpis, Jehoväqa nunakunapaq churarqan shamoq tiempupaq juk shuyäkïtam. Tsë shuyäkïpaq parlaq punta kaq profecïaqa këkan Genesis 3:15 * (leyiri) textuchömi. Tsë profecïaqa willakun juk “warmipa” ‘mirëninta’ Jehovä utilizarnin Satanasta ushakätsinampaq kaqtam. Ciëluchöqa millonyëpayan alli angelkunam Dioswan alli amïgu kawakuyan. Tsëmi pëkunapaq Bibliaqa nin Jehoväpa warmin cuenta kayanqanta. Pëkunapitam Jehoväqa akranan karqan Satanasta ushakätsinampaq y cäsukoq nunakunaqa Adanwan Ëva oqrayanqanta chaskiyänampaq. Qallananchö Jehovä munanqannö, cäsukoq kaq nunakunaqa kë patsachö imëyaqpis kawakïta puëdiyänampaq (Juan 3:16).
7. (1) Adanwan Ëva Diospa contran churakäyanqampita patsë, ¿Imataq pasashqa casädu kawakïwan? (2) ¿Imatataq Biblia nin casädu ollqukunata y warmikunata?
7 Adanwan Ëva Diospa contran churakäyanqanqa, problëmatam apamurqan casädu kawakïninkunaman y tsëpita shamoq wakin casädukunapaqpis. Tantiyarinapaq, Ëvawan wakin warmikunaqa alläpa nanëwanmi wamrankunata qeshpikuyänan karqan. Jina qowankuna kuyayänanta y atiendiyänantam alläpa munayänan karqan. Qowa kaqkunanam warminkunata dominayänan karqan y kanan pasakunqankunanöpis wakinkunanäqa maltratayänan karqan (Genesis 3:16). Jehoväqa Bibliachö nin qowa kaqkunaqa kuyakoq familiata dirigeq kayänampaqmi, y casäda warmikunaqa qowankunata respetayänampaqmi (Efesius 5:33) (rikäri “Maslla entiendinapaq” neq recuadruta). Casädu cristiänukuna yanapanakuyaptinqa manam problëmakuna alläpaqa kanqanatsu.
CASÄDU KAWAKÏ ADAN KAWANQAMPITA HASTA APÄKÏ TAMYA WITSANYAQ
8. Willakaramï Adanpita Apäkï Tamya witsanyaq casädu kawakïwan ima pasanqanta.
8 Manaraq wanuyaptinmi Adanwan Ëvapaqa wamrakuna kayäpurqan (Genesis 5:4). Punta kaq wamranqa Cainmi karqan. Pëqa casakurqan familiampita warmiwanmi. Y Cainpa juknin kaq tsurinqa karqan Lamec jutiyoqmi, pëpaqmi Bibliaqa nin puntata ishkë warmiyoq kanqanta (Genesis 4:17, 19). Adan kawanqampita hasta Noë kawanqan witsanyaqqa, wallkaq nunallam Jehoväta adorayarqan. Wakinqa kayarqan Jehovällata sirweq Abel, Enoc, Noë y familiankunam. Bibliam willakun Noë kawanqa witsanqa, angelkuna ‘nunakunapa tsurinkuna shumaqllan kayanqanta rikarnin munapar qallëkuyanqanta’. Jina Bibliaqa willakun tsë angelkunaqa warminkunapaq mëtsikaqta akrayanqantam. Angelkunawan warmikuna casakuyänampaq Jehovä mana kamashqa kaptinmi, tsurinkunaqa maqakoq mana alli tsikan nunakuna kayarqan, pëkunatam Bibliaqa nefilim nir qayan. Tsë witsanmi, ‘nunapa mana alli rurëninkunaqa patsachö mirakärirqan’ y nunakunaqa imëpis mana allillatam pensakïkäyaq (Genesis 6:1-5).
9. (1) ¿Imatataq Jehovä rurarqan Noëpa tiempuchö mana alli nunakunawan? (2) ¿Imatataq noqantsik yachakuntsik?
9 Jehoväqa, llapan mana allikunata ushakätsinampaqmi kë patsaman Apäkï Tamyata apamurqan. Tsë pasanampaq kaqtam Noëqa willakurqan. Tsëmi Bibliaqa Noëpaq nin ‘nunacunata allicunata willapaq’ kanqanta (2 Pëdru 2:5). Peru nunakunaqa kawëninkunachö casakurnin y mas rurëninkunawan alläpa ocupädu karninmi cäsukuyarqantsu. Jesusqa nirqan Noëpa tiempunchönölla kanan witsampis pasakunampaq kaqtam (leyi Mateu 24:37-39). Kanan witsanqa, Jehovä mana alli nunakunata ushakätsinampaq kaqta willakurmi yachatsikïkantsik. Peru mëtsikaq nunakunam cäsukuyantsu Diospa Gobiernumpita alli willakïta yachatsikunqantsikta. ¿Imatataq yachakuntsik Apäkï Tamyawan pasakunqampita? Ama jaqishuntsu casakïta o wamrayoq këta munë, noqantsikpaq mas precïsu karnin Jehoväpa junaqnin këllachö kanqanta qonqatsimänataqa.
APÄKÏ TAMYAPITA HASTA JESUS KAWANQAN WITSANYAQ CASÄDU KAWAKÏ
10. (1) ¿Imanötaq mëtsikaq markakunachö rikäyaq Dios michanqan oqllanakur ruranakïta? (2) ¿Ima alli ejemplutataq Abrahanwan Sära casädu kawakïpaq jaqimarquntsik?
10 Noëwan kiman tsurinkunaqa cada ünum juk warmiyoqlla kayarqan. Peru Apäkï Tamya pasariptinqa, mëtsikaq nunakunam atska warmiyoqna kayarqan. Wakin markakunachöqa, Dios michanqan oqllanakur ruranakïkunatam nunakuna rurayaq. Mana alli diosninkunata adorarnimpis tsëtam rurayaq. Abrahanwan Sära Canaan nacionman täraq ëwakurninqa, rikäyarqan tsëchö nunakunaqa Dios michanqan oqllanakur ruranakïkunata rurayanqanta y casädu kawakïta mana respetayanqantam. Tsërëkurmi Jehoväqa Sodöma y Gomörra markakunata ushakätsirqan. Tsëchö nunakunapitaqa Abrahanqa jukläya nunam karqan. Pëqa karqan familianta alli dirigeqmi. Särapis alli ejemplum karqan, porqui qowantam respetarqan (leyi 1 Pëdru 3:3-6). Abrahanqa segurakurqan tsurin Isaac Jehoväta adoraq warmiwan casakunantam. Tiempuwannam, Isaacpis tsënölla rurarqan tsurin Jacobwan. Jacobpa tsurinkunanam kayarqan Israelpa chunka ishkë kastakunapa awilunkuna.
11. ¿Imanötaq Israelïtakunata tsaparqan Moises qellqanqa leyqa?
11 Tiempu pasariptinnam, Jehoväqa juk conträtuta rurarqan Israel nacionwan. Y Moises qellqanqan leytam Israelïtakunata qorqan, Dioswan amïgu kayanqampita tsapänampaqmi yanaparqan. Tantiyarinapaq, casädu kawakïchö costumbrikunapaqmi juk ley karqan. Jina karqanmi juk ley mana rasumpa kaq dioskunata adoraq nunakunawan mana casakuyänampaq (leyi Deuteronomiu 7:3, 4 *). Ollqu y warmi casädu kawëninkunachö problëma kaptinqa, anciänukunam yanapayaq. Jinamampis leykunam karqan casakushqa këkar jukwan jukwan këpaq, celanakïpaq y desconfianakïpaq. Y divorciakïta permiteq leykunapis karqanmi, peru casädu ollquta o warmitam tsaparqan. Tantiyarinapaq, juk nunaqa warminchö “ima mana allitapis” musyarir rakikëta puëdeqmi (Deuteronomiu 24:1). ¿Imatataq ‘mana allitanö’ rikäyaq? Bibliaqa manam tsëpaq willakuntsu. Peru qowaqa, warmin ichik pantanqanrëkurllaqa manam divorciakïta puëdeqtsu (Levïticu 19:18).
MAJANTSIKWAN IMËPIS MANA JAQIKOQ KASHUN
12, 13. (1) ¿Imanötaq tratayaq majankunata Malaquïaspa tiempuchö Judïukunaqa? (2) ¿Imataq pasanman pipis bautizakushqa këkar juk casakushqawan oqllanakurir y pëwan casakuptinqa?
12 Profëta Malaquïaspa tiempuchöqa, mëtsika judïukunam warminkunapita divorciakuyänanrëkur tukï tsapäkïta ashiyaq. Shipash kaq warmikunawan o Jehoväta mana sirweq warmikunawan casakïta munarmi warminkunapita divorciakuyaq. Jesus kë Patsachö këkanqan witsampis judïukunaqa tsënöllam sïguiyaq, imallatapis ashiyaq warminkunapita divorciakuyänampaq (Mateu 19:3). Tsënö mana alli divorciakïtaqa, Jehoväqa chikeqmi (leyi Malaquïas 2:13-16 *).
13 Kanan witsanqa, Jehoväpa sirweqninqa manam majanta jaqinantsu. Peru höraqa pasakunmi. Këllaman pensarishun, sitsun pipis bautizashqa y casakushqa këkar jukwan punukurir y pëwan casakunanrëkur divorciakun y mana arrepentikuntsu, congregacionta mana rakchatänampaqmi qarqushqa kanan (1 Corintius 5:11-13). Congregacionman kutimïta munarqa, shonqupita patsë arrepentikushqa kanqantam rikätsikunan (Lücas 3:8; 2 Corintius 2:5-10). ¿Ëka tiemputaq pasanman congregacionchö yapë chaskishqa kanampaqqa? Ëka tiempu kanqanqa manam segürutsu. Peru juk o mas watakunanömi pasanman, shonqupita patsë arrepentikushqanta rikätsikunampaq y yapë congregacionchö chaskishqa kanampaqqa. Y tsënö chaskishqa këkarpis, ‘Diospa nopanchomi jusgashqa’ kanqa (Romänus 14:10-12; 1980 wata 15 de febrëru La Atalaya revistapa 29 y 30 kaq päginankunata rikäri).
CRISTIÄNUPURA CASAKÏ
14. ¿Imakunachötaq yanapakurqan Moises qellqanqa leyqa?
14 Moises qellqanqan leytaqa 1.500 watapanö masmi israelïtakunaqa katsiyarqan. Kë leymi israelïtakunata tukïnöpa yanaparqan. Tantiyarinapaq, familiachö problëmakunata altsayänampaqmi tsë leypa musyatsikïninkunaqa yanapakurqan. Jina Jesucristuyaq pusharmi yanapakurqan (Gälatas 3:23, 24). Jesus wanuriptinmi, tsë leyqa ushakärirqan. Tsëpitanam, Diosqa sirweqninkunawan juk mushoq conträtuta rurarqan (Hebrëus 8:6). Peru tsë conträtuqa mananam cristiänukunata permitirqannatsu, Moises qellqanqan ley permitinqannö wakin cösaskunata rurayänantaqa.
15. (1) ¿Ima mandakïtaq kan casädu kawakïpaq cristiänukunachö? (2) ¿Imakunataq cuentaman churanan juk cristiänu divorciakïta pensëkarninqa?
15 Juk kutim, pushakoq religiösukuna casädu kawakïpita Jesusta tapuyarqan. Jesusnam contestarqan Moises qellqanqa leychö divorciakuyänampaq Dios permitinqanta, peru qallananchöqa Jehoväpa munëninqa manam tsëtsu karqan (Mateu 19:6-8). Tsënö contestanqanmi rikätsikurqan, qallananchö casädu kawakïpaq Dios munanqanta cristiänukunaqa cumplir sïguiyänampaq kaqta (1 Timoteu 3:2, 12). Tsëmi casädukunaqa ‘jucllellana’ karnin, imëyaqpis juntu kayänan. Y juknöllana kayänampaqqa, Jehovätam kuyayänan y kuyanakuyänanmi. Casädukuna Dios michanqan oqllanakur ruranakïman mana ishkishqa këkaptin majampita divorciakurninqa, manam jukwan casakunampaq libritsu këkan (Mateu 19:9). Juk casäduqa majanta perdonëta decidita puëdinmi. Tsëtam rurarqan profëta Osëaspis Gömer jutiyoq warminwan. Y tsënöllam Jehoväpis rurarqan arrepentikoq israelïtakunawan (Osëas 3:1-5). Juk lädupaqa, pipis majan Dios michanqan oqllanakur ruranakïman ishkishqa këkaptin, pëwan oqllanakur ruranakurqa perdonanqantanam rikätsikïkan. Tsëqa Biblia ninqannöpis divorciakïtaqa mananam puëdinnatsu.
16. ¿Imatataq Jesus nirqan mana casakushpa japallanlla kakïpaq?
16 Jesusqa nirqan, cristiänukunaqa divorciakïta puëdiyan Dios michanqan oqllanakur ruranakïman parëjan ishkishqa kaptinllam. Tsëpitanam nirqan ‘Teyta Dios permitenqan caqcunalla’ mana casakushpa këta puëdiyanqanta y kënömi nirqan: “Que niyanqaqcunata wiyacur” japallan këta puëdeq kaqqa japallan kakutsun (Mateu 19:10-12). Mëtsikaq cristiänukunam japallan këta decidiyan mana imamampis pensashpa Jehoväta sirwiyänanrëkur. Y tsënö decidiyanqampitaqa felicitänantsikmi.
17. ¿Imaraq yanapanqa juk cristiänuta, casakunampaq o mana casakunampaq kaqta decidinampaq?
17 ¿Imataq juk cristiänuta yanapanqa casakunampaq o mana casakunampaqpis? Decidinanmi japallanlla këta puëdinqanta o manapis. Apostol Pabluqa mana casakushpa kakïqa mas alli kanqantam nirqan. Jina, nirqanmi Dios michanqan oqllanakur ruranakï më tsëchö kanqanta. Tsëmi kënö nir consejakurqan: “Cada unupa cayäpushï warmiquicuna, y cada warmipa cayäputsun qowancuna”. Y kënöpis nirqanmi: “peru sitsun peqequicunata tsareta mana puediyanquitsu, mejor casaquicuyë jucta jucta munapar mana caquicayänequipaq”. Tsërëkur, pununakur ruranakïta munënin, partinta kuparnin kushikïta o Dios michanqan pununakur ruranakïta mana ruranampaq itsa pipis casakïta decidinqa. Peru soltërukunaqa pensayänanmi casakuyänampaq edäninchöna kayanqanta o manapis. Pabluqa nirqan: “Sitsun pipis juc shipashwan casacuyänanpaq parlashqana cayanqa, y tse shipash casacunan edaninchona canqa, y tse jobin pensanqa “Que shipashwan mejor casaquicuyäshaqna” nishpa, casacuyätsun. Allim tseno casaconqan, manam jutsatsu” (1 Corintius 7:2, 9, 36; 1 Timoteu 4:1-3). Jövinkunataqa casakuyänampaq manam animanantsiktsu, pununakur ruranakïta alläpa munanqanrëkurllaqa. ¿Imanirtaq mana? Porqui itsa casädu kawakïchö rurëkunata cumplinampaqqa alleq poquraqtsu këkan.
18, 19. (1) ¿Pikunallawantaq cristiänukunaqa casakuyanman? (2) ¿Imapitataq qateqnin kaq yachatsikïchö yachakushun?
18 Cristiänukunachö casädu kawakï alli qallanampaqqa, ollqupis warmipis shonqupita patsë Jehoväta kuyarnin bautizädu kayänanmi precisan. Jinamampis imëyaqpis juntu këta munarmi kuyanakuyänan. “Casacutsun Jesucristuman creyicoq nunallawan” ninqanta wiyakuyanqanrëkurmi Jehoväqa bendicinqa (1 Corintius 7:39). Bibliapa consëjunkunata cäsukur sïguiyaptinqa casädu kawëninkuna allim kanqa.
19 Kananqa kawantsik “allapa sasa cawaqui” tiempukunachömi y mëtsika nunakunam casädu kawakïpaq imanö këninkunachöqa listutsu kayan (2 Timoteu 3:1-5). Qateqnin kaq yachatsikïchömi, problëmakuna kaptimpis casädu kawëninkunachö cristiänukunata yanapaq Bibliapa musyatsikïninkunapita yachakushun. Tsëmi yanapanqa imëyaqpis kawakïman chätsikoq nänipa ëwar sïguiyänampaq (Mateu 7:13, 14).
^ par. 1 Genesis 2:20-24: “Tsënam nunaqa llapan wätana animalkunapa, ciëlupa volaq y patsachö chukaru animalkunapa jutinta churarqan, peru nunapaqa manam tsullannin ni yanapaqnin karqantsu. Tsënam Jehoväqa nunata paqwë punukäratsirqan y pununqanyaqnam juk costillanta jorqurirqan, nïkurnam ëtsanta kachakäratsirqan. Y jorqushqan costillampitanam Jehovä Diosqa warmita rurarqan, nïkurnam ollqu kaqman pusharqan. “Këmi sïqa tullüpa tullun y ëtsäpa ëtsan. Ollqupita jorqashqa kaptinmi, pëqa warmi nir reqishqa kanqa”. Tsërëkurmi ollquqa jaqirinqa mamanta y teytanta warminwan juntakänampaq. Y ishkankunapis juk ëtsallanam kayanqa”.
^ par. 6 Genesis 3:15: “Warmitawan qamtam chikinatsikushqëki, qampa mirënikita pëpa mirënintawan. Pëmi jalushunki peqachö y qamnam atakanchö kaninki”.
^ par. 11 Deuteronomiu 7:3, 4: “Manam pëkunawan casakunkimantsu. Manam warmi wamrëkita pëpa ollqu tsurimpaq qonkimantsu, ni warmi wamranta ollqu tsurikipaq ashinkimantsu. Porqui sirwikämanqampitam pëqa tsurikita rakikäratsinqa, y pëkunaqa juk dioskunatam sirwiyanqa; tsënam Jehoväqa qamkunawan pasëpa piñakurkunqa [ajakurkunqa], y pëqa rasllam ushakäratsishunki”.
^ par. 12 Malaquïas 2:13-16: “Y këmi ishkë kaq qamkuna rurayanqëki, tsërëkurmi Jehoväpa altarninqa weqiwan tsapashqa këkan, waqakïkunawan, llakikïwan, tsëmi qarënikikunata rikantsu o shonqun kushikunampaq makikikunachö imapis kantsu. Y qamkunanam niyarqunki: ‘¿Imarëkur?’. Kërëkurmi: Jehovämi rikashqa joven këkar casakunqëki warmikita traicionanqëkita, yanapashoqniki y contrato rurayanqëki warmiki këkaptin. Y juk tsëta mana ruraq karqanmi, porqui Diospa espirituntam katsirqan. ¿Imatataq ashirqan? Diospa mirënintam. Y qamkunaqa cuidakuyë imanö kënikikunachö, y jovinllaraq këkar casakunqan warmintaqa ama pipis traicionatsuntsu. Porqui pëqa chikishqam divorciakïta y mana alli rurëta röpanwan tsapaqtaqa —nishqam tröpakunapa mandaqnin Jehovä. Y shonqïkikuna munanqankunapitaqa cuidakuyänëkim, y manam traicionëruqa kayänëkitsu”.
Capaz këkunapis gustashunki
KUSHISHQA KËTA FAMILIËKI PUËDINMI
Casädu kawakïnikikunachö kushishqa kawakuyänëkipaq Diospa yanapakïninta ashiyë
Ishkë tapukïkunam casädu kawakïnikichö mas alli kayänëkipaq yanapashunki.
