1, 2. (1) ¿Imanirtaq Jehoväpa testïgunkunaqa wakin religionkunapita jukläya kantsik? (2) ¿Imatataq kë yachatsikïchö y qateqnin kaqchö yachakushun?

JEHOVÄPA testïgunkunataqa, pï pushamaqnintsik kanqantam nunakunaqa imëpis tapumantsik. ¿Imanirtaq tsënö tapumantsik? Porqui mëtsika religionkunapam warmi kar o ollqu karpis pushaqninkuna kayäpun. Peru noqantsikqa, juk jutsasapa nuna pushamaqnintsik kanampa rantin, Jesucristu Pushamaqnintsik kanqantam kushishqa nita puëdintsik. Pëqa, Teytan y Pushaqnin Jehovä ninqantam imëpis ruran (Mateu 23:10).

² Peru kanampis Diospa markantaqa juk grüpu nunakunam dirigiyan, y pëkunapaqmi Bibliaqa “alli juiciuyoq y markäkïpaq sirwipakoq” kayanqanta nin (Mateu 24:45). Tsëqa, ¿imanöpataq musyantsik Tsurimpa yanapakïninwan kikin Jehovä markanta pushëkanqanta? Tsënö kanqanta imanir següru kanqantsiktam, kë yachatsikïchö y qateqnin kaqchö yachakushun. Jinamampis, markanta dirigiyänampaq nunakunata Jehovä utilizarnimpis, rasumpa Pushaqninqa pëlla imëpis kanqantam yachakushun (Isaïas 58:11).

3. ¿Imataq Moisesta yanaparqan israelïtakunata pushanampaq?

³ Markanta pushayänampaq Dios akranqan nunakunataqa, santu espïritum yanaparqan. Israelïtakunapa pushaqnin kanampaqmi Moisesta Dios akrarqan. ¿Imataq pëta yanaparqan tsë precisaq carguta cumplinampaq? Kikin Jehovämi “santu espïritunta” qorqan (Isaïas 63:11-14). Santu espïritunwan Moisesta yanapashqa kaptinmi, kikin Jehovä markanta pushëkanqanta nintsik.

4. ¿Imataq rikätsikoq Diospa santu espïritun Moiseschö këkanqanta? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta).

⁴ ¿Moiseschö Diospa santu espïritun këkanqanta nunakuna rikëta puëdiyarqanku? Wakin nacionkunapa pushaqninkunaqa alläpa mana alli y kikinkunallapaq imëkata munaqmi kayaq, peru Moisesqa alläpa jukläyam karqan (Exodu 5:2, 6-9). Jehoväpa santu espïritun yanapaptinmi, Moisesqa milagrukunata rurarqan y Egiptu nacionpa puëdeq reyninta Diospa jutinta musyatsirqan (Exodu 7:1-3). Jina kuyakoq y pacienciayoq pushakoq kanampaqmi yanaparqan. Markampa pushaqnin kanampaq Moisesta Jehovä akranqanqa, clärum këkarqan.

5. ¿Pikuna mastataq santu espïritunta Jehovä qorqan markanta pushayänampaq?

⁵ ¿Pikuna mastataq Jehoväqa santu espïritunta qorqan markanta pushayänampaq? Bibliachöqa, ‘Nun jutiyoq nunapa tsurin Josuëqa, espïritupa yachëninwan junta këkanqantam’ nin (Deuteronomiu 34:9). Jina ‘Jehoväpa espïritun Gedeonta wankurinqanta’ y ‘Davidta yanapar qallëkunqantam’ nin (Juëces 6:34; 1 Samuel 16:13). Kë nunakunaqa, rurëta mana puëdiyanqanta rurayänampaq santu espïritu yanapanampaq kaqmanmi confiakuyarqan (Josuë 11:16, 17; Juëces 7:7, 22; 1 Samuel 17:37, 50). Espantakïpaq rurëkunata rurayänampaq Jehovä kallpata qonqanqa, clärum këkan. Tsëmi pëlla alabashqa kanan karqan.

6. ¿Imanirtaq Jehoväqa munarqan israelïtakuna pushaqninkunata respetayänanta?

⁶ ¿Imatataq israelïtakuna rurayänan karqan Moisesta, Josuëta, Gedeonta y Davidta Diospa santu espïritun yanapanqanta rikarnin? Pëkunatam respetayänan karqan. Juk kutichö Moisespaq wasan rimar qallëkuyaptinmi, Jehoväqa kënö nirqan: “¿Imëyaqraq kë markaqa respetamanqatsu [...]?” (Nümerus 14:2, 11). Markanta pushayänampaq kë nunakunata Jehovä akranqanqa, clärum këkan. Tsë nunakunata israelïtakuna cäsukurninqa, Pushaqninkuna Jehovätam cäsukïkäyarqan.

7. ¿Imanötaq angelkunaqa Moisesta yanapayarqan?

⁷ Markanta pushayänampaq Dios akranqan nunakunataqa, angelkunam yanaparqan (leyi Hebrëus 1:7, 14). Jehoväqa, angelninkunawanmi Moisesta pusharqan. Puntataqa, ‘rawrëkaq kashachö yuripunqan angelwanmi’, israelïtakunata libranampaq y  pushanampaq carguta qonqanta musyatsirqan (Hëchus 7:35). Tsëpitanam, israelïtakunata yachatsinampaq angelninkunawan Leyta qorqan (Gälatas 3:19). Jina, Moisestam Jehovä kënö nirqan: “Parlapanqaq sitiuman kë markata pushë. ¡Rikë! Angelnïmi puntëkita ëwanqa” (Exodu 32:34). Juk angel tsëta rurëkanqanta israelïtakuna rikäyanqantaqa manam Bibliachöqa nintsu. Peru israelïtakunata Moises imanö yachatsinqan y pushanqanqa, angelkuna yanapëkäyanqantam rikätsikurqan.

8. ¿Imanötaq Josuëta y Ezequïasta angelkuna yanapayarqan?

⁸ ¿Pikuna mastataq angelkuna yanapayarqan? “Jehoväpa tröpampa pushaqnin” angel, Canaan marka nunakunata guërrachö gananampaq Josuëta yanapanqantam Bibliachöqa nin (Josuë 5:13-15; 6:2, 21). Jinamampis, rey Ezequïas Diospa markanta pushanqan witsan ima pasakunqantam willakun. Asiria nacionpa mëtsika tröpankunam, Jerusalenta ushakätsita munayarqan. Peru juk paqasllachömi ‘Jehoväpa angelnin yarqaramur, 185.000 nunakunata wanuratsirqan’ (2 Rëyes 19:35).

9. Dios akranqan nunakuna jutsasapa kayaptimpis, ¿imatataq israelïtakunaqa rurayänan karqan?

⁹ Angelkunaqa jutsannaqmi kayan. Peru pëkuna yanapayanqan nunakunaqa jutsasapam kayarqan. Tantiyarinapaq, juk kutichöqa, Moisesqa Jehoväta manam alabarqantsu (Nümerus 20:12). Josuënam, Gabaon markapita nunakuna yamë kayänampaq conträtu rurëta mañakuyaptin, yanapëkunampaq Jehoväta mañakurqantsu (Josuë 9:14, 15). Rey Ezequïaspis juk kutiqa orgullösum tikrakurirqan (2 Crönicas 32:25, 26). Kë nunakuna jutsasapa kayaptimpis, israelïtakunaqa cäsukuyänanmi karqan. Pushaqninkunata angelninkunawan Jehovä yanapëkanqantam israelïtakunaqa cuentata qokuyänan karqan. Markanta Jehovä pushëkanqanqa, clärum këkarqan.

10. ¿Imanötaq Diospa Leynin Moisesta yanaparqan?

¹⁰ Markanta pushayänampaq Jehovä akranqan nunakunataqa Diospa Palabranmi yanaparqan. Israelïtakuna chaskiyanqan Leypaq Bibliachö parlarqa, “Moises qellqanqan Ley” ninmi (1 Rëyes 2:3). Peru Bibliachöqa clärum rikätsikun, Israel nacionta kikin Jehovä tsë Leyta qonqanta. Tsëmi Moisespis cäsukunan karqan (2 Crönicas 34:14). Tantiyarinapaq, carpa wayinta ruranampaq Moisesta Jehovä mandaptinqa, pëqa “Jehovä mandanqanmannömi llapanta rurarqan. Ninqantanöllam rurarqan” (Exodu 40:1-16).

11, 12. (1) ¿Imatataq rurayänan karqan Josuë y Diospa markanta pushaq reykuna? (2) ¿Imanötaq Diospa Palabranqa, markanta pushaqkunata yanaparqan?

¹¹ Israel nacionpa pushaqnin tikranqampita patsëmi, Josuëqa Diospa Palabrampita wakinta katsirqan. Tsëmi Jehoväqa nirqan, ‘paqasta junaqta’ leyinqanman yarpachakunampaq, tsënöpa tsëchö ninqannölla ruranampaq (Josuë 1:8). Diospa markanta gobernaq wakin reykunapis, llapan junaqkunam tsë Leyta leyiyänan karqan. Jinamampis, tsë Leytam copiayänan karqan y llapan mandakunqantam cäsukuyänan karqan (leyi Deuteronomiu 17:18-20 *).

 ¹² ¿Imanötaq Diospa Palabranqa, markanta pushaqkunata yanaparqan? Rey Josïas ruranqanman pensarishun. Moises qellqanqan Leyta taririyaptinqa, secretariunmi leyipur qallëkurqan * (rikäri päginapa ura kuchunchö willakïta). ¿Imatataq Josïasqa rurarqan? “Leykuna qellqaränan libru ninqanta rey wiyarirqa, jinan höra[m] röpanta rachirirqan”. Awmi, nacionninchö llapan imäginkunata ushakätsinampaq, y mana imëpis rurayanqannö Pascua fiestata ruratsinampaqmi Diospa Palabranqa yanaparqan (2 Rëyes 22:11; 23:1-23). Josïaswan Jehovällata sirweq wakin pushakoqkunaqa, Diospa Palabran pushanantam jaqiyarqan. Tsëmi Diospa markanta pushayanqanchö cambiukunata rurayänampaq yanaparqan. Y tsë cambiukunaqa, Jehovä munanqanta rurayänampaqmi israelïtakunata yanaparqan.

13. ¿Imanirtaq Diospa markanta pushaqkunaqa, wakin nacionkunapa mandakoqninkunapita jukläya kayarqan?

¹³ Wakin nacionkunapa mandakoqninkunaqa, nunakunapa ushakaq yachëninkunamannöllam imatapis rurayaq. Tantiyarinapaq, Canaan nacionchö täraq nunakuna y mandakoqkunaqa, alläpa mana allikunatam rurayaq. Majankunawannömi animalkunawan, ollqu pura o warmi pura o kastankunawan pununakur ruranakuyaq. Jina imäginkunata adorarmi wamrakunata kayayaq (Levïticu 18:6, 21-25). Jinamampis, Babiloniachö y Egiptuchö mandakoqkunapaqa, manam Diospa markampanötsu limpiu kayänampaq mandakïninkuna kayäpurqan (Nümerus 19:13). ¡Imanö jukläyam kayarqan Jehoväta mana jaqipa sirweq pushakoqkunaqa! Pëkunaqa, nunakunatam yanapayarqan Jehoväta munanqannö adorayänampaq, limpiu kayänampaq y oqllanakur lluta ruranakï jutsaman mana ishkiyänampaq. Markanta Jehovä pushëkanqanqa, clärum këkarqan.

14. ¿Imanirtaq Jehoväqa markampa wakin pushaqninkunata piñaparqan?

¹⁴ Manam Diospa markanta llapan pushaq reykunatsu, Dios mandakunqannö rurayarqan. Tsënö jaqikoq reykunaqa, santu espïritunwan, angelninkunawan y Palabranwan Dios pushanantaqa manam munayarqantsu. Tsëmi wakinkunataqa, Jehovä piñaparqan o pëkunapa rantin juktana akrarqan (1 Samuel 13:13, 14). Peru tiempuwanqa, juktam pushakoq kanampaq cargun qorqan, y pëmi mas alli kaq pushakoq kanan karqan.

15. (1) ¿Imanötaq profëtakuna willakuyarqan juk alli pushakoq chämunampaq kaqta? (2) ¿Pitaq tsë alli pushakoqqa karqan?

¹⁵ Mëtsika watakunapam, Jehoväqa änikurqan markampaq juk alli pushakoqta akranampaq kaqta. Tantiyarinapaq, Moisesmi israelïtakunata nirqan, pëtanö juk profëtata Jehovä akranampaq kaqta y israelïtakuna pëta cäsukuyänampaq kaqta (Deuteronomiu 18:15). Isaïasnam willakurqan, tsë profëtaqa “pushakoq y comandanti” kanampaq kaqta (Isaïas 55:4). Danielnam qellqarqan, tsë profëta ‘Pushakoq Mesïasman’ imë tikranampaq kaqta (Daniel 9:25). Y kikin Jesusmi nirqan Diospa markampa ‘Pushaqnin’ kanqanta (leyi Mateu 23:10). Qateqninkunaqa, gänas gänasllam qatiyarqan y segürum këkäyarqan markampa pushaqnin kanampaq Jehovä akranqanta (Juan 6:68, 69). ¿Imanirtaq següru këkäyarqan?

16. ¿Imataq rikätsikurqan santu espïritupa yanapakïninta Jesus chaskinqanta?

¹⁶ Jesusqa santu espïritupa yanapakïnintam chaskirqan. Jesus bautizakuriptinmi,  bautizakoq Juanqa “ciëlu kichakäreqta y Diospa santu espïritun paluma niraq [Jesuspa] jananman urëkämoqta rikärirqan”. Tsëpitanam santu espïrituqa tsunyaq sitiuman Jesusta pusharqan (Marcus 1:10-12). Kë Patsachö Jesus këkaptinqa, santu espïritum yanaparqan yachatsikunampaq y milagrukunata ruranampaq (Hëchus 10:38). Jina kuyakoq, kushishqa y markäkïyoq kanqanta rikätsikunampaqmi yanaparqan (Juan 15:9; Hebrëus 12:2). Pënöqa manam ni mëqan pushakoqpis Diospa santu espïritunyoq kanqanta rikätsikushqatsu. Pushakoq kanampaq Jesusta Jehovä akranqanqa, clärum këkarqan.

17. ¿Imatataq angelkuna rurayarqan Jesusta yanapayänampaq?

¹⁷ Jesusqa angelkunapa yanapakïnintam chaskirqan. Bautizakurinqampita ichik tiempu pasariptinllam, angelkunaqa Jesusta atiendiyarqan (Mateu 4:11). Y wanutsiyänampaq ichikllana pishikaptinmi, “juk angel yuripurqan y kallpata qorqan” (Lücas 22:43). Jesusqa alleqmi musyarqan, wananqan hörachö angelkunawan Jehovä yanapanampaq kaqta (Mateu 26:53).

18, 19. ¿Imanötaq Diospa Palabranqa kawëninchö y yachatsikunampaq Jesusta yanaparqan?

¹⁸ Jesustaqa Diospa Palabranmi yanaparqan. Yachatsikur qallanqampita hasta qeruchö wanunqanyaqmi, Jesusqa Diospa Palabran ninqannölla rurarqan. Hasta wanunampaq këkarmi, Mesïaspaq willakïkunapita parlarqan (Mateu 4:4; 27:46; Lücas 23:46). Jesuspa tiempunchö pushakoq religiösukunaqa, ¡alläpa jukläyam kayarqan! Pëkuna yachatsikuyanqannö Diospa Palabran mana niptinqa, manam cäsukuyaqtsu. Jesusqa Diospa Palabran ninqanta parlarmi, pëkunapaq  kënö nirqan: “Kë nunakunaqa shiminkunallawanmi respetayäman, peru shonqunkunaqa noqapita alläpa karuchömi këkan. Ardëllam adorayäman, porqui yachatsikïninkunaqa nunakunapa mandakïninkunallam kayan” (Mateu 15:7-9). Palabranta mana cäsukoq nunakunataqa, Jehoväqa manam imëpis akranmantsu karqan markampa pushaqnin kayänampaq.

¹⁹ Jina wakinkunata yachatsinampaqpis, Jesusqa Diospa Palabrantam utilizarqan. Pruëbaman churayänanrëkur pushakoq religiösukuna tapupäyaptinqa, Jesusqa manam kikimpa yachënimpita ni kawëninchö yachakunqampitatsu contestarqan. Sinöqa, Diospa Palabranwanmi imëpis contestaq (Mateu 22:33-40). Jesusqa, ciëluchö kawanqampita o ciëluchö y Patsachö kaqkuna imanö kamashqa kanqampita willaparninmi, nunakunata espantakatsinman karqan. Peru Diospa Palabranta kuyarmi, shonqupita patsë tsëpita nunakunata parlapaq. Y “pensëninkunata[m] chipyëpa kicharirqan Diospa Palabranchö këkaqkuna ima ninan kanqanta käyiriyänampaq” (Lücas 24:32, 45).

20. (1) ¿Imanötaq Jesusqa Jehoväta alabarqan? (2) ¿Imachötaq Jesuswan Herödisqa jukläya kayarqan?

²⁰ Jesusta wiyaq nunakunaqa, espantashqam quedariyaq shumaq parlanqanta wiyarnin (Lücas 4:22). Peru pëqa Yachatseqnin Jehovätam imëpis alabarqan. Juk kutichömi juk kapoqyoq nuna “Alli Maestru” nirnin Jesusta alabëta munarqan. Peru humildi karninmi Jesusqa kënö nirqan: “¿Imanirtaq Alli Maestru nimanki? Manam pipis alliqa kantsu, sinöqa jukllaqllam, Dioslla” (Marcus 10:17, 18). Jesus wanunqampita puwaq watakuna pasashqanchömi, Herödis Agrïpa I nishqan rey Judëa provinciachö mandakur qallëkurqan. Pëqa Jesuspita jukläyam karqan. Juk junaq juk precisaq reunion rurakaptinmi, Herödisqa alläpa chaniyoq y alläpa shumaq röpawan vistikurqan. Y nunakuna rikëkurnin y parlaqta wiyëkurninqa, espantakurmi kënö niyarqan: “¡Diospa parlakïninnömi këqa, y manam nunapanötsu!”. Tsënö alabayanqanqa, Herödista alläpam gustarqan. ¿Imataq tsëpita pasakurqan? Bibliachömi kënö nin: “Tsënam Jehoväpa angelninqa jinan höra qeshyaratsirqan, porqui Diosllapaq kaq alabanzatam chaskirqan, y kurukunam mikur ushayarqan, y wanurirqanmi” (Hechos 12:21-23). Pushakoq kanampaq pëta Jehovä mana akranqanqa, clärum këkarqan. Peru Jesusqa, pëta Dios akranqantam rikätsikurqan y markanta Pushaq Llapampa Janampa Këkaq Jehovätam imëpis alabarqan.

21. ¿Ima tapukïkunapitataq qateqnin kaq yachatsikïchö yachakushun?

²¹ Jehoväqa manam munarqantsu Jesus juk ishkë watakunallapa markampa Pushaqnin kananta. Wanunqampita kawariramurmi, Jesusqa qateqninkunata kënö nirqan: “Diosmi ciëluchö y patsachö imëkata rikänäpaq autoridänï qomashqa”. Jina nirqanmi: “¡Rikäyë!, llapan junaqkunam qamkunawan këkäshaq imëkapis imanö këkanqampa ushëninyaq” (Mateu 28:18-20). Peru Jesus ciëluchö këkarqa, ¿imanöraq kë Patsachö këkaq Diospa markanta pushanman? ¿Pikunataraq Jehoväqa akranman karqan Jesuspa jutinchö kë Patsachö pushakoq kayänampaq? Y ¿imanötaq cristiänukunaqa musyayänan karqan, markanta pushayänampaq pikunata Dios akranqanta? Qateqnin kaq yachatsikïchömi kë tapukïkunapita yachakushun.