1, 2. (1) ¿Imachötaq jukläya kayan Diospa sirweqninkuna shuyaranqantsik wakin nunakuna shuyaräyanqanwan? (2) ¿Imakunapitataq kë yachatsikïchö yachakushun?

JEHOVÄQA imëka allikunatam änimantsik. Tantiyarinapaq, jutin respetashqa kanampaq y ciëluchönölla kë Patsachöpis munënin rurakänampaqmi änimantsik (Mateu 6:9, 10). Tsëkuna cumplikänantam masqa shuyarantsik. Jina änimantsikmi ciëluchö o Patsachö karpis mana wanushpa kawakïta qomänapaq (Juan 10:16; 2 Pëdru 3:13). Jina kë ushanan junaqkunachö markanta Jehovä imanö yanapar sïguinqantam rikëta munantsik.

² Bibliam kënö nin: “Markäkïqa, imatapis shuyanqantsikta chaskinantsikpaq kaqta següru këmi” (rikäri “Maslla entiendinapaq” neq recuadruta). Tsëmi, markäkïyoq kaqqa següru këkantsik änikunqankunata Jehovä cumplinampaq kaqta (Hebrëus 11:1). Peru kanan witsan mëtsikaq nunakuna imatapis shuyaräyanqan o munayanqanqa manam musyëtsu cumplikänan. Tantiyarinapaq, itsa pipis munanman imanöllapapis atska  qellëta tarita, peru manam segürutsu këkan tarinampaq kaqta. Tsëmi kë yachatsikïchöqa rikäshun Dios änimanqantsikkunaman markäkïnintsikta imanö sinchiyätsinapaq kaqta. Jina rikäshunmi sinchi markäkïyoq këqa kanan witsan imanö yanapamanqantsikta.

3. ¿Imanirtaq änikunqankunata Dios cumplinampaq kaqman markäkuntsik?

³ ¿Markäkïyoqnaku yurintsik? Manam. Tsëmi markäkïyoq kanapaqqa Diospa espïritun yanapamänata jaqinantsik (Gälatas 5:22). Santu espïrituqa Jehoväta alleq reqinapaqmi yanapamënintsikta puëdin. Jehovä alläpa puëdeq y alläpa yachaq kanqanta entiendirqa, llapan änikunqanta cumplita puëdinqanmanmi markäkuntsik. Jehoväqa segürum këkan llapan änikunqankunata cumplinampaq kaqta, tsëmi cumplikashqatanöna rikarnin “¡cumplikärishqanam!” nin (leyi Revelacion 21:3-6). Jehoväqa ninqanta cumpleq Diosmi, tsëmi creintsik änimanqantsikkunata llapanta cumplinampaq kaqta (Deuteronomiu 7:9).

4. ¿Imamantaq Diospa unë sirweqninkuna markäkuyaq?

⁴ Hebrëus librupa 11 kaq capïtulunmi parlan Jehovä änikunqankunaman chipyëpa markäkoq 16 nunakunapaq. Jina “markäkïninkunarëkur” Jehoväta kushitseq mas nunakunapaqpis parlanmi (Hebrëus 11:39). Pëkunaqa Dios änikunqan mirëtam shuyaräyarqan, y musyayarqanmi tsë mirëqa Diospa llapan chikeqninkunata ushakätsinampaq kaqta y kë Patsata shumaq huertaman tikratsinampaq kaqta (Genesis 3:15). Kë nunakunaqa sinchim markäkuyarqan wanuyaptimpis Dios kawaritsimunampaq kaqta. Peru manam ciëluchö kawaritatsu shuyaräyarqan. Porqui tsë tiempuqa tsë shuyäkï manaran karqanraqtsu (Gälatas 3:16). Tsëpa rantinqa kë Patsa shumaq huertaman tikrashqachö kawarimïtam shuyaräyarqan (Salmu 37:11; Isaïas 26:19; Osëas 13:14).

5, 6. (1) ¿Imatataq Abrahanwan familian shuyaräyaq? (2) ¿Imatataq rurayarqan markäkïninkuna sinchilla këkänampaq? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta).

⁵ Tsë nunakunapaqmi Hebrëus 11:13 textu kënö nin: “Kë llapankunam markäkïkar wanuyarqan, y änikïkuna cumplikaqta mana rikashqa karpis, karullapitam rikäyarqan y chaskikuyarqan”. Juk parlakïchöqa, Satanaspa makinchö këkaq nunakuna manana kayanqan tiemputam shuyaräyaq y tsë tiempuchö kawëkaqnönam sientikuyaq. Tsëtam Abrahanpis shuyararqan. Jesusmi nirqan tsënö kawakïman pensarnin Abrahanqa alläpa kushikunqanta (Juan 8:56). Jina Sära, Isaac, Jacob y wakinkunapis alläpam shuyaräyarqan Diospa Gobiernun kë Patsaman mandakamunan tiemputa (Hebrëus 11:8-11).

⁶ ¿Imatataq Abrahanwan familian rurayarqan markäkïninkuna sinchi kanampaq? Jehoväpita yachakïtam jaqiyarqantsu. Höraqa yachakuyaq Diospita shamoq suëñukunapita y angelkunapitam. Jina itsa yachakuyarqan mas unëna Jehoväta sirweq mayor nunakunapita o unë qellqashqakunapita. Abrahanwan familianqa manam imëpis qonqayarqantsu Jehovä änikunqankunata. Pëkunaqa tsë änikïkunaman alleqmi pensayaq, tsëmi Jehovä cumplinampaq kaqman alläpa markäkuyaq. Tsënöpam problëmakunapa pasarpis o chikishqa këkarpis Jehoväta jaqiyarqantsu.

7. ¿Imatataq Jehovä qomarquntsik markäkïnintsik sinchi kanampaq y imatataq ruranantsik?

⁷ ¿Imaraq yanapamäshun markäkïnintsik  sinchi kanampaq? Jehoväqa Palabran Bibliatam qomarquntsik. Tsëchömi nimantsik shamoq tiempupaq imata änimanqantsikta y kushishqa kawakunapaq imata ruranapaq kaqta. Tsëmi alläpa precisan cada junaq leyinantsik y consëjunkunata cäsukunantsik (Salmu 1:1-3; leyi Hëchus 17:11). Jina Jehoväqa, ‘alli juiciuyoq y markäkïpaq sirwipakoqtam’ churashqa wananqantsik hörachö yachatsimänantsikpaq (Mateu 24:45). Diospa unë sirweqninkuna rurayanqannömi, Dios änikunqan willakïkunapita mana jaqipa leyinantsik y tsëman alleq pensanantsik. Tsëmi yanapamäshun Diosnintsikta mana jaqinapaq y Gobiernun mandakamunan tiemputa kushishqa shuyarëkänapaq.

8. ¿Imanötaq markäkïnintsikta sinchiyätsin Jehoväman mañakunqantsik?

⁸ ¿Imakuna mastaq Jehoväpa unë sirweqninkunata yanaparqan sinchi markäkïyoq kayänampaq? Jehoväman mañakuyanqan y contestanqanta rikäyanqanmi (Nehemïas 1:4, 11; Salmu 34:4, 15, 17; Daniel 9:19-21). Noqantsikpapis markäkïnintsikqa mas sinchiyanqa, Jehoväman mañakushqa y wiyamarnintsik wananqantsikkunata qomanqantsikta rikashqam (leyi 1 Juan 5:14, 15). Jehoväta mañakur sïguishun santu espïritunta qomänapaq, tsënöpa markäkïnintsik sinchi kanampaq (Lücas 11:9, 13).

9. Imakunapaq mañakïta puëdinqantsikta willakaramï.

⁹ Jehoväman mañakurqa, manam wananqantsikkunata qomänantsikllapaqtsu mañakunantsik. Sinöqa gracias ninapaq y alabanapaqmi mañakunantsik, porqui pëmi imëkata kamashqa (Salmu 40:5). Jina entëru Patsachö këkaq cristiänu mayintsikkunapaqmi mañakunantsik; carcelchö këkaqkunapaq y wakinkunapaqpis. Congregacionta rikaqkunapaqpis mañakunantsikmi. Mañakïnintsikta Jehovä contestamunqanta rikashqam pëpa lädunchö mas sientikushun y markäkïnintsikpis masmi sinchiyanqa (Hebrëus 13:3, 7).

10. ¿Imanirtaq Diospa mëtsikaq sirweqninkuna markäkïninkunachö alleq tsarakuyarqan y pëllata sirwiyarqan?

¹⁰ Hebrëus librupa 11 kaq capïtulunchömi apostol Pablu kënö nirqan: “Karqanmi wanushqankunata kawarimoqta chaskeq warmikuna, peru wakin nunakunataqa sufritsiyarqanmi, porqui manam libri kayänanrëkurqa markäkïninkunata jaqiriyarqantsu, tsënöpa mas alli kaq kawarimïta lograyänampaq” (Hebrëus 11:35). Jehoväpa mëtsikaq sirweqninkunam, wanushqakuna kawariyämunampaq kaqman markäkurnin, imëka problëmakunapa pasëkarpis Jehoväta jaqiyarqantsu. Musyayarqanmi, shamoq tiempuchö kawaritsimunampaq kaqta y shumaq patsachö kawayänampaq kaqta. Nabotman y Zacarïasman pensarishun, pëkunataqa rumiwan tsampirmi (saqmarmi) wanutsiyarqan Dios mandakunqanta wiyakuyanqanrëkur (1 Rëyes 21:3, 15; 2 Crönicas 24:20, 21). Danieltanam mallaqashqa leonkunaman jitarkuyarqan, y kiman amïgunkunatanam rawrëkaq hornuman jitëkuyarqan.  Manam munayarqantsu mana alli dioskunata adorëta, tsëpa rantinqa wanuyänampaqmi listu këkäyarqan. Kë nunakunaqa, imëkachöpis tsarakuyänampaq santu espïritunwan Dios yanapanampaq kaqmanmi chipyëpa markäkuyarqan (Daniel 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23; Hebrëus 11:33, 34).

11. ¿Imakunachötaq wakin profëtakuna alleq tsarakuyarqan markäkuyanqanrëkur?

¹¹ Micäyapitanö y Jeremïaspitanömi mëtsikaq profëtakunapita burlakuyarqan o carcelman llawiyarqan. Wakinnam alläpa chikiyaptin, Elïasnöpis ‘tsunyaq sitiukunachö y jirkakunapa puriyarqan, machëkunachö y patsa rurin uchkukunachö kawayarqan’. Peru imëka pruëbakunapa pasëkarpis ‘chaskiyänampaq kaqta següru karmi’ Jehovätaqa jaqiyarqantsu (Hebrëus 11:1, 36-38; 1 Rëyes 18:13; 22:24-27; Jeremïas 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2).

12. ¿Pipitataq masqa yachakïta puëdintsik y imataq yanaparqan alleq tsarakunampaq?

¹² Alli tsarakoq këtaqa Jesuspitam masqa yachakïta puëdintsik. Pëqa wakinkuna pasayanqampitapis mas sinchi pruëbakunapam pasarqan, peru Jehovätaqa manam jaqirqantsu. ¿Imataq yanaparqan? Pablum kënö nin: “Pëqa alläpa kushikïta chaskinampaq kaqta yarpararmi penqakurqantsu qeruchö sufrir wanïtapis, y Dios mandakur täkunan derëcha kaq lädunmanmi täkushqa” (Hebrëus 12:2). Tsëmi Apostol Pabluqa nirqan Jesus ruranqampita alleq yachakunapaq (leyi Hebrëus 12:3). Apostolkuna kawayanqan tiempuchöpis, Jehoväta jaqita mana munarmi Jesus ruranqanta qatirnin mëtsikaq cristiänukuna wanuyarqan. Tsënö wanoqqa jukqa karqan Antïpasmi (Revelacion 2:13). Kë cristiänukunaqa, manam Diospa unë sirweqninkunanötsu Patsachö kawayänampaq premiuta chaskiyashqa, sinöqa ciëluchö kawayänampaqmi (Hebrëus 11:35). 1914 watachö Jesus mandakur qallëkunqampita ichik tiempullatanam, mëtsikaq akrashqakuna kawaririr mana ushakaq kawëta chaskiyashqa ciëluchö kawayänampa. Pëkunam Jesuswan juntu mandakayämunqa (Revelacion 20:4).

13, 14. (1) ¿Ima problëmakunapataq pasarqan wawqintsik Rudolf? (2) ¿Imataq yanaparqan Jehoväta mana jaqinampaq?

¹³ Kanan witsampis mëtsikaq Testïgukunam Jesus ruranqanta qatikäyan. Dios änikunqankunamanmi alleq pensayan y pruëbakunapa pasarnimpis alleqmi tsarakuyan. Tsënö tsarakoqqa karqan 1925 wata Alemaniachö yurikoq Rudolf Graichen wawqim. Pëmi yarpan wamrallaraq karninqa Biblia parlanqan dibüjukunata wayinchö laqarëkaq cuadrukunachö rikanqanta. Kënömi nin: “Juk dibüjuchömi juntu kawakïkäyarqan juk atoqwan juk üsha, juk leoparduwan juk chiwa y juk wishiwan (becërruwan) juk leon y juk wamrallam pushaqnimpis kaq” (Isaïas 11:6-9). Tsëmi Rudolftaqa yanaparqan shumaq patsaman yarparänampaq y Dios änikunqanman sinchi markäkunampaq. Tsërëkurmi, Alemania näzi y  tsëpitana Alemania comunista policïakuna mëtsika watakunapa qatikachëkäyaptimpis Jehoväta mana jaqipa sirwirqan.

¹⁴ Rudolfqa tukï sufrimientukunapa pasëkarpis alleqmi tsarakurqan. Mamäninmi campo de concentracion näzi nishqanchö këkarnin tifus qeshyawan wanukïkurqan. Papäninnam, Jehoväpa testïgun manana kanampaq juk documentuta firmëkurqan. Peru Rudolfqa markäkïninchö allim tsarakurqan. Carcelpita yarqurirmi congregacionkunata watukakoqnö yanapakurqan, y tsëpitanam Galaad Escuëlaman ëwarqan. Y Chïli nacionmanmi yanapakunampaq kachariyarqan. Y tsëchönam congregacionkunata watukaqnö yapë yanapakurqan y Patsy jutiyoq misionërawanmi casakurqan. Y juk warmi wamrankunam kayäpurqan, peru casakuyanqampita juk wata pasariptinllam wamrankuna wanukïkurqan. Y tiempuwannam 43 watayoq këkarnin warmin Patsypis wanukïkurqan. Tsëkunapa pasëkarpis Rudolfqa manam Jehoväta sirwita jaqirqantsu. Hasta edäna këkar y qeshyapäkïkarnimpis precursor regular y anciänum karqan. Pëpita  willakïtaqa leyita puëdintsik 1997 wata 1 de agostu La Atalaya revistapa 20-25 kaq päginankunachömi ^[1] (rikäri kë yachatsikïpa ushananchö këkaq willakïta).

15. Problëmakunapa pasëkarpis Jehoväta kushishqalla sirwikaq cristiänu mayintsikkunapita willakaramï.

¹⁵ Kanan witsan mëtsika cristiänu mayintsikkunam alläpa chikishqa këkarnimpis, Jehovätaqa kushishqalla sirwir sïguikäyan. Guërrapaq armakunata tsarita mana munayanqanrëkurmi Eritrëa, Singapur y Corea del Sur nacionkunachö mëtsikaq cristiänu mayintsikkuna carcelchö këkäyan (Mateu 26:52). Tantiyarinapaq, Isaac, Negede y Paulos wawqintsikkunaqa 20 watapitapis masnam Eritrëa nacionchö carcelchö këkäyan y alläpa mana allim tratayashqa. Tsëchö kayanqanrëkurmi casakïta ni teytankunata cuidëta puëdiyashqatsu. Tsënö karpis sinchi markäkïyoq karmi Jehovätaqa sirwita jaqiyantsu. Tsëmi hasta carcelta rikaq guardiakunapis respetayan. Kë wawqikunaqa mana allikunapa pasëkarpis kushishqam këkäyan, tsëtam jw.org päginachö këkaq fötunkuna rikätsikun.

16. ¿Imatataq rurëta puëdishun markäkïnintsik sinchi kaptinqa?

¹⁶ Manam llapan Testïgukunatsu kë wawqikunanö carcelchö ni mana allipa tratashqa këkäyan. Peru mëtsikaqmi waktsa kayanqanrëkur, imëka desgraciakunapa pasayanqanrëkur o nacionninkunachö guërra kanqanrëkur imëka sufrimientukunapa pasayan. Wakinkunanam Abrahan, Isaac, Jacob y Moises rurayanqanta qatirnin, reqishqa këta o kapoqyoq këta jaqiyan Jehoväta mas sirwiyänanrëkur. Peru ¿imataq yanapan Jehoväta kushishqa sirwiyänampaq? Pëta kuyayanqan y änikunqankunaman alleq markäkuyanqanmi. Shonqupita patsë sirwiyaptinqa mana wanushpa kawakïta qonampaq kaqtam musyayan. Tsëchöqa manam ima mana alli rurëpis kanqanatsu (leyi Salmu 37:5, 7, 9, 29 *).

17. (1) ¿Imatataq ruranantsik markäkïnintsik sinchi kananta munarqa? (2) ¿Imapitataq qateqnin yachatsikïchö yachakushun?

¹⁷ Kë yachatsikïchömi rikarquntsik “markäkïqa, imatapis shuyanqantsikta chaskinantsikpaq kaqta següru” crei kanqanta. Markäkïnintsik sinchi kananta munarqa Jehovämanmi mañakunantsik y änikunqankunamanmi pensar sïguinantsik. Tsënöpam imëka pruëbakunapa pasarnimpis Jehoväta jaqishuntsu. Qateqnin kaq yachatsikïchömi markäkïpita masllata yachakurishun.