1. Babiloniachö prësunö tärashqa judïukunaqa, ¿ima alli noticiatataq chaskiyarqan?

 MËTSIKA watapana Babiloniachö israelïtakuna imëka prësu cuenta kayanqampita markankunaman kutikuyänampaqmi, librita dejarinampaq Persia nacionpa reynin Cïrupa shonqunchö munëninta Jehovä yuritsirqan. Tsëmi llapan israelïtakuna kushishqa këkäyarqan. Cïruqa markankunaman kutir ‘TEYTA DIOSPA templunta sharkatsiyänanpaqmi’ mandarqan (Esd. 1:1, 3). ¡Alläpa kushikuypaq noticiam karqan! Diospita herenciatanö chaskiyanqan Patsachömi, Diosta yapë rasumpa adorar qallayänan karqan.

2. Jerusalenman chärirlla, ¿imatataq judïukuna rurayarqan?

² Jesus manaraq shamuptin 537 watachömi, Babiloniapita punta kuteq judïukuna, Judäpa mas reqishqan markan Jerusalenman chäyarqan. Chärirllam templuta altsarnin qallëkuyarqan. Y 536 watapaqqa, llapan cimientunkunatanam ushashqa kayarqan.

3. ¿Ima mana allikunapatan judïukuna pasayarqan?

³ Peru templuta altsar qallëkuyaptinmi, wakin nunakunaqa michar qallëkuyarqan. Amänunkunachö këkaq markakunapita nunakunam, trabajarnin “mana sïguiyänanpaq qelanätsita tïrayarqan” (Esd. 4:4). Imëka mana allikunapam pasëkäyarqan, peru mas mana allikunaran kanan karqan. J. m. sh. 522 watachömi, Persia nacionchö Artajerjes jutiyoq nuna rey këman chärirqan. * Tsëmi chikipaqninkunaqa juk reyna gobernar qallëkuptin, templuta altsarnin manana sïguiyänampaq logrëta puëdiyänampaq kaqta pensayarqan (Sal. 94:20). Imëkapitam judïukunata acusayarqan. Hasta reypa mandädunchö këta manana  munayanqantam niyarqan (Esd. 4:11-16). Artajerjesqa tsëtam creirqan y templuta rurarnin mana sïguiyänampaqmi mandakurqan (Esd. 4:17-23). Tsëmi Diospa templunta kushishqa altsëkarnimpis, dejariyarqan (Esd. 4:24).

4. ¿Imatataq Jehovä rurarqan templuta rurar sïguiyänanta michäkuyaptin? (Isaïas 55:11).

⁴ Amänunkunachö täraq nunakuna y Persia nacionta gobernar yanapakoqkunam, Diospa templunta altsar sïguiyänanta michäkuyta munayarqan. Peru Jehoväqa altsar ushayänampaqmi churapakashqa karqan y pëqa llapan rurëta munanqantam logran (leyi Isaïas 55:11). Tsëqa, ¿imatataq rurarqan? Willakoqnin kanampaqmi Zacarïasta akrarqan y suëñïninchönömi puwaq cösaskunata rikätsirqan. Kallpata tsariyänampaqmi judïukunata tsëta willanan karqan. Y tsëkunata willanqanmi, chikeqninkunata judïukuna mana mantsayänampaq y Jehovä mandanqanta rurar sïguiyänampaq yanaparqan. Suëñïninchönö pitsqa kaqta Zacarïas rikanqanqa, juk candelabru y ishkë olïvu montikunam kayarqan.

5. ¿Imakunapitataq këchö yachakushun?

⁵ Suëñïninchönö pitsqa kaqta Zacarïas rikanqanqa, tsë witsan israelïtakunatam alläpa yanaparqan. Kanan witsanqa, llapantsikmi höraqa qelanärintsik. Tsëmi suëñïninchönö Zacarïas rikanqanta yachakunqantsikta, Jehoväta sirwishqa contrantsik churakäyaptin, imapapis mana shuyaranqantsikpa pasashqa o imata ruranapaq nimanqantsikta mana entiendishqa yanapamäshun.

6. Zacarïas 4:1 a 3 ninqanchö rikanqanqa, ¿imanötan judïukunata yanaparqan trabajar sïguiyänampaq? (Jana qaranchö këkaq dibüjuta rikäri).

⁶ (Leyi Zacarïas 4:1-3). Juk candelabruta y ishkë olïvu montikunata Zacarïas rikanqanqa, contrankuna churakäyaptimpis alli tsarakuyänampaqmi judïukunata yanaparqan. ¿Imanirtan tsëta nintsik? Tsë ishkan olïvu montikunapita yarqoq aceitim juk tazonman ëlluykan y tsë tazonpitanam candelabrupa qanchis mëchankunaman chan. Tsënöpam tsë mëchakunachö ninakunaqa upintsu. Zacarïasmi angelta kënö tapurqan: “Tëtë, ¿imatataq tsëkunawan käyitsimanki?”. Angelnam Jehovä ninqanwan contestarqan: “Tsëkunaqa pasakunqa manam mëtsika soldädukuna yanapayäshuptikitsu ni puëdeq kayaptikitsu, sinöqa podernïwan qamkunata yanapaptïmi” (Zac. 4:4, Zac. 4:6, TNM). Tsë olïvukunapita yarqoq aceitiqa, Jehoväpa mana ushakaq podernintam rikätsikun. Persia nacionpa puëdeq tröpankunaqa, manam ni ichikllapis Diospa poderninwanqa igualëta puëdiyaqtsu. Templuta altsaqkunaqa, Jehovä yanapaptinmi contrankuna churakäyaptin alli tsarakuyta y templuta altsar ushëta puëdiyänan karqan. Tsëta wiyarqa, ¡alläpachi kushikuyarqan! Tsëmi Jehoväman confiakur trabajarnin sïguiyänan karqan. Mana altsayänampaq mandashqa kayaptimpis, yapëmi pëkunaqa altsar qallëkuyarqan.

7. ¿Ima pasakunqantan judïukunapaq alli karqan?

⁷ Jesus manaraq shamuptin 520 watachömi, Persia nacionta Darïu I nir reqiyanqan nuna gobernar qallëkurqan. Tsëmi templuta altsëkaq judïukunapaqqa, imëkapis cambiarirqan. Ishkë watapana gobernëkarmi, Jerusalenchö templuta altsayänampaq michäkuyanqan leypa contran këkanqanta musyarirqan. Tsëmi templuta altsar ushayänampaq mandakurqan (Esd. 6:1-3). Tsë noticiataqa manam pipis shuyararqantsu. Peru tsë reyqa mastaran mandakurqan. Amänun këkaq markakunachö täraq nunakunatam, judïukunata mana michäyänampaq y qellëta y materialkunata procurapuyänampaq mandakurqan (Esd. 6:7-12). Tsëmi judïukunaqa  chusku watapitapis ichik maschö templu altsëta ushariyarqan, J. m. sh. 515 watachö (Esd. 6:15).

8. Michäyäshurniki contrëki churakäyaptimpis, ¿imanirtan valienti kanëki?

⁸ Kanan witsampis, Jehoväpa mëtsikaq testïgunkunapa contranmi churakäyan. Wakinkunaqa Diospita yachatsikunata y yachakunata michäyanqan sitiukunachömi tärayan. Tsëkunachöqa, “gobernadorkunaman y reykunamanmi” prësu apayan. Y tsëqa, wakin nunakunapis Diospita musyayänampaqmi yanapakun (Mat. 10:17, 18). Höraqa jukna gobernar qallëkuptinmi, tsë wawqi panikunapaqqa imapis alliyärin. O höraqa Diospita yachatsikur y yachakur sïguinapaqmi, pensëninllachö mana tsarakoq juez imatapis decidirin. Wakin Testïgukunataqa juknöpam michäyan. Täräyanqan nacionchö Diosta adorayänampaq libri karpis, familiankunam imëkanöpa michëta tïrayan (Mat. 10:32-36). Y michäkur imatapis mana logrëkäyanqanta rikarmi, wakinkunapa familiankunaqa contrankuna churakëta dejariyan. Y maqakuytapis munar contran churakaq wakin familiankunam, kananqa Jehoväta kushishqa sirwiyan. Tsëqa, contrëki churakar michäyäshuptikipis, tsarakurnin sïgui. Valienti kë. Qamtaqa poderninwanmi Jehovä yanapëkäshunki. Tsëqa, ¡ama imatapis mantsëtsu!

9. ¿Imanirtan mushoq templupa cimientunkunata churariyaptin, wakin judïukuna llakikuyarqan?

⁹ Mushoq templupa cimientunkunata churariyaptinmi, edäna judïukunaqa waqarnin qallëkuyarqan (Esd. 3:12). Salomon ruranqan templu alläpa shumaq kanqanta yarparnin y kanan rurëkäyanqan templu ni ichikllapis tsë templuwan igualanqanta rikarmi, alläpa llakikuyarqan (Ageu 2:2, 3). Suëñïninchönö Zacarïas rikanqanqa, ¿imanöraq pëkunata yanapanman karqan kushishqa kayänampaq?

10. Zacarïas 4:8 a 10 ninqanchö angel parlanqanqa, ¿imanötan judïukunata yanaparqan yapë kushishqa kayänampaq?

¹⁰ (Leyi Zacarïas 4:8-10). Judïukuna kushikuyänampaq kaqta y gobernador Zorobabelpa makinchö plomädata rikäyänampaq kaqta nirqa, ¿imapaqtan angel parlëkarqan? Plomädaqa, juk perqa o imapis derëchu këkanqanta musyanapaqmi yanapakun. Tsëmi tsë angelqa rurëkäyanqan templu unë shumaq templunö mana kanan kaptimpis, ushayänampaq kaqta y Jehovä munanqannö kanampaq kaqta entiendikätsirqan. Y tsë templuta rurëkäyanqanwan  Jehovä kushishqa këkaptinqa, ¿imanirtan pëkunaqa kushikuyanmantsu karqan? Diospaqqa, tsë mushoq templuchö pë munanqannö adorayänampaq kaqmi mas alliqa karqan. Tsëmi Jehovä munanqannö adorayaptin y pëpa rikëninchö alli kayänampaq kallpachakuyaptinqa, judïukunaqa yapë kushishqa këta puëdiyänan karqan.

11. ¿Ima mana shuyaräyanqankunapatan Diospa wakin sirweqninkunaqa pasayan?

¹¹ Mana shuyaranqantsikkuna pasakuptinqa, mëtsikaqpaqmi imata ruranantsikpaqpis fäciltsu kanman. Wakinqa mëtsika watapanam juk läduchö llapan tiempunkunawan Jehoväta sirwikäyashqa y kananqa juknöpana yanapakuyänampaqmi niyashqa. Wakinnam, yanapakuyta gustayanqan carguta edäninkunarëkur dejayashqa. Tsëkunapa pasarqa llapantsikpis llakikuntsikmi. Itsa höraqa, tsëta imanir decidiyanqanta entiendintsiktsu ni acuerdutsu kantsik. Itsa unë yanapakunqantsikchö mas alli kanqantsikta pensashwan. Y itsa Jehoväta sirwinqantsikchö unënö manana ruranapaq kaqta pensarnin llakikurnin qelanäkurishwan (Prov. 24:10). Puëdinqantsikmannö Diosta sirwir sïguinapaq, suëñïninchönö Zacarïas rikanqan imanö yanapamänapaq kaqta rikärishun.

12. Suëñïninchönö Zacarïas rikanqanqa, ¿imanötan mana shuyaranqantsikkuna pasamashqa yanapamantsik?

¹² Ima cambiutapis Jehovä rikanqannö rikanqantsikmi yanapamäshun. Kanan witsankunaqa, imëkatam rurëkan y tsëchö yanapakunqantsikqa alläpa kushikuypaqmi (1 Cor. 3:9). Ima carguchö yanapakunqantsikpis cambiarinmanmi. Peru Jehoväqa imëpis kuyamanqantsiknöllam kuyëkämäshun. Tsëqa, Diosta sirweqkunata dirigeqkuna juknöpana yanapakunëkipaq niyäshuptikiqa, ama qamta imanir niyäshunqëkimanqa yarparäkuytsu. “¿Imanir-raq unëqa mas alli karqan?” nir pensanëkipa rantinqa, kanan këkanqëkichö imata rurarnin mas yanapakunëkipaq kaqta Dios rikëkatsishunëkipaq mañakuy (Ecl. 7:10). Rurëta manana puëdinqëkiman pensanëkipa rantinqa, kanan rurëta puëdinqëkikunaman pensë. Suëñïninchönö Zacarïas rikanqanqa, unënö yanapakuyta manana puëdishqapis, kushishqa y Diosta sirwir sïguinapaqmi yanapamantsik.

13. ¿Imanirtan itsapis wakin judïukunaqa, templuta yapë rurayänampaq decidiyanqan mana alli kanqanta pensayarqan?

¹³ Sacerdötikunata mandaq Jesüa o Josuë y judïukunata gobernaq Zorobabelmi,  templuta yapë rurayänanta michäkuykäyaptimpis, “yapë sharkatsir qallëkatsiyarqan” (Esd. 5:1, 2). Itsa wakin judïukunaqa templuta yapë rurëkäyanqanta chikeqninkuna rikäyänampaq kaqta musyar, tsëta decidiyanqan mana alli kanqanta pensayarqan. Josuëwan Zorobabelqa, Jehovä yanapayänampaq kaqtam musyëta munayarqan. Tsëta Jehovä imanö musyatsinqanta rikärishun.

14. Sacerdötikunata mandaq Josuëtawan gobernador Zorobabeltaqa, ¿imata entiendiyänampaqtan Zacarïas 4:12 y 14 ninqan yanaparqan?

¹⁴ (Leyi Zacarïas 4:12, 14, TNM). * Suëñïninchönö ishkë olïvu montikunata rikanqan, Dios akrashqan ishkan nunakuna kanqantam Zacarïasta juk angel entienditsirqan. Pëkunaqa, Josuë y Zorobabelmi kayarqan. Tsë ishkan nunakunaqa, “entëru patsata gobernaq Teyta Diospa lädunchö këkaq” cuentam kayarqan. Tsënö këkäyanqanqa, pëkunaman Jehovä chipyëpa confiakunqantam rikätsikoq. Sirweqninkunata tsë ishkan nunakunawan Jehovä dirigikaptinmi, pëkuna imatapis patsätsiyanqanman judïukunaqa confiakuyta puëdiyänan karqan.

15. Palabran Bibliachö ninqanwan dirigimanqantsiktaqa, ¿imanötan respetakunqantsikta rikätsikuntsik?

¹⁵ Kanan witsanqa, Palabran Bibliawanmi sirweqninkunata Jehoväqa dirigikan. Tsëchömi, imanö adoranata munanqanta nimantsik. Y Palabran Bibliachö ninqanwan dirigimanqantsiktaqa, ¿imanötan respetanqantsikta rikätsikuntsik? Shumaq leyinapaq y entiendinapaq tiempuntsikta patsätsirninmi. Kë tapukuykunaman pensë: “Bibliata o mëqan publicacionnintsikkunatapis leyirqa, ¿pärarirkü imata leyikanqäman pensä? ¿Bibliachö këkaq sasa entiendinan kaqpita mas yachakunäpaqku kallpachakü? ¿O janan jananllaku leyirï?” (2 Pëd. 3:16). Jehovä yachatsimanqantsikkunata entiendinapaq tiempuntsikta patsätsishqaqa, imanö dirigikämanqantsiktam rikäshun y ruranapaq mandamanqantsikkunatam cumplishun (1 Tim. 4:15, 16).

16. “Alli juiciuyoq y markäkïpaq sirwipakoq” mandamanqantsikkunata llapanta mana entiendirpis, ¿imatan yanapamäshun nimanqantsikta wiyakunapaq?

¹⁶ Kanan witsanqa, “alli juiciuyoq y markäkïpaq” sirwipakoqninwanmi sirweqninkunata Jehovä dirigikan (Mat. 24:45). Itsa höraqa, “alli juiciuyoq y markäkïpaq sirwipakoq”  imata ruranapaq nimanqantsiktaqa llapantaqa entiendishuntsu. Këllaman pensarishun: itsa juk desgracia manaraq pasakuptin, imanö alistakunapaq kaqta nimashwan. Peru noqantsikqa markantsikchö tsë desgracia mana pasakunampaq kaqta pensashwan. O itsa muyakoq o shukukoq qeshya kaptin, cuidakunapaq nimanqantsikta alläpatanö rikashwan. Tsëqa, ruranapaq nimanqantsikkuna mana yanapamänapaq kaqtanö rikashqaqa, ¿imatataq rurashwan? Tsëqa allichi kanman Josuëwan Zorobabel imata rurayänampaq mandakuyanqanta wiyakuyanqampita judïukuna imata lograyanqanta yarpanqantsik. Jina wakin nunakunapaq Bibliachö leyinqantsiktapis yarpashwanmi. Imatapis imanö rurayänampaq sirweqninkunata Dios mandanqan nunakunapa rikëninchö mana allinö kaptimpis, tsëta wiyakuyanqampitam sirweqninkunaqa salvakuyarqan (Juëc. 7:7; 8:10).

17. ¿Imanötan judïukunata yanaparqan juk candelabruta y ishkë olïvus montikunata Zacarïas rikanqan?

¹⁷ Itsa pitsqa kaqta Zacarïasta Dios revelanqanqa, wallkalla karqan. Tsënö karpis, rurëkäyanqanta y Diosta adorayanqanta juknöpana rikäyänampaqmi judïukunata yanaparqan. Y Zacarïas rikanqampita yachakuyanqanmannö rurayanqampitam, pëkunata Jehovä yanapëkanqanta y kuyëpa dirigikanqanta cuentata qokuyarqan. Jehoväqa templuta rurarnin sïguiyänampaq y kushishqa kayänampaqmi poderninwan yanaparqan (Esd. 6:16).

18. Suëñïninchönö Zacarïas rikanqanqa, ¿imanötan qamta yanapashunki?

¹⁸ Juk candelabruta y ishkë olïvus montikunata Zacarïas rikanqanqa, qamtapis yanapashunkimanmi. Yachakunqantsiknömi, contrëki churakäyaptin kallpayoq kanëkipaq, mana shuyaranqëki pasashuptiki kushishqa karnin sïguinëkipaq y mandamanqantsikkunata allilla mana entiendirpis, confiakur sïguinëkipaqmi yanapashunki. Tsëqa ima mana allikunapa pasarnimpis, ¿imatataq rurankiman? Puntataqa, Zacarïasta revelanqannö sirweqninkunata Jehovä imanö cuidëkanqanta rikë. Y tsëta rikanqëkimannö, Jehoväman confiakuy y llapan shonquykiwan adorarnin sïgui (Mat. 22:37). Tsëta ruraptikiqa, pëta imëpis kushishqa sirwinëkipaqmi Jehoväqa yanapashunki (Col. 1:10, 11).