1, 2. ¿Imatataq Babiloniachö täkoq judïukuna decidiyänan karqan? (Esdras 1:2-4).

 JUDÏUKUNA Babiloniachö 70 watapana kariyaptinmi, gobernaqqa mandakurqan Israel markankunata kutikuyänampaq (leyi Esdras 1:2-4). Peru babiloniukunaqa manam prësu apayanqan nunakunata libri dejayaqtsu. Tsëqa, ¿imanirtan gobernantiqa mandakurqan kutikuyänampaq? Jehovä Dios permitiptinmi (Is. 14:4, 17). Babiloniataqa chikeqninkunam ushakätsiyarqan, tsëmi juk gobernanti yëkurnin judïukunata mandarqan markankunaman kutikuyänampaq. Tsëmi familiankunachö mandakoq kaqkuna, decidiyänan karqan markankunaman kutikuyta o Babiloniachö quedakuyta. Tsëta decidiyänanqa wakinkunapaqqa manam fäciltsu karqan, ¿imanir?

² Wakinkunaqa edäna kar y karu kaptinmi viajëta puëdiyänantsu karqan. Y wakinkunanam Babiloniachö yurikushqa karnin tsë markachö yachakashqana kayarqan, y Israel markataqa unë kastankunapa markankunatanönam yarpäyaq. Y wakinkunanam Babiloniachö rïcuyashqa kayarqan. Tsëmi alli wayinkunata y negociunkunata dejëkur mana reqiyanqan markachö täkuyänampaq ëwakuyqa fäciltsu kanan karqan.

3. Israel markankunaman kuteq judïukunaqa, ¿ima bendiciontataq chaskiyänan karqan?

³ Babiloniachöqa cincuentapitapis masmi santukunapa templun karqan, peru Jehoväpaqqa manam ni jukllëllapis karqantsu ni manam sacerdötipis karqantsu. Tsëmi israelïtakunaqa Moises qellqanqan Ley mandakunqannö Jehoväpaq qarëkunata rupatsita puëdiyaqtsu. Y Jehovä munanqanta ruraq y mandakunqanta respetaq judïukunaqa, santukunata adoraq babiloniukunapitaqa mas wallkaqllam kayarqan. Tsëmi judïukunapaqqa,  mas alli karqan markankunata kutikuyänan tsëchö Diosnintsikta libri adorayänampaq. Tsëmi Jehovä munanqanta rurëta munaq mëtsikaq judïukuna markankunata kutikuyta munayarqan, tsëchö Jehoväta pë munanqannö yapë adorayänampaq.

4. ¿Imatataq Jehovä änirqan judïukunata?

⁴ Judïukunaqa Babiloniapita chusku killataran Israelman chäyänan karqan, y tsë viäjiqa manam fäciltsu kanan karqan. Peru Jehovämi alli nänipa pushanampaq änirqan. Willakoqnin Isaïaswanmi kënö nirqan: “¡Teyta Jehoväpaq nänita alistayë! Tsunyaq sitiupa ëwaq nänita Teyta Diosnintsikpaq derëchuta rurayë. Jatun zanjakunata parejayë [...]. Tsënölla uchku nänikunata y feyu nänikunatapis pampatsayë” (Is. 40:3, 4). Judïukunapaqqa mas shumaq kanan karqan, jirkakunata urar witsar y mayukunata tsimpar ëwayänampa rantin, pampallata ëwayänanmi.

5. Babiloniapita Israelman judïukuna ëwayanqan nänipaqa, ¿imatan jutin karqan?

⁵ Mëtsika nänikunapam jutin kan, y wakin nänikunataqa juk nümerupam reqiyan. Peru ¿Isaïas parlanqan nänipaqa jutin kanku? Awmi. Bibliachömi kënö nin: “Tsëchöqa juk nänim kanqa, tsë nänitaqa Limpiu Näni nirmi reqiyanqa. Teyta Diospa rikëninchö mana limpiu kaqkunaqa manam tsë nänipa ëwayanqatsu” (Is. 35:8). Tsënö ninqanwanqa, ¿ima nikarqantan israelïtakunata? Y noqantsiktaqa, ¿ima nikämantsiktan?

6. ¿Imanirtan tsë nänita “Limpiu Näni” nir reqiyarqan?

⁶ ¿Imanirtan tsë nänita “Limpiu Näni” nir reqiyarqan? Israelchöqa manam permitiyänantsu karqan jukwan jukwan kakoqkuna, santukunata adoraqkuna o melanëpaq jutsakunata ruraqkuna kawayänanta. Israelman kuteq judïukunaqa “limpium” kayänan karqan Diosnintsikta adorayänampaq (Deut. 7:6). Tsënö nirqa, ¿Israelman kuteq judïukuna limpiu nunakuna kayanqantaku nikantsik? Manam. Diosnintsik munanqannö kayänampaqqa cambiukunataran rurayänan karqan.

7. ¿Ima cambiukunatataq wakin judïukuna rurayänan karqan? Pasakunqanta willakaramuy.

⁷ Puntata parlanqantsiknömi mëtsikaq judïukuna Babiloniachöna yurikushqa kayarqan, tsëchi babiloniu nunakunanö pensayaq y imatapis rurayaq. Punta kaq grüpu judïukuna Israelman kutiyanqampita atska watakuna pasariptinmi, Esdrasqa musyarirqan wakin judïukuna juk nacion warmikunawan casakushqa kayanqanta (Ex. 34:15, 16; Esd. 9:1, 2). Y tsëpita tiempuwannam, Nehemïaspis alläpa espantakurqan tsë judïukunapa wamrankuna hebreu idiömata parlëta mana yachayanqanta musyarir (Deut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24). ¿Imanöraq hebreu idiömata mana entiendirqa Diospa Palabranta entiendiyanman karqan? Tsëta mana entiendirqa, manam Teyta Diosta kuyayanmantsu karqan ni munanqannö adorëta puëdiyanmantsu karqan (Esd. 10:3, 44). Tsëmi judïukunaqa mana fäcil kaptimpis cambiukunata rurayänan karqan. Y cambiukunata rurayänampaqqa, Israelchö kayanqanmi yanapanman karqan. Tsëchömi Jehoväta puntatanö adorar qallëkäyarqan (Neh. 8:8, 9).

8. ¿Tsë ‘Limpiu Nänipaqa’ noqantsikpis ëwëkantsikku? (Rikäri jana qaranchö dibüjukunata).

⁸ Capazchi wakinkunaqa kënö niyanman: “Judïukunaqa manam allitatsu rurayarqan. Peru ¿imatataq tsëpita noqantsik yachakuntsik?”. Noqantsikpis tsë ‘Limpiu Nänichö’ pureq cuentam këkantsik. Tsë nänichö karmi, Jehoväta shumaq adorëta puëdintsik y shamoq tiempuchönam Gobiernun gobernamuptin mëtsika bendicionkunata  chaskishun. Tsëmi ciëlupaq akrashqa kar o kë Patsachö kawaqpaq karpis, tsë nänipitaqa yarqunantsiktsu (Juan 10:16). b 1919 watapita patsëmi, mëtsika millon ollqukuna, warmikuna y wamrakunapis Alläpa Puëdeq Babiloniapita o mana alli religionkunapita yarqukurir, Jehovä Diosnintsikta adorarnin tsë nänipa purikäyan. Capazchi qampis tsë nänipa ëwëkanki. Tsë nänipaqa 100 watapitapis masnam purikantsik, tsënö kaptimpis tsë näniqa mas unënam alistakarqan.

9. Isaïas 57:14 ninqannö, ¿imanötan ‘Limpiu Nänita’ alistayämurqan?

⁹ Judïukuna Babiloniapita Israelman kutiyämunampaqqa, Jehovämi nänita altsatsirqan (leyi Isaïas 57:14). ¿Tsënöllaku ‘Limpiu Nänita’ Jehovä altsatsishqa kanan tiempupis? Awmi. 1919 watapaq mëtsika watakuna pishikaptinmi, Jehoväqa pëta kuyaq nunakunata utilizarqan tsë limpiu nänita alistayänampaq, (Isaïas 40:3 ninqanwan igualaratsi). Tsë nunakunam nänita limpiaq cuenta Jehovä munanqannö adoranantsikpaq patsätsiyämurqan. Tsënöpa Alläpa Puëdeq Babiloniata o mana alli religionta dejarir, mëtsikaq nunakuna alli kaq religionman Jehovä Dios munanqannö adoraq yëkayämunampaq. Imanö rurayanqanta wakinllata rikärishun.

10, 11. ¿Imanötan yanapakurqan Bibliata imprimir qallayämunqan y traduciyämunqan? (Rikäri dibüjukunata).

¹⁰ Imprimir qallayämunqan. 1450 watakuna witsanyaqmi Bibliataqa makillapa copiayaq. Tsëmi Bibliata tarinanqa fäciltsu kaq y alläpa cuestaq. Peru imprimina mäquinata rurarayämuptinqa, Bibliataqa mas atskatam imprimita puëdiyaq y mëtsikaq nunakunam Bibliata katsita puëdiyaq.

¹¹ Traduciyämunqan. Mëtsika watakunapam Bibliaqa latin idiömallachö kaq, y tsë idiömataqa estudiashqa nunakunallam entiendiyaq. Peru imprimina mäquinata rurarayämuptinqa, Diosta respetaq mëtsikaq nunakunam humildi nunakuna parlayanqan idiömakunaman traducir qallëkuyarqan. Tsënöpam, tsë nunakuna Bibliata leyita puëdiyaq y iglesiachö yachatsikuyanqankunawan igualatsita puëdiyaq.

12, 13. Iglesiakunachö yachatsikuyanqan mana alli kanqanta 1800 wata witsankuna entienditsikayämunqanta willakaramuy.

¹² Bibliata entiendiyänampaq publicacionkuna. Alli shonquyoq nunakunam Bibliata alli estudiayarqan y yachakuyanqankunataqa wakin nunakunatapis willayarqanmi. Peru tsëta rurayanqanqa, manam iglesiachö mandakoqkunata gustarqantsu. Këllaman pensarishun: 1800 wata witsankunam alli shonquyoq nunakuna, publicacionkunata rurayämurqan iglesiachö yachatsikuyanqankuna mana alli kanqanta entienditsikur.

¹³ 1835 watam, Jehoväta kuyaq Henry Grew jutiyoq nuna, juk follëtuta ruramurqan nuna wanuptin ima pasanqanta entienditsikur. Pëqa manam iglesiachö niyanqannötsu entienditsikurqan, tsëpa rantinqa Bibliawanmi entienditsikurqan imëyaqpis kawakunapaq mana yurinqantsikta, sinöqa imëyaqpis kawakuyqa Diospa qarënin kanqanta. 1837 watachönam, George Storrs jutiyoq pushakoq religiösu tsë follëtuta trenchö viajëkar tarikurirqan. Y leyirirninqa, rasumpa kaqta yachakurishqa kanqantam cuentata qokurqan, tsëmi wakin nunakunatapis yachakunqanta willarqan. 1842 watachönam, “¿Mana alli nunakunaqa mana wanoqku kayan?” neq tïtuluyoq discursukunata yachatsikurqan. George Storrs qellqanqanqa, Charles Taze Rüssell jutiyoq jövinta alläpam gustarqan.

14. Wakin nunakuna Bibliapita yachakuyanqankunaqa, ¿imanötan Rüsselltawan yanapaqninkunata yanaparqan? (Rikäri dibüjuta).

 ¹⁴ ¿Imanötan wakin nunakuna rurayanqan publicacionkunata Rüssellwan yanapaqninkuna provechayarqan? Tsë witsampaqqa karqannam diccionariukuna, Bibliapita parlaq librukuna y Bibliapis juk idiömakunachö karqannam. Tsëmi pëkunaqa Bibliata estudiarninqa, tsë librukunatapis leyita puëdiyaq. Tsënöllam Henry Grew, George Storrs y wakinkuna rurayanqan publicacionkunapitapis alli provechayarqan. Tsënöpam Rüssellwan yanapaqninkunaqa ‘Nänita Limpiaq’ cuenta Bibliapita parlaq atska publicacionkunata rurayämurqan.

15. ¿Imakunatan 1919 watachö pasakurqan?

¹⁵ 1919 watapitaqa, mananam Alläpa Puëdeq Babiloniaqa Jehoväpa sirweqninkunata dominashqanatsu. Y tsë watachömi, “alli juiciuyoq y confiakuypaq sirwipakoq” yurimurqan, pëkunam alläpa yanapakuyarqan alli shonquyoq nunakuna ‘Limpiu Nänipa’ puriyänampaq (Mat. 24:45-47). Nänita limpiaq cuenta wakin nunakuna Jehoväpita rasumpa kaqta yachatsikuyanqanmi, yanapakurqan wakin nunakuna Jehoväpita y ruramunampaq kaqkunata entiendiyänampaq (Prov. 4:18). Tsënöllam Jehovä munanqannö kawakuyänampaqpis cambiukunata rurayarqan. Jehoväqa manam shuyararqantsu llapan cambiukunata juklla rurayänanta. Tsëpa rantinqa, watakuna pasanqanmannömi ichikllapa ichikllapa cambiukunata rurayänampaq yanaparqan (rikäri “ Biblia ninqankunata mas cläru entiendiyänampaqmi Jehoväqa sirweqninkunata ichikllapa ichikllapa yanapashqa” neq recuadruta). Këman pensari: ¿manatsuraq llapanchöpis Diosnintsik munanqannöna limpiu kawakurqa alläpa kushishqa kashun? (Col. 1:10).

16. 1919 watapita, ¿imatataq rurayashqa “Limpiu Näni” alli kanampaq? (Isaïas 48:17; 60:17).

¹⁶ Juk näni imëpis alli kanampaqqa seguïdum altsarëkänantsik. Tsënöllam 1919 watapita, ‘Limpiu Nänitapis’ altsarëkäyämushqa,  tsënöpa Alläpa Puëdeq Babiloniapita o mana alli religionpita yarqamoq nunakuna tsë nänipa ëwayänampaq. Alli juiciuyoq y confiakuypaq sirwipakoqmi cargunta chaskirirnin, imëkata rurapakur qallëkamurqan. 1921 watachömi Bibliapita nunakunata yachatsiyänampaq El Arpa de Dios neq libruta rurayämurqan. Tsë libruqa 36 idiömachömi karqan y cäsi seis millon librukunatam nunakunata dejapuyarqan, tsëwanmi mëtsikaq nunakuna Bibliapita yachakuyarqan. Y tsëllaraqmi ¡Manana wanurmi kushishqa kawakushun! neq librupis yarqamushqa, tsëwanmi nunakunata Bibliapita yachëkätsintsik. Kë ushanan tiempukunachöqa, Jehovämi sirweqninkunata dirigeqkunawan yachëkätsimarquntsik ‘Limpiu Nänipita’ mana yarqunantsikpaq (leyi Isaïas 48:17; 60:17).

17, 18. ¿Mëman chanqantsikyaqtan tsë ‘Limpiu Nänipa’ ëwashwan?

¹⁷ Pï nunapis Bibliapita estudiar qallarqa, tsë ‘Limpiu Nänipa’ pureq cuentam këkan. Wakinkunaqa, amänullata ëwaq cuentam Bibliapita yachakuyta dejariyan. Peru wakinkunaqa, chëta munayanqan sitiuyaq ëwaqnömi yachakuyta dejayantsu. ¿Mëmantan chëta munayan?

¹⁸ Ciëluta ëwayänampaq akrashqa kaqkunaqa, tsë ‘Limpiu Nänipa’ ëwayänan ‘Teyta Diospa Shumaq Patsanman’ chäyanqanyaqmi, juk parlakuychöqa ciëluta ëwayanqanyaq (Apoc. 2:7). Y kë Patsachö kawëta shuyaraq kaqkunaqa, tsë limpiu nänipa ëwayänan Mil Watapa Jesus Gobernar ushanqan tiempuyaqmi, tsë tiempuchöqa llapan nunakunapis jutsannaqnam kayanqa. Qampis tsë nänipa ëwëkarqa, tsë nänipita mana yarquypa Shumaq Patsaman chanqëkiyaq ëwë.