1. ¿Imanötan Diospa yachaq kënin juk warminö qayëkachëkanqanta nunakuna rikäyan? (Proverbius 1:20, 21).

 MËTSIKA sitiukunachömi mas nunakuna puriyanqan cällikunachö, publicacionkunata kushishqa qarakuykaqta wawqi panintsikkunata rikaq kantsik. ¿Imëllapis tsëta rurarnin Diospita yachatsikurqunkiku? Tsëta rurashqa karqa, Proverbius libruchö këkaq igualatsikuymanchi yarpärirqëki. Tsëchömi, Teyta Diospa yachaq kënin juk warminö consejakunqanta wiyakuyänampaq nin (leyi Proverbius 1:20, 21). Y Bibliachö y publicacionnintsikkunachöqa, Jehoväpa “yachaq këninmi” qellqarëkan. Y manana wanurnin nunakuna kawakuyänampaqqa, tsëpita yachakuytam wanayan. Publicacionnintsikta pillapis chaskikuptinqa, alläpam kushikuntsik. Peru wakinqa, manam Bibliachö ima ninqanta musyëta munayantsu. Wakinqa asipämantsikmi y Bibliachö ninqankuna kanan witsan manana yanapakunqantam pensayan. Wakinkunanam, Bibliachö mandakunqankunapaq mana allita parlayan, y tsëchö ninqanta respetaqkunatanam alläpa välitsinqantsikta y mana wiyakoqkunata jukläyapa rikanqantsikta nimantsik. Tsënö kaptimpis, Jehoväqa yachaq kënimpita llapan nunakuna yachakuyänampaqmi kananyaq permitikan. ¿Imanötan tsëtaqa rurëkan?

2. ¿Imata rurartan Jehovänö yachaq këta puëdishwan, peru imatataq mëtsikaq nunakuna rurayan?

² Yachaq kënintaqa Jehoväqa juknöpa wiyatsimantsik, Palabran Bibliawanmi. Y Bibliataqa, cäsi llapan nunakunam katsita puëdiyan. Y Bibliapita parlaq publicacionnintsikkunaqa, Jehoväpa bendicionninwanmi 1.000 idiömakunapitapis maschö këkan. Bibliata y publicacionkunata leyeqkuna y tsëchö ninqanta wiyakoqkunaqa, kushishqam kawakuyan. Tsënö kaptimpis, mëtsikaq nunakunam Diospa yachaq kënintaqa wiyakuyta munayantsu. Imata decidiyänan kaptinqa, kikinkunamanmi confiakuyan o juk nunakuna niyanqantam cäsukuyan. Itsa Bibliachö ninqanta cäsukuyta munashqa  despreciamashwampis. Këchömi, nunakuna imanir tsënö kayanqampita yachakushun. Puntataqa, Jehovänö yachaq imanö këta puëdinqantsikpita yachakurishun.

3. ¿Imatataq ruranantsik alli entiendeq kanantsikpaqqa?

³ Alli entiendeq këqa, musyanqantsikmannö imatapis decidi ninanmi. Peru alli entiendeqqa kashun, manam imatapis musyanqantsikllapitatsu. Bibliachömi kënö nin: “Teyta Dios yachaq kanqanta entienditaqa qallëkuntsik Teyta Jehoväta respetarmi. Alli entiendeqqa tikrantsik Teyta Dios limpiu kanqanta musyarmi” (Prov. 9:10). Tsëmi kawënintsikchö precisaqkunata decidinantsik kaptinqa, ‘Teyta Dios limpiu kanqanta musyanqantsikta’ cuentaman churanantsik, juk parlakuychöqa, Jehovä pensanqantam cuentaman churanantsik. Tsëtaqa, Bibliapita yachakur o publicacionnintsikkunapita yachakurninmi tarishun. Y tsëta rurarqa, alli entiendeq kanqantsiktam rikätsikushun (Prov. 2:5-7).

4. ¿Imanirtan nintsik rasumpa alli entiendeqqa Jehovälla kanqanta?

⁴ Jehovällam imatapis rasumpa alli entiendeqqa (Rom. 16:27). ¿Imanirtan tsëta nintsik? Puntataqa, Kamamaqnintsik kaptin y kamanqankunata chipyëpa reqiptinmi (Sal. 104:24). Ishkë, llapan ruranqankunachömi alli entiendeq kanqanta rikätsikun (Rom. 11:33). Y kima, consejakunqankunata wiyakoqkuna kushishqa kawakuyaptinmi (Prov. 2:10-12). Rasumpa alli entiendeq këta munarqa, tsë kimantam yarpänantsik y imata decidinqantsikchö o ruranqantsikchömi cuentaman churanantsik.

5. Jehovälla rasumpa alli entiendeq kanqanta cuentaman mana churayanqampita, ¿imanötan nunakuna kawëkäyan?

⁵ Bibliapita parlapaq ëwanqantsik mëtsikaq nunakunam, animalkuna, plantakuna y jukkuna alläpa shumaq kayanqanta niyan. Peru Diosnintsik tsëkunata kamashqa kanqanta creitaqa manam munayantsu y imapis kikinlla rurakashqa kanqanmanmi creiyan. Wakinkunanam, Bibliachö këkaq leykuna kanan witsankuna manana yanapakunqanta pensayan y kikinkuna munayanqannö kawakuyan. ¿Imamantan tsënö kawakuyanqan nunakunata chätsishqa? ¿Masku kë mundu alliyashqa Dios alli entiendeq këta cuentaman mana churashpa, kikinkuna entiendiyanqanmannö imatapis rurayanqampita? ¿Rasumpa kushishqaku kawakuyan o shuyaräyanku shamoq tiempuchö imapis alliyänampaq kaqta? Manam. Kanan witsankuna pasakuykanqanta rikanqantsikmi, Bibliachö kënö ninqan rasumpa kanqanta rikätsimantsik: “Teyta Jehovä rurëta munanqantaqa, manam ni pï yachaq, ni alli pensaq, ni alli consejakoq michëta puëdinqatsu” (Prov. 21:30). Tsëmi rasumpa alli entiendeq kanapaq, Jehovä yanapamänantsikpaq mañakur sïguinantsik. Peru llakikuypaqqa, cäsi llapan nunakuna tsëta mana rurayanqanmi. ¿Imanirtan tsëta rurayantsu?

6. Proverbius 1:22 a 25 ninqannö, ¿pikunatan Jehoväpa yachaq këninta wiyakuyta munayantsu?

⁶ Mëtsikaqmi, Diospa yachaq kënin ‘cällikunachö qayëkächaptin’ wiyëta munayantsu. Bibliachöqa, Diospa yachaq këninta kima cläsi nunakuna wiyakuyta mana munayanqantam nin: “juiciunnaq nunakuna”, “burlakoqkuna” y “upakuna” (leyi Proverbius 1:22-25). Diospa yachaq këninta tsë nunakuna imanir wiyakuyta mana munayanqanta y pëkunanö mana kanapaq imata ruranapaq kaqta yachakurishun.

7. ¿Imanirtan wakinkunaqa “juiciunnaq” kakuyta munayan?

⁷ “Juiciunnaq” kaqkunaqa, pensëta mana yachayaptin imatapis raslla creiratsina kaqkuna o fäcil-lla engañarina kaq nunakunam kayan (Prov. 14:15). Atska kutim tsënö nunakunata Diospita yachatsikurnin purinqantsikchö tarintsik. Awmi, mëtsika millon nunakunatam religionninchö  dirigeqkuna o polïticukuna engañayashqa. Engañayashqa kayanqanta musyarirqa, wakinkunaqa alläpam llakikuyan. Peru Proverbius 1:22 ninqanchö nunakunaqa, kikinkuna munarmi juiciunnaq sïguiyan (Jer. 5:31). Munayanqanta rurakuytam gustayan y manam Bibliachö ima ninqanta yachakuyta ni tsëchö këkaq leykunata wiyakuyta munayantsu. Canadä nacionchö Quebec-chö täraq alläpa religiösa warminömi wakinqa pensayan. Pëmi juk Testïgu watukaptin kënö nirqan: “Sacerdötïkuna engañayämashqa kaptinqa, pëpa culpanmi, manam noqakunapatsu”. Clärum këkan, kikinkuna munar juiciunnaq nunakunanöqa manam këta munantsiktsu (Prov. 1:32; 27:12).

8. ¿Imatan yanapamäshun yachaq tikranapaq?

⁸ Tsëchi Bibliachöqa, juiciunnaq karnin mana sïguinapaq consejamantsik. Tsëpa rantinqa, kënömi nimantsik: “Entiendikoq kayanqëkichö poqu nunakunanö kayë” (1 Cor. 14:20). Yachaq nunaqa kantsik, Bibliachö këkaq consëjukuna ninqanmannö kawarninmi. Ichikllapa ichikllapam, tsë consëjukuna alli kaqta decidinapaq y problëmakunaman mana chänapaq yanapamanqantsikta rikantsik. Imanö këkanqantsiktam rikäkunantsik alliyanqantsikta o mana alliyashqa kanqantsikta musyanapaq. Këllaman pensari: Bibliata unëna estudiëkar y reunionkunaman ëwëkarpis Jehovällatana sirwinëkipaq ni bautizakunëkipaq manaraq churapakashqa karqa, itsa imanir tsëta mana ruranqëkiman pensankiman. O, bautizakushqana karqa, ¿alli noticiakunata nunakunata parlapëchö y yachatsichö masnaku alliyarqunki? ¿Bibliachö ninqanmannö kawanqëkitaku decidinqëkikuna rikätsikun? ¿Jesus tratanqannöku nunakunata tratanki? Imachöpis alliyänantsikpaq kaqta rikarqa, ‘mana yachaqkunata yachaqta tikratseq’ Jehovä mandakunqankunata wiyakunapaq kallpachakushun (Sal. 19:7).

9. ¿Imanötan Jehoväpa yachaq këninta wiyakuyta mana munayanqanta “burlakoqkuna” rikätsikuyan?

⁹ Diospa yachaq kënimpita yachakuyta mana munaq ishkë kaq cläsi nunakunaqa, ‘burlakoqkunam’ kayan. Diospita yachatsikoq ëwarmi, höraqa tsënö nunakunata tarintsik. Wakinkunapita burlakuymi gustayan (Sal. 123:4). Ushanan tiempuchö burlakoq nunakuna mëtsika kayänampaq kaqtam Bibliachöqa willakushqana karqan (2 Pëd. 3:3, 4). Kanan witsan wakin nunakunaqa, alli kaqta ruraq Lot jutiyoq nunapa mashankunanöpis, manam Dios willatsikunqankunata wiyakuyta munayantsu (Gen. 19:14). Bibliachö ninqanmannö kawashqam, mëtsikaq nunakuna asipämantsik. Tsë burlakoq nunakunaqa, “Diosta mana respetar munayanqannö mana allikunata” rurarmi kawakuyan (Jüd. 7, 17, 18). Burlakoqkunapaq Bibliachö ima ninqanqa, Jehoväpa contran tikrashqakuna y Jehoväta mana wiyakuyta munaq nunakuna imanö portakuyanqanwanmi igualan.

10. Salmus 1:1 ninqannö, ¿imatataq rurashwan burlakoq nunakunanö mana kanapaq?

¹⁰ ¿Imatataq rurashwan burlakoq nunakunanö mana kanapaq? Juk, manam imallapitapis quejakoq kaqkunawan juntakushwantsu (leyi Salmus 1:1). Juk parlakuychöqa, manam Diospa contran tikrashqakunata wiyashwantsu ni rurayanqankunata leyishwantsu. Pëkunapita mana cuidakushqaqa, imëkapitapis quejakurmi qallëkushwan y Jehoväta y sirweqninkunata pushaqkuna mandakuyanqantam mana allipa rikar qallëkushwan. Tsëkunaman mana ishkinapaqqa, këkunamanmi pensashwan: “Imatapis juknöpana entienditsimashqa o imatapis juknöpana ruranapaq nimashqaqa, ¿mana allipaku pensar qallëkü? ¿Dirigimaqnintsik wawqikuna pantayanqantaku masqa rikä?”. Tsënö pensarnin mana sïguinapaq kallpachakushqaqa, Jehoväqa kushikunqam (Prov. 3:34, 35).

11. ¿Imanötan ‘upa nunakunaqa’ Jehovä mandakunqanta rikäyan?

¹¹ Diospa yachaq kënimpita yachakuyta mana munaq kima kaq cläsi nunakunaqa, ‘upakunam’ kayan. Dios mandakunqannö kawëta mana munayaptinmi, tsënöqa kayan. Kikinkunapaq alli  kanqanmannömi kawakuyan (Prov. 12:15). Manam Jehoväpa yachaq kënimpita yachakuyta munayantsu (Sal. 53:1). Diospita yachatsikoq ëwanqantsikchömi, Bibliachö ninqanta wiyakunqantsikpita cölerarnin mana allipa parlayan. Tsënö karpis, mas alli kawakunapaqqa manam imata nimënintsikta puëdiyantsu. Bibliachömi kënö nin: “Mana entiendeq nunaqa, Teyta Dios yachaq kanqanta manam entiendintsu, manam markaman yëkuna punkuchö imallatapis parlakurita puëdintsu” (Prov. 24:7). Upakunaqa manam imatapis consejamënintsikta puëdiyantsu. Tsëmi Jehoväqa kënö consejamantsik: “Mana entiendeq nunakunamanqa ama witipëtsu” (Prov. 14:7).

12. ¿Imatan upakunanö mana kanantsikpaq yanapamäshun?

¹² Manam Diospa consëjunkunata mana wiyakoqkunanötsu kantsik. Tsëpa rantinqa, imanö pensanqanta y leyninkunata kuyëtam yachakuntsik. Wiyakoqkuna y mana wiyakoqkuna imachö ushayanqanta rikarmi, Diospa leyninkunataqa masraq kuyantsik. Jehovä consejakunqankunata mana wiyakoqkuna imëka problëmayoq kayanqanta rikäshun. Y Diosta wiyakunqantsikpita mas kushishqa kawakunqantsikman pensashun (Sal. 32:8, 10).

13. ¿Jehoväqa consejakunqankunata wiyakunapaq obligamantsikku?

¹³ Jehoväqa, llapan nunakunatam yachaq kënimpita yachakuyänampaq nin. Peru manam ni pitapis obligantsu tsëta ruranampaqqa. Tsënö karpis, yachaq kënimpita mana yachakoqkunata ima pasanampaq kaqtam cläru willakun (Prov. 1:29-32). Jehoväta mana wiyakuyänampaq decideq kaqkunaqa, ‘mana alli portakuyanqampitam sufriyanqa’. Tiempuwanqa, munayanqannö kawakuyanqampitam llakikuyanqa, imëka problëmayoq kayanqa y ushakäyanqa. Peru consejakunqanta wiyakoqkunata y consejakunqanmannö kawaqkunataqa, Jehoväqa këtam änin: “Noqata cäsumaq kaqqa allim kawakunqa, y mana allikuna pasakuptimpis manam mantsakanqatsu, tranquïlum kawakunqa” (Prov. 1:33).

14, 15. ¿Imatataq Proverbius 4:23 ninqanchö qellqarëkanqampita yachakuntsik?

¹⁴ Jehoväpa yachaq kënimpita yachakunqantsikmannö kawanqantsikqa, imëpis biennintsikpaqmi kanqa. Yachakunqantsiknömi, Jehoväqa mëtsika consëjukunata noqantsikpaq qellqatsimushqa. Këllaman pensarishun: Proverbius libruchöqa, ima tiempuchö kashqapis, alläpa yanapakoq consëjukunam qellqarëkan, y tsëkunata wiyakushqaqa mas allim kawakushun. Tsë alläpa alli consëjukunapita chuskullata yachakurishun.

¹⁵ Mana allikunata mana munanapaq ni pensanapaq shonquntsikta cuidashun. Bibliachömi kënö nin: “Shonquykiwanran kawëta puëdinki. Tsëmi imapitapis masqa shonquykita alli cuidanëki” (Prov. 4:23). Kawëkaqta katsimaqnintsik shonquntsikta imanö cuidanqantsikman pensarishun. Salornintsikchö yanapamänapaq  kaq mikuykunatam mikunantsik, ejerciciukunatam ruranantsik y alli saloryoq kanapaq mana yanapamaqnintsik kaqkunataqa manam ruranantsiktsu. Tsë cuentallam, alli kaqta munanapaq y pensanapaq shonquntsikta cuidanantsik. Llapan junaqkunam Diospa Palabranta estudianantsik. Jina reunionkunapaq preparakuyta, tsëman ëwëta y tsëkunachö parlakuytam wanantsik. Diospita seguïdu yachatsikuytapis wanantsikmi. Y peqantsikchö o umantsikchö mana alli pensëkuna mana yurinampaqmi, mana alli amïgukunawan juntakuntsiktsu, mana alli kaqkunata rikantsiktsu ni wiyantsiktsu ni tsënö mana allikunata rurantsiktsu.

16. ¿Imanirtan Proverbius 23:4 y 5 ninqanchö qellqarëkaq consëju kanan witsan alläpa yanapakun?

¹⁶ Kapamanqantsikkunawan kushishqa kawakushun. Bibliachömi kë consëju qellqarëkan: “Ama rïcuyëta munar paqasta junaqta trabajëtsu […]. Qellëqa rikarëkaptikim juklla ushakärinqa, älanta kicharkur ëwakoq pichaknömi ëwakunqa” (Prov. 23:4, 5). Imatapis tarinqantsiktaqa, rasllam oqrarita puëdintsik. Tsënö kaptimpis, rïcu kar o waktsa karpis, nunakunaqa qellëllamanmi yarparäkuyan. Tsëman yarparäkurmi, mana alli parlashqa këman chäyan, wakinkunawan amïgu këninkuna ushakan y qeshyapäkuyan (Prov. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10). Peru yachaq kanqantsikqa, qellëllaman alläpa mana yarparäkunapaqmi yanapamantsik. Tsëmi, imëkayoq këta mana procuranapaq y kapamanqantsikllawan kushishqa kawakunapaq yanapamantsik (Ecl. 7:12).

17. Bibliachö Proverbius 12:18 ninqannöpis, ¿imatataq rurashwan ‘alli pensëta yachaq nunakunanö’ parlakunapaq?

¹⁷ Imatapis manaraq parlar alli pensashun. Imata parlanapaq kaqpita mana cuidakurqa, wakinkunatam llakitsishwan. Bibliachömi kënö nin: “Shumaq mana pensar parlayanqanqa tuksikoq espädanömi, peru alli pensëta yachaq nunakuna parlayanqanqa jampinömi” (Prov. 12:18). Wakinkunapaq mana allita mana parlashqaqa, llapankunawanmi alli kawakushun (Prov. 20:19). Parlakuynintsikwan pitapis jampeq cuenta kanapaqqa, Diospa Palabrampitam yachakunantsik (Lüc. 6:45). Bibliachö këkaq consëjukunaman pensarqa, imanö parlakunqantsikwanmi wakinkunata yanaparkushun (Prov. 18:4).

18. ¿Imanötan Proverbius 24:6 ninqan Diospita mas alli yachatsikunapaq yanapamantsik?

 ¹⁸ Diosta sirweqkunata dirigeqkuna niyanqanta wiyakushun. Bibliachömi kë consëju qellqarëkan: “Guërrachö ganëta munarqa alli consejakoqkunataraq tapukuy, mëtsika consejakoqkuna niyanqanta rurarmi guërrataqa ganayan” (Prov. 24:6). Diospita nunakunata parlapanqantsikchö y yachatsikunqantsikchö tsë consëju imanö yanapamanqantsikman pensarishun. Munanqantsiknö Diospita yachatsikunantsikpa rantinmi, publicacionnintsikkunachö y videukunachö ninqannö yachatsikuyta procurantsik. Reunionnintsikkunachömi, Bibliapita yachatsikayämunqanchö y wawqi panintsikkuna imanö yachatsikunapaq kaqta rikätsikayämunqanchö, nunakunata Diospita imanö yachatsinapaq kaqta yachakuntsik. Jina Jehoväta sirweqkunata dirigimaqnintsikkunam, Bibliachö ninqanta nunakuna mas alli entiendiyänampaq publicacionkunata y videukunata rurayämun. ¿Tsë publicacionkunata alli utilicëta yachakurqunkinaku?

19. Qamqa, ¿ima ninkitan Jehoväpa yachaq kënimpita? (Proverbius 3:13-18).

¹⁹ (Leyi Proverbius 3:13-18). Diospa Palabranchö këkaq alli consëjukunapitaqa, ¡alläpam agradecikuntsik! Tsë consëjukuna mana kayaptinqa, ¿imataraq rurashwan? Këchömi, Proverbius libruchö këkaq alli consëjukunapita wakinta yachakurirquntsik. Jehoväqa entëru Bibliachömi alläpa alli consëjukunata qellqatsishqa. Diospa yachaq kënimpita yachakunapaq imëpis churapakäshun. Diosnintsikpa yachaq kënimpaq nunakuna imata niyanqampaqqa, manam yarpachakushwantsu. Tsë yachëpita ‘tsarapakoq kaqkuna kushishqa imëyaqpis kawakuyänampaq kaqtaqa’, segürum këkantsik.