Llapan kanqanman ëwari

Qallananchö tïtulukunaman ëwë

Leeqkuna tapukuyanqan

Leeqkuna tapukuyanqan

Bibliata manaraq estudiarninmi, wamrayoq këta munarnin, warmïwan ishkä fecundación in vitro nishqan tratamientota rurakuyarqä. Tsëraq wamraman rurakëkaq övulokunaqa manam llapantsu utilizakarqan, tsëmi wakintaqa rajunö tikratseq mäquinaman churatsiyarqä. ¿Tsë mäquinallachötsuraq kakunman, o allitsuraq kanman jorqurir ushakäratsiyanqä?

Fecundación in vitro nishqan tratamientota rurakoq matrimoniokunaqa alläpa yarpachakïmanmi chäyan, allita o mana allita rurëkayanqanta alleqlla mana musyar. Imatapis rurayanqampita casädokuna Jehoväta cuentata qoyänan kaptinmi, tsë tratamiento imanö kanqanta entiendinantsikqa alläpa precisan.

Tsë tratamientotaqa puntata rurakurqan Inglaterra nacionpita juk warmim, 1978 watachö. Üterompa ishkan lädonchö këkaq trompas de Falopio nishqan mana alli kaptinmi wamrayoq këta puëdirqantsu, tsëmi fecundación in vitro nishqanta rurakurnin juk wamrata qeshpikurirqan. Tsënö kanampaqqa doctorkunam, warmi kaqpa wamra yuritseq puqushqa övulonta jorqarir ollqumpa wamra yuritseq lechintawan, tukï mäquinakunata utilizar tinkuratsiyarqan. Rurakar qallëkaq wamratanam vitamïnakunayoq mäquinaman shumaq formakänampaq churariyarqan, y tsëpitanam mamänimpa pachanman churariyarqan. Tiempowannam juk warmi wamra yuririrqan. Kë tratamientota y tukï rurayanqankunatam fecundación in vitro nishpa reqiyarqan (tsëqa “cristalchö” ninami).

Cada nacionkunachö rurayanqankuna jukläya jukläya kaptimpis, fecundación in vitro nishqan tratamientoqa llapanchöpis igual-llam. Puntataqa, atska semänakunapam warmi kaqta fuerte jampikunata qoyan wamra yuritseq övulonkuna mirananrëkur. Tsëpitanam nunampa lëchinta mañayan, y tsëtaqa partenta kuparninmi jorqayan. Tukï mäquinakuna këkaq sitiochönam, alistayanqan ollqupa lëchintawan warmipa övulonta tinkutsiyan. Ishkan tinkukärirnam atskaman rakikar qallëkun y wamra formakar qallëkun. Waranninnam doctorkuna, más allin kaqkunata akrar qallëkuyan warmipa üteronman laqakänampaq kaqkunatanö. Kima o kimsa junaqkunatanönam, ishkëta o kimata wamraman formakëkaqta warmipa pachanman churariyan. Tsënöpam juk warmi qeshyaq tikrarin. Wamraman tikrëkaq juk o maspis warmipa üteronman laqakaptinqa, isqun killachö qeshpikunantanam musyayan.

Pero ¿imatataq rurayan wakin kaq sobranqan formakëkaq wamrakunawanqa, o mana allinö formakashqa kaqkunawanqa? Mäquinawanraq kawaptinmi, mana utilizäyanqan kaqkunataqa yaku nitrögenoyoq alläpa alalätseq mäquinaman churayan. ¿Imapaq? Warmipa pachanman puntata churayanqan kaq mana alli yarquptinqa, guardarëkaq kaqkunata alläpa mana pagakurlla yapë utilizäyänampaq. Tsënö kaptimpis, tsënö rurayanqanqa alli o mana alli kanqan yarpachakïmanmi chätsin. Qallananchö tapukïta ruraq casädokunanöpis, mëtsikaq casädokunam alleqllaqa musyayantsu mäquinachö churarëkaq kaqwan imata rurayänampaq kaqta. Capaz wamrayoq këta munayannatsu, o alläpa edäyoqna kayan, o qellëninkuna tinkunnatsu. O quizaschi juk kutillachö atska wamrata qeshyaq tikrarinanta mantsayan. * Y más llakikïpaqqa, juknin o ishkan teytakuna wanuriyaptin, o juknin kaq majan jukwan casakuptinmi. Awmi, tukïkunam pasakunman, y wakin casädokunaqa wata watam formakëkaq wamrata churatsiyanqampita pagakurlla kayan.

Tsë tratamientota chaskeqkuna sobraq formakëkaq wamrakunawan ima rurëtapis mana musyayanqantam, 2008 watachö The New York Times nishqan periödicochö juk yachaq nuna nirqan. Tsë periödicom nirqan: “Entero nacionpa clïnicankunachömi 400.000 formakëkaq wamrakuna alläpa alalaq mäquinakunachö churarëkäyan, y masran churatsir sïguikäyampis [...]. Shumaq churashqata katsiyashqa kayaptinqa, chunka watakuna o más watakuna pasariptimpis utilicëta puedeyanmi. Tsënö kaptimpis, rajuman tikratseq mäquinapita jorqariyaptinqa manam llapantsu kawayan” (noqakunam tikshutsiyarqö). Tsënö jorqariyaptin wanuyanqanmi mëtsika cristiänokunata yarpachakïman chätsin. Rikärishun imanir tsënö kanqanta.

Fecundación in vitro tratamientota rurakuyanqanrëkur alläpa yarpachakïman chaq casado cristiänokunaqa, alläpam precisanman juk pasakunqan kaqmampis yarpachakuyänan. Tsëpaq parlarishun. Capazchi juk cristiano, kuyashqa familian alläpa grave karnin mäquinakunapa yanapakïninkunallawanna kawëkaqta rikar imata karpis decidinman. Rasumpa kaq cristiänokunaqa doctorkunapa yanapakïnintaqa chaskikuyanmi; Éxodo 20:13 y Salmo 36:9 textokuna ninqannöpis, kawëtaqa alläpa precisaqpaqmi rikäyan. 1974 wata, 8 de agosto killa kaq ¡Despertad! revistam këta nirqan: “Pëkunaqa, Dios rikanqannölla kawëta rikarmi, kikinkunapa concienciankunata wiyakur y gobiernokunapa leyninkunata cäsokur, Bibliapa musyatsikïninkuna ninqannölla kawëta procurayan, y manam imëpis ardëpaqa pitapis [o juk qeshyëkaqta] wanunanta dejayantsu”. Tsënö kaptimpis, juk cäsokunachöqa, mäquinallam pitapis kawëkaqta katsin y familiankunanam decidiyan mäquinapa yanapakïninwan kawar sïguinampaq kaqta o manapis.

Awmi, manam tsënö cäsopatsu pasayan fecundación in vitro tratamientota rurakurir, mana utilizäyanqan kaq formakëkaq wamrata mäquinachö katseqkunaqa. Tsënö kaptimpis, quizá doctorkunaqa niyanqa rajunö këkaqta mäquinapita jorqariyänampaq y tsullur ushakäkunampaq dejarita puëdiyanqanta. Tsënö rurëtaqa kikin casädokunam decidiyänan (Gal. 6:7).

Casädokuna wamrayoq këta munarnin fecundación in vitro nishqan tratamientota rurakoqkunaqa capaz akrayanman, formakëkaq wamrata mäquinaman churatsiyanqampita imëyaqpis pagayänampaq, o tiempowan wamrayoq këta munarnin utilizäyänampaq. Tsënö kaptimpis, wakin casädokunaqa quizaschi mäquinachö mana churaränampaqna decidiyanman, ¿imanir?, mäquinakunapa yanapakïninllawan kawëkäyanqanta musyar. Këkunapa pasaq cristiänokunaqa, Biblia consejakunqannölla concienciankuna ninqantam rurayan y tsëtam pëkunapita Dios shuyaran. Jina kikinkunapa y wakinkunapa concienciankunatam respetëta procurayan (1 Tim. 1:19).

Këkunapa pasaq cristiänokunaqa, Biblia consejakunqannölla concienciankuna ninqantam rurayan y tsëtam pëkunapita Dios shuyaran

Endocrinología nishqanta alleq yachaq nunam tratamientota rurakoq mëtsikaq casädokunapaq këta nin: “Manam imata rurayänampaq kaqta musyayantsu, jina alläpam yarpachakuyan [rajuman tikratseq mäquinaman churatsiyanqan] formakëkaq wamrakunawan imata rurayänampaq kaqtapis”. Jina nirqanmi: “Atskaqmi, imanö rurayänampaq kaqkunata akrarpis mana allitanö rikäyan”.

Tsëmi, fecundación in vitro nishqan tratamientota rurakuyänampaq manaraq pensarnin, rasumpa kaq cristiänokunaqa alliraq pensayänan tsë tratamientota rurakur ima yarpachakïkunaman chäyänampaq kaqta. Bibliam kënö consejakun: “Yachaq nunaqa mana allikuna pasananta tantearirmi witikurin, pero upa nunakunaqa mana allita rikëkarpis ëwayanllam, tsëmi tukïta sufriyan” (Prov. 22:3).

Manaraq casakurnin junto kawaq juk ollqu y juk warmim Bibliapita yachakïkäyan y bautizakïtam munayan. Pero manam casakïta puëdiyantsu, porque ollqu kaqmi, këkanqan nacionchö täränampaq permïsoyoqtsu; y tsë nacionpa gobiernonqa manam pitapis casakunanta permitintsu documentonnaq kaptinqa. ¿Manatsuraq Declaración de Promesa de Fidelidad nishqan documentota firmarir bautizakuyanman?

Tsëta rurayanqan allinö kaptimpis, Biblia mandakunqanwanqa manam igualantsu. ¿Imanir? Alleq entiendinapaqqa, puntata rikärishun Declaración de Promesa de Fidelidad nishqan documento ima kanqanta, imanir kanqanta, imakunachö yanapakunqanta y mëchö välenqanta.

Tsë documentoqa casakïta mana puëdeqkunatam yanapan, imanir tsënö kanqantaqa tsëpitanam rikärishun. Tsë documentochömi awnikuyan mana traicionanakuyänampaq y autoridadkuna mandakuyanqannö casakïta procurayänampaq, y testïgokunapa rikëninchömi firmayan. Tsë documentota firmapanakuriyaptinnam, Diospa y nunapa nöpanchö awninakuyanqanta congregación välitsin y autoridad mandakunqanta cumplishqatanöna rikäyan.

¿Imanirtaq y imëtaq Declaración de Promesa de Fidelidad nishqan documentota rurayan? Jehovämi casado kawakïta patsätsishqa y alläpa precisaqpaqmi churan. Tsurin Jesusmi kënö nirqan: “Dios juntashqantaqa mana[m] pipis raquinmantsu” (Mat. 19:5, 6; Gén. 2:22-24). Jina këtam nirqan: “Pipis warmin juc ollquwan mana yachecaptin jaqirir, juc warmiwan casacorqa jutsamanmi ishquirin” (Mat. 19:9). Tsëmi, Biblia willakunqannöpis, majan jukwan punukïkushqa kaptinlla divorciakïta puëdin, awmi, tsë pasakuptinllam casado kawakïnin usharita puëdin. Këllaman yarpärishun, pipapis majan jukwan punukïkushqa kaptinqa, jutsannaq kaq majaqa divorciakunampaq decidita puëdinmi. Y tsënö rurarqa, yapë casakunampaq librenam quedarin.

Tsënö kaptimpis, unëpita patsëmi atskaq nacionkunachö casi llapan religionkuna, nunakuna divorciakuyänanta michäkuyashqa, imarëkur divorciakïta puëdiyanqanta Biblia claro willakïkaptimpis. Tsëpa rantinqa, divorciakïta mana puëdiyanqantam religionkuna yachatsikuyashqa. Tsëmi, religiösokuna alläpa poderyoq kayanqan wakin sitiokunachöqa, majan jukwan punukushqa këkaptimpis, gobiernokunapa leyninkunaqa divorciakuyänampaq permitintsu. Pero wakin nacionkunaqa divorciakuyänanta permitinmi, pero tsëta ruranampaqqa alläpa sasam o ajam y mëtsika watakunaran demoran. Tsëtaqa gobiernokuna y religionkunapis rurayan Dios permitinqanta michäkoq cuentam (Hech. 11:17).

Quizaschi casädokuna täräyanqan nacionchö divorciakï alläpa sasa o aja kanman, pero divorciakuyänampaq tukïta rurëkarpis logrëta mana puëdishqa kar y Diospa rikënimpaq yapë casakunampaq libre këkarqa, Declaración de Promesa de Fidelidad nishqan documentota firmëta puëdiyanman. Tsënö nacionkunachö täraqkunapaqmi Diospa markanchöqa kë shumaq yanapakï kan. Tsënö kaptimpis, manam llapan nacionkunachötsu tsë documentota rurayanqan välenman, porque wakin nacionkunachöqa divorciakïta puëdiyanmi alläpa sasa o chaniyoq kaptimpis.

Pero wakinkunaqa nacionninkuna divorciakuyänampaq permitikaptinmi Declaración de Promesa de Fidelidad nishqan documentota firmëta puëdiyanqanta o mana puëdiyanqanta tapukuyashqa, divorciakï sasa kaptinlla o alläpa demoraptinlla.

Qallanan pärrafochö tapukïmi rikätsikun juk ollqu y juk warmi junto kawëkäyaqta, pero casakïta munayanqanta. Tsë cäsochöqa manam mëqampis jukwanqa casädotsu këkan, y Biblia ninqannömi ishkankunapis libre këkäyan casakuyänampaq. Pero, täranqan nacionchö ollqu kaq documentonnaq kaptinmi tsë nacionpa gobiernon casakuyänanta permitintsu. (Pero atska nacionkunapa gobiernonkunam, ollqu kaq o warmi kaq o ishkan permïsonnaq tsë nacionchö täräyaptimpis casakuyänantaqa permitin.) Parlëkanqantsik junto kawaq majakuna täräyanqan nacionchöqa divorciakuyänanta permitiyanmi. Tsënö kaptinmi, Declaración de Promesa de Fidelidad nishqan documentota firmayanqanqa välinmantsu. Porque pëkunaqa divorciakï asuntochö manam problëmayoqtsu kayan, librem kayan casakuyänampaq. Pero tsënö problëmayoq karqa puëdinyanmanmi ëwëta casakunanta permiteq sitiokunaman. O manaqa, täräyanqan nacionllachömi casakïta puëdiyan, pero tsëpaqqa precisanmi ollqu kaqraq tsëchö täränampaq permisota jorqanan.

Clärom këkan, Diospa y autoridadkunapa leyninta cumplïtaqa pëkuna puëdiyanmi (Mar. 12:17; Rom. 13:1). Tsëta cumplirir-raqmi bautizakïta puëdiyan (Heb. 13:4).

^ par. 6 ¿Imaraq pasakunman warmipa pachanchö winëkaq wamra mana allinö formakashqa kaptin o atska wamrakuna formakashqa kaptinqa? Tsë winëkaq wamrakunata ushakätsïqa, shullïnachi o shulluynachi kanman. Kë fecundación in vitro nishqanwan tratamientota rurakurqa, warmikunaqa imëpis ishkëta, kimata o mastapis qeshyaqmi tikrariyan, y tsëqa alläpa peligrösom, porque manam tiemponchötsu wamrakuna yuriyanman y atska yawartapis oqrayanmanmi. Juk warmipa pachanchö atska formakashqa wamrakuna kaptinqa, capazchi más allin kaqkunata dejar wakin kaqkunata wanutsiyänampaq niyanman. Y tsëqa shulluynam kanman, juk parlakïchöqa, wanutsikoq kënam (Éx. 21:22, 23; Sal. 139:16).