1. ¿Imanötaq wakin casädukunata yanapashqa shumaq parlapänakuyanqan?

CANADA nacionpita juk cristiänum kënö nirqan: “Amïgukunawan tiemputa pasanqäpitaqa, warmiwanmi mas tiemputa pasëta munä. Pëwanqa imëka kushikïpis mas kushikïmanmi tikrarin y llakikïkunapis manam alläpa llakitsikuntsu”. Jina Australia nacionpita juk casädu nunapis kënömi nin: “11 watapanam juntu kayä y manam juk junaqllapis mana parlapänakïpaqa pasayarqötsu. Casädu kawakïnïkuna ushakänantaqa, manam ni mëqäpis mantsapakuyätsu ni yarpachakuyätsu. Tsënö kanampaqqa yanapayämashqa imëpis shumaq parlapänakuyanqämi”. Costa Rica nacionpita juk paninam kënö nin: “Shumaq parlapänakuyanqäqa manam casädu kawakïnïkuna sinchi kananllapaqtsu yanapayämashqa, sinöqa Jehoväman mas witiyänäpaq, mana alli rurëkunaman mana ishkiyänäpaq, juknölla kayänäpaq y kuyakïnïkuna mas miranampaqpis yanapayämashqam”.

2. Casädukuna shumaq parlapänakuyänanta, ¿imakunataq michanman?

² ¿Kushishqaku majëkiwan parlakuriyanki? Höraqa manam fäciltsu kanman, porqui casädu kawakïchöqa majakunaqa ishkampis jutsa ruraqmi kayan, jukläya wätashqa y jukläya pensëyoqmi kayan (Rom. 3:23). Jinamampis, itsa jukläya jukläya parlapänakïta yachayanman. Tsënö kaptinchi casädu kawakïta estudiaq John M. Gottman y Nan Silver nunakunaqa kënö niyan: “Casädu kawakï mana ushakänampaqqa alläpam precisan kallpachakuyänan y tsarakuyänan”.

3. ¿Imataq atskaq casädukunata yanapan casädu kawakïninkunata sinchiyätsiyänampaq?

³ Awmi, casädu kawakï alli kanampaqqa alleqran sinchikuyänan. Tsënö sinchikur y rasumpa kuyanakurqa, kushishqa kawakïtam tariyanqa (Ecl. 9:9). Pensari, Isaacpawan  Rebëcapa shumaq casadu kawakïninkunaman (Gen. 24:67). Casakuyanqampita atska watakuna pasashqa kaptimpis, manam imapis rikätsikuntsu kuyanakïninkuna ushakanqantaqa. Jina tsënöllam nishwan kanan witsan atskaq casädukunapaqpis. ¿Imataq yanapashqa? Imatapis sientiyanqampita kuyakïwan shonqupita patsë parlayanqanmi. Tsëtaqa rurayashqa tantiakoq këta, kuyakoq këta, alläpa respetakoq këta y humildi këta yachakushqa karninmi. Casädukuna tantiaq, kuyakoq, alläpa respetakoq y humildi kayanqanmi yanapakun majankunawan shumaq parlakuriyänampaq. Kë chuskumpita yachakurishun.

4, 5. ¿Imanötaq casädukunata tantiaq kë yanapan shumaq entiendinakuyänampaq? Willakaramï.

⁴ Proverbius 16:20 textum kënö nin: “Alli tantiëkur-raq ima asuntutapis rikaqqa allimanmi chanqa”. Kë palabrakunaqa mas cumplikan casädukunachö y familiakunachömi (leyi Proverbius 24:3 *). Tantiaq këta y yachaq këta tarinapaqqa Diospa Palabranllam yanapamäshun. Genesis 2:18 textum willakun, Diosnintsikqa ollqutawan igualta warmita mana ruranqanta, tsëpa rantinqa ollqupa tsullannin kanampaq ruranqanta. Warmi jukläya kanqantaqa rikantsik pensanqanta y sientinqanta imanöpis willakunqanchömi. Awmi, warmikunaqa manam llapantsu igual-lla kayan, peru tsënö kaptimpis casi llapanmi sientiyanqampita y amïgunkunapita parlëta gustayan. Pëkunataqa alläpam gustayan shumaq parlapäyänan, porqui tsëmi kuyashqa kayanqanta sientikatsin. Peru ollqukunaqa manam sentimientunkunapita parlayanllatsu, tsëpa rantinqa problëmakunapita, y tsëta imanö altsayänampita y trabäjukunapita o kushikuyänampaq imakunata rurëta munayanqampitam mas parlëta gustayan. Jinamampis respetayänantam munayan.

⁵ Gran Bretaña nacionpita juk panim kënö nirqan: “Espösöqa wiyamänampa rantinmi ima problëmatapis raslla altsarita munan. Tsëqa alläpam llakitsiman, porqui wiyamänanta y compredimänanllatam munä”. Juk casädu nunam kënö nir qellqarqan: “Casädu kawakïnïkuna qallanqan witsankunaqa, ima problëmatapis warmi willaramaptinqa rasllam altsarita munaq kä. Peru tsëpitam cuentata qokurirqä, pëqa wiyanällata shuyaranqanta” (Prov. 18:13; Sant. 1:19). Alli tantiaq espösuqa, warmimpa sentimientuntam cuentaman churan y tsëmannömi imatapis ruran. Jina rikätsinmi pensanqankuna y sentimientunkunapis, pëpaq alläpa precisanqanta (1 Pëd. 3:7). Y warmi kaqpis, alli tantiaq karmi, sinchikun espösun imanö pensanqanta entiendita. Ishkankuna, Biblia ninqanta entiendir y precisaqpaq churarnin ninqannö rurarqa, casädu kawëninkunachö shumaqmi entiendinakuyanqa. Tsëqa, ima rurëtapis alli tantiëkurmi akrayanqa y rurayanqa.

6, 7. a) ¿Imanötaq Eclesiastes 3:7 textu casädukunata yanapanman alli tantiaq kayänampaq? b) ¿Imanötaq juk casädu warmi alli pensëkur imatapis ruranman, y ima rurëtataq ollqu kaq procuranan?

⁶ Jina alli tantiaq matrimoniuqa musyanmi “upälla kanapaq y parlanapaq” tiempu kanqanta (Ecl. 3:1, 7). Chunka watapana casäda panim kënö nin: “Kananmi sï cuentata qokö, imatapis parlëta munarqa, mas alli tiemputaraq ashinäpaq kaqta”. Jina kënömi nin: “Espösö trabäjunwan ocupädu këkaptinqa manam ima asuntupitapis parlapätsu. Y tsënö ruranqäpitam, parlayanqa höraqa, mas tranquilu parlakuriyä”. Alli pensëkur imatapis ruraq warmiqa, “precisaq tiempuchö alli palabrakunaqa” alläpa shumaq y valoryoq kanqanta musyarmi, espösunta kuyëpa parlapan (leyi Proverbius 25:11 *).

⁷ Cristiänu espösuqa manam warminta wiyëllatatsu yachanan, sinöqa kikin sientinqantapis clärum warminta ninan. Congregacionchö anciänunö yanapakoq 27 watapana casädu wawqim kënö nin: “Shonqöchö imata sientinqätapis warmïta willëqa manam fäciltsu”. Y 24 watapana  casädu wawqim kënö nin: “‘Pasakunqanam’ nir sientinqäkunata mana willarqa aguantëta puëdïmi. Peru cuentatam qokurqö willakurninqa dëbil mana kanqäta. Sientinqäta willëta mana puëdirqa Jehovämanmi mañakö shumaq y alli palabrakunata akrëta yanapamänampaq. Tsëpitanam, valorta tsarïkur parlar qallä”. Jina alläpam precisan ishkanlla këkäyanqan hörakuna parlayanqampis, tsëtaqa itsa rurayanman Llapan junaqkuna Bibliapita yachakunapaq follëtuta o Bibliata leyiyanqan höra.

8. ¿Imakunatataq cristiänukuna rurayänan casädu kawakïninkuna alli kanampaq?

⁸ Alläpam precisan casädukuna Diosman mañakuyänan y shumaq parlayänampaq churakäyänan. Rasunmi, höraqa sasa o ajam kanman unë mana alli costumbrinkunata jaqiyänanqa. Peru warmi ollqu, Jehoväta kuyarnin, santu espirïtunta mañakurnin y casädu kawakïninkunata sagrädutanö rikarninqa, wakinkuna mana katsiyanqan yanapakïtam katsiyan. 26 watapana casäda panim kënö qellqarqan: “Jehova casädukunapaq imata pensanqantaqa, espösöwan noqaqa alläpa precisaqpaqmi churayä. Tsëmi rakikëmanqa ni pensayällapistsu. Y ima problëma kaptimpis shumaq parlarmi altsëta procurayä”. Casädu kawakïninkunata tsënö precisaqpaq churayanqanqa Jehoväta alläpam kushitsin y tsëmi pëqa bendicin (Sal. 127:1).

9, 10. ¿Imatataq casädukuna rurayänan kuyakïninkunata sinchiyätsiyänampaq?

⁹ Matrimoniuchö ‘juc shonqulla cawacuyänampaqqa’ kuyakïmi alläpa precisan (Col. 3:14). Casädukuna rasumpa kuyanakur allichö y mana allichöpis juntu këkarqa, masmi kuyanakuyanqa; amïgu këninkunam mas sinchiyanqa y imëpis juntu këllatam munayanqa. Tsënö kuyakïtaqa, manam höra höra kuyanakuyanqanllawantsu sinchiyätsiyan, sinöqa atska cösastaran rurayänan: waqupänakuyänan o makallapänakuyänan, shumaq palabrakunawan parlapänakuyänan, y “¿imanötaq kanan junaq karqunki?” nirmi tapunakuyänan. Këkunata rurarllam casädu kawakïninkunata alliyätsita puëdiyan. 19 watapana shumaq kawakoq matrimonium telëfunupa qayanakuyan o mensäji de textuta mandanakuyan. Ollqu kaqmi kënö nin: “Tsëtaqa rurayä imanöpis këkäyanqäta musyayänäpaqmi”.

¹⁰ Jina casädukunataqa kuyakoq kayanqanmi yanapan reqinakur sïguiyänampaq (Filip. 2:4). Mas alleq reqinakurqa, imallachö pantaq këkaptimpis masmi majankunata kuyayan. Kushishqa kawakoq matrimoniukunaqa watakuna pasanqanmannömi mas shumaq y kushishqa kawakuyan. Tsëmi casädu karninqa kënö tapukunëki: “¿Alleqku majäta reqï? ¿Entiendïku imanir imatapis parlanqankunata y sentimientunkunata?¿Imë  hörapis yarparäku majäman y reqinakuyanqä witsan pëpita imapis gustamanqanman?”.

11. ¿Imanirtaq respetakoq këqa alläpa precisan casädukunapaq? willakaramï.

¹¹ Alli pasakoq casädukunapis imallachöpis pantariyanmi, tsëmi alläpa kuyanakïkarpis llapanchötsu acuerdu kayan. Tsëmi Abrahantawan Säratapis pasarqan (Gen. 21:9-11). Peru tsënö karpis manam juknölla kawakuyanqantaqa rakikätsirqantsu. ¿Imanir? Porqui shumaq y respëtowanmi tratanakuyarqan. Këllaman yarpärishun, Abrahanmi Särata kënö nir parlapaq: “Mana piñakushllapa” (Gen. 12:11, 13). Y Säraqa Abrahan ninqantam cäsurqan y “señornï” nishpam qayaqpis (Gen. 18:12). Casädukuna mana respetanakuyanqanqa rikakun imanö parlapänakuyanqanchö y sinchipa imatapis ninakuyanqanchömi (Prov. 12:18). Respetanakïta mana yachakuyaptinqa, casädu kawakïninkuna mana allichömi ushanqa (leyi Santiägu 3:7-10, 17, 18).

12. ¿Imanirtaq tsëllaraq casakushqakunaqa respëtuwan parlapänakuyänampaq alleqraq sinchikuyänan?

¹² Respëtuwan y kuyakïwan parlapänakïtaqa mas ministiyan tsëllaraq casakushqakunam. Shonqupita patsë y mana mantsakushpa parlapänakuyänampaqmi confianzata qonakuyänan. Juk casädu nunam kënö nin: “Casädu kawakï primer watakuna kushikïpaq kaptimpis, höraqa sasa o ajam kanman. Warmin imata sientinqanta, ima costumbriyoq kanqanta y imata wananqanta, y tsënölla warmi kaqpis majanta entiendinqanyaqqa, imëka problëmapis kanqaran. Peru tsëkunachöqa yanapanqa humildi, mana ras piñakoq y pacienciakoq kayanqanmi, jina Jehoväman markäkuyanqampis yanapanqallam”. ¡Tsëqa rasun kaqllam!

13. ¿Imanirtaq casädu kawakïchö humildi kë alläpa precisan?

¹³ Shumaq parlapänakïqa huerta kuchumpa pasaq shumaq yakunömi . Tsëmi parlapänakïta mana jaqiyänampaqqa “humildi” kayänan alläpa precisan (1 Pëd. 3:8). 11 watapana casädu wawqim kënö nin: “Ima problëmatapis altsanapaqqa humildi këmi alläpa precisan, porqui tsëmi yanapakun perdonta mañakunapaq”. Anciänunö yanapakoq 20 watakunapa casädu wawqin kënö nin: “Höraqa ‘kuyaqmi’ ninqantsikpitapis masqa precisan ‘perdonëkamë’ ninqantsikmi”. Jina ninmi: “Humildi kanapaqqa Diosman mañakunqantsikmi alläpa yanapakun. Ishkäkuna Diosman mañakurmi yarpäriyä jutsa ruraq  kayanqäta y Pë alläpa kuyakoq kanqanta, tsëmi yanapayäman ima problëmatapis juknöpana rikäyänäpaq”.

14. ¿Orgullösu kayaptinqa casädu kawakïchö imataq pasakun?

¹⁴ Peru orgullösu këqa manam alli kawakunapaq yanapakuntsu. Shumaq parlapänakunapaq kaqtam michämantsik y manam valorta tsarirkur perdonta mañakunapaqqa yanapamantsiktsu. “Perdonëkamë” ninampa rantinmi orgullösu nunaqa imëkanöpa tsapäkun. Valorta tsarirkur pantanqanta reconocinampa rantinmi, majanta pantanqankunata jorqapan. Imatapis piñapaqnö niptinqa, shumaq altsayänampa rantinmi, piñakun o hasta llakitsikoq palabrakunawan contestar qallan, y höraqa manam majanta parlapannatsu (Ecl. 7:9). Awmi, orgullösu këqa casädu kawakïtam ushakätsin. Tsënö këkaptinqa Biblia kënö ninqanta ama imëpis qonqashuntsu: “Orgullosu nunacunapitaqa Dios Yaya piñanmi; peru qollmi shonqu nunacunataqa Dios Yayam alli queninwan yanapan” (Sant. 4:6).

15. Efesius 4:26, 27 textukuna casädukuna problëmankunata altsayänampaq imanö yanapanqampita willakaramï.

¹⁵ Imë höra karpis orgullösuqa tikrakurishwanmi. Tsëmi orgullösu tikrëkanqantsikta cuentata qokurirqa, imata karpis ras ruranantsik tsëta jaqinantsikpaq. Cristiänu mayinkunatam Pablu kënö nirqan: “Ama inti jeqanqanyaqqa piñashqallaqa cacuyëtsu. Ama diablupa muneninta rurayëtsu” (Efes. 4:26, 27). Höraqa problëmakunapa pasantsik Diospa Palabranchö këkaq consëjonkunata mana wiyakurninmi. Juk panim kënö nirqan: “Höraqa, manam nunä ni kikïpis Efesius 4:26, 27 textukuna consejakunqannötsu rurayarqö. ¡Tsërëkurmi höraqa tranquïlutsu punurqö!”. Tsëmi ima problëmapis kaptinqa raslla altsanantsik precisan. Y tsëpaqqa jina precisanmi piñakïnintsik pasanqanyaq shuyärinantsik. Jina alläpam precisan shumaq altsarinapaq y humildi kanapaq Jehoväta mañakunantsikpis. Tsëmi yanapamäshun tsë problëmata yanapanakur altsanapaq y manam pï culpayoq kanqanta ashishuntsu. Tsënö mana rurarninqa mas problëmamanmi chäshun (leyi Colosensis 3:12, 13).

16. ¿Imanötaq humildi kë yanapakunqa majankuna ima rurëtapis yachayanqanta allipa rikäyänampaq?

¹⁶ Humildi kayanqanta y llapanta rurëta mana puëdiyanqanta yarpäyanqanmi casädukunata yanapanqa majankuna imachö alli kayanqanta valorayänampaq. Këllaman pensarishun, familianta yanapanampaq itsa warmi kaq ima rurëtapis mas yacehanman. Espösun humildi karqa, manam warmin rurëta yachanqankunapita celösutsu sientikunqa, tsëpa rantinqa yachanqankunata utilizänampaqmi mas animanqa. Tsënöpam rikätsinqa kuyanqanta y valoranqanta (Prov. 31:10, 28; Efes. 5:28, 29). Jina warmi kaqpis manam rurëta yachanqanrëkurqa gälakunqatsu ni nunanta desprecianqatsu. Rasun kaqchöqa ishkampis “jucnollanam” kayan, juk kaq llakikuptinqa juk kaqpis llakikunqam (Mat. 19:4, 5).

17. ¿Imanötaq casädukuna kushishqa kawayanman y imatataq rurayanman casädu kawakïninkuna Jehoväta alabanampaq?

¹⁷ Qamwan majëkiqa itsa munayanki casädu kawakïnikikuna Jehoväta alabananta y Abrahanpawan Särapanö o Isaacpawan Rebëcapanö kushikïpaq kananta y imëyaqpis tsarakunanta. Tsënö kanampaqqa, casädu kawakïta Dios rikanqannömi qamkunapis rikäyänëki. Tantiyaq y yachaq kayänëkipaq Biblia yanapayäshunëkita jaqiyë. Jukniki jukniki precisaqpaq churanakur kuyakïnikikunata miratsiyë (Cant. de Cant. 8:6). Humildi kayanëkipaq y respëtuwan tratanakuyänëkipaq sinchikuyë. Këkunata rurarqa casädu kawakïnikikunachö kushishqam kayanki, y Jehovätapis kushitsiyankim (Prov. 27:11). Tsëqa itsa 27 watakunapana juk casädu wawqi ninqannö qamkunapis niyanki: “Mana warmïwanqa manachi vïdapis vïdatsu kanman. Casädu kawakïnïkunaqa cada junaq pasanqanmannömi mas sinchiyan. Tsënö kanampaqqa yanapayäman Jehoväta kuyayanqä y shumaq parlapänakuyanqämi”.