1. ¿Jerusalenchö nunakuna imanö këkayaqtataq Nehemïas tarin? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta.)

JERUSALENCHÖ täraq nunakunaqa mantsakashqam këkäyan. Jehoväta chikeq juk nacion nunatam templupa comedorninchö juk sitiun kapunampaq permitiyashqa. Levïtakunaqa manam rurayänampaq kaqkunata cumplikäyannatsu. Anciänukunaqa, Jehoväta adorayänampaq nunakunata yanapayänampa rantinmi säbadukunaqa negociuta rurarllana kakuyan. Y mëtsikaq israelïtakunam juk nacion warmikunawan casakïkäyan. Tsënö këkäyaqtam Nehemïasqa tarin m.J.sh. 443 wata pasariptin Jerusalenta kutirnin (Neh. 13:6).

2. ¿Imanötaq Israel marka juk santu o limpiu markaman tikrarirqan?

² Israelqa Jehovällapaqna akrashqa markam karqan. 1513 m.J.sh. watachömi, Jehoväpa munëninllatana rurayänampaq kënö nir awnikushqa kayarqan: “Jehovä llapan parlamunqanta wiyakuyänäpaqmi listu këkäyä” (Ex. 24:3). Tsëmi, Jehoväqa akrashqa karqan markan kayänampaq. Chusku chunka watakuna pasariptinmi, kë markata Moises kënö nir yarpätsirqan: “Qamqa Jehovä Diosnikipaq santu markanmi kanki. Qamtam Jehovä akrashurqunki markan kanëkipaq, patsachö llapan markakunapitapis kuyanqan markan kanëkipaq” (Deut. 7:6).

3. Yapë kaqchö Nehemïas Jerusalenta kutinqan witsampaqqa, ¿judïukuna Jehovä adorëta precisaqpaqku churëkäyarqan?

³ Peru israelïtakunaqa awnikuyanqanta manam cumpliyarqantsu. Wakin israelïtakuna Jehoväta shonqupita patsë sirwiyaptimpis, wakinkunaqa ardëllam sirweqtukuyaq. Jerusalenta Nehemïas yapë kutinqan witsampaqqa, 100 watakunanönam pasarishqa karqan, Jerusalenta altsayänampaq alli shonquyoq judïukuna Babiloniapita kutiyanqan. Jehoväta yapë adorayänampaqmi altsëta munayarqan, peru tsënö kaptimpis, Jehoväpa kaqtaqa mananam puntaman churëkäyarqannatsu.

4. ¿Diospa rikëninchö limpiu kanapaq ima chusku yachatsikïkunatataq rikäshun?

⁴ Kanan witsan Jehoväpa markampis, israelïtakunanöllam limpiashqa kayashqa. Jehovämi rakishqa, ciëlupaq  kaqkunata y Patsachö kawaqpaq kaqkunatapis pëllatana sirwiyänampaq (Apoc. 7:9, 14, 15; 1 Cor. 6:11). Manam israelïtakunatanöqa, rakchata (iskata) rikämänantsikta munantsiktsu, pëkunataqa tsënö kayanqampitam jaqirirqan. Tsëqa, ¿imataraq rurashwan tsëman mana ishkinapaq? Y, ¿imaraq yanapamäshun Jehoväpa rikëninchö imëpis limpiu këkänapaq y rurëninkunachö imëpis yanapakïkänapaq? Kë yachatsikïchömi Nehemïas librupa 13 kaq capïtulumpita chusku yachatsikïkunata rikäshun; 1) mana alli yanaqikunapita cuidakunapaq, 2) Jehoväpa markanta imëpis yanapëkänapaq, 3) Diospa kaqta imëpis puntaman churëkänapaq y 4) Diospaq akrashqa kënintsikta mana oqranapaq. Yachakurishun.

5, 6. ¿Pikunataq kayarqan Eliasibwan Tobïas, y imanöparaq amïgu kayarqan?

⁵ Mana alli yanaqikuna rurinchöqa manam fäciltsu limpiu kawakunan. Eliasibpitawan Tobïaspita parlarishun. Sacerdötikunapa mandaqninmi Eliasibqa karqan. Peru Tobïasqa Ammon markapitam karqan y itsa Judëa markachö persa reypaq trabajaq. Tobïaswan amïgunkunaqa, Jerusalenpa perqankunata Nehemïas yapë shäritsiptinmi puntataqa michäkushqa kayarqan (Neh. 2:10). Jinamampis, Diospa rikënimpaq rakcha këkaq ammonïtakunaqa manam templuman yëkïta puëdiyaqtsu (Deut. 23:3). Tsëqa, ¿imanirtaq Eliasibqa permitirqan templupa comedorninchö Tobïaspa juk sitiun kapunanta? (Neh. 13:4-9.)

⁶ Tobïaswan Eliasibqa familia kayanqantanömi Bibliaqa willakun. Tobïaswan tsurin Jehohananqa judïa warmikunawanmi casakushqa kayarqan y judïukunaqa pëkunapaq allitam parlayaq (Neh. 6:17-19). Y Eliasibpa juk willkanmi casakurqan Sanbalatpa wamranwan, y Sanbalatqa karqan Samaria markapitam, Tobïaspa yanapaqnin (Neh. 13:28). Këmi rikätsikun, sacerdötikunapa mandaqnin Eliasibqa, Diospa markanta chikeq juk nacion nunata templuchö yachanampaq imanöpa permitinqanta. Peru Nehemïasqa Jehoväta alläpa kuyar y respetarmi Tobïaspa cösasninkunata comedorpita jitakacharkamurqan.

7. ¿Imatataq anciänukuna y wakin cristiänukunapis rurayänan Jehoväpa rikëninchö limpiu kayänampaq?

⁷ Diospa akrashqa markan karmi, Jehovällapaq kanantsik. Jehoväpa rikëninchö limpiu kanapaqqa mandamanqantsikkunatam cumplinantsik. Tsëmi Biblia mandakunqankunapita mas precisaqpaqqa, familiantsikkunata precisaqpaq churashwantsu. Y anciänukunapis kikinkunapa pensëninkunata precisaqpaq churayänampa rantinmi, Jehoväpa kaqta precisaqpaq churayänan (1 Tim. 5:21). Manam permitiyänantsu kawëninkunata ni imapis rakchatänantaqa, tsënöpa Jehoväpa rikënimpaq limpiu kayänampaq (1 Tim. 2:8).

8. Jehoväta sirweqkunaqa, ¿imatataq yarpänantsik yanaqikunapita?

⁸ Ama imëpis qonqashuntsu “mana alli yanaqikunaqa mana alliman” chätsikuyanqanta (1 Cor. 15:33, NM). Wakin kastantsikkunaqa mana allikunamanmi chätsimashwan. Jerusalenpa perqankunata Nehemïas shäritsiptinqa, Eliasibqa allipam yanaparqan, tsëwanmi judïukunata rikätsirqan Jehovällapaq kanqanta (Neh. 3:1). Tsënö këkarpis, Tobïasta y wakin familiankunatam ichikllapa ichikllapa qatir qallëkurqan, tsënöpam mana allikunata rurar Jehoväpa rikëninchö limpiunatsu karqan. Alli yanaqikunaqa Bibliata leyinapaq, reunionkunaman ëwanapaq y yachatsikoq yarqunapaqmi yanapamantsik. ¿Manaku tsënö yanapakoq familiakunataqa alläpa kuyantsik?

9. ¿Templuchö rurëkunawan imataq pasakurqan y pikunatataq Nehemïasqa culpatsarqan?

⁹ Nehemïas Jerusalenta kutinqan witsampaqqa, israelïtakunaqa mananam templupaq  diezmuta qoykäyarqannatsu. Tsëmi levïtakunaqa, familiankunata mantenita mana puëdir, templuchö rurëninkunata jaqirir trabajaq chakrakunapa ëwakuyarqan. Tsënöpa pasëkäyanqantaqa Nehemïas culpatsarqan mandakoqkunatam, porqui manam Jehovä mandakunqannötsu diezmuta ëllïkäyarqan (qorïkäyarqan), ni templupaq apëkätsiyarqan (Neh. 12:44). Tsëmi Nehemïasqa alli markäkïpaq (yärakuypaq) nunakunata churarqan diezmu qoyanqankunata templuchö rikäyänampaq y wakin kaqkunata rakipäyänampaq (Neh. 13:10-13).

10, 11. ¿Imanötaq Jehoväpa markanta yanapashwan?

¹⁰ ¿Imatataq tsë pasakunqampita yachakuntsik? Këqa yarpätsimantsik, väleq cösasnintsikkunawan Jehoväta adoranantsikpaqmi (Prov. 3:9). Rasumpa kaqchöqa, donacionnintsikta qorninqa pëpa kaqllatam kutikätsintsik (1 Crön. 29:14-16). Hörataqa itsa pensashwan waktsa karnin qoyta mana puëdinqantsikta, peru shonqupita patsë ichikllatapis qorninqa yanapakïkantsikmi (2 Cor. 8:12).

¹¹ Puwaq wamrayoq familiam, edäyashqana juk parëja precursor especialkunata semänachö juk kuti wayinman mikoq invitaq. Wamrakunapa mamanmi neq, chunkaqpaq cocinëkarnaqa ishkë mati maspaq yaparkunanqa facil-lla kanqanta. Semänachö juk kuti invitayanqan mana precisaqnölla kaptimpis, ¡precursorkunaqa alläpam kushikuyaq! Tsë familiataqa kë precursorkuna alläpam yanaparqan, porqui parlëninkunawan y rurëninkunawan animayaq, tsëmi llapan wamrankuna Diospa kaqchö sinchi kayarqan y llapan tiempunkunawan Jehoväta sirwiyarqan.

12. ¿Imanötaq anciänukuna congregacionchö yanapakuyan?

¹² Jina këtapis yachakuntsikmi: Nehemïasnöllam kanan witsan anciänukunapis punta puntachö kayan Jehoväpa rurëninkunachö yanapakurnin, y rurayanqankunanam wakin kaqkunata yanapan. Tsënöpam apostul Pablu ruranqannö rurëkäyan, pëmi Diosta adorëchö yanapakurqan y imëkankunawan imanö yanapakuyänampaq, cristiänu mayinkunata shumaq yachatsirqan (1 Cor. 16:1-3; 2 Cor. 9:5-7).

13. ¿Imanötaq wakin israelïtakuna säbadu junaqta rikäyaq?

¹³ Imëkayoq këpaq alläpa yarpachakushqaqa, Diosnintsikta kuyanqantsikmi ichikllapa ichikllapa ushakärinqa. Exodu 31:13 textuqa nin, säbadu junaqta Diosnintsik akranqantam, tsëmi israelïtakunaqata yarpätseq limpiu y akrashqan marka kayanqanta. Tsë  junaqqa, llapan familiakunam Jehoväta adorayänampaq, pëman mañakuyänampaq y leyninkuna ninqanman yarpachakuyänampaq jamayänan karqan. Peru Nehemïas kawanqan witsan wakin israelïtakunaqa, säbadupapis trabajarmi kakuyaq. Jehoväta sirwitaqa mana kaqpaqnam churëkäyarqan. Tsëta rikarmi, Nehemïasqa juk nacionpita shamushqa negociantikunata qarqurirqan y Jerusalenman yëkoq punkuta viernis tardillana wichqariyänampaq mandakurqan (Neh 13:15-21).

14, 15. a) ¿Imaraq pasamashwan trabäjuntsikta y imëka kapamanqantsikta conviëneqllachö mana katsishqaqa? b) ¿Imanötaq Diospa jamakïninchö kashwan?

¹⁴ ¿Imatataq yachatsimantsik Nehemïas ruranqan? Tsëqa yachatsimantsik trabäjuntsikta y imëkantsiktapis conviëneqllachö katsinantsikpaqmi. Tsënö mana rurarqa rasllam Diospaq rurënintsikchö qepapärishun, y ishkë patronta sirweqnömi mëqantapis alleqllaqa sirwita puëdishuntsu, y tsëqa pasakunqa trabäjuntsikta alläpa kuyashqam. Yarpäshun Jesus tsëpaq parlarnin imata ninqanta (leyi Mateu 6:24). Nehemïasqa kapoqyoq nunam karqan, peru Jerusalenchö këkarqa, ¿imatataq mas precisaqpaq churarqan? (Neh. 5:14-18.) Tïru nacionpita negociantikunawan y juk negociantikunawampis negociuta rurar kakunampa rantinmi, marka mayinkunata yanaparqan, y Jehoväpa jutin alabashqa kanampaq imëkakunata rurarqan. Tsënöllam kanan witsan anciänukuna y siervu ministerialkunapis congregacionchö kaqkunata yanapayan, y tsënö rurayanqampitam cristiänu mayinkunapis alläpa kuyayan. Tsëmi Jehoväpa markanchöqa shumaq pasakïchö y següru kawakuyan (Ezeq. 34:25, 28).

¹⁵ Säbaduta guardanapaq Biblia mana mandamashqapis, apostul Pablum nirqan jamakï junaq kanqantaraq. Jina nirqanmi: “Tsay junagchömi Dios Yayapis llapan imaycata rurarnin ushasquir descansargan. Tsaynöllam pipis quiquinpa callpallanwan salvacuyta munanganta dëjarga, [...] rasumpa firmi confiacurnin Dios Yayawan pagta tranquïlo descansagnö cawacunga” (Heb. 4:9, 10, NTCN). Cristiänukunaqa Diospa jamakïninchö këta puëdintsik, Diospa munëninta rurarninllam. ¿Puntamanku familiëkiwan churëkäyanki, Familiachö Diosta Adorana Hörata, reunionkunata y yachatsikoq ëwëta? Itsachi patronnintsik, o trabajaq mayintsik precisaqpaqtsu rikäyanman, tsënö kaptinqa alleqmi rikätsinantsik noqantsikpaq alläpa precisanqanta. Tïru nacionpita negociantikunata Nehemïas qarqurir Jerusalenpa punkunta wichqanqannömi, noqantsikpis Diospa kaqta puntaman churanantsikrëkur, imapis qëpatsimaqnintsik rurëkunata permitinantsiktsu. Diosnintsikqa pëllata sirwinapaqmi akramarquntsik, tsëmi kënö tapukunantsik: “¿Llapan kawënïwan Jehovällata sirwikanqätaku rikätsikö?” (Mat. 6:33).

16. ¿Imanötaq israelïtakuna Diospa markan kayänampaq akrashqa këninkunata peligruman churayarqan?

¹⁶ Nehemïasqa, Jerusalenta punta watukanqanllachönam llapan anciänukunata juk acuerduta firmatsirqan israelïtakuna juk nacion warmikunawan mana casakuyänampaq (Neh. 9:38; 10:30). Peru yapë kaqchö kutirqa taririrqan, israelïtakunata juk nacion warmikunawan casakushqata, y Diospa markan kayänampaq akrashqa këninkunatapis oqrëkäyaqtanam. Kë juk nacion warmikunapa wawankunaqa, manam hebrëu idiömata parlëta ni leyita yachayaqtsu. Poqurirninqa, ¿israelïtam kä niyanmantsuraq karqan? ¿O asdodïtam, ammonïtam o moabïtam kä niyanmantsuraq karqan? ¿Imanöraq musyayanman karqan Diospa leyninkuna ima ninqanta hebrëu idiömata mana yachëkarqa? ¿Imanöraq Jehoväta sirwita akrayanman karqan mana reqikarqa y mamankuna juk dioskunata adorakïkäyaptinqa? Tsë altsakänampaqqa  rasmi imata karpis rurayänan karqan, y Nehemïasqa rurarqanmi (Neh 13:23-28).

17. ¿Imanötaq teytakuna wamrankunata yanapayanman Jehoväwan amïgu kayänampaq?

¹⁷ Kanan witsampis, wamrantsikkunatam yanapanantsik Diospa akrashqan kayänampaq y rasumpa cristiänunö sientikuyänampaq. Teytakuna kënö tapukuyë: “¿‘Alli kaq idiömata’ wamräkuna parlëta yachayanku? ¿Parlakïninkunachöqa rikakun Diospa espirïtunta o mundupa espirïtunta katsiyanqantaku?” (Sof. 3:9). Yanapëpaqraq kayanqanta rikarqa, imëkanöpapis yanapëta procurë. Juk idiömata yachakïqa manam fäciltsu, y masran imëkapis pantatsishoqniki kaptinnäqa. Kë munduqa imëkatam ruran wamrëkikuna Diosta mana wiyakuyänampaq. Tsëmi pacienciayoq kayänëki, y alleq provechayänëki Familiachö Diosta Adorana Hörata y juk tiempukunatapis, wamrëkikuna Jehoväwan alli amïgu kayänampaq (Deut. 6:6-9). Satanaspa munëninta rurar sufreqkunapita jukläya kayanqëkita alleq rikätsi (Juan 17:15-17). Y yachatsinqëkikuna shonqunman chänanta procurë.

18. ¿Imanirtaq teytakunaqa Jehoväta sirwiyänampaq wamrankunata yanapëta puëdiyan?

¹⁸ Imanö kaptimpis, kikin wamram akrakunqa Diosta sirwita o mana sirwitapis. Peru teytakunaqa imëkanöpam yanapëta puëdiyan. Kikin teytakunam rurëninkunawan yachatsiyänan, jina niyänanmi, wamrankuna imata rurëta puëdiyanqanta o mana puëdiyanqanta, y rurayanqankuna imaman chätsinampaq kaqtapis parlapäyänanmi. Teytakuna, qamkunam wamrëkikunata yanapëta puëdiyanki Diosta sirwita akrayänampaq. Jehoväta sirwiyänampaq akrashqa kayänampaq y tsëta mana oqrayänampaqqa qamkuna yanapayänëkitam shuyaräyan. Tsënö kaptimpis, llapantsikmi cuidakunantsik imëka ‘ropantsicta mana racchataq’ cuenta Dios munanqannö kawakïnintsikta mana rakchatänapaq, porqui tsëmi Cristupa qateqnin kanqantsikta rikätsikun (Apoc. 3:4, 5; 16:15).

19, 20. ¿Imatataq rurashwan Diosnintsik imëpis yarparamänapaq?

¹⁹ Nehemïas kawanqa witsanmi profëta Malaquïas kënö nir qellqarqan: “Juk libru[m] qellqakar qallakarqan Jehoväta llapan respetaqkunapaq y jutinman yarpaqkunapaq” (Mal. 3:16, 17). Diosnintsikqa manam imëpis qonqanqatsu pëta y jutinta kuyaqkunataqa (Heb. 6:10, NM).

²⁰ Nehemïasnam kënö rogakurqan: “Diosllä, yarpëkallämë” (Neh. 13:31). Mana alli yanaqikunapita cuidakushqa, Jehoväpa markanta imëpis yanapëkäshqa, Diospa kaqta imëpis puntaman churëkäshqa y Diospaq akrashqa kënintsikta mana oqrashqaqa, Jehoväpa librunchö Nehemïaspa jutin qellqarëkanqannömi noqantsikpa jutintsikpis qellqarëkanqa. Apostul Pablum kënö animamantsik: “Quiquiquicuna pruebacugnö shumag tantiyacuyay, shongoyquicunachö rasumpacush o manacush firmi criyicuycäyanqui” (2 Cor. 13:5, NTCN). Jehovä akrashqan limpiu markanchö imëpis këta procurashqaqa, manam imëpis qonqamäshuntsu.