1, 2. a) ¿Pitataq Dios puntata kamarqan? b) Dios punta kamanqan, ¿imakuna rurëyoqtaq kashqa? c) ¿Imanötaq musyantsik angelkuna alli ordenädu këkäyanqanta?

CIËLUTA y Patsata kamaq Jehoväqa llapantapis ordenädum rurashqa. Puntataqa japallan punta Tsurintam kamarqan, juk espïritum karqan y pëtaqa Diospa jutinchö parlaq kaptinmi “Willakoq” nir reqiyan. Willakoqqa atska millon watakunam sirwishqa. Bibliam kënö nin: “Manaraq imapis kaptinmi Willakoqqa këkarqanna y tsë Willakoqqa Dioswanmi këkarqan [. . .]. Willakoqwanmi Dios imëkatapis kamarqan, y mana pëwanqa manam ni imapis kanmantsu karqan”. Ishkë waranqa watapitapis masnam pasarishqa Dios Patsaman willakoqta mandamunqampita, Jesucristuqa jutsannaq nunam karqan, y Teytampa munënintam llapanta cumplirqan (Juan 1:1-3, 14, NM).

² Manaraq Patsaman shamurmi Diospa Tsurinqa karqan “obra ruraq maestrunö” (Prov. 8:30). Pëwanmi Diosqa kamashqa millonyëpayan ciëluchö angelkunata (Col. 1:16, NTCN). Tsë angelkunapaqmi Biblia kënö nin: ‘Waranqa kuti waranqam sirwikäyarqan, y chunka waranqa kuti chunka waranqam nöpanchö shëkäyarqan’ (Dan. 7:10). Kë mëtsika angelkunam alli ordenädu këkäyan, tsëmi Jehoväpa “tröpankuna” nir reqintsik (Sal. 103:21).

3. a) ¿Ëka planëtakuna y qoyllurkuna kanqantataq pensayan? b) ¿Imanö patsakashqataq qoyllurkuna këkäyan?

³ ¿Y ima nintsiktaq ciëluta y Patsata kamanqampita? Jehoväqa  mëtsika qoyllurkunata y planëtakunatam kamashqa. Juk periödicum kënö nin: “Juk mushoq estudiuta rurayanqanmi musyatsikun cientïficukuna qoyllurkuna kanqanta niyanqampitapis, kima kuti mas qoyllurkuna kanqanta. Tsë mushoq estudiuqa musyatsikun [. . .] mana yupëtapis puëdipaq kanqantam”. Qoyllurkunaqa grüpu grüpum patsakashqa këkäyan, y cada grüpuchömi millonyëpayan millon qoyllurkuna y mëtsika planëtakuna këkäyan. Y tsë grüpukuna juntakëkurmi jatun grüpuman tikrariyan, jina tsë jatun grüpukunanam juntakar mas jatun grüpuman tikrariyan.

4. ¿Imanirtaq nintsik Jehoväpa Patsachö sirweqninkunapis alli churanakushqa kayanqanta?

⁴ Angelkuna, qoyllurkuna y planëtakuna imanö patsakashqa këkäyanqanmi rikätsikun alli ordenädu këkäyanqanta (Is. 40:26). Tsëmi rikätsikun Kamakoqqa Patsachö sirweqninkunatapis alli ordenädu kayänampaq churanqanta. Porqui juk precisaq rurëtam cumpliyänan. Y tsëtam waranqëpayan watakuna markanwan rurëkashqa, y pëkunaqa unë tiempupis y kanan witsampis mana jaqitam sirwikäyan. Rikärishun wakin pasakunqanllata, Jehovä pëkunawan këkanqanta y ordenädu y yamë kawakïta qokoq Dios kanqanta (leyi 1 Corintius 14:40).

5. ¿Imanirtaq Diospa munënin cumplikarqantsu?

⁵ Punta teytantsikkunata kamarmi kënö nirqan: “Wamrëkikuna katsun y atskaqyäyë y Patsa juntanqanyaq mirayë y dominayë, jina lamarchö pescädukunata, volaq animalkunata y patsachö llapan pureq animalkunatapis dominayë” (Gen. 1:28). Nunaqa miranan karqan llapan Patsata juntanqanyaq y shumaq huertaman tikratsiyanqanyaqmi. Peru llakikïpaqqa Adanwan Ëva mana wiyakuyanqanrëkur Diospa munënin juk tiempupa mana cumplikanqanmi (Gen. 3:1-6). Watakuna pasanqanmannömi, “Jehovä rikarqan nunapa mana alli rurëninkuna patsachö mirakïkanqanta, y shonqunkunachö llapan yarparäyanqankuna mana allillapaq imëpis këkanqanta”. Tsëmi, ‘rasumpa Diospa rikënimpaqqa patsa pasëpa mana alliman tikrarirqan, y patsachöqa pasëpa mana alli rurëkunam juntarirqan’. Tsëmi, llapan mana alli nunakunata ushakätsinampaq Jehovä apäkï tamyata apamunampaq decidirqan (Gen. 6:5, 11-13, 17).

6, 7. a) ¿Imanirtaq “Noëqa Jehoväpa rikënimpaq alli nuna karqan”? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta.) b) ¿Imataq pasarqan Noëpa tiempunchö llapan mana alli nunakunata?

⁶ Peru “Noëqa Jehoväpa rikënimpaq alli nunam karqan”, porqui “tsë witsan nunakunapitaqa, alli ruraq nunam karqan”. Y ‘Rasumpa kaq Dioswan puriptinmi’ Jehoväqa jatun arcata ruranampa mandarqan (Gen. 6:8, 9, 14-16). Tsë arcam yanapakunan karqan nunakuna y animalkuna apäkï tamyapita salvakuyänampaq. Diosta wiyakurmi Noëqa “Jehovä llapan mandanqanta rurarqan”. Alli churanakushqa kar y familiampa yanapakïninwanmi arcata rurarqan. Y llapan animalkuna arcaman yëkuriyaptinmi, “Jehovä punkuta wichqarirqan” (Gen. 7:5, 16).

⁷ Manaraq Jesus shamunqan 2370 watam apäkï tamyawan Dios “ushakätsirqan patsachö llapan kaqkunata”, peru Noëtawan familiantaqa salvarqanmi (Gen. 7:23). Tsë tiempu llapan mana alli nunakunaqa ushakäyarqanmi, peru kanan witsan llapan nunakunam Noëpa mirënin kayan. ¿Imanir? Porqui Noë yachatsikuptinmi wiyakïta munayarqantsu (2 Pëd. 2:5).

8. ¿Imanötaq musyantsik Dios Awnikunqan Patsaman yëkuyänampaq israelïtakuna alli ordenädu këkäyanqanta?

⁸ Apäkï tamya kanqampita 800 watapitapis  mas pasanqanchönam, israelïtakunata juk nacion kayänampaq patsätsirqan. Kawëninkunachö y Diosta imanö adorayänanchömi alli churanakushqa këkäyarqan. Tantiyarinapaq, mëtsikaq sacerdötikuna y levïtakunam kayarqan, jina “reunionta rurayänan carpa wayipa puntanchö sirweq warmikunapis” kayarqanmi (Ex. 38:8). Peru Jehovä markanta Canaan nacionman yëkuyänampaq mandaptinmi, mantsakurnin mëtsikaq wiyakuyarqantsu. Josuëwan Calebllam Dios Awnikunqan Patsaman musyapakoq ëwarnin, alli musyatsikïta willakuyarqan. Tsëmi, tsë llapan mana markäkoqkunata Dios kënö nirqan: “Awniyanqaq patsamanqa manam yëkuyankitsu, peru Jefunëpa wamran Caleb y Nunpa wamran Josuëllam yëkuyanqa” (Nüm. 14:30, 37, 38). Tiempuwannam Israel nacionpa pushaqnin kanampaq Josuëta Jehovä churarqan (Nüm. 27:18-23). Israelïtakunata Canaan nacionman manaraq yëkatsirninmi, kënö nirqan: “Ama karkaryëtsu ni mantsakëtsu, porqui Jehovä Diosnikiqa qamwanmi këkan mëpa ëwaptikipis” (Jos. 1:9).

9. ¿Imatataq rikätsikurqan Rahab?

⁹ Jehoväqa imëpis Josuëwanmi këkarqan. Tantiyarinapaq, pensarishun 1473 wata pasakunqanman. Jericö markapa amänunchömi israelïtakuna quedakuyarqan. Y Josuënam Canaan markaman ishkë musyapakoqkunata mandarqan rikapakuyänampaq. Tsë markachöqa cuerpunta rantikoq Rahab jutiyoq warmitam reqiyarqan, y pëmi wayinchö pëkunata pakarqan chikeqninkuna tsarita munayaptin. ¿Imanirtaq tsëta rurarqan? Musyapakoqkunata kënö nirqan: “Noqaqa rasumpam musyä tsë nacionta Jehovä qoyäshunëkipaq kaqta [. . .]. Porqui wiyayarqömi puka lamar yakuta pasayänëkipaq Jehovä imanö tsakitsinqanta [. . .], y amorrëokunapa ishkë reyninta ushakätsiyanqëkita”. Jina nirqanmi: “Jehovä Diosnikikunaqa rara ciëluchö y patsachöpis Diosmi” (Jos. 2:9-11). Pëman y markanman markäkuptinmi, Rahabtawan familianta Jehoväqa salvarqan Jericö markata israelïtakuna ushakätsiyaptin (Jos. 6:25). Rahabqa Jehoväman markäkunqanta y markanta respetanqantam rikätsikurqan.

10. ¿Imataq nirqan Jesus judïukunapa pushakoqninkunata y imanir?

¹⁰ Josuë pushaqninkuna kanqan witsanmi, israelïtakunaqa Canaan nacionchö markakunata ushakäratsiryan yëkuyarqan. Peru tsëpitaqa, ¿imataq pasakurqan? Qateqnin 1500 watakunaqa kutin kutinmi israelïtakuna Jehoväta cäsukuyarqantsu. Y Diospa Tsurin kë Patsaman shamunqan witsampaqqa, Jehoväta y diriginampaq churanqankunata chipyëpam wiyakuyarqannatsu, tsëmi Jesus kënö nirqan: “¡Ä, Jerusalen, Jerusalen nunacuna! ¡Qamcunam profetacunata wanutsiyanqui!” (leyi Mateu 23:37, 38). Mana wiyakuyanqanrëkurmi Jehoväqa despreciarqan judïukunapa pushakoqninkunata. Tsëmi Jesus kënö nirqan: “Mana cäsucuyanqequirecurmi, Diospa mandaquininman yecuyanquitsu; peru caru marca nunacunam siqa, cäsucuyänqanrecur tse mandadunman yecuyanqa” (Mat. 21:43).

11, 12. a) ¿Imataq rikätsikun apostulkuna kawayanqan witsan Jehovä juk mushoq markata chaskinqanta? b) ¿Pikunataq tsë mushoq markaman yëkïta puëdiyarqan?

¹¹ Apostulkuna kawayanqan witsanqa, mana wiyakoq Israeltam Jehovä despreciarqan. Tsëqa, ¿Patsachö sirweqninkuna churanakushqa mana kayanqantanaku rikätsikun? Manam, juk mushoq markatam akrarirqan, tsëpaqqa Jesusman y yachatsikunqanmanmi markäkuyänan karqan. Tsë mushoq markaqa qallarqan, 33 wata Pentecostes fiestachö Jesuspa 120 qateqninkuna Jerusalenchö ellurëkäyaptinmi (qoriraykäyaptinmi), tsëchömi “derepentita sielupita wiyacorqan imeca shucuqui bientunoraq waqaq; y quecayanqan wayi juntam waquecorqan. Tsellanam ricariyarqan imeca nina rupaqno qalluno qalluno cada nunaman urämoqta. Tse öram Santu Espiritupa poderninchona ticrariyarqan, y tuquilaya idiomata parlarmi qallecuyarqan segun Santu Espiritu parlatsenqanmanno” (Hëch. 2:1-4). Kë pasakunqanmi cläru rikätsikurqan tsë mushoq markata Jehovä akranqanta.

¹² Tsë junaqllam, “creyicoqcunaman yapaquecuyarqan quima waranqano (3,000) nunacuna”. Jina Bibliaqa nin: “Teytantsic [“Jehovä”, NM] permitiptinmi, Jesusman creyicurnin, salbacur waran waran yapacärëcayaq” (Hëch. 2:41, 47). Jesuspa qateqninkuna yachatsikuyanqanqa alläpa allim karqan, tsëmi “Diospa palabranta mas wiyacurnin, Teyta Jesusman creyicoqcuna allapa atscaq Jerusalencho miracäyarqan; asta saserdoticunapis atscaqmi Jesusman creyicur cäsucuyarqan” (Hëch. 6:7). Tsënöpam mëtsikaq alli shonquyoq nunakuna Diospa yachatsikïninta chaskikuyarqan y tsë mushoq markaman yëkuyarqan. Tsëpitanam tsë mushoq markaman “mana Israel” kaqkunata pushamur, Jehovä yapë rikätsikurqan yanapanqanta (leyi Hëchus 10:44, 45).

13. ¿Imata rurayänampaqtaq mushoq markanta Dios mandarqan?

¹³ ¿Imata rurayänampaqtaq Cristupa qateqninkunata Jehovä mandarqan? Jesusmi imata rurayänampaq kaqta yachatsikurqan. Bautisakurirninllam ‘Dios Yayapa Reynonpita’ yachatsikur qallarqan (Mat. 4:17, NTCN). Y qateqninkuna tsënölla rurayänampaqmi mandarqan. Jina kënömi nirqan: “Noqa rurashqäcunata willacurnin, puriyanqui Jerusalencho, Judeacho, Samaria marcacunacho; y jinantin munduyaqmi chäratsiyanqui” (Hëch. 1:8). Punta kaq cristiänukunaqa alleqmi entiendiyarqan imata rurayänampaq kaqta. Juk kutim, Antioquia de Pisidia markachö këkarnin, chikeqnin judïukunata Pabluwan Bernabë kënö niyarqan: ‘Presisarqanmi qamcuna israel caqcunataraq Diospa palabranta puntata willayänaqpaq. Peru qamcuna mana cäsuquita  munayanqequirecurmi, y wiñe cawepaq mana imatapis musyeta munayaptiquim, cananqa mana israel caq nunacunaman ewar willacuyäshaq. Porqui tseno rurayänäpaqmi Dios palabrancho mandayäman: “Qamtam churaq mana israel caq nunacunapaqpis actsin cuenta canequipaq. Tsenam salbasionpaq alli willaquita willacurnin, jinantin mundu cuchunyaq chära[tsinki]” nir’ (Hëch. 13:14, 45-47). Apostulkuna kawayanqan witsampita patsëmi, Jehoväpa Patsachö këkaq markanqa nunakunata salvanampaq pë imata ruranqanta musyatsikïkashqa.

14. a) ¿Imataq pasarqan Jerusalenta apostulkuna kawayanqan witsanchö? b) ¿Pikunataq salvakuyarqan?

¹⁴ Cäsi llapan judïukunam alli willakïta chaskikuyarqantsu, jina manam cäsukuyarqantsu qateqninkunata Jesus kënö ninqantapis: “Imemi Jerusalen marcata soldaducuna rodearishqa täparaqta ricariyanqui, tsemi musyariyanqui Jerusalenpa ushaquenin junaq chämushqanta. Tseta riquecorqa, Judea marcacunacho täraqcuna qeshpir, ewacuyätsun jircacunapa. Quiquin Jerusalencho yachaqcunapis tsepeq safacuyätsun, y chacracunapa yarqushqa caqcunaqa ama cutiyätsuntsu” (Lüc. 21:20, 21). Tsënö parlanqanqa cumplikarqanmi. 66 watachömi, judïukuna mana revelakuyänampaq Cestio Galopa mandädunchö Röma soldädukuna Jerusalenta jiruroq cercäriyarqan. Peru illaqpitam witikuriyarqan. Tsëtam Jesuspa qateqninkuna provechayarqan Jerusalenpita y Judëapita yarquyänampaq. Unë pasakunqanta willakoq Eusebium nin Jordan mayuta tsimpayanqanta y Pela markaman qeshpiyanqanta. 70 watachönam, Titupa mandädunchö Röma soldädukuna kutiramurnin Jerusalenta ushakäratsiyarqan. ¡Jesus ninqanta wiyakurmi salvakuyarqan!

15. ¿Ima sasakuna pasëkaptintaq congregacionqa mirëkarqanlla?

¹⁵ Apostulkuna kawayanqan witsanchö cristiänukuna mëtsika problëmakunayoq këkäyaptin y markäkïninkuna pruëbaman churakëkaptimpis, congregacionqa mirëkarqanllam (Hëch. 11:19-21; 19:1, 19, 20). Tsëqa pasakurqan Jehovä bendiciptinmi (Prov. 10:22).

16. ¿Imatataq cada cristiänu ruranan karqan markäkïnin sinchi kanampaq?

¹⁶ Peru markäkïninkuna sinchi kanampaqqa cada cristiänum kallpachakunan karqan. Precisarqanmi Diospa Palabranta alleq estudiayänan, reunionkunaman ëwayänan y Diospita yachatsikuyänan. Kanan witsan pasakunqannöpis, kë rurëkunaqa juk congregacion sinchi y juknölla kanampaqmi yanapakun. Congregacionkunaqa alli churanakushqam këkäyarqan. Tsënöpam cristiänukunaqa anciänukunapa y siervu ministerialkunapa rurëninkunapita yanapakïta chaskiyarqan (Filip. 1:1; 1 Pëd. 5:1-4). Jinamampis, congregacionta watukakoqkunam watukayarqan, juk kaqqa Pablum karqan (Hëch. 15:36, 40, 41). Punta kaq cristiänukuna Diosta adorayanqannölla noqantsikpis ruranqantsikqa clärum këkan. ¡Alläpam agradecikuntsik unë ruranqannölla kanampis Jehovä markanta alli churanakushqata katsinqanta! *

17. ¿Imataraq yachakushun qateqnin kaq yachatsikïchö?

¹⁷ Kë ushanan witsankunaqa, Satanaspa mundun ushakëman chanqanmannömi, Diospa Patsachö këkaq markanqa ras ëwëkan. ¿Ëwëkanqanmannöku ëwëkantsik? ¿Diospa kaqchö masku poqïkantsik (poquykantsik)? Qateqnin kaq yachatsikïchömi rikäshun tsëkunata imanö ruranapaq kaqta.