1. ¿Ima niyantaq wakin nunakuna religionpita y tsëchö këkaq nunakunapita?

MËTSIKAQMI niyan, religionkunaqa cristiänu o mana cristiänu karpis, wakimpaqqa ni imata mana rurayanqanta. Y Diospaq imëkata ulikuyanqanta (llullakuyanqanta) y mana alli portakuyanqanta, tsënöpa Dios mana chaskinqanta. Tsënö kaptimpis, alli nuna kaqtaqa llapan religionpitapis Dios chaskinqantam pensayan. Y tsë mana alli religionpita yarqukurir juk alli religionman ëwakuyänantaqa manam precisaqpaqtsu rikäyan. Peru ¿ima ninraq Diosqa? Rikärishun Bibliawan Jehoväpa sirweqninkunapa kawëninkunata.

2. a) ¿Pikunataq Jehoväpa markanman tikrariyarqan y imataq rikätsikoq jukläya marka kayanqanta? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta)

² Jehovä nunakunata markampaq akranqampitaqa, chusku waranqa watanam pasarishqa. Abrahanqa, pëman  ‘marcäcoq caqpaqqa imeca tëtancuna cuentam’ karqan, juk jatun familiapa y mëtsika sirweqninkunapa mandaqninmi karqan (Rom. 4:11; Gen. 14:14). Tsëmi, Canaanpa mandakoqninkunaqa juk “alläpa precisaq puëdeqtanö” rikäyarqan y alläpam respetayarqan (Gen. 21:22; 23:6, nota). Jehoväqa Abrahanwan y mirëninkunawanmi juk conträtuta rurarqan (Gen. 17:1, 2, 19). Kënömi nirqan: “Këmi qamkunawan ruranqä conträtü, këtaqa cäsukunëkim y mirënikikunapis cäsukuyänanmi: Llapan ollqu kaqmi señalakushqa kayänan. Y [...] këmi rikätsikunqa conträtu ruranqantsikta” (Gen. 17:10, 11). Tsëmi Abrahanwan wayinchö llapan ollqu kaqkunaqa señalakuyaq (Gen. 17:24-27). Këmi rikätsikoq Abrahanwan mirëninkunalla Jehoväpa markan y amïgun kayanqanta.

3. ¿Imanötaq Abrahanpa mirëninkuna juk markaman tikrariyarqan?

³ Abrahanpa willkan Jacobpaqa o Israelpaqa chunka ishkëmi tsurinkuna karqan (Gen. 35:10, 22b-26). Pëkunam Israelchö 12 kastakunapa mandakoqninkuna kayarqan (Hëch. 7:8). Mallaqë tiempu kaptinmi, Jacobqa familiankunawan Egiptuta ëwakurqan. Tsëchömi tsurin Josë mikï rakikoq y faraonpa precisaq yanapaqnin karqan (Gen. 41:39-41; 42:6). Tiempuwannam Jacobpa tsurinkuna mirar juk markaman tikrariyarqan (Gen. 48:4; leyi Hëchus 7:17).

4. ¿Imanötaq qallananllachöqa egipciukunawan Jacobpa mirëninkuna kawakuyarqan?

⁴ Jacobpa mirëninqa 200 watapitapis masmi Egiptupa Gosen markanchö täräyarqan (Gen. 45:9, 10). Cäsi 100 watapam egipciukunawan alli kawakuyarqan. Taksha markakunallachömi täräyaq y üshatam mitsiyaq. Josëta reqeq y kuyaq faraonqa shumaqmi chaskirqan (Gen. 47:1-6). Tsëmi egipciukunaqa üsha mitseqkunata despreciëkarnimpis, markankunachö täräyänanta permitiyarqan (Gen. 46:31-34).

5, 6. a) ¿Imanötaq Diospa markampa kawënin Egiptuchö cambiarirqan? b) ¿Imanötaq Moises salvakurqan? c) ¿Imatataq Jehovä markampaq rurarqan?

⁵ Peru Diospa markanqa manam kushishqanatsu kawanan karqan. Porqui tiempuwanmi “Josëta mana reqeq nuna Egiptupa reynin këman chärirqan. Y  markantam kënö nirqan: ‘¡Rikäyë! Israelpa wamrankunaqa mëtsikam mirëkuyashqa y noqantsikpitapis mas puëdeqmi kayan’”. Tsënam, “egipciukunaqa israelïtakunata esclävutanö trabajatsir qallëkuyarqan. Y mas sufritsirninmi mituta ruratsir, ladrïlluta ruratsir y imëkata ruratsir esclävutanö trabajatsiyaq” (Ex. 1:8, 9, 13, 14).

⁶ Faraonqa mandakurqan yurireqllatana ollqu wamrakunata wanutsiyänampaqmi (Ex. 1:15, 16). Moisesqa tsë witsanmi salvakurqan. ¿Imanötaq salvakurqan? Kima killayoq këkaptinmi maman Jokebed, Nïlu mayupa kuchunchö plantakunapa chowpinman pakëkurqan, tsëchömi faraonpa warmi wamran taririr apakurqan, peru Moisestaqa mamanmi wätarqan, tsënöpam Jehoväpa alli sirweqnin karqan (Ex. 2:1-10; Heb. 11:23-25). Israelïtakuna sufriyanqanta Jehovä rikarmi Moiseswan libranampaq churakarqan (Ex. 2:24, 25; 3:9, 10). Tsënömi Jehoväqa markanta chikeqninkunapita salvarirqan (Ex. 15:13; leyi Deuteronomiu 15:15 *).

7, 8. ¿Imanötaq Jehovä markan juk limpiu nacionman tikrarqan?

⁷ Israelïtakuna juk nacion manaraq kayaptinmi, Jehoväqa markantanöna reqirqan. Tsëmi Moisestawan Aaronta mandarqan faraonta kënö niyänampaq: “Israelpa Diosnin Jehovämi kënö nishqa: ‘Markäta jaqi tsunyaqchö adorayämänampaq’” (Ex. 5:1).

⁸ Y jaqita mana munaptinmi, chunka castïgukunawan castigar y puka lamarchö faraontawan tröpankunata ushakätsir, israelïtakunata jorqaramurqan (Ex. 15:1-4). Y manaraqpis kima killa pasaptinmi, Jehoväqa Sinaï jirkachö juk conträtuta pëkunawan rurarqan kënö nir: “Qamkunatsun llapan ninqäta mana pantashpa wiyakuyanki y äninakunqantsikta respetayanki, tsëqa, llapan markakunapitapis, noqallapanam kuyanqä markä kayanki, [...] y limpiu nacionmi noqapaq kayanki” (Ex. 19:5, 6).

9, 10. a) Deuteronomiu 4:5-8 textu ninqannö, ¿imanötaq israelïtakunata ley yanaparqan juk nacionkunapita jukläya kayänampaq? b) ¿Imanötaq israelïtakuna rikätsikuyänan karqan Jehoväpa “limpiu markan” kayanqanta?

⁹ Unëqa, Egiptuchö israelïtakuna esclävu manaraq kayaptin, familiankunata rikaq kaqkunam familiampaq juez, mandakoq y sacerdöti kayaq (Gen. 8:20; 18:19; Job 1:4, 5). Peru tsëqa cambiarirqan, Jehovä markanta Moiseswan leykunata qoriptinmi (leyi Deuteronomiu 4:5-8 *; Sal. 147: 19, 20). Leyqa patsätsirqan wakin israelïtakuna sacerdötillana kayänampaqmi. Y “anciänukunana” jueznö sirwiyänampaq, pëkunaqa yachaq y musyaq kayanqampitam respetashqa kayaq, tsënöpam israelïtakunaqa wakin nacionpita jukläya tikrariyarqan (Deut. 25:7, 8). Kë Leymi yanapakurqan Diosta imanö sirwiyänampaq y juk mushoq nacionnö imanö kawakuyänampaq.

¹⁰ Canaanman manaraq yëkuyaptinmi, Jehoväqa Moiseswan mandarqan leyninkunata israelïtakunata kënö yarpätsinampaq: “Jehovämi kanan yanapashurqunki, pëpa precisaq markan kanqëkita ninëkipaq, pë änishunqëkinö, y llapan mandashunqëkikunata cäsukunëkipaq kaqta ninëkipaq. Y limpiu markan kanqëkita rikätsikuptikiqa, ruranqan llapan nacionkunapitapis mas precisaqpaqmi churashunki, alabashqa, alli rikashqa y shumaq kanëkipaq, pë änishunqëkinö” (Deut. 26:18, 19).

11-13. a) ¿Pikunataq juntakäyarqan Diospa akrashqa markanman? b) ¿Imatataq rurayänan karqan juk nacionpita nunakuna Jehoväta sirwita munarqa?

¹¹ Jehoväqa juk nacion nunakunatapis chaskirqanmi markanchö kayänampaq. Mëtsikaq egipciukunata y juk nacion nunakunatam permitirqan markanwan Egiptupita yarquyänanta (Ex. 12:38, nota). Itsa tsëchöqa, qanchis kaq castïgu manaraq kaptin, Jehovä ninqanta wiyakoq “faraonpa sirweqninkuna” kayarqan (Ex. 9:20).

¹² Jordan mayuta tsimpayänanna këkäyaptinmi, israelïtakunata Moises nirqan “pëkunawan täraq juk markapita nunakunata kuyayänampaq” (Deut. 10:17-19). Jehovä qonqan leykunata cäsukoq juk nacion nunakunataqa chaskiyänanmi karqan (Lev. 24:22). Wakinqa Jehoväpa sirweqninmi tikrariyarqan y Rutnömi niyarqan: “Markëkim, markä kanqa, y Diosnikipis, Diosnïmi kanqa” (Rut 1:16). Tsë nunakunatam judïuman tikrashqa nir reqiyaq, y ollqu kaqkunaqa señalakuyaqmi (Ex. 12:48, 49). Jehoväqa kuyakoq karmi, markanman chaskeq (Nüm. 15:14, 15).

¹³ Salomon templuta inaugurar mañakunqanchömi, juk nacion nunakunapa adoracionninta Jehovä chaskinqan cläru musyakärirqan. Kënömi mañakurqan: “Mana Israel kaq forastëru nunakuna, jutikirëkur, sinchi makikirëkur y rikrëkirëkur karupita shamur kë wayipita mañakamuptinqa, ciëlupita patsë, täkunëki kaqpita wiyëkullë, y mañakushunqëkinö rurëkullë, tsënöpa llapan markakuna jutikita reqiyänampaq y Israel markëki mantsashunqëkinölla mantsayäshunëkïpaq, y kë ruranqä wayichö jutiki këkanqanta musyayänampaq” (2 Crön. 6:32, 33). Jesuspa tiempunchöpis juk nacionpita nunakunaqa Jehoväta sirwita puëdiyaqmi, peru akrashqa markanman yëkurllam adorayänanqa karqan (Juan 12:20; Hëch. 8:27).

14-16. a) ¿Imanirtaq nishwan israelïtakuna testïgu nacion kayanqanta? b) ¿Imanötaq Diospa markan kanan witsan kawanman?

¹⁴ Israelïtakunaqa Jehovätam adorayaq, peru wakin nacionkunaqa juk diosninkunatam. Isaïaspa tiempunchöqa entëru Patsachö imanö këkäyanqantam Jehoväqa juk juiciuman churarqan. Kë tapukïmi musyakänan karqan: ¿Pitaq mas puëdeq Diosqa? Jehoväqa nacionkunapa diosninkunatam invitarqan rasumpa kawayanqanta sirweqninkuna rikätsikuyänampaq. Kënömi nirqan: “Llapan nacionkuna juk sitiullaman juntakäyätsun, y nacionchö grüpukunapis ëllukäyätsun. ¿Mëqampa diosninkunataq willakïta puëdin? ¿O imallatapis musyaratsimashwanku? Testïgunkuna alli kayanqanta rikätsikuyätsun, o wiyarnin kënö niyätsun: ‘¡Rasumpa kaqllam!’” (Is. 43:9).

¹⁵ Nacionkunapa diosninkunaqa manam dios kayanqanta rikätsikïta puëdiyarqantsu. Manam parlayaqtsu ni kuyuyaqtsu juk mana puritsiptinqa (Is. 46:5-7). Peru Jehoväqa markan Israeltam kënö nirqan: “Qamkunam testïgökuna kayanki [...], akrashqä sirwimaqnïmi kanki, musyayänëkipaq y noqaman markäkïnikikunata churayänëkipaq, y Noqalla kanqäta musyayänëkipaq. Noqapa puntätaqa manam ni ima Dios kashqatsu, y qepämampis manam juk kashqatsu. [...] Tsëmi qamkuna testïgökuna kayanki, y noqam Dios kä” (Is. 43:10-12).

 ¹⁶ Jehoväpa markanqa clärum willakunan karqan Jehovälla rasumpa kaq Dios kanqanta. Tsëmi Jehoväqa nirqan: “Kikïpaq patsätsikunqä y alabansäta willakunampaq markä[mi]” (Is. 43:21). Egiptupita librashqa kaptinmi, jutinta apaq marka kayarqan. Tsëmi pëkunapitaqa shuyaraq, wakin markakunapa nöpanchö cäsuyänanta y alabayänanta. Jina kanan witsampis, tsëllatam markampita shuyaran. Profëta Miquëasmi nirqan markan imanö kanampaq kaqta: “Llapan markakunam diosninkunapa jutinchö puriyanqa, peru noqantsikqa Jehovä Diosnintsikpa jutinchömi purishun imëkamayaqpis” (Miq. 4:5).

17. ¿Imanötaq Israel tikrarirqan mana alli üvasman?

¹⁷ Israelïtakunaqa, vecïnun nacionkunanö rumipita y qerupita rurashqa dioskunata adorarninmi, Jehoväta jaqiriyarqan. Osëasmi nirqan “mana alliman tikrashqa üvas planta” cuenta kayanqanta. ¿Imanirtaq mana alliman tikrarirqan? Osëasmi nin: “Mëtsika altarkunatam rurayashqa. [...] Shonqunkunam alli tukun, kananmi culpayoq kayanqanta taripushqa kayanqa” (Os. 10:1, 2). 150 wata pasariptinmi, Jehoväqa mana wiyakoq markanta kënö nirqan: “Noqaqa alli kaq puka üvastam mururqaq, rasumpa kaq alli muruta. ¿Imanöpataq noqapita cambiarqunki, y mana alli wayoq üvasman tikrarqunki? ¿Mëchötaq ruranqëki diosnikikuna? Sharkayämutsun sasa tiempukunachö salvayäshinikita puëdirqa”. Y nirqanmi: “Kikïpa markämi... pëkunam qonqëkäyämashqa” (Jer. 2:21, 28, 32).

18, 19. a) ¿Imanötaq Jehovä willakurqan juk mushoq marka jutinta apanampaq kaqta? b) ¿Imapitataq qateqninchö yachakushun?

¹⁸ Dios mañanqannö adorayänampa rantin y alli testïgunkuna kayänampa rantinmi, israelïtakunaqa imëka ismushqa frütata wayoqnö juk dioskunata adorayaq. Tsëmi Jesuspis pushakoq religiösukunata nirqan: “Mana cäsucuyanqequirecurmi, Diospa mandaquininman yecuyanquitsu; peru caru marca nunacunam siqa, cäsucuyänqanrecur tse mandadunman yecuyanqa” (Mat. 21:43). Jehoväqa akrarqan ciëlupaq kaq mushoq Israel naciontam. Y änirqan pëkunawan “juk mushoq conträtuta” ruranampaqmi kënö nir: “Noqam Diosninkuna kashaq, y pëkunanam markä kayanqa” (Jer. 31:31-33).

¹⁹ Israel markan manana cäsukuptinmi, apostolkunapa tiempunchö, ciëlupaq kaq Israel markata akrarirqan. Peru kanan witsanqa, ¿pikunataq markan kayan? ¿Imanötaq rasumpëpa Diosta sirweqkunata reqiyanman? Tsëtam qateqnin kaqchö yachakurishun.