1, 2. (1) ¿Imanirtaq Diospa sirweqninkunaqa nunakunata rakikätseq chikinakïkunaman mëtikuntsiktsu? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta.) (2) ¿Ima niyantaq mëtsikaq nunakuna nacionninkunapaq, costumbrinkunapaq o equïpunkunapaq? (3) ¿Imataq pasakun wakin nunakuna wakinkunapita mas alli kayanqanta pensayaptin?

KANAN witsanqa, nacionninkuna, kastankuna o costumbrinkuna wakinkunapita mas alli kanqanta pensarmi mëtsikaq nunakuna rakikashqa këkäyan. Peru Jehoväpa testïgunkunaqa, manam tsënötsu pensantsik, porqui Jehovätam kuyantsik y nimanqantsiktam wiyakuntsik (1 Juan 5:3). Mëchö kawarpis y mëchö yurikushqa karpis, Jehoväpa leyninkunatam wiyakuntsik. Y Jehoväta y Gobiernunta yanapëmi noqantsikpaqqa mas precisan (Mateu 6:33, NM). Tsëmi nintsik, ‘mana allita ruraq’ nunakunanö mana kanqantsikta (leyi Juan 17:11, 15, 16 *; Isaïas 2:4).

 ² Mëtsikaq nunakunam pensayan nacionninkuna, costumbrinkuna y ima pukllachöpis equïpunkuna wakinkunapita mas alli kanqanta. Tsërëkurmi imatapis gananakïpa rurayan, chikinakuyan hasta pëkunanö mana pensaqkunataqa wanutsiyan. Jehoväpa testïgunkuna tsëkunaman mana mëtikushqapis, tsënö kayanqanwanqa itsa familiantsikkunata y noqantsiktapis alläpa llakitsimashwan. Porqui Jehovämi alli kaqta y mana alli kaqta musyaqta kamamarquntsik (Genesis 1:27; Deuteronomiu 32:4). Tsëmi juk gobiernu imatapis mana allita rurariptinqa, rimëta munantsik. Peru tsë hörakunachö, ¿mëqanmampis mana qaqanqantsiktaku rikätsikuntsik?

3, 4. (1) ¿Imanirtaq rasumpa cristiänukunaqa guërraman ëwantsiktsu ni polïticarëkur chikinakuntsiktsu? (2) ¿Imatataq kë yachatsikïchö yachakushun?

³ Mëtsikaq nunakunam polïticarëkur chikinakuyan, tsëta rurayänampaq Gobiernu niptin. Peru rasumpa cristiänukunaqa, manam polïtica asuntukunaman mëtikuntsiktsu ni guërramampis ëwantsiktsu, porqui Jesus ruranqantam qatintsik (Mateu 26:52). Manam pensanantsiktsu Satanaspa makinchö këkaq llapan nunakunapita, wakin mas alli kayanqanta (2 Corintius 2:11). Tsëmi nunakuna chikinakur imëkata rurayanqankunamanqa mëtikuntsiktsu (leyi Juan 15:18, 19).

⁴ Jutsasapa karmi höraqa, noqantsikpita jukläya kayanqanrëkur wakinkunata mana allipa rikashwan (Jeremïas 17:9; Efesius 4:22-24). Kë yachatsikïchömi rikäshun, tsëta vencinapaq Biblia imanö yanapamënintsikta puëdinqanta. Jina rikäshunmi Jehoväwan Jesus nunakunata rikäyanqannölla noqantsikpis rikänapaq. Tsëmi yanapamäshun Diospa Gobiernunllapaq imëpis këkänapaq.

5, 6. (1) ¿Imatataq Jesusqa pensaq tukïläya nunakunapaq? (2) ¿Imanirtaq Jesusqa tsënö pensarqan?

⁵ Polïticaman mana mëtikï sasaraq (ajaraq) kaptinqa, kënö tapukï: “¿Imataraq Jesus ruranman karqan?”. Kë Patsachö Jesus këkaptinqa, Judëapita, Galilëapita y Samariapita nunakunaqa chikinakuyaqmi. Tantiyarinapaq, judïukunawan samaritänukunaqa manam parlapänakuyaqtsu (Juan 4:9). Jina fariseu y saduceu nishqan religiösukunapis, Judïulla këkarmi plëtukïkäyaqlla (Hëchus 23:6-9). Moisespa leyninta estudiashqa judïukunapis, leyta mana estudiaqkunapita mas alli kayanqantam pensayaq (Juan 7:49). Y impuestu cobrakoqkunata y romänukunatam chikiyaq (Mateu 9:11). Peru Jesusqa manam mëtikurqantsu tsë asuntukunaman. Jesusqa Jehoväpita rasumpa kaqtam imëpis defendeq. Y judïukunata markan kanampaq Dios akranqanta musyëkarpis,  manam qateqnikunata yachatsirqantsu wakinkunapita mas alli kayanqanta pensayänampaq (Juan 4:22). Tsëpa rantinqa, llapan nunakunata kuyayänampaqmi yachatsirqan (Lücas 10:27).

⁶ Jesuspaqqa llapan nunakunam igual-lla kayarqan. Porqui Jehovämi nunata kamarqan entëru Patsaman tukïläya kasta juntayänampaq (Genesis 1:27, 28). Awmi, Jehoväwan Jesusqa manam pensayantsu wakin kastakuna, nacionkuna o ima idiömapis wakimpita mas alli kanqanta (Hëchus 10:34, 35; Apocalipsis 7:9, 13, 14). Tsënöllam noqantsikpis pensanantsik (Mateu 5:43-48).

7, 8. (1) ¿Pitataq cristiänukunaqa yanapantsik y imanir? (2) ¿Pipa gobiernunllataq kë Patsachö imëka problëmakunata altsamunqa?

⁷ Noqantsikqa manam kë Patsachö ni mëqan gobiernunta yanapantsiktsu. Jehoväta y Gobiernunllatam yanapantsik, alli gobernanti kanqanta creirnin. Eden huertachömi Satanasqa nirqan Jehovä mana alli gobernanti kanqanta. Satanasqa pensan ruranqankuna Dios ruranqampita mas alli kanqantam, y nunakuna tsëta creiyänantam munan. Y Jehoväqa librim jaqimantsik Gobiernunta o Satanaspa gobiernunta akrakunata. Tsëmi kënö tapukunantsik: “¿Jehovälla alli mandakoq kanqanta creirku nimanqanta wiyakö? ¿Següruku këkä Diospa Gobiernunlla llapan problëmakunata altsamunampaq kaqta? ¿O Dios mandamänata mana wananqantsiktaku pensä?” (Genesis 3:4, 5).

⁸ Tantiyarinapaq, mëqan polïticu mas alli kanqanta pipis tapushuptiki, ¿imataraq ninkiman? Rasunmi, wakin polïticukunaqa rasumpam nunakunata yanapëta munayan. Tsënö kaptimpis, Diospa Gobiernunlla llapan problëmakunata altsamunampaq kaqtam yarpänantsik. Tsëmi Jehovällata yanapantsik. Tsënö mana rurashqaqa congregacionchö juknölla kanqantsikchi ushakärinman.

9. (1) ¿Ima problëmataq Corintu congregacionchö karqan? (2) ¿Ima consëjutataq Corintu cristiänukunata Pablu qorqan?

⁹ Corintu congregacionchömi juk problëma karqan. Wakin cristiänukunam Pabluta qatiyaq y wakinnam Apölusta, wakinnam Cëfasta y wakinnam Jesucristuta. Tsë pasakïkanqanta musyarirmi Pabluqa alläpa yarpachakurqan. Këqa juk jatun problëmam karqan, porqui congregacionchö juknölla kayanqantam peligruman churëkarqan. Tsëmi rakikar ushashqa mana kayänampaq y “juc yarpellana” kayänampaq Pablu consejarqan. Noqantsikpis tsë consëjukunatam qatinantsik y manam ni imëpis congregacionchö juknölla kënintsikta peligruman churëta munantsiktsu (1 Corintius 1:10-13; leyi Romänus 16:17, 18).

10. ¿Imatataq Pablu rikätsikïta munëkarqan ciëlupaq akrashqakunata, nacionninta representanampaq juk nacionman kachashqa nunatawan igualatsir?

¹⁰ Juk kutichönam, ciëlupaq akrashqakunata  Pablu yarpätsirqan, ciëluchö markankuna kanampaq kaqta, tsëmi ‘que patsacho caqcunallaman mana yarparäcuyänampaq’ nirqan (Filipensis 3:17-20). * Jina nirqanmi, ciëlupaq akrashqakunaqa juk nacionman kachashqa cuenta kayanqanta. Nacionninta representanampaq juk nacionman kachashqa nunaqa manam ëwanqan nacionpa problëmakunaman mëtikuntsu, sinöqa nacionninllatam defendin. Tsënöllam ciëlupaq akrashqakunapis, Diosta mana sirweq nunakunapa problëmankunaman ni polïticaman mëtikuyantsu (2 Corintius 5:20). Jina kë Patsachö kawaqpaq kaq cristiänukunapis, manam polïticaman ni juk asuntukunaman mëtikuyantsu. Tsëpa rantinqa, Diospa Gobiernunllatam yanapayan.

11, 12. (1) Diospa Gobiernunllata yanapëta munarqa, ¿imatataq pensanantsiktsu? (2) ¿Imanötaq juk panintsik, Serbia nacion nunakunata rikaq? (3) ¿Imataq yanaparqan pensëninta cambianampaq?

¹¹ Cäsi llapankunam tsë markallapita kar, tsë costumbriyoqlla kar y tsë idiömallata parlarqa alli apanakuyan. Y më nacionpita kayanqantam gälakuyan. Peru noqantsikqa wakinkunapita mas alli kanqantsiktaqa manam pensanantsiktsu. Tsënö pensarqa, tsë pensëtaqa rasmi cambianantsik. Tsëmi yanapamäshun imëkata rurayaptimpis mana mëtikunapaq. ¿Imaraq pensënintsikta cambianapaq yanapamäshun?

¹² Rikärishun Mirjeta * panita pasanqanta. Pëqa yurikurqan Yugoslavia nacionchömi. Y Serbia nacionta chikeq markachömi winarqan. Peru yachakurqanmi Jehoväpaqqa, juk markapita nunakuna, juk marka nunakunapita mas alli mana kayanqanta, y nunakuna chikinakuyänanta Satanas munanqanta. Tsëmi pëqa kallpachakurqan pensëninta cambianampaq. Peru nacionninchö guërra qallariptinmi Mirjeta paniqa unë pensanqannö Serbia nunakunapaq pensar qallëkurqan. Ni Diospita yachatsitapis manam munarqannatsu. Tsëta rurëkanqan mana alli kanqantaqa musyarqanmi, tsëmi Jehoväta mañakurqan tsënö pensëninta jaqinampaq yanapëkunapaq. Jina precursöra kanampaqpis mañakurqanmi. Y yachatsikunqanchö Jehoväpa kuyakïninta rikätsita sinchikunqan, pensëninta cambianampaq yanapanqantam nirqan.

13. (1) ¿Imataq Zoila jutiyoq panita pasarqan? (2) ¿Imanötaq sientikurqan kë pani? (3) ¿Imatataq rikätsimantsik kë panita pasanqan?

¹³ Mëxicupita Zoila jutiyoq panim Euröpata täraq ëwakurqan. Congregacionchöqa Amërica Latïnapita wawqikuna y panikunam kayaq. Wakinkunam nacionnimpita, costumbrinta y müsicampita burlakuyaq. Tsëqa alläpam piñatsirqan. Peru tsënö mana sientikunampaqmi Jehoväta mañakurqan yanapëkunampaq. Kë panita pasanqanmi rikätsimantsik, nacionninkunapita mana allita parlashqaqa wakin cristiänukuna piñakuyanqanta. Tsëmi, parlakïnintsikwan ni rurënintsikwan rikätsikushwantsu wakinkuna mas alli kayanqantanöqa. Manam  waqtachö ni congregacionchö juknölla kënintsikta ushakätsita munantsiktsu (Romänus 14:19; 2 Corintius 6:3).

14. ¿Imaraq yanapashunki Jehovä rikanqannölla wakinkunata rikänëkipaq?

¹⁴ Entëru Patsachö Diospa sirweqninkunaqa juknöllam kawakuntsik. Tsëmi juk marka o juk nacion wakinkunapita mas alli kanqanta pensanantsiktsu. Itsa familiantsikkuna o juk nunakuna nacionnintsikta kuyëta yachatsimarquntsik. Itsa juk nacionpita kayaptin, juk costumbriyoq kayaptin y juk idiömata parlayaptin mana alliparaq rikëkantsik. Tsënö kaptinqa, ¿imaraq yanapashunki cambianëkipaq? Pensë nacionninkunarëkur gälakoq y wakinkunapita mas alli kayanqanta pensaqkunata Jehovä imanö rikanqanta. Japallëki o familiëkiwan yachakunqëki höra tsë asuntupita mas yachatsikïkunata ashi. Y wakinkunata Jehovä rikanqannölla rikänëkipaq Jehoväman mañakï (leyi Romänus 12:2).

15, 16. (1) ¿Imanötaq jukläya kashqa wakinkuna rikämantsik? (2) ¿Imanötaq teytakuna wamrankunata yanapayanman Jehovällapaq kayänampaq?

¹⁵ Jehoväta wiyakushqam, höraqa vecïnuntsikkuna, familiantsikkuna y trabajaq o estudiaq mayintsikkuna jukläya kanqantsikta cuentata qokuyan (1 Pëdru 2:19). Wakinkuna tsënö kanqantsikrëkur chikimänapaq kaqtam Jesusqa nirqan. Yarpänantsikmi pëkuna Jehoväpa Gobiernumpita imatapis mana musyayanqanta. Tsëmi entiendiyantsu Diospa  Gobiernunta yanapë noqantsikpaq imanir precisanqanta.

¹⁶ Jehovä Diosllapaq këta munarqa, wakinkuna imata niyaptin o rurayaptimpis Jehoväta wiyakunapaqmi kallpachakunantsik (Daniel 3:16-18). Wakin jövinkunapaqqa, jukläya këqa sasaraqmi kanman. Itsa mantsakuyanman bandërata mana saludayaptin, imapis pasanampaq kaqta. Tsëmi teytakunaqa wamrankunata yanapayänan, escuëlachö mana mantsakuyänampaq. ¿Imanö? Bandëra saludëta y wakin asuntukunata Jehovä imanö rikanqantam Familiachö Diosta Adorana Hörachö parlayanman. Jina yachatsiyanmanmi creenciankunapita cläru y respëtuwan parlayänampaq (Romänus 1:16). Y precisaptinqa profesorkunawanmi parlayänan creenciantsikpita.

17. (1) ¿Imatataq pensanantsiktsu? (2) ¿Imanirtaq “ruranqäkunaqa mas allim” nir tsarakunantsiktsu?

¹⁷ Yurikunqantsik markachö mikïkuna, parlanqantsik idiöma, shumaq sitiukuna y costumbrikuna gustamanqantsikqa allillam. Porqui Jehovämi imëkakunata kamarqan kushishqa kawanantsikpaq. Peru manam pensanantsiktsu gustamanqantsikkuna, wakinkunapa gustumpita mas alli kanqanta (Salmu 104:24; Apocalipsis 4:11). Tsëmi “ruranqäkunaqa mas allim” nir tsarakunqantsikqa imapaqpis yanapakuntsu.

18. Jehovä rikanqannö nunakunata rikanqantsik, ¿imachötaq yanapamantsik?

¹⁸ Jehoväqa munan tukïläya nunakuna reqiyänanta, adorayänanta y mana wanushpa kawayänantam (Juan 3:16; 1 Timoteu 2:3, 4). Tsëmi pensayanqampita cristiänu mayintsik parlapämashqa listu këkänantsik wiyanapaq. Y Jehovä ninqampa contran mana kaptinqa, pensanqantsikpita jukläya kaptimpis chaskikushwanmi. Tsënö rurashqaqa mas shumaq y yamëmi cristiänu mayintsikkunawan kawakushun. Rikanqantsiknöpis, Jehoväta y Gobiernunllata yanaparninmi polïtica asuntuman mëtikuntsiktsu, wakinkunapita mas alli kanqantsikta pensantsiktsu ni gananakïta imatapis rurantsiktsu. Jehovätam agradecikuntsik yamë kawakunapaq y humildi këta yachatsimanqantsikpita. Salmu 133:1 textuta qellqaqnömi sientikuntsik, kënömi nirqan: “¡Rikäyë! ¡Imanö alli y kushikïpaqmi wawqikuna y panikuna juntu kawakuyanqan!”.