¿Imakunatataq Marïapita yachakuntsik?

¿ALLÄPA hipakïkunata o ñakëkunata pasëkankiku? ¿Qellëta pishipakurku llakishqa këkanki? ¿Mantsakankiku y llakinankiku huk nacionchö tärarnin? ¿Imëllapis kuyanqëkikuna wanukïkuptin alläpa llakikorqunkiku?

¿MUSYARQËKIKU Jesuspa maman Maria këkunata pasanqanta? Tsëkunachö imakunata ruranqan y alli tsarakonqanmi noqantsiktapis yanapamantsik pëpita yachakunapaq.

Më tsëchöpis Marïataqa alläpam reqiyan. Diospa munëninchö alläpa precisota rurashqa kaptin. Kanan witsanqa atskaq nunakunam pëta adorayan. Iglesia catölicachöqa alläpa kuyakoq mama niyanmi, hinamampis, fëninta, yärakoq o markäkoq këninta y alli këninta qatinapaqmi yachatsimantsik nirmi adorayan. Y mañakonqantsiktam Diosman chätsin nirmi pëta rezapäyan.

Y, ¿imatanötaq noqantsikqa Marïata rikänantsik? Tsëpitapis masqa, ¿imatanötaq pëta Dios rikan?

Pënöqa manam pipis kashqatsu

Marïaqa Juda kastapitam karqan, y teytannam Eli karqan. Pëpaqqa Biblia parlar qallan huk milagrota pasëkonqampitam. Nazaretchö këkaptinmi huk ángel yuripurir kënö nerqan: “¡Cushiquï, Maria! Dios acrashqanmi canqui. Pemi qamwan quecan”. Biblia nenqannöpis, espantakurmi Mariaqa “shonquncho, queno nerqan: ¡Imanirraq anjel tseno niman!”. Tsënam angelqa pëlla akrashqa kanqanta willarqan: kikin Diospa Tsurinta qeshyaq tikranampaq, llullun yurinampaq y winatsinampaq (Lucas 1:26-33).

Tsë shipashpaqqa manachi fäcil-llatsu karqan tsë llapanta ruranampaq. ¿Ima nerqanraq? Santo espïrituwan qeshyaq tikranqäta piraq creimanqa, o noviötsuraq haqiramanqa, y ima penqakïchöraq kashaq nirchi itsa tapukorqan (Deuteronomio 22:20-24). Tsënö karpis, mana alläpa yarpachakushpam ángel nenqanta änerqan.

Imëkapitapis Jehová tsapänanta yärakur o markäkurmi, pë munanqanta ruranampaq churakarqan. Tsëmi angelta kënö nerqan: “Noqaqa Diospa sirweqninmi cä. Qam nimanqequino callätsun”. Rikanqantsiknöpis, Diospa kaqta alläpa kuyarmi, ima pasanampaq kaqtapis mana yarpachakushpa Jehová nenqanta wiyakorqan (Lucas 1:38).

 Tsëpitanam Maria Josëta willarqan qeshyaq këkanqanta, tsënam Jose Marïawan casakïta munarqannatsu. Ëka tiempo tsënö kayanqantapis Bibliaqa manam willakuntsu, tsënö karpis alläpa llakishqachi ishkampis kayarqan. Maria milagrowan qeshyaq tikranqanta Jehová huk angelwan Josëta willëkatsiptin, imanöraq kushikïkuyarqan. Tsëllanash Jose Marïawan casakurinaq (Mateo 1:19-24).

Mana pensanqankunatam pasarqan

Llapan qeshyaq warminöpis, punta wambran kaptin imanöraq llullun yurinampaq atska killakunallapita Maria alistakïkorqan. Ichikllana qeshyakunampaq pishikaptinmi, emperador Cesar Augustu, mandakorqan markankunaman censochö inscribikoq llapankuna kutiyänampaq. Tsëmi, Maria nunanwan ëwayarqan 150 kilömetrosta Belen markayaq, itsachi ashnun montakushqa Maria ëwarqan. Chärirnash, Maria qeshyakunampaq posädata ashiyänaq, y tsë markachö atska nunakuna kaptinshi posädata tariyänaqtsu, tsënash animalkuna punuyänanllachöna posadakuyänaq. Tsënöllachö qeshyakunanqa alläpa penqakïpaq y mantsakïpaqchi karqan.

Tsëkunata pasëkarqa llapan shonqunwanchi Jehoväman Maria mañakïkorqan, imëkapitapis pëtawan wambranta tsapänampaq. Qeshyakurishqanllachömi yurishqa llulluta rikäyänampaq mitsikoqkuna chäyarqan, angelkunash kënö willëkuyänaq: “Salbayäshoqniquicuna canan yuricurishqa. ¡Pëqa Teytantsic Dios Acrashqanmi!” nirnin. Tsëkunata mitsikoqkuna niyaptinshi, ‘Mariaqa shonqunllacho tsecunapaq llapanta yarpachacorqan’. Tsëkunaman yarpachakunqanchi imëkachöpis alli tsarakunampaq yanaparqan (Lucas 2:11, 16-19).

¿Imatataq kë pasanqampita yachakuntsik? Llapantsikmi höraqa imëkakunatapis pasashun. Hinamampis, ‘mana ni ichikllapis pensanqantsikchömi imapis pasaramashwan’ y mana alli kawëkunaman chärishwan ninmi Bibliachöqa (Eclesiastés 9:11). Tsënö illaqpita imëkatapis pasarqa, ¿imakunataraq rurashwan? Piñakunantsikpa rantin o Diosta tumpanantsikpa rantenqa, Maria ruranqannöpis Jehovämanmi más witinantsik. Diospa Palabrampita yachakurnin y yachakonqantsikkunata yarpänapaq tiempota patsätserqa, imëkata pasarpis allim tsarakushun.

Waktsa y huk nunakunapa nacionninchö täraq

Maqtsishqa wëta hananllachötsu manam Marïaqa kawarqan. Imëkatapis faltapakorqanmi, hina markampitapis qeshpikorqanmi. Kanan witsampis atskaq nunakunam Maria kawanqannölla kawayan. Estudioso nunakuna willakuyanqannöpis, “patsachö llapan nunakunapita pullan kaqshi, ishkë dölarpaqpis pishikaqllawan huk hunaqchö kawayan”. Rïcotukoq  nacionkunachöpis atskaq nunakunam imëkakunata rurayan huk killachö tukï facturakunapita pagakuyänampaq. Tsë llapan nunakunapaqqa, pachata, röpata y wayita tarinanqa alläpa sasa o ajaraqmi, hina alläpa yarpachakïpaqmi.

Mateo, Marcos, Lucas y Juan librokuna Marïapaqwan Josëpaq mana alläpa parlayaptimpis, waktsa waktsalla kayanqantam musyantsik leirnin. Bibliaqa nin, qeshyakunqampita chusku chunka hunaq pasariptinshi, Ley mandakonqannö sacrificiota ruraq ëwayänaq temploman: “Ishque cullcuta o ishque llullu palumacunata” aparkur (Lucas 2:22-24). * Sacrificiopaq këkunata apayänampaqqa Ley mandakoq waktsa karnin mallwa carnërota mana tareqkunallapaqshi. Tsëmi tanteatsikun waktsa waktsalla kayanqanta. Tsënö karpis, shumaq kuyarninmi wambrankunataqa winatsiyarqan. Imëkapitapis Diospa kaqtam puntaman churayarqan (Deuteronomio 6:6, 7).

Manam tsëllatsu Marïataqa pasarqan: Jesus yurishqanllachömi, Josëta huk ángel nerqan familianwan Egipto nacionman qeshpikuyänampaq (Mateo 2:13-15). Këwanqa ishkë kutinam Maria markampita ëwkunan karqan, y kanan kaqchöqa huk nacionpa ëwanampaqmi nerqan. Egiptochö atska judiokuna kayaptin, itsa marka mayinkunawan yachayanman karqan. Tsënö karpis, huk nacionman ewkïqa sasa o ajam, y alläpa llakinëpaqmi. Wambrankuna alli kayänanrëkur, o imapitapis qeshpikur huk nacionpa ëwkoqkunaqa, musyayanmi Maria imakunata pasanqantapis.

Alli mama y alli warmi

Bibliaqa manam alläpa parlanllatsu Marïapaq, Jesus yurikonqampita y wambra kar ruranqankunapita parlarllam pëpaqqa parlarin. Tsënö karpis, Josëpawan Marïapa hoqta masnö wambrankuna kanqantam musyantsik. ¿Imanirtaq tsënö nintsik? Biblia niptinmi.

Mateo 1:25, QKW textochömi kënö nin: “manam juntakäyarqanraqtsu wawanta qeshpikunqanyaq”. Këmi rikätsimantsik, Diospa Tsurinta Maria qeshyaq kaptin, Jose alläpa respetanqanta. Kë textochö manam juntakäyarqanraqtsu Jesusta “qeshpikunqanyaq” nerqa, käyitsikun o mäkutsikun llapan casädokunanöpis tsëpita punuyanqantam. Tsënöpam atska wambrankuna karqan, Bibliachöqa parlan Santiagu, Jose, Simon y Judas ollqu wambrakunapaqmi, hina warmi wambrakunapaqpis ishkëpaqnömi parlan (Mateo 13:56). Y Jesuspa wawqinkunawan paninkunaqa yuriyarqan, casado kar Josëwan Maria punuyaptinmi. *

Hina Marïaqa Diospa kaqtam puntaman churaq. Pascuata celebrayänampaq Jerusalen markaman warmikuna ëwayänampaq Ley mana niptimpis, pëqa cada watam nunanwan trescientos kilömetrostanö ëwayaq. Llapan pishi wambrakunawan ëwayänan sasa o ajaraq këkaptimpis, ima kushishqaraq ëwayaq.

Kanankunapis tsënöllam casado warmikuna y mamakuna rurayan, y llapan hunaqkunam Diospa kaqta rurayänampaq  kallpachakuyan. ¡Pacienciayoq kayanqanta, alli tsarakuyanqanta, qollmi shonqu kayanqantam pëkunaqa rikätsikuyan! Maria ruranqankunaman yarpëmi, kë warmikunata yanapan imëkayoq këpita, y alli kawakïllata ashïpitapis, Diospa kaqta puntaman churayänampaq. Marïanöpis, musyayanmi nunanwan y wambrankunawan Diosta servirnenqa familiankunawan más kuyanakuyänampaq kaqta.

Hina Maria Diosta alläpa kuyanqantaqa rikantsik, huk kuti Josëwan Jerusalenpita kutikäyämuptin pasanqanchömi. Kutiyämonqanchömi, Jesus pëkunawan mana këkanqanta mäkuriyarqan y tsëpaqqa 12 watayoqllaraqmi këkarqan. ¿Imanöraq mantsakëkorqan y yarpachakïkorqan Maria kiman hunaq wambranta mana tarirnin? Templochö taririyaptinnam Jesus kënö nerqan: “¿Manacu musyayanqui Papänïpa munenincho quecanä presisanqanta?”. Yapëmi Bibliachö nin: “Mamäninnam shonqunllacho llapan pasanqancunata yarpacacharqan”. Jesus jövenllaraq këkar llapan ruranqanman Maria yarpachakonqanmi, musyatsimantsik Diospa kaqta alläpa kuyanqanta. Itsa pënachi Jesuspaq Biblia qellqaqkunata willarqan (Lucas 2:41-52).

Kuyashqanta wanupakïkun

¿Imataq pasarqan Josëwanqa? Kanan rikanqantsikchö Josëpaq parlarpis, Bibliachöqa manam pëpaq más parlannatsu. Tsëmi  wakinkunaqa, manaraq Jesus yachatsikur qallaptinchi Josëqa wanukïkorqan niyan. * Imanö karpis, yachatsikïninta Jesus ushanampaqqa, Marïapa nunan wanushqanachi karqan. ¿Imanirtaq këtaqa nintsik? Jesus wanukunampaq këkar mamäninta rikänampaq Juanta nishqa kaptinmi (Juan 19:26, 27). Jose kawëkaptenqa Jesus manachi Juanta mamänïta rikärinki ninmantsu karqan.

¡Imëkakunatam Josëwan Maria pasëkuyarqan! Angelkunawan parlayarqan, huk mana alli nunapita qeshpikuyarqan, atska kuti huk markakunapa ewkuyarqan, y atska wambrankunata wätayarqan. Paqaspa Jesuspaq parlayaqchi, poqurirnin imakunataraq ruranqa nirnin, hina tapunakuyaqchi allitsuraq o mana allitsuraq yachëkätsintsik nirnin. Tsënö shumaq këkarchi nunanta llakinëpaq oqrarerqan Marïaqa.

Kanan witsampis, majankunata hoqrëkur alläpam llakiyan, y wata watam waqakurlla y llakikurlla mana kayänampaq kushishqa këta ashiyan. ¿Imaraq pëkunata yanapanman? Marïatanöpis: wanushqakunata Dios sharitsimunanman markäkï y alli fëyoq këmi yanapanman (Juan 5:28, 29). * Tsëkunachö Maria alli tsarakurpis, kananqa hapallanllanam imëkatapis ruranan karqan. Kanan witsan warmikunanöpis, hapallanllanam llapan wambrankunata qeshpitsinan karqan.

Jose wanurishqanchöqa, Jesusnachi huk teytanö arupakuran o uryapakorqan wayinchö kaqkunata yanapanampaq. Hina wawqinkunapis más hatunyarqa yanapakuyarqanchi. Tsënö karpis, ‘kima chunka watayoqnowna’ këkarmi, wayinta haqirir Jesus yachatsikur qallëkorqan (Lucas 3:23, QKW). Kikinkunana kawakuyänampaq wayimpita wambrakuna ewkuyaptenqa, teytakuna mamakuna kushikurpis shonqunkunachöqa alläpam llakiyan. Kuyarnin winatsishqa karnin, y pëkunapaqrëkur tukïta rurashqa  karninmi ewkuyaptin alläpa llakiyan. Wambrankunapaq kushishqa karpis, höraqa pëkunawan kayänantam munayan. Pëkunaqa musyayanmi Jesus wayimpita ewkuptin Maria imanö tikrarenqanta.

Këtapis pasarqanraqmi

Manam Maria munanqannötsu imëkapis karqan. Jesuspa yachatsikïninta atskaq nunakuna wiyakuyaptimpis, wawqinkunaqa ‘Jesusman manam creyicuyarqantsu’ ninmi Bibliaqa (Juan 7:5). Mamänenqa wambrankunata willarqanchi Jesus “Diospa tsurin” kanqanta ángel willanqannö (Lucas 1:35). Tsënö karpis, Santiägupaq, Josëpaq, Simonpaq y Jüdaspaqqa, mayor wawqinllachi Jesus karqan. Rikanqantsiknöpis, Marïapa wayinchöqa manam huk religionyoqllatsu llapampis kayarqan.

¿Imataraq rurarqan Maria? ¿Wambräkunaqa manachi ni imëpis yachakuyanqanatsu nerqantsuraq? Manam. Huk kutim Galilea markachö huk wayiman Jesus mikoq yëkorqan, y tsëchö yachatsikonqanta wiyakuyänampaqmi atska nunakuna ëwayarqan. ¿Pikunataq watukaq ëwayarqan? Mamäninwan wawqinkuna. Wayin kaqpa Jesus këkanqanta musyarirmi, wambrankunata pusharkur Jesus rikaq ëwarqan Maria, itsa kikinta wiyarqa pëman creikuyanqa nirnin (Mateo 12:46, 47).

Kë pasanqankunam yarpätsimantsik, kastankuna mana munëkäyaptimpis wakinkuna Jesusta servita tïrayanqanta. Marïanöpis, kë kastäkunaqa manachi yachakuyanqatsu niyanmantsu manam cristianokunaqa. Yarpäshun, wakinkunaqa atska watam kastankunata Diospita parlapäyashqa, ichikllatapis wiyariyänampaq. Y kastëkikuna wiyakuyaptin o mana wiyakuyaptimpis, ama qonqashuntsu, Jehoväqa rikarëkanmi yachakuyänanrëkur rurayanqëkikunata (1 Pedru 3:1, 2).

Llapan pasanqampitapis más llakikïpaq

Biblia nenqannöpis Maria alläpa llakikïta pasanampaq kaqqa, tsëraqmi chänan karqan. Rikarëkaptinmi tukïta niyarqan, maqayarqan y wanutsiyarqan kuyashqa wambranta. Pï më nenqannöpis, huk mamapaqqa, wambrallaraq  o poqushqana këkar wambran wanukïkuptenqa “alläpa hatun desgraciam”, y “imëkapitapis más waqakïpaqmi”. Unëpita Biblia willakonqannömi, ‘imeca cutsilluwan shonquta tucsicayämuptin nanatsicoqno’ Marïaqa nanatsikorqan (Lucas 2:34, 35).

¿Waqakur y llakikurllatsuraq kakorqan, o Jehoväta haqirerqantsuraq kë pasëkuptin? Manam. Pëpaq Biblia yapë parlarqa, Jesuspa qateqninkunawan ëllukashqa o qorikashqa kanqantam willamantsik. ¿Imataraq rurëkäyarqan? Biblia nenqannömi “llapancuna juntacar, juc shonqulla imepis Diosman mañacuyaq”. Hinamampis, manam pëllatsu familiampita këkarqan. Tsë witsampaqqa Jesuspa wawqinkunapis cristianonam kayarqan, y mamäninwanmi mañakïkäyarqan. ¡Ima kushikïpaqraq Marïapaq këkorqan! (Hechos 1:14.) *

Rikanqantsiknöpis Marïaqa alli mama, alli warmim karqan, y tukïtam pasarqan y rurarqampis. Imëka sasakunata o ajakunata pasarpis allim tsarakorqan, tsëmi Diosta servirnin llapan kawëninchö bendicionkunata chaskerqan. Tsëmi, problëmantsik kaptin o familiachö problëmakuna kaptenqa, Maria alli tsarakonqampita y Jehoväta mana haqinqampitam yachakunantsik (Hebreus 10:36).

¿Ima nishwanraq kanan Marïata Diostanö adorayanqampitaqa? Diospa munëninchö alläpa precisota rurashqa këkaptenqa, ¿adorashwantsuraq?

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]

[6 kaq päginachö dibüju y recuadru]

 ¿Rasumpaku Jesuspa kaporqan wawqinkunawan paninkuna?

Awmi, kaporqanmi. Y wawqinkunawan paninkuna kanqanta Bibliachö atska kuti parlaptimpis, wakin teólogo nishqan nunakunaqa tukïnöpam yachatsikuyan Jesuspa wawqinkuna y paninkuna mana kanqanta creitsikuyänampaq (Mateo 12:46, 47; 13:54-56; Marcos 6:3). Pëkunapaqqa, Marïapa wawanqa kanaq Jesusllash. Teölogokuna tsënö yachatsikuyaptimpis, manam tsënötsu niyanmi wakin Biblia leeqkunaqa, këkunata musyar: Huk kaq, Marïaqa imëpis virgenllam karqan nirnin kikinkunallapita iglesia yachatsikonqantam teólogo nishqan nunakunaqa yanapëta munayan. Y ishkë kaq, kë niyanqankunata alleq estudiëkuyaptenqa, kë teölogokunapa yachatsikïninkuna mana rasumpa kanqanmi musyakärin.

Itsa Josëpaqa puntata huk warmin karqan, y tsëchöchi Jesuspa “wawqinkunawan paninkunaqa” yuriyarqan niyanmi teölogokunaqa. Pero kë niyanqanqa mana creipaqnömi, tsëqa Jesus mananachi Josëpa mayor tsurinnatsu kanman karqan, ni Davidpa kastampita kar tsë gobiernota chaskeqnatsu kanman karqan (2 Samuel 7:12, 13).

O, Jesuspa wawqinkunaqa prïmonkunallachi kayarqan niyanmi. Tsëpis manam rasumpatsu, Escrituras Griegas nishqankuna wawqikunapaq, prïmokunapaq, o kastakunapaq parlarqa huknöpa huknöpam nin. Rasuntachi alli estudiashqa Frank Gaebelein “paqwë mana creipaqnömi” nin, teölogokunapa yachatsikïninkunapaq. Hina kikinllachömi Diccionario Teológico del Nuevo Testamento nishqan kënö nin: “Teytampitawan mamampita tsë wambrakuna kayanqanmi más creipaqnöqa. [. . .] Josëpawan Marïapa más wambrakuna kanqanta Tertulianopis parlanmi [. . .]. Tsëmi musyantsik Jesuspa wawqinkunawan paninkunapis atska kayanqanta”.

[7 kaq päginachö recuadru]

 Valorta tsarïkurmi religionninta haqirerqan

Marïaqa judía karmi teytampawan mamampa religionninta qaterqan. Judiokuna ëllukäyänan o qorikäyänan wayikunachömi Diosta adoraq y Jerusalenyaqpis ëwaqmi. Pero Dios ruranampaq kaqta yachakurirmi, musyarqan tsë religionpa costumbrenkunata Dios manana chaskenqanta. Hinamampis, Marïaqa musyarqanmi Mesias këkaptin judiokunapa maestronkuna wawanta wanutsiyanqanta. Manaraq wanutsiyaptinmi Jesusqa kënö willakorqanna: “Cananpita witsepam Templiquicunapis tsunyecar quedarenqa” (Mateo 23:38). Tsë llapankunachömi Marïaqa musyarerqan religionninta Diosnintsik manana chaskenqanta (Gálatas 2:15, 16).

Y cristiano kaq congregación patsakanqanchöqa, Maria karqan pitsqa chunka (50) watayoqnönachi. ¿Imataraq ruranman karqan? ¿Familiäpa religionnintaqa manachi haqirïmantsu ninmantsuraq karqan? ¿Edänam kä nirtsuraq tsapäkunman karqan? Manam. Judiokunapa religionnimpa rantin, cristiano kaq religiontana Dios bendecinqanta musyarqanmi, tsëmi Diosman markäkur o yärakur y valorta tsarïkur religionninta haqirerqan.

[5 kaq päginachö dibüju]

Egiptomanmi qeshpikuyarqan

[8 kaq päginachö dibüju]

Huk mamapaqqa, imëkapitapis más llakikïpaqmi wambran wanukïkonqanqa