Jehová kamanqankunam yachaq këninta rikätsikun

“[Jehovapa] mana rikakoqninkunaqa, wiñeypa podernin i dibinu keynin, alleqpa rikakärin [...] llapan rurashqankunawan[mi].” (ROM. 1:20, QKW.)

1. ¿Imanötaq kayan kë mundochö nunakunapa yachëninkunata qateq kaqkuna?

KANAN tiempoqa pï mëpis alli estudiayanqampitam yachaqmi kä niyan. Tsënö karpis, alli y kushishqa kawakunapaqqa manam kë mundochö nunakunapa yachënintsu yanapamäshun. Pero nunakunapa yachëninta qateqkaqkunaqa Pablu nenqannöpis, “imayca wayrawan lamar lagchicar wacpa caypa apashganö[mi] llutan mana allicunata yachacurnin” kayan (Efe. 4:14, NTCN).

2, 3. a) ¿Imanirtaq Bibliaqa Jehovällam yachaqqa nimantsik? b) ¿Nunakunapa yachënin Jehoväpa yachëninwan igualantsuraq?

² ¡Pero alläpa hukläyam kayan Jehová Diospa yachëninta tareqkunaqa! Bibliam nimantsik Jehovälla “yachaq” Dios kanqanta (Rom. 16:27). Pëqa musyanmi llapan kamanqankuna imapita y imanöpis rurashqa kanqanta. Jehoväqa llapan kamanqantam shumaq patsätsishqa, y tsënö patsätsishqa kaptinran estudioso nunakuna imëkatapis musyëta puëdeyan. Tsëmi nunakuna yachaq karnin imëka cösaskunata rurariyaptimpis Jehoväqa espantakuntsu ni ima qokuntsu. Y kë “patsacho yachecunaqa Diospaq manam imapaqpis sirwintsu” (1 Cor. 3:19).

³ Jehoväqa “yachëtam qon” sirveqninkunata, nimantsikmi Bibliaqa (Pro. 2:6). Jehoväpa yachëninqa alläpa preciso y más alli kaqmi, y manam alli yachaq nunakunapa yachënimpis igualantsu. Jehoväqa imatapis manam pantantsu, sinöqa rasumpa kaqllatam willakun, tsëmi yanapamantsik imatapis alleq tanteëkur-raq ruranapaq (lei Santiagu 3:17). Apóstol Pablum Jehová Diospa yachënimpita pasëpa admirakurnin kë nerqan: “¡Diosqa imalaya allim, imalaya yachaqmi y imalaya allipa cäyicoqmi! Llapantam cäyin. Y manam llapantaqa pipis cäyiyantsu, Dios pensashqancunata ni munashqancunata” (Rom. 11:33). Awmi, Jehovällam alläpa yachaqqa. Tsëmi alläpa markäkuntsik o yärakuntsik, leyninkuna y consëjonkunaqa alli kawakunapaq yanapamänata. Hina pëllam musyan kushishqa kawakunapaq imata wananqantsiktapis (Pro. 3:5, 6).

Jesus yanapakoq ‘maestro’

4. ¿Imakunata rikartaq Jehoväpa yachaq këninta más musyashun?

⁴ Jehová rurashqankunata rikarmi, más tanteashun alläpa yachaq këninta y imanö kanqantapis (lei Romanos 1:20). Ruranqankunachöqa más uchusaq kaqpita hasta más hatusaq kaqyaqmi rikantsik Diosnintsik imanöpis kanqanta. Ciëloman rikarpis o kë patsaman rikarpis Jehoväpa yachaqkënintaqa llapan kamanqanchömi rikëkantsik. Rikanqantsiknöpis Jehová kamanqanqa alläpam yachatsimantsik, pë imanö kanqantapis (Sal. 19:1; Isa. 40:26).

5, 6. a) ¿Pitaq Jehoväta yanaparqan llapan kamanqankunachö? b) ¿Imapitataq kë tëmacho yachakushun y imapaqtaq yanapamäshun?

⁵ Jehoväqa manam hapallanllatsu këkarqan Ciëlotawan kë Patsata kamarnin (Gén. 1:1). Bibliam willamantsik Diosnintsikqa imatapis manaraq rurarnin puntata huk espïrituta kamanqanta, imëkakunatapis ruraptin yanapanampaq. Y tsë espïrituqa karqan tsurin Jesusmi “llapan kamashqakunapa punta kaqnin” (Col. 1:15-17, QKW). Jesusqa Teytannömi alläpa yachaq.  Tsëmi Proverbios capítulo 8 nenqanchöqa Jesuspaq willamantsik huk yanapakoq “maestrono” kanqanta (Pro. 8:12, 22-31).

⁶ Jehová rurashqankunachöqa manam Diosnintsikpa yachëninllatatsu rikantsik, sinöqa tsurin Jesuspatawanmi, pëmi yanaparqan Teytanta llapanta kamanqanchö. Ruranqankunata rikar yachakunapaqqa alläpa atskam kan. Diosnintsik kamanqankunata Proverbios 30:24-28 nishqanchö chusku alli yachaq animalkunapita yachakurishun. *

Yachakushun hormiga alli trabajaq kanqampita

7, 8. ¿Kë kuru imata ruranqantaq más gustashunki?

⁷ “Patsachö más uchusaq” kurukunapis alläpam yachatsimantsik tukï rurayanqankunawan y portakïninkunawan. Yarpärishun hormiga alläpa yachaq kanqanman (lei Proverbios 30:24, 25).

⁸ Animalkuna imanö kanqantapis estudiaq nunakunam niyan, cada nunapaq ishkë pachak waranqapitapis (200 000) más hormïgakuna kanqanta, y këkunaqa mana pärashpam trabajayan. Cada grupochömi kima clase hormïgakuna kan, wachaqkaqkuna, orqukaqkuna, y trabajaqkaqkuna, y kë llapanmi shumaq yanapanakuyan kawayänampaq imëka wanayanqankunachöpis. Rikärishun Sudamericachö hormiga cortahojas nishqampita, këqa alläpam yachëkun murukïta. Kë uchukllan kuruqa, murun, plantan, shumaq rutupan y abonan, murukonqan atskata wayunampaq. Kë kuruta estudiaqkunaqa willakuyan, ëkaqpis kayanqanman y llapampaq tinkunampaq murukuyanqantam. *

9, 10. ¿Imatataq yachakuntsik alli trabajaq hormïgakunapita?

⁹ Kë hormigakunapitaqa noqantsikpis yachakïta puëdentsikmi. Tantearkunallapaq, imapis alli yarqapamänata munarqa kë kurukunanömi alli trabajanantsik. Bibliam kënö nimantsik: “Qela nuna, ëwë hormïgakuna rurayanqanta rikämi y yachaq kë. Mandaqnin ni capataznin ni dirigeqnin mana këkaptimpis, pëkunaqa usya tiempopaqmi mikïninkuna churakuyan, y cosecha tiempom mikï churakuyänanman atska mikïta churayan” (Pro. 6:6-8). Jesusmi kënö nerqan: “Papänïqa ime junaqpis uryecanmi. Tsemi cada junaq noqapis uryecä”, tsëchömi rikantsik ishkampis alli trabajaq kayanqanta (Juan 5:17).

¹⁰ Jehoväpita y Jesuspitaqa llapantsikmi alli trabajador këta yachakunantsik. Jehoväpa markanchö imëkata ruranapaq nimashqapis llapantsikmi sinchikunantsik allita ruranapaq, tsënöpam “imeypis señorpa” trabäjonta rurëkäshun (1 Cor. 15:58, QKW). Tsëmi alläpa preciso Romachö cristianokunata Pablu consejanqanta noqantsikpis ruranantsik, kënömi nerqan: “Imatapis rurayänequipaq caqta mana qeläcushpa rurayë. Y Diosta sirwirpis, llapan shonqiquicunawan cushi cushilla sirwiyë” (Rom. 12:11). Jehoväta servinapaq llapan ruranqantsikqa manam envänotsu kanqan, tsëmi Bibliapis kënö  nimantsik: “Teyta Diosqa alli carmi, qonqantsu jucniqui jucniqui cuyanacur creyicoq pura ancupänacur yanapanaquicayanqequita” (Heb. 6:10).

Dioswan alli kënintsikta täpashun

11. Damán imanö kanqantapis willakaramï.

¹¹ Damán shutiyoq takshalla animalpis yachatsimënintsikta puëdenmi (lei Proverbios 30:26). Kë animalqa hatun conëjonömi, chakimpis y rinrimpis takshallam. Imapis peligro kaptenqa rasllam ëwakun, tsëpaqqa yanapan nawin allipa rikanqanmi, y rumikunacho y uchku lädonllachö këkanqanmi. Kë animalkunaqa atskaq juntakëkurmi täkuyan, tsëmi yanapan imëkapitapis tsapänakuyänampaq, y alalë tiempochöpis qoñötsinakuyänampaq. *

12, 13. ¿Imatataq yachakushwan Damán animalpita?

¹² ¿Imatataq yachakuntsik damanpita? Kë animalqa manam peligroman churakantsu. Tsëpa rantenqa karullamannam rikachakurëkan, y ima peligropis kaptin raslla ullukïkunampaqmi uchku lädonllachöna këkan. Tsënöllam noqantsikpis mäkoq mäkoqlla këkänantsik, Satanaspa mana alli rurëninkunata karullamanna rikärir witikunapaq. Apóstol Pedrum cristianokunata kënö nerqan: “Alli penseniquicunawan cabal nunana car, mäcoq mäcoq cayë. ¡Paqtaraq, mana alliman ishquiyanquiman! Porqui chiquiyäshoqniquicuna diabloqa, imeca mallaqashqa leonnomi qaparir qayarir, purican qamcunapa marcäquiniquicunata ushacäratsinanpaq” (1 Ped. 5:8). Jesusqa kë Patsachö këkarnin mäkoq mäkoqllam këkarqan mana alli rurëkunaman Satanás ishkitsinanta, y Jehová Diospita rakikäratsinanta (Mat. 4:1-11). ¡Tsënömi llapantsik ruranantsik!

¹³ Tsënö mäkoq mäkoqlla këkänapaqqa yanapamäshun tsapämänapaq Jehová nimanqantsikkunata ruranqantsikmi. Tsëmi Biblia leita ni reunionkunaman ëwëta haqinantsiktsu (Luc. 4:4; Heb. 10:24, 25). Imanömi damankunapis atskaq huntakëkur täräyan yanapanakuyänampaq, tsënöllam noqantsikpis cristiano mayintsikkunawan junto këkänantsik “jucnintsic jucnintsic” yanapanakunapaq (Rom. 1:12). Tsapämänapaq Jehová Dios churamonqanta ashirnenqa, salmista David nenqannömi noqantsikpis nishun: “Jehovämi noqalläpaqqa qaqa cuenta, y tsapämaqnï wayi cuenta, y libramaqnï. Diosnïqa machë cuentam, pëmanmi tsapämänampaq ëwashaq” (Sal. 18:2).

 Imapis tsapämaqnintsikkunata vencishun

14. Huk langostallaqa manam mantsëpaqtsu, pero ¿imataq nishwan atska langostakunapitaqa?

¹⁴ Langosta nishqan kurupitapis atskatam yachakïta puëdentsik. Kë uchukllëlla kuruta hukllëllata rikëkorqa manachi mantsashwantsu, pero mëtsikata rikëkorqa pasëpachi mantsarishwan (lei Proverbios 30:27). Atska langosta kurukunaqa rasllam ushakäratsinman atska murukïkunatapis. Bibliaqa parlan atska kurukunapaqmi, y tsë kurukunapaq parlanqanchömi parlan langosta kurukunapaqpis, y tsëmi guerrapaq cärrokunanö y raströjota nina ushaqnöraq qayarar ëwanqanta willakun (Joel 2:3, 5). Kë kurukuna alläpa miraptin, kayëpa ushakätsita munarpis nunakunaqa manam puëdeyashqatsu. ¿Imanir? Ninaman atska shikwarninmi, ninatapis upiratsiyan, y kawëkaq kaqkunanam hina ëwakikäyanlla mana pärashpa, imëka tarenqantapis chipyëpa ushakätsir. Mandaqninkuna y pushaqninkuna mana kaptimpis kë langostakunaqa imëka alli yachatsishqa tröpanömi ëwayan, y ëwar seguiyänantaqa manam imapis tsapantsu (Joel 2:25). *

15, 16. ¿Imachötaq igualan Jehová Diosta sirveqkuna langosta kurukunawan?

¹⁵ Profeta Joelmi Diosta sirveqkunata igualatserqan langosta kurukunatawan. Kënömi qellqarqan: “Kallpayoq nunakunanömi ëwayan. Guerrapaq tröpakunanömi perqapapis lloqayan. Llapampis näninkunallapam ëwayan, y manam yaqärukiyantsu. Manam huknimpis huknimpis tanqanakuyantsu. Sinchi kallpayoq nunanömi ëwayan, y wakinta flëchawan ishkitsiyaptimpis, wakinqa ëwëkayanqampita manam yaqäkuriyantsu” (Joel 2:7, 8).

¹⁶ Profeta Joel kë langostakunawan cristianokunata igualatsenqanqa rasumpa kaqllam. Yachatsikuyanqanta haqiyänampaq chikeqninkuna tukïta rurëkäyaptimpis manam haqiyashqatsu. Jesus ruranqanta qatirmi, despreciëkäyaptimpis Jehová Diospita yachatsikïkäyanlla (Isa. 53:3). Rasumpëpam wakin cristianokunataqa chikeqninkuna wanutsiyashqa Jehová Diosta serviyanqanrëkur. Tsënö kaptimpis wakinkaqkunaqa yachatsikïkäyanllam, y yachatsikoqkunapis mirëkäyanllam. Awmi, Jehoväpa markanta chikeqkuna qatikachäyaptenqa masran yanaparin,  mëpa tsëpa witsikar ëwarnin yachatsikuyänampaq y markan más miranampaq (Hech. 8:1, 4). ¿Kë langosta kurukunanöku chikiyäshoqnikikuna michëkayashuptikipis sinchikikanki Jehoväpita yachatsikurnin? (Heb. 10:39.)

“Alli caqllatana rureta tïrayë”

17. ¿Imanöpataq luchoq perqakunachöpis gecopa makin y chakin tsarakun?

¹⁷ Takshalla arashmi kan geco shutiyoq, kë animalqa manam ishkintsu mëtsika luchoqpa ëwëkarnimpis (lei Proverbios 30:28). Kë animalqa perqapapis y techo rurimpapis luchoq këkaptin mana heqamushpam corikachäkun, tsënö kanqanta rikarninmi espantakuyan estudioso nunakuna. ¿Imanötaq tsëtaqa ruran? Manam makinkunaqa ni chakinkunaqa gömayoqtsu. Sinöqa dëdonkunachömi uchusaq millwakuna kan, y tsë uchusaq millwapa puntankunachönam imëka matinö kan, tsëmi yanapan laqakänampaq. Makin y chakin tsënö kanqanmi kikin gecota y más lasaqtapis tsarëta puëden, y tsënöpam pasëpa luchoq këkaptimpis mana mantsapakushpa purikun witsë senqapa y urë senqapapis. Kë animalta estudiaqkunaqa alläpam espantakuyan gecopa makimpita y chakimpita, y tsëtanö laqakaqta imëkallatapis rurëkushqaqa imëkata laqanapaqpis imëka alliraq këkunman niyanmi. *

18. ¿Imatataq rurashwan “alli caqllatana” rurëkänapaq?

¹⁸ ¿Imatataq geco animalpita yachakuntsik? Bibliam kënö nimantsik: “Mana alli rureniquicunata melanar dejariyë. Alli caqllatana rureta tïrayë” (Rom. 12:9). Satanaspa mana alli mundonqa rakikäratsimashwanmi Jehová Diospita y consëjonkuna wiyakïpita. Këta más tantearkunapaq, itsa alläpa amigo këkantsik mana cristiano trabajaq mayintsikkunawan, escuëlachö estudiaq mayintsikkunawan o mana alli rurëkunapitapis rakikëkantsiktsu. Diosnintsikpa consëjonkunata mana wiyakoqkunapitaqa cuidakunantsikmi, manaqa Jehoväpa consëjonkunapitam rakikäratsimäshun. Tsënö pasamänataqa manam ni ichikllapis permitinantsiktsu, imanömi geco animalpis alleq tsarapakun mana shikwanampaq, tsënöllam noqantsikpis alleq tsarapakunantsik alli kaqpita. Jehoväpa Palabranmi kënö willamantsik: “Ama kikikillapaqqa yachaqtukïtsu” (Pro. 3:7). Diospa markan Israeltam Moises kënö consejarqan: “Jehová Diosnikitam mantsanëki, y pëllatam servinëki y pëllapitam tsarapakunëki”, tsëtam noqantsikpis wiyakunantsik (Deu. 10:20).Jehoväman alli tsarapakurqa Jesus ruranqantam qatikantsik, tsënöpam “qamqa alli rurecunatam cuyarqonqui, y mana alli rurecunataqa manam”, nishpa Jesuspaq nenqanta cumplikantsik (Heb. 1:9).

Jehová kamanqankunaqa yachatsimantsikmi

19. a) ¿Jehová imanö kanqantataq rikanki kamanqankunata rikarnin? b) ¿Imanötaq Jehová Diospa yachaq kënin yanapamantsik?

¹⁹ Rikanqantsiknöpis, Jehová kamanqankunaqa alleqmi rikätsimantsik imanöpis Diosnintsik kanqanta, y llapantsiktam imanöpis kanapaq alleq yachatsimantsik. Jehová kamanqankunata más reqenqantsikmanmi, más rikäshun yachaq këninta. Alläpam precisan llapampitapis más yachaq Jehová Diosnintsikta wiyakïqa, tsëmi yanapamäshun kanan kushishqa kawakunapaq y shamoq tiempochö mana allikunaman mana ishkinapaqpis tsapämäshunmi. Tsëta rurarqa alleqmi musyashun Proverbios 3:13, 18 kënö nenqan rasumpëpa kanqanta: “Alläpam kushikun yachëta tareq nunaqa, y alläpam kushikun alli entiendeq nunaqa [...]. Yachëqa kawatsikoq montinömi tsëpita tsarapakoq kaqkunapaq, y tsarapakurir imëpis mana kachaqkaqkunaqa kushishqam kayan”.

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]

¿Yarpankiku?

¿Imatataq yachakuntsik . . .

• . . . hormïgapita?

• . . . damanpita?

• . . . langostakunapita?

• . . . gecopita?

[Yachakunapaq kaqpa tapukïninkuna]

[20 kaq päginachö fötu]

¿Hormiga cortahojas nishqannöku noqantsikpis alli trabajaq kantsik?

[21 kaq päginachö dibüjukuna]

Damankunaqa atskaq tärarninmi imëka peligropitapis tsapänakuyan, y noqantsikqa ¿mëchötaq tsapäkïta tarintsik?

[22 kaq päginachö dibüjukuna]

Jehoväta sirveqkunaqa langosta kurukunanömi, imëkata rurëkäyaptimpis yatsatsikïtaqa haqiyantsu

[22 kaq päginachö dibüju]

Imanömi geco animalpis alleq tsarapakun mana shikwanampaq, tsënömi cristianokunapis alleq tsarapakuyan alli kaqpita

[Pikunapa kanqan]

Stockbyte/Getty Images