Llapan kanqanman ëwari

Qallananchö tïtulukunaman ëwë

¿Imanöraq musyankiman mëyaqlla washkuta upyanëkipaq kaqta?

¿Imanöraq musyankiman mëyaqlla washkuta upyanëkipaq kaqta?

¿Imanöraq musyankiman mëyaqlla washkuta upyanëkipaq kaqta?

QALLANANCHÖ parlanqantsik Tonyqa kawëkanmanraqchi karqan alläpa upyanqanta cuenta qokurqa. Mëtsikata upyaptimpis mana ima pasaptinmi pëqa creirqan imëpis tsënölla kanampaq kaqta. ¿Imanirtaq cuentata qokurqantsu?

Washkuta alläpa upyarmi, ima alli o mana alli kanqantapis musyaqtsu. Peqan manana imata mäkunqanta manam cuentata qokurqantsu. Y más upyaptinqa masran peqan upayaq.

Hinamampis, upyata mana haqita munanqanmi mana alliqa karqan. Albertotapis tsënöllam pasaq. Puntataqa alläpa upyaq kanqanta paqwëmi negaq. Kënömi nin: “Pakëllapam upyaq kä, y alläpa machakurkurqa mana kaqpaqnömi churaq kä. Imëpis upyarlla kakïtam munaq kä”. Tsëmi wakinkuna consejëkäyaptimpis Tonywan Albertoqa mana alläpa upyayanqanta pensayaq. Pero rasun kaqchöqa manam tsënötsu karqan, antis washku upyëllachömi kakuyaq. ¿Imataraq rurayanman tsënö washku upyëllachö kakoqkuna?

Mana alläpa upyanëkipaq churakë

Pï më nunakunam alläpa upyaq kayanqanta haqiyänanrëkur Jesus kënö ninqanta wiyakuyashqa: “Sitsun derëcha kaq nawiki ishkitsishunkiman, jorqariyki, i qampita; jitari, allim kanman kwerpikipita juk partin oqrakaptin, llapan kwerpiyki infyernuman [“Gëhenaman”, NM] jitashqa kanqanpita[qa]” (Mateo 5:29, QKW).

Jesus këta nirqa manam nawita o makita rasumpa roqurir hitarinapaqtsu parlëkarqan. Sinöqa, Diospa kaqpita imapis rakimäna kaptin imëka roqureq cuenta haqirinapaqmi yachatsikïkarqan. Tsëta haqi imëka qarantsikta roqushqa nanaqnö kaptimpis, pensënintsikpita y imapis alläpa upyëman heqatsimänapitam tsapämäshun. Tsëmi pipis alläpa upyaq kanqëkita nishushqana kashuptikiqa, atskataqa upyanëkinatsu. * Y tsëta mana puëderqa, alläpa sasa kaptimpis paqwëmi haqinëki, tsënöpa imëkamampis mana chänëkipaq.

Pero ¿ima nishwantaq mana borracho këkar atskata upyaqkunapaqqa? ¿Imaraq yanapanman mana atskata upyayänampaq?

¿Imaraq yanapashunkiman?

1. Jehoväman imëpis mañakï. Diosman markäkoqkunata o yärakoqkunata y pëta kushitsita munaqkunatam Biblia kënö nin: “Imano ecano carpis, Diosnintsicman ‘Grasias’ nicur mañaquicuyë. Tseno mañacuyaptiquim, Jesucristurecur Teyta Diosqa allapa espantepaq juclaya shonquta, y yarpeta qoyashunqui shumaq cawacuyänequipaq” (Filipenses 4:6,7). Pero hukläya shonquyoqna kanëkipaqqa, ¿imanötaq Diosman mañakunkiman?

Puntataqa alläpa washku upyaq kanqëkitam cuentata qokunëki y haqinëkipaqmi churakänëki. Hinamampis washku upyëta haqinëkirëkur imata ruranëkipaq kaqtapis Diosta willaptikiqa, tsë viciota haqinëkipaq y tukï problëmakunaman mana chänëkipaqmi yanapashunki. Proverbios 28:13 ninqannöpis, “hutsankunata pakaqqa manam alli kawëta tarinqatsu, pero hutsankunata willakurir haqireqqa, llakipashqam kanqa”. Jesuspis, “ama churayämeytsu tentasyonman, masqa libreykayamey mana allipita” nir Diosman mañakunapaqmi yachatsimarqantsik (Mateo 6:13, QKW). Tsëqa, ¿imataraq rurankiman llapan shonqïkiwan mañakunqëkita rikätsikunëkipaq? ¿Mëchöraq mañakunqëkipa respuestanta tarinkiman?

2. Biblia yanapashunëkita haqi. Yarpë, “Diospa palabranqa cawatsicoq palabra carmi, allapa poderyoq. Y ishcan ladupa cösa afilashqa espadanoran yarpenintsicmanpis, shonquntsicmanpis charcun imano canqantsictapis musyatsimänantsicpaq” (Hebreus 4:12). Alläpa upyarlla kakoqkunataqa vicionkunata haqiyänampaq yanapashqa, llapan hunaqkuna Bibliata leiyanqan y leiyanqanman yarpachakuyanqanmi. Salmista ninqannöpis, “mana alli nunakuna yachatsikuyanqanta mana wiyaq [...] nunaqa, kushishqam kakun. Pëpaqqa Jehoväpa leyninmi alläpa mishkin, y paqasta hunaqta leirmi, leinqanman yarpachakun”. Y nïkurmi tsënö nunakunapaq “llapan ruranqanmi alli yarqunqa” nin (Salmo 1:1-3).

Jehoväpa testïgonkunawan Bibliapita yachakunqanmi Albertotaqa yanaparqan tsë viciota haqinampaq. Tsëmi kënö nin: “Biblia yachatsikunqanta mana wiyakurqa upyata manachi haqïmantsu karqan, y kananyaqqa wanushqa imanachi käman karqan”.

3. Shonqïki tsarëta yachakï. Wakin punta cristiänokunapis Diosta manaraq reqir alläpa upyaq kayanqantam Biblia willakun, pero ‘Dios Yayantsicpa espïritu santon’ yanapaptinmi tsë viciota haqiriyarqan (1 Corintios 6:9-11, NTCN). ¿Imanötaq yanaparqan? Machar fiestan fiestan purikïpita shonqunkunata tsaräyänampaqmi kallpata tarirqan. Tsëmi Biblia kënö nin: “Ama vïnota upyarnin machäyanquitsu [...]. Tsaypa rantinga [e]spïritu [s]antopa poderninwan [...] junta cawacuyanqui” (Efesios 5:18, NTCN; Gálatas 5:21-23). Jesucristupis kënömi nirqan: “Sielucho quecaq Dios Yayanäqa mas alli carmi, mañacoqcunataqa santu espiritunta qoyconqa” nirqanmi. Nïkurmi, “¡imatapis mañacuyaptiqueqa, Dios qoyäshunquim!” nirqan (Lucas 11:9, 13).

Rikanqantsiknöpis, Diosta kushitsita munaqkunaqa upyapitam shonqunkunata alli tsaräyänan. Y tsëpaqqa, Bibliata leir yachakuyanqan y llapan shonqunkunawan Diosman imëpis mañakuyanqanmi yanapanqa. Y upya haqita mana puëdeqno kaqkunaqa, Biblia kënö ninqantam yarpäyänan: “Pimi muronqa eytsanpa mana alli muneyninta, tseypitam eyllonqa waniyta; [e]spiritupa muroqqa, [e]spiritupitam wiñey kaweyta eyllonqa. Ama utishuntsu alli rureyta; tyempunchowmi eyllushun, mana ishkirnenqa” (Gálatas 6:8, 9, QKW).

4. Washkuta alläpa upyaqkunawan takukëtsu. “Yachaqkunawan pureqqa yachaqmi tikranqa, pero mana wiyakoqkunawan takukaqqa mana allimanmi ishkinqa” ninmi Proverbios 13:20. Tsëmi amïguïkikunata willanëki manana upyanëkipaq churakanqëkita. Musyënam, wakinkunaqa imëkatam niyäshunki y upyaman yapë ishkinëkitam munayanqa. Bibliaqa willakurqannam nunakuna “mana cäyicurnin”, ‘machacur, y melanäyanqanyaq micur, upur, fiestan fiestan puricur’ këta haqeqkunapa ‘contrancuna’ parlayänampaq kaqta (1 Pedru 4:3, 4). Tsënö nunakunawanqa manam amïgonatsu kanëki.

5. Musyanëkim mëyaqlla upyanëkipaq kaqta. “Amana que tiempu mana alli ruraq nunacunanoqa qamcunaqa llutanta rurar cacuyëtsu; antis jucnopa yarpacachëta yachacuyë. Tsenopam llapancho Dios munashqanno cushiquipaq alli cawaquita musyariyanqui” ninmi Romanos 12:2. ¿Diosta kushitsita munankiku? Tsëqa Biblia ninqanta wiyakur mëyaqlla upyanëkipaqpis churakë, y nunakuna niyäshunqëkitaqa ama wiyëtsu. Pero ¿imanöraq musyankiman mëyaqlla upyanëkipaq kaqta?

Tsëta musyanëkiqa manam sasatsu: peqëki apëkachäshuptiki y upayätsishuptikiqa alläpanam upyashqanki. Tsëmi upyëta munarqa mëyaqlla upyanëkipaq kaqta alli tanteanëki, tsënöpa machakïman yapë mana chänëkipaq. Kikikim cuentata qokunëki mëyaqlla upyë qampaq alli kanqanta. Y yarpë: sinchikïkar hutsallakïpitapis, musyëkarna llutanta rurëqa más mana allim.

6. Manam nita yachakï. “Aumi nirga, ‘Aumi’ ninqui. Manam nirga, ‘Manam’ ninqui” ninanmi tsëqa (Mateo 5:37, NTCN). Ichik llamirkïlla o yawarïlla nirnin pipis upyatsishïnikita tïraptinqa, manam nita yachakunëkim. Imam sïqa, shumaqllam tsëtaqa nirinëki, Colosenses 4:6 ninqannöpis, “listu quecayë pecunata shumaq tratayänequipaq. Y Diospaq tapuriyäshuptiquinäqa, alli shimiquicunapa parlapar cäyipäratsiyänequipaq”.

7. Yanapayäshunëkita ashi. Diospita shumaq yachatsikoq y washkuta manana upyanëkipaq churakanqëkichö yanapashoqniki amïgota ashi. “Hukllaqllapitaqa, ishkaqmi más alli kanqa, ishkan trabajarqa más pagotam chaskiyanqa. Huknin ishkiptenqa hukninmi sharkatsenqa” ninmi Bibliapis (Eclesiastés 4:9, 10; Santiagu 5:14, 16, QKW Santiagu 1:22, 25, QKW). Hina tsënöllam Estados Unïdoschö Instituto Nacional sobre el Abuso del Alcohol y el Alcoholismo nishqan kënö nin: “Yapë upyëpaq paqwë wanukäkunqëki hora, familiëkita y amïguïkikunata nï yanapayäshunëkipaq”.

8. Alli tsarakï. Apóstol Santiägum kënö nin: “Diospa Palabranta wiyagllaga ama cayaytsu. Sinöga rasumpa cumplirnin cäsucug cayay. Si tsaynö wiyarninlla mana cumplirga, quiquillayquicunam llullacurnin engañacuycäyanqui. Pero pipis wiyanganta mana juc gongarnin, rasumpa allicag leycunata cäsurnin cumpliptinga, tsay leycunam imayca gaycuraycagpitanö libritana ticratsinga. Tsaynöpam tsay runaga llapan imayca ruranganchöpis firmi tsaracurnin, tsay allicag leycuna mandacungancunallata cumplir imaypis alläpa cushishga cawacunga” (Santiagu 1:22, 25, NTCN).

Alläpa upyëta haqinëkipaq

Manam llapan washku upyaqkunatsu borracho kayan. Pero atskata upyaqkunaqa borracho këman chäyanmi y haqiyänanqa sasaraqmi kanman. Tsëta haqiyänampaqqa kikimpa kallpan y Diospita yachakuyanqanllaqa manam yanapanqatsu. Albertom kënö nin: “Upyata haqita tïranqä witsankunaqa, imëka nanaqnöran cuerpö mañëkämaq yapë upyanäta. Tsëmi cuentata qokurirqä Diospa kaq yanapamaptimpis, doctorkunachö hampikïtaraq wananqäta”.

Pï më washku upyaqkunam tsë rasun kanqanta niyan. * Wakinkunaqa, Diosta kushitsiyänanrëkurmi hospitalkunachö cämaräyashqa shonqunkuna washkuta paqwë mañaptin hampikunawan yanapayänampaq. Diospa tsurimpis milagro ruraq këkarmi kënö nirqan: “Sanukunaqa wanayantsu mëdikuta, sinowqa qeshyaqkunallam” (Marcos 2:17, QKW).

¿Imanirtaq Diosta wiyakunantsik?

Diospa karmi Bibliachö këkaq consëjokunaqa alläpa alli. Pëqa imëyaqpis kushishqa kawakunatam munan, y manam ichik tiempolla kawanatatsu. Ishkë chunka chusku watanam pasarishqa Alberto washku upyëta haqinqan, y tsë haqentanta yarparkurqa alläpam kushikun. Nawin hunta weqinwanmi kënö nin: “Alläpam kushikurqä hukläya nunana tikrëta puëdenäpaq kaqta, Jehová yanapamëta munanqanta, y pasanqäta musyanqanta, alli kanäta munanqanta, y wananqä hora yanapamänanta yachakurnin. Noqarëkur ruranqankunataqa manachi agradecikur ushashaqtsu”.

Qampis alläpa upyaq kar o washkuwanraq yamë këta tarirqa, haqita puëdenkim. Alberto y atska nunakunam qamnö washku upyaq kayarqan, pero kananqa manam alläpa upyayannatsu o paqwëmi haqiyashqapis. Pëkunaqa washku upyëta paqwë haqiyanqampita kushishqam kayan, y qampis tsënöllam kanki.

Tsëmi wallkallata upyanëkipaq churakar o paqwë manana upyanëkipaq churakarpis, Jehová kënö ninqanta yarpänëki: “¡Noqa ninqäta wiyakuptikiqa, yamë kënikipis mayu yakunöran kanqa y lamar yaku laqcheqyaqnöran alli rurënikipis kanqa!” (Isaías 48:18).

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]

^ par. 7 Rikäri 8 kaq päginachö  “¿Alläpatsuraq washkuta upyëkä?” neq recuadrota.

^ par. 24 Atska hospitalkuna y yanapakïkunam kan alläpa washku upyaqkunata hampiyänampaq. Pero kë revistaqa manam imanö y imawan hampikuyänampaq kaqtaqa willakuntsu. Tsëtaqa cada nunam rikänan tsënöpa Diospaq mana alli kaqta mana akranampaq.

[8 kaq päginachö dibüju y recuadru]

 “¿Alläpatsuraq washkuta upyëkä?”

Kënö tapukï:

• “¿Unëpitapis masku upyä?”

• “¿Imëpitapis más seguïdoku washkukunata upyä?”

• “¿Más puro kaq washkutanaku upyä?”

• “¿Mana llakishqa kanärëkur y problëmakunata qonqanärëkurku upyä?”

• “¿Kastäkuna, amigökuna o pillapis alläpa upyanqäta nimashqaku?”

• “¿Washku upyashqa kaptï wayichö, trabäjöchö, o vacacionchö problëmakuna kashqaku?”

• “¿Semänachö huk kutillapis washkuta upyarninraqku yamë kä?”

• “¿Piñaköku wakinkuna washkuta mana upyayaptin?”

• “¿Ëkata upyanqätapis tapuyämaptin mana rasun kaqtaku nï?”

Kë tapukïkunapita huk o ishkëta awmi nir contestarninqa, washku upyëpita itsa cuidakunëkina.

[9 kaq päginachö dibüju y recuadru]

Mana llakishqa purinëkipaq

Manaraq upyar këkunata tapukï:

“¿Alliku kanan upyaman, o manaraqku?”

Yarpë: Upyata qallëkur haqita mana puëderqa, mejor ama qallëtsu.

“¿Ëka cöpallatataq upyashaq?”

Yarpë: Këyaqlla nï, manaraq washku dominashuptiki.

“¿Imëtaq upyämantsu?”

Yarpë: Cärrota manejanëki kaptin o trabäjïkichö mäkoq mäkoqlla kanëki kaptin. Ni Diospa kaqta ruranëki kaptin, ni qeshyaq karnin, y hampiwan këkarpis.

“¿Mëchöraq upyäman?”

Yarpë: Ama imëpis upyayänan sitiokunachöqa, ni pakallapa, ni washkuta rikëtapis mana munaqkunapa hananchöqa.

“¿Pikunawanraq upyäman?”

Yarpë: Mana alläpa upyaq amïgokunawan o familiakunawan; pero washku yachaqkunawanqa ama imëpis upyëtsu.

[10 kaq päginachö dibüju y recuadru]

Pëpis upyata haqishqam

Tailandia nacionchö Supot shutiyoq nunam washkuta alläpa upyaq. Puntataqa paqasllapam upyaq, tsëpitaqa ichikllapa ichikllapam qoyapa o wäraypapis upyar qallëkurqan, nïkurqa pullan hunaqkunapis upyaqllanam. Imëpis machananrëkurmi upyaq. Tsënö këkarmi Jehoväpa testïgonkunawan Bibliata estudiar qallëkurqan, y machakï Diospaq mana alli kanqantam yachakurirqan. Tsëmi upyata haqirirqan, pero manam alläpa unëtsu. Yapë upyar qallakïkuptin familiankuna alläpa llakishqam tikrariyarqan.

Tsënö karpis Supotqa Jehoväta kuyarqanmi, y Pë munanqannö adorëtam munarqan. Cristiano amïgonkunam imëpis yanapayarqan, hina mana tsënölla kakunanta haqiyänampaq y pëwan más tiempo kayänampaqmi familiankunata niyarqan. Tsëllanam 1 Corintios 6:10 textochö borrächokuna Diospa mandakïninman mana yëkuyänampaq kaqta yachakurir, upyar alläpa mana allita rurëkanqanta musyarirqan. Tsënöpam cuentata qokurirqan imëkanöpis tsë viciota paqwë haqinampaq kaqta.

Tsëpita witsëpaqa washku upyëta paqwë haqinampaqmi churakarqan. Y santo espïritunwan y Palabranwan Dios yanapaptin, hina familian y congregación yanapaptinmi, kallpata tarirqan upyata paqwë haqinampaq. Familiankuna alläpam kushikuyarqan bautizakur Testigo tikraptin. Kananqa imëpis munanqannömi Supot Diosta alläpa kuyan y tsëta rurayänampaqmi wakinkunatapis yanapan.