¿Imanirtaq mana allitanönatsu hutsata rikäyan?

“PUNTA teytantsikkuna hutsata rurayanqampita hutsayoqllana yurikunqantsikta manam kanan tiempo nunakuna creiyantsu. Rasun kaqchöqa, mana alli rurëkuna hutsa kanqantapis manam creiyannatsu. [...] Adolf Hitler y Josif Stalin rurayanqankunallapaqmi sïqa hutsa niyan, pero tsëpita kaq llapan mana alli ruranqantsikpaqqa, imapis tsëman apamashqa o mana alli pensëkur ruranqantsikpa culpanmi niyanllanam.” (The Wall Street Journal.)

Kë periódico ninqannömi, mana alli rurëkuna hutsa kanqanta nunakuna paqwë qonqayashqa. Pero ¿imanöparaq tsë pasashqa? ¿Imanirtaq mana allitanönatsu hutsata rikäyan? ¿Imanöparaq mana alli rurëkuna hutsa kanqanta nunakuna creiyänan sasaraq o ajarä?

Hutsataqa rurantsik: punta teytantsikkuna hutsankunata muyamashqantsik kaptin y kikintsikpita mana alli kaqta rurarmi, tsë ishkanta rikärishun.

Punta teytantsikkunawanmi hutsa rurë qallarqan

Bibliaqa rikätsikun, Diosta mana wiyakur Adanwan Eva hutsata rurayashqa kayaptin llapantsikpis hutsayoqllana yurinqantsiktam, tsëmi Diospa rikënimpaqqa mana alli ruraq kantsik. Y ‘llapan mana alli rurecunaqa jutsa’ kanqantam nin Biblia (1 Juan 5:17).

“Punta teytantsikkuna unëna hutsata rurayashqa këkaptin y noqantsik mana culpayoq këkarqa, ¿imanirtaq hutsasapa yurintsik?” nirmi wakinkunaqa tapukuyan. Y hutsayoqllana yurinqantsikta yachatsiyaptinqa, nunakuna “penqakurllam wiyaräyan, wakinqa paqwëmi negayan, y wakinnam creirpis religioso kawëninkunachöqa mana allikunata rurakïkäyanlla” ninmi Teologïata yachatsikoq profesor Edward Oakes.

¿Imanir-raq nunakuna creiyantsu punta teytantsikkunapa culpan hutsayoqllana yurinqantsikta? Religionkuna llutanta yachatsikuyashqa kayaptinmi. Trento markachö atska religiösokuna ëllukarninmi (1545-1563), llullu wambrakuna hutsankunapita perdonashqa kayänanrëkur bautizakuyänanta negë alläpa mana alli kanqanta niyarqan. Yurikurishqa wambra manaraq bautizakur wanurqa, ciëloman mana imëpis chänampaq kaqtam teölogokuna niyarqan. “Wambrakunaqa hutsayoqllanam mamankunapita yurikuyan [...]. Tsënöpam Diospa rikëninchöqa chikipaq y melanëpaq kayan” nirqanmi Juan calvïnonäqa.

Casi llapan nunakunam wambrakuna mana ima culpayoq yuriyanqanta creiyan, tsëmi wambrakuna hutsankunapita castïgota chaskiyänampaq kaqta religionkuna yachatsikuyanqanta mana allitanö rikäyan. Tsënöpam llapan nunakunapis hutsayoqllana yuriyanqanta creiyantsu. Hasta iglesiachö wakin yachatsikoqkunapis,  manaraq bautizakoq wambrakuna infiernoman ëwayänampaq kaqtaqa manam imëpis creiyashqatsu. Tsë mana creipaqnö kaptinmi, mana culpayoq wanoq wambrakuna limbo nishqanman ëwayanqanta catölicokuna mëtsika watakunana yachatsikuyashqa, pero manam allillaqa kë yachatsikïninkunata patsätsiyarqantsu. *

Hina punta teytantsikkunapita hutsayoqllana yurinqantsikta nunakuna mana rasumpatanöna rikäyänampaqqa rurashqa, 1800 watakunachö filösofokuna, cientïficokuna, y teölogokuna Biblia willakunqan mana rasumpa kanqanta niyanqanmi. Nuna animalpita shamunqanta Darwin yachatsikunqanman creeqkunanäqa, Adanwan Ëvapaq Biblia willakunqanta cuentotanöllam rikäyan. Y manam tsëllatsu, wakinkunanäqa Biblia Diospita shamunqanta manam creiyantsu, antis nunakunapa pensëninllapita y costumbrenkunallapita shamunqantam creiyan.

Y tsë creenciakuna, ¿imamantaq apan punta teytantsikkunapita hutsayoq kanqantsikman creeqkunata? Adanwan Eva mana rasumpa kawayanqanta yachatsiyaptinqa, hutsa imanö qallanqantapis cuentotanöllam rikäyanqa. Y llutanta ruraq kanqantsikta cuentata qokoqkunapis, hutsantsikta hitapunantsikrëkurlla Adanwan Ëvapita hutsa qallanqanman creinqantsiktam niyan.

Rikanqantsiknöpis, kanan witsan nunakunaqa punta teytantsikkunapita hutsayoq kanqantsikta manam creiyannatsu. Pero ¿ima niyantaq kikintsikpita hutsa ruranqantsikpaqqa?

¿Rasumpatsuraq hutsa?

Ima rurëkuna hutsa kanqanta pitapis tapushqaqa, itsa wanutsikï, suwakï, lluta pï mëwampis punukï, nunapa imantapis munapë, y maskuna rurë utsa kanqanta niramäshun Chunka Mandamientokunata yarparnin. Pipis hutsallachö këkar wanurqa, infiernochö rupanampaq kaqtam mëtsika iglesiakunachö yachatsikuyan. *

Infiernoman mana ëwayänampaq confesakuyänan precisanqanta, y sacerdotekuna hutsapita perdonakïta puëdeyanqantam Iglesia Catölicachöqa yachatsikuyan. Pero atskaq nunakunam, confesakïta, hutsapita perdon ashita y penitencia rurëta mana kaqpaqna churayashqa. Italia nacionchö estudiota rurayanqanmi rikätsikun, pullan más catölicokuna confesakoq manana ëwayanqanta.

Tsëchömi cuentata qokuntsik hutsa infiernoman  apakunqanta religionkuna yachatsikuyaptimpis, nunakuna mana alli rurëninkunata mana haqiyanqanta. Hinamampis, manam cuentata qoquyannatsu llutanta rurayanqankuna mana alli kanqantapis. Tsëmi wakinqa kënö niyan: “Poqupura kakoqkuna pitapis mana imanarqa, ¿ima mana allitataq rurayan?”.

¿Imanirtaq nunakuna tsënö pensayan? Itsa hutsa imaman chätsikunqampaq yachatsiyanqanta mana alläpa creirnin. Manam creiyantsu Diosnintsik kuyakoq këkar, nunakunata imëyaqpis infiernochö rupatsinampaq kaqta. Y tsënö pensayanqanchi rurashqa kanan witsampis hutsata mana kaqtanöna rikäyänampaq. Pero manam tsëkunallatsu rurashqa nunakuna hutsaman mana creiyänampaq. Qateqninchö maskunata rikärishun.

Alli kaq rurëta qonqëkuyashqanam

Qepa witsankunaqa, më tsëchö nunakuna wanutsinakuyanqan, hinantin Patsachö ishkë hatun guërrakuna kanqan y tsënö imëka mana allikuna pasanqanmi nunakunapa pensëninta mana alliman tumakätsishqa. Tsëkuna pasashqa kaptinmi, allikunata rurëta tïrar kawakïqa kanan witsan manana yanapakunqanta mëtsikaq nunakuna pensayan. Tsëmi kënö tapukuyan: “¿Imallachöqa yanapakunku unë witsan yachatsikuyanqannö kanan witsan kawë?”. Nunapa pensëninlla alli rurëman chätsikunqanta creeqkuna y ima rurëkuna alli kanqanta estudiaqkunaqa, manam niyanmi. Cuentokunaman creinapa rantin y paqwë hutsannaq kawakïta tïranapa rantinqa, alli estudiarnin puntachö këta ashi alli kanqantam niyan.

Tsënö pensarmi nunakuna Diospita paqwë rakikäkuriyashqa. Euröpachönäqa atska nacionkunachömi paqwë tsunyëkar iglesiakuna quedayashqa. Y kananqa más nunakunam iglesiapa yachatsikïninkunaman paqwë creiyannatsu, y wakinqa hasta mana rasumpatanö rikarmi, iglesiapa yachatsikïninkunata paqwë mana kaqpaq churayan. Kënömi niyan: “Nunakunata Dios mana kamashqa këkaptin y mana kaqllapita yurimushqa këkarqa, ¿imanirtaq ima rurë mana alli kanqantapis nishwan? ¿Imanirtaq nunakuna mana alli sientekuyänanta tïrashwan?”.

Hinamampis, pasaq 1900 watakunam hatun nacionkunachö “lluta piwampis punukï” niyanqan witsan qallëkurqan. Y estudiantekuna huelgata rurayanqankuna, jövenkuna munayanqannö kawakïta ashir tukïta rurayanqankuna y mana wambrayoq kayänampaq tukï hampikuna ras tarinalla kanqanmi rurashqa, alli rurëkunata paqwë qonqëkuyänampaq o manana alläpa yarpäyänampaq. Tsëmi nunankunaqa Biblia  ninqanta wiyakuyarqannatsu, hukläyana pensar qallëkuyarqan y mana alli rurëkunatapis hutsatanönatsu rikäyarqan. Huk qellqaq ninqannöpis, “kuyanakurqa imëka rurayanqampis allilla kanqantam pensayaq”. Tsënöpam lluta piwampis punukïta hutsatanönatsu nunakuna rikäyarqan.

Nunakuna wiyëta munayanqanllata yachatsikoq religionkuna

Hina religionkunapis manam unënötsu kayan. “Atska religionkunata rikarmi, mëtsikaq sacerdötekuna wiyakoqninkuna mana ëwakuyänanta tïrëkäyan”, ninmi Estados Unïdoschö religionkunapaq parlar Newsweek nishqan revista. Alli kataq rurayänampaq mañëkuyaptinqa huk iglesiakunaman ëwakuyänantam mantsayan. Manam pipis munantsu humilde kayänampaq, imëkapitapis Diosta puntaman churayänampaq, alli kaqkunata rurayänampaq, conciencian ninqanta wiyakuyänampaq y hutsankunapita wanakuyänampaq yarpätsiyänantaqa. Tsëmi Chicago Sun-Times nishqan periódico nin, mëtsika iglesiakuna “Jesuspa yachatsikïninta qonqëkur”, nunakunata “alli sientekatsinqanllata, kushitsinqanllata, y cada nuna munayanqanllata” yachatsikuyanqanta.

Tsënöpam cada nunata combiënenqanllata ashir Diosta adorana kanqanta pï më pensayan. Dios nunakunapita imata shuyaranqanta yachatsikuyänampa rantinmi, nunata yamë sientekatsïllata mëtsika religionkuna ashiyan. Nunakuna wiyëta munayanqanllatam ashiyan. Tsënöpam religionpa creenciankunata qonqëkäyanna. “¿Cristupa yachatsikïninkunaman creiyänampa rantin kananqa imamannataq creiyan?” nirmi tapukun huk periódico. Nïkurmi, “imëka rurëkunapis alli nuna kashqaqa allilla” kanqanmanna creiyanqanta nin (The Wall Street Journal).

Tsëmi pï më pensayan, religionkunaqa nunakunata alli sientekatsinanllapaq kanqanta. Tsënö pensaqkunaqa, “mëqan religionmampis yëkuriyanmanmi alli kaqta rurayänampaq mana alläpa mañaptinqa; pëkunaqa shoqashqa këta y mana jusgashqa këtam ashiyan” ninmi tsë periödicolla. Y iglesiakunapis, ima alli kanqanta y ima mana alli kanqanta yachatsikuyänampa rantinmi, yëkoq nunakuna “lluta kawakuyanqannölla” kakuyänanta haqiyan.

Tsë niyanqankunaqa itsa apóstol Pablu kënö nir willakunqanman pensaratsimantsik: “Chämonqam tiempucuna rasonpa caq yachatsiquicunata nunacuna wiyeta manana munayänanpaq. Masbienmi atscaq yachatsicoqcunata qatiyanqa pecunapaqnollata yachatsicuyaptin; y Diospaq rasonpa yachatsiquicunataqa manam wiyetapis munayanqatsu” (2 Timoteu 4:3, 4).

Iglesiachö yachatsikoqkuna Biblia ninqanta yachatsikuyänampa rantin, nunakuna wiyëta munayanqanllata yachatsikurqa, mana allitam rurëkäyan. Jesucristupa yachatsikïnintachi llutampa käyikashwan o mayaykashwan mana alli rurëkuna mana hutsa kanqanta pensarqa, tsëqa alläpa mana allichi kanman. Rasun kaqchöqa, Jesucristuwan qateqninkuna yachatsikuyanqanchö hutsapaqwan perdonpaq parlayarqanmi. Tsëta más yachakurinëkipaqqa qateqnin yachatsikïta leirinëkipaqmi niriyaq.

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]

[7 kaq päginachö ninqan]

Nunakuna wiyëta munayanqanllata yachatsikoq religionkunaqa manam yanapakuntsu

[6 kaq päginachö recuadru]

Hutsata, ¿imanötaq nunakuna rikäyan?

▪ “Kanan witsan religionkunapaq hatun problëmaqa, mana ‘hutsa ruraqnöna’ sientekunqantsikmi. Perdonta mana wanaqnönam kantsik. Unëkunaqa itsa tsëpaq yarpachakoq kantsik, pero kananqa mananam yarpachakuntsiknatsu. Hutsa rurëllachö manana kanapaqmi religionqa yanapakïta munan, pero Estados Unïdoschö yachaqkunaqa casi llapantsikmi mana allitanönatsu hutsata rikantsik; o mana tsënö karpis, manam hatun problematanönatsu rikantsik.” (John A. Studebaker, tsurï, religión tëmakuna qellqaq.)

▪ “‘Llapantsikmi alli nuna këta munantsik, pero llutan ruraq karmi, imatapis alli rurëta tïranqantsikllawan kushikunantsik’ niyanmi nunakunaqa. Kawënintsikchöqa, [...] wakimpita más alli ruraq këtatsu, ni paqwë mana alli ruraq këtatsu manam ashintsik. Llapanwampis alli vecino këtam tïrantsik, pero mana alli rurëkuna hutsa kanqantaqa qonqarintsikmi.” (Albert Mohler, centro teológico Southern Baptist Theological Seminary nishqampa presidenten.)

▪ “Kanan witsanqa, unë penqakïpaq mana alli rurëkunapita kushikuntsiknam: [...] Francia nacionpita cosinërokunam, mikurnin mana teqñaqkunata mana hutsa ruraqtanöna rikäyänampaq Vaticänota niyashqa; rikäyanqanta katsita munarmi, nunakuna tukï propagandakunata rikäyan y leiyan; propagandakunatam emprësakuna rurayan, nunakuna imëkatapis masta masta munayanqanta musyar; pipis imanëkuptin piñakïtanam, pï mëpis allitanö rikäyan. Y noqapis hora höraqa imëkatapis rurarïmanmi qelanarnin hitaräkurinäpaq.” (Nancy Gibbs, Time nishqan revistapita.)

[5 kaq päginachö dibüju]

Mëtsika nunakunam Adanwan Ëvapaq Biblia yachatsikunqanta cuentotanölla rikäyan