Jehoväpa shutin tsapämänata ashishun
Jehoväpa shutin tsapämänata ashishun
“Haqishaqmi huk humilde y llakishqa markata, y pëkunam Jehoväpa shutinchö tsapäkïta ashiyanqa.” (SOF. 3:12.)
1, 2. ¿Imataq shamun shukukï vientonöraq nunakunaman?
ITSA imëllapis mantsakëpaq vientollantin tamya o runtu tsarïkamarquntsik, tsëqa, itsa huk monti o yaku mana pasaq tsaka rurinmanchi ëqirquntsik tsapämänapaq. Pero tsëqa manam tsapämashwantsu mantsakëpaq shukukï vientopitaqa.
2 Kananqa, imëkapis ushakätseq shukukïpitapis más mantsakëpaq hunaqmi raslla chëkämun. Tsëqa ‘Jehoväpa hatun piñakïnin hunaqmi’, tsëchöqa llapan mana alli nunakunam ushakäyanqa. Tsënö kaptimpis, noqantsikpaqa kapamantsik huk tsapäkïnintsik (lei Sofonías 1:14-18 *). ¿Imataraq rurashwan Jehoväpa hatun piñakïnin hunaq qallarkamuptin tsë tsapäkïchö këkänapaq?
Biblia qellqakanqan witsanchö shukukï tiempokuna
3. “Vientollantin tamya” Israelpa chunka kaq kastankunata ushakätseqqa, ¿imataq karqan?
3 Jehoväpa piñakïnin hunaqqa, qallanqa llapan mana alli religionkunapa ushakëninwanmi. ¿Ima tsapäkïtaq kan? Këtaqa rikäshun Diospa unë markan imanö kanqampita yachakurninmi. Jesus shamunampaq 700 wata pishikaptinmi, profeta Isaías Jehoväpa castïgonta igualatsirqan mantsakëpaq pashtaq shukukïtawan y tsë hunaq chämunantaqa manam pipis michëta puëdenmantsu karqan, tsë castïgoqa karqan Israel nacionpa chunka kaq kastankunapaqmi (lei Isaías 28:1, 2 *). Tsë profecïaqa, 740 wata witsanllachömi cumplikarqan, tsë watam Asiria nación Israel nacionpa chunka kastankunata ushakätsirqan, kë kastakunaqa reqishqa kayarqan más precisaq kastankunapa shutimpam: Efraín shutipa.
4. ¿Imanötaq Jerusalén hiparqan 607 watachö ‘Jehoväpa piñakïnin hunaqwan’?
4 Tsëpita atska watakuna pasanqanchönam ‘Jehoväpa piñakïnin hunaq’ yapë karamurqan. 607 watachömi Judäta y precisaq markan Jerusalenta, ushakätsiyarqan Jehoväpa contran churakäyanqampita. Tsëtaqa rurayarqan babiloniokunam Nabucodonosor mandaqninkuna kaptin. Tsë markaqa ardëlla tsapäkïtam ashishqa Egipto nacionwan acuerdota rurarnin. Pero manam imapaqpis sirverqantsu, babiloniokunaqa ‘tsapaqnin’ Egiptotawanmi ushakätsiyarqan (Isa. 28:14, 17).
5. ¿Imaraq pasanqa Diospa markanta llapan mana alli religionkunapa ushakënin chämuptin?
5 Tsë ushakëqa, kanan tiempochö mana alli religionkuna Diospa contran kayanqanrëkur imanö ushakäyänampaq kaqtam rikätsikurqan. Tsënöllam hina, ushakäyanqa hatun Babiloniata yanapaq religionkunapis. Tsëllamannam Satanaspa mundonchö imëka kaqkunapis ushakäyanqa. Pero Diospa markanqa manam ushakanqatsu Jehoväpa shutinchö tsapäkïta ashishqa karnin (Apo. 7:14; 18:2, 8; 19:19-21).
Kawënintsikchö y Jehoväpa kaqchö tsapäkïnintsik
6. ¿Jehoväta sirveqkunaqa imanötaq tsapäkïta tarintsik?
6 Kë mana alli tiempochöpis huk tsapäkïman ëwëta puëdentsikmi. ¿Imataraq rurashwan tsë tsapäkïchö kanapaqqa? Mana alli yachatsikïkunapita y mana alli rurëkunapita Jehová tsapämänapaqqa shutintam respëtowan rikänantsik (lei Malaquías 3:16-18 *). Pero manam Jehoväpa shutinta respëtowan rikanqantsikllatsu tsapämäshun, sinöqa Biblia ninqannömi ‘Diosman clamacoq caqcunaqa salbacuyanqa’ (Rom. 10:13). Rikanqantsiknömi, tsapäkïta o salvacionta chaskinapaqqa, Diospa shutinchö mañakunantsik. Atskaq alli shonquyoq nunakunam cuentata qokuyan Diosta mana sirveq nunakunapita hukläya kanqantsikta, rikäyanmi Diospa shutinta yarpanqantsikta y pëta llapan shonquntsikwan sirvenqantsikta.
7, 8. ¿Imanötaq salvakuyarqan punta kaq cristiänokuna y imatataq këpita yachakuntsik?
7 Salvakunapaq Jehová awnimarnintsikqa, manam pëwan alli kanapaq tsapämänantsikllapaqtsu awnimantsik. Sinöqa imëka mana allipita tsapämänantsikpaqpis awnimantsikmi. Tsënö kanqantam rikantsik 66 watachö pasakunqanwan, tsë watam Cestio Galo tröpankunawan Jerusalenta ushakätseq yëkurqan. Jesusmi kënö nir willakushqa karqan: “Teyta Dios acrashqancunata cuyar tse sufrimientucunata mana ras pasaratsiptenqa, manachi pipis salbacunmantsu” (Mat. 24:15, 16, 21, 22). Tsë profecïaqa cumplikarqan Roma soldädokuna Jerusalenta huntapuriyaptin y tsëpita raslla witikuriyaptinmi. Tsënöpam Jesus “mana ras pasaratsiptenqa, manachi pipis salbacunmantsu” ninqannö rasumpa kaq cristiänokuna librakäyarqan tsë hipakïpita. Awmi, Diospa sirveqninkunaqa kë markapita y tsë marka lädonkunachö täraqkunapis ëwakuyarqanmi, wakinmi Jordan mayuta tsimpayarqan y wakinkunanam tsë mayupa kë lädon hirkakunapa qeshpikuyarqan.
8 Tsë witsan cristiänokunata, kanan witsan cristiänokunatawan igualaratsishun. Pëkunaqa mëchöpis salvakuyänampaq Jehová ninqanmanmi ëwayarqan y noqantsikpis tsënöllam rurashwan. Pero noqantsikqa manam pëkunanötsu huk sitioman ëwanantsik, porque entero Patsapam ramakashqa këkantsik. Tsënö kaptimpis, ciëlopaq kaq y wakin üshakunaqa salvakuyanqam llapan mana alli religionkuna ushakaptin, Jehoväpa shutinchö y markanchö tsapäkïta ashiyanqampita, kë tsapäkïtaqa Biblia rikätsikun huk hirkanö kanqantam.
9. ¿Pikunataq Jehoväpa shutinta qonqatsikïta tïrayashqa? Willakaramï.
9 Llapan mana alli religionkunaqa manam Jehoväpa piñakïnin hunaqnimpita salvakuyanqatsu, porque pëkunaqa wakin nunakunatapis mana rasun kaqpitam yachatsiyashqa, y Jehoväpa shutintapis chikiyashqam. Roma nacionpa mandakoq kënin ushakanqan witsankunaqa, Jehoväpa shutinqa alläpa respetashqa y reqishqam karqan, Tetragrámaton nishpam reqiyaq, këqa kë letrakunam YHWH (o JHVH). Kë letrakunaqa yureq qellëkunachö, librokunachö y Bibliakunachöpis, hina catölicokunapa y protestantekunapa iglesiankunachö y wakin wayikunachöpis pintayaqmi. Pero kanan witsankunaqa, Bibliakunapita y wakin cösaskunapitapis horqayashqam. Tsënö kanqantaqa maslla musyarintsik “Carta a las Conferencias Episcopales sobre ‘el Nombre de Dios’” nishqan cartachömi, këqa qellqakashqa karqan Congregación para el Culto Divino y la Disciplina de los Sacramentos nishqampam 29 de junio 2008 watachö. Tsë cartachömi Iglesia Católica mandakurqan Diospa shutimpa qayayänampitaqa, “Señor” nishllapana qayayänampaq. Vaticano nishqannam mandakurqan Diospa shutinta ni cantokunachö ni rëzokunachö mana parlayänampaq. Hina cristiänotukoq religionkunapa y wakin religionkunapa pushaqninkunapis, Diospa shutimpitaqa atska millón nunakunatam pantatsiyashqa.
Diosqa tsapanmi shutinta respetaqkunata
10. ¿Imanötaq Diospa shutinta kanan witsan wakin nunakuna respetëkäyan?
10 Wakin religionkuna rurayanqampitaqa, Jehoväpa testïgonkunaqa Diospa shutintam alabayan y respetayan pë munanqannö kawarnin. Jehoväqa alläpam kushikun nunakuna imëkata pasarpis pë yanapananman y bendecinanman markäkuyaptin o yärakuyaptin. Awmi, pëqa alleqmi reqin pëchö tsapäkïta asheqkunata (Nah. 1:7; Hech. 15:14).
11, 12. ¿Pikunataq Jehoväpa shutinchö tsapäkïta ashiyarqan unë tiempo, y pikunataq kanan witsanchö tsënölla rurayashqa?
11 Unë tiempochö Judïokuna Diospa contran churakashqa kayaptimpis, kayarqanmi wakinkuna Diospa shutinchö tsapäkïta asheqkuna (lei Sofonías 3:12, 13 *). Judïokunata mana markäkoq kayanqampita Diosnintsik ushakätsiptin, ¿imataq pasarqan Jehoväpa tsapäkïninta asheq nunakunata? Tsë markata babiloniokuna ushakäratsir wakin nunakunata preso apakuyaptinmi, pëkunaqa salvakuyarqan. Tsënö librakaqkunam kayarqan Jeremias, Baruc y Ébed-mélec, pëkunaqa tsë markachö kawëkarmi quedayarqan. Pero wakin cristiänokuna preso ëwashqa këkarpis allim Jehoväpa kaqchö tsarakuyarqan. Y tsëpitanam 539 watakuna Jesus shamunampaq pishikaptin mëdokunawan persakuna Ciro pushaptin Babiloniata ushakäratsiyarqan. Tsënam Cïroqa mandakurqan judïokuna markankunaman kutikuyänampaq.
12 Sofonías ninqannömi, Jehoväqa salvarqanmi pëta adorë mana ushakänampaq yanapakoqkunata y alläpam kushikurqan pëkunarëkur (lei Sofonías 3:14-17 *). Kë profecïakunaqa kanan tiempontsikchöpis cumplikashqam. Diospa Gobiernon ciëlochö patsakäriptin wallka watakuna pasarenqanchömi, Jehoväqa salvarqan Patsachö këkaq ciëlopaq akrashqa kaqkunata. Tsëtaqa rurarqan Hatungarë Babiloniapa mana alli yachatsikïninkunapita librarmi. Hina kananyaqpis kushikunmi pëkunarëkur.
13. ¿Hinantin nacionpita nunakuna imapitataq librakëkäyan?
13 Patsachö imëyaqpis kawakïta shuyaraqkunapis Hatungarë Babiloniapita y mana alli yachatsikïninkunapita librakäyashqam (Apo. 18:4). Tsëmi kanan cumplikëkan Sofonías 2:3 texto kënö ninqan: “Jehoväta ashiyë kë patsachö llapan manshu kaqkuna”. Rasumpam, kanan witsanqa llapan nacionkunachömi, manshu nunakuna kan Patsachö kawaqpaq kaq o ciëlota ewaqpaq kaqkunapis Jehová Diospa shutinchö tsapäkïta asheqkuna.
Diospa shutinqa manam suerte apamoqtsu
14, 15. a) ¿Imatataq wakin nunakuna suerteta apamoqtanö katsiyashqa? b) ¿Imatataq suerteta apamoqtanö rikashwantsu?
14 Jeremías kawanqan witsanchö nunakunaqa chikeqninkunapita y imëkapitapis Jerusalenta templo tsapänantam pensayaq (Jer. 7:1-4). Tsëpita más unënam israelïtakuna Jehoväpa Arcanta rikäyarqan imëka suerteta apamoqtanö guërrakunapita salvananta pensar (1 Sam. 4:3, 10, 11). Tsëpita atska watakunata pasariptinnam, Constantino el Grande nishqampis tsënölla pensarqan. Soldädonkunata tsapänampaqmi escüdonkunachö huk señalta churatsirqan. Kë señalqa wallka letrallachömi kënö karqan kji y rho, kë letrakunawanmi griego idiömachöqa “Cristu” shuti qallan. Tsë witsankunallachömi, Kima Chunka Wata guerra nishqanchö peleaq Suecia nacionpita Gustavo II Adolfo reypa armaduranchö “Iehova” nishqan shuti qellqarëkarqan (rikäri 14 paginachö këkaq fötota).
15 Hina këqa rasunllam, Diosta sirveq wakin cristiänokunapis, supaykuna qallapaptinqa Jehoväpa shutinta qayarninmi tsapäkïta ashiyashqa. Tsënö kaptimpis, manam pensashwantsu Jehoväpa shutin imachöpis qellqarëkanqampitaqa salvamänapaq kaqta. Jehoväpa shutinchö tsapäkïta ashiqa manam tsënötsu.
¿Kananqa imanötaq tsapäkïta tarintsik?
16. ¿Imanötaq kanan witsan Jehoväpa tsapäkïninta tarintsik?
16 Kananqa Jehoväpa markanchömi tsapäkïta tarintsik Jehoväta mana haqinapaq (Sal. 91:1). ‘Mäcoq, mäcoq, cumplidu sirweqwan’, y congregacionchö anciänokunawanmi, willatsimantsik kë mundopa portakïninman y munëninkunaman mana ishkinapaq, tsënöpa Jehová tsapäkïnimpita mana yarqunapaq (Mat. 24:45-47; Isa. 32:1, 2). Këllaman yarpärishun, ¿ëka kutitaq willapämarquntsik qellë y cösaskuna kuyëman mana ishkinapaq? Tsëkunata wiyakunqantsikrëkurmi Jehoväpa kaqchö kananqa alli këkantsik. Hina atska kutim willapämarquntsik Jehoväpa consëjonkunata ichikllapaq mana churanapaq, tsëta wiyakurmi Diospaq rurënintsikchö qelanärintsiktsu. Bibliaqa clärom nin: “Poco caso këninmi upakunataqa ushakäratsinqa, pero wiyamaqnïqa mana mantsakushpam kawanqa y manam ima desgracia pasanantapis mantsanqatsu” (Pro. 1:32, 33). Hina Jehoväpa tsapäkïninchö kushishqa kawanapaqqa, limpio shonquyoq kanapaqmi sinchikunantsik.
17, 18. ¿Ima yanapakïtataq chaskiyan atska millón nunakuna Jehoväpa shutinchö tsapäkïta ashiyänampaq?
17 Hina yarpäshun Jesus mandamanqantsiknö hinantin Patsachö nunakunata parlapänapaq o yachatsinapaq ‘mäcoq, mäcoq, cumplidu sirweq’ invitamanqantsikta (Mat. 24:14; 28:19, 20). Profeta Sofonïasmi parlarqan nunakuna Jehoväpa shutinchö tsapäkïta ashiyänampaq ima yanapanantapis, kënömi nirqan: “Tsënam llapan markakunata yachatsishaq huk idiömallata parlayänampaq, llapankuna Jehoväpa shutinchö qayakuyänampaq, huknölla yanapanakur sirveyänampaq” (Sof. 3:9).
18 ¿Imataq kë “huk idiömallata” parlayänampaq kaqqa? Tsëqa Jehová Diospa rasumpëpa yachatsikïnin y ruramunampaq kaqta Biblia willakunqanmi. Nunakunata Jehová Diospa Gobiernompita parlaparnin y shutin respetashqa kanampaq yachatsirninmi kë idiömataqa parlëkantsik. Hina Jehovälla Ciëlochöpis y Patsachöpis Autoridad kanqanta y Jehovällata sirveq nunakunalla imëyaqpis bendicionkunata chaskiyänampaq kaqta parlarmi, tsë idiömallata parlëkantsik. Kë idioma parlaqqa atskaqmi kantsik y nunakunatam yachëkätsintsik Jehoväpa shutinchö qayakuyänampaq y huknölla sirveyänampaq. Rasumpëpam, hinantin Patsachömi atska millón warmikuna y ollqukuna kayan Jehoväpa shutinchö tsapäkïta asheqkuna (Sal. 1:1, 3).
19, 20. ¿Imataq pasarqan tsë uli tsapäkïchö israelïtakuna tsapäkïninkuna ashiyanqampita?
19 Kë Patsachöqa tukï mana allikunapam nunakuna pasayan y këkunaqa mana altsakaqnömi kayan. Tsëmi mantsakar yanapakïta ashiyan hutsayoq nunakunachö. Höraqa gobiernokuna altsayänantam shuyaräyan, tsënömi israelïtakuna huk nacionkuna yanapayänanta mañakur kayaq. Unë pasakunqannömi shuyaräyanqanqa rurakanqatsu. Manam ni ima gobierno —ni Naciones Unidas nishqampis— altsanqatsu nunakunapa mana alli kawëninkunataqa. Tsëmi, gobiernokunachö o nunakunachö tsapäkïta ashiqa upa kë kanman. Awmi, Bibliaqa tsëkunata ‘tsapäkï’ ninmi, pero tsëpitam rikätsimantsik mana rasumpa kaq tsapäkï kayanqanta, sinöqa “uli [llulla]” kaq tsapäkï kayanqantam. Rasun kaqchömi pëkunata tsënö rikantsik, pëkunaman markäkoq kaqkunaqa llakishqam puriyanqa (lei Isaías 28:15, 17 *).
20 Ichikllachönam Jehoväqa runtu tamyatanö kë Patsaman tamyatsimunqa. Tsë ushakë chämuptinqa, manam bombakunapita tsapaq wayinkuna, ni qellëninkuna ni imëkankunapis nunakuna ruranqan kaqqa tsapanqatsu. Isaías 28:17 ninqannömi “runtu tamyaqa ushakätsin[qa] tsë uli tsapäkïninkunata, y pakakäkuyänan kaqmanmi yaku huntanqa”.
21. ¿Imataraq chaskishun 2011 watapaq texto ninqannö kawarqa?
21 Kananqa Jehovämi tsapämaqnintsik y ushakë shamuptimpis tsapëkämäshunllam. Awmi, Jehovälla imëkapitapis y mana ushakaq tsapäkoq kanqantam rikätsikun Sofonías shuti, tsë shutiqa “Jehovämi Tsapashqa” ninanmi. Tsënö alläpa preciso kaptinmi, 2011 watapaq textoqa kanqa: Jehoväpa shutin tsapämänata ashishun, këqa Sofonías 3:12 ninqampitam horqakashqa. Rikanqantsiknömi, kananqa alläpa preciso shonqupita patsë markäkur Jehoväpa shutinchö tsapäkïta ashinantsik (Sal. 9:10). Imëpis yarparäshun Jehová Diospa Palabran kënö ninqanta: “Jehoväpa shutinqa mana huchoq törrenömi. Tsëmanmi alli nuna qeshpin, tsëchö imëkapitapis tsapashqa kanampaq” (Pro. 18:10).
[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]
^ par. 2 Sofonías 1:14-18: “Jehoväpa hatun piñakïnin hunaqqa këllachönam. Këllachönam, rasllanam shamïkun. Jehoväpa hunaqnin qayarir [qayarar] shamunqanqa pasëpa mantsakëpaqmi. Tsëchöqa alläpa kallpayoq nunapis qayarinqam. Tsë hunaqqa piñakï hunaq, llakikï hunaq, waqakï hunaq, vientollantin tamya hunaq y ushakë hunaq, ampeq y mantsakëpaq hunaq, yana pukutëwan tsakaq hunaq, waqrata tokë y yarpachakïpaq hunaqmi, hatusaq perqayoq y hatusaq törreyoq markakunapaq señal hunaqmi kanqa. Y pasëpa hipakïtam nunakunapaq apamushaq, y wiskunömi puriyanqa Jehoväpa contran hutsallakuyanqanrëkur. Y yawarninkunam imëka qontatënö patsaman ramashqa kanqa; y aqishninkunanam wanunö hitaranqa. Manam qellëninkuna ni öronkuna Jehoväpa piñakïnin hunaqpitaqa libranqatsu, sinöqa llapan nunakunatam cëlakïnimpa ninanwan ushakäratsinqa; paqwëmi ushakätsinqa kë patsachö llapan mana alli nunakunata”.
^ par. 3 Isaías 28:1, 2: “¡Ay, imanöraq kanqa Efrainpita machashqakunapa hatun corönan, y peqanchö ñuktushqa wëtakunawan adornashqa alli wayoq patsapa umaninchö këkaq vïnowan machashqakunapaq! ¡Rikë! Jehoväqa alläpa puëdeqta y mana mantsakoqtam katsin. Imanömi büllaq mantsakëpaq runtu, ushakätsikoq shukukï viento, mantsakëpaq imatapis ushakätseq bunruroq yakunö y lloqllanömi, pëqa sinchipa patsaman hitarkamunqa”.
^ par. 6 Malaquías 3:16-18: “Tsë witsanmi Jehoväta respetaqkuna huknin huknin yanaqinkunawan parlayarqan, y Jehovämi tsë llapanta rikëkarqan y wiyëkarqan. Tsëmi tsëta yarpänampaq pëpa puntanchö huk libro qellqakar qallakarqan Jehoväta llapan respetaqkunapaq y shutinman yarpaqkunapaq. ‘Y noqapam kayanqa —nishqam guërrakunachö venceq Jehová— kikïllapaq huk herenciata kamanqä hunaq. Y rikätsishaqmi ankupäkoq [llakipäkoq] kanqäta, sirveq wambranta huk nuna ankupanqannö. Y qamkunaqa yapëmi rikäyanki mana alli ruraq nunapita, alli ruraq nuna hukläya kanqanta, y Diosta sirveq nuna, Diosta mana sirveq nunapita hukläya kanqanta’”.
^ par. 11 Sofonías 3:12, 13: “Hina haqishaqmi huk humilde y llakishqa markata, y pëkunam Jehoväpa shutinchö tsapäkïta ashiyanqa. Y Israelpita wakin kaqkunaqa alli ruraqllam kayanqa y manam ulikïta [llullakuyta] parlayanqatsu, ni manam shiminkunachöqa mana allita parlaq qalluqa kanqatsu; porque pëkunaqa kikinkuna puram mitsinakuyanqa y kushishqam hitaräyanqa, y manam pipis mantsakätsinampaq kanqatsu”.
^ par. 12 Sofonías 3:14-17: “¡Kushishqa qayëkachë Sionpa warmi wambran! ¡Kushishqa qayëkachë Israel! ¡Shonqupita patsë kushikï y asikï Jerusalenpa warmi wambran! Jehovämi horqashqa qampa contrëkichö llapan mana allikuna këkaqta. Chikishoqnikitam rakishqa. Israelpa reynin Jehoväqa qamwanmi këkan. Manam hipakïkunata imëpis mantsankinatsu. Tsë hunaqmi Jerusalenta ninqa: ‘Ama mantsëtsu oh Sión, makikikuna ishkinanta ama haqitsu. Jehová Diosnikim qamwan këkan. Alläpa kallpayoq këninwanmi salvashunki. Y qamrëkurmi pasëpa kushikunqa. Kuyakïninchöqa upällarinqaraqmi. Qamrëkurmi pasëpa kushikur qayëkachanqa’”.
^ par. 19 Isaías 28:15, 17: “Qamkunam niyarqunki: ‘Wanïwanmi conträtota rurayarqö, y seolwanmi huk visionchö rikäyarqö, illaqpita yaku huntaqnö ushakë shamuptinqa manam noqakunaman chämunqatsu, porque uli [llulla] kaqpitam tsapäkïnïkuna rurayarqö y mana tsapäkoqchömi pakakäyarqö’. Rasun kaqpitam tupukuna hïlota rurarqö y alli rurëkunapitam nivelnï rurarqö; y runtu tamyaqa ushakätsinanmi tsë uli tsapäkïninkunata, y pakakäkuyänan kaqmanmi yaku huntanqa”.
Yachakunqantsikta yarpänapaq
• Kanan witsankunaqa, ¿imanötaq Jehoväpa shutinchö tsapäkïta ashintsik?
• ¿Imanirtaq markäkushwantsu uli kaq tsapäkïmanqa?
• ¿Imapitataq shamoq tiempochö tsapämäshun?
[Yachakunapaq kaqpa tapukïninkuna]
[12 kaq päginachö ninqan]
2011 watapaq textoqa këmi kanqa: Jehoväpa shutin tsapämänata ashishun (Sofonías 3:12)
[14 kaq päginachö pikunapa kanqan]
Thüringer Landesmuseum Heidecksburg Rudolstadt, Waffensammlung “Schwarzburger Zeughaus”