¿Rasumpaku unë witsan Edén huerta karqan?

PÏ MË nunakunam Adanpaqwan Ëvapaq y Edén huertapaq cuentakuyanqanta wiyayashqa, pero manam ni imëpis kikin Bibliapitaqa leiyashqatsu. ¿Imanirtaq kanan leir qallëkunkitsu? Llapan pasanqantaqa tarinki Génesis 1:26–3:24 textokunachömi. Wakin pasanqankunata rikärishun:

Jehoväqa * punta nunata allpapitam rurarqan, Adanmi shutin karqan y huk shumaq huertamanmi churarqan, tsëqa Edén nishqan sitiochömi karqan. Kikin Dios alistanqan Paraïsochöqa, atskam yaku y mishkeq frütakunata wayoq montikuna o hachakuna karqan. Chöpinmannam alli kaqta y mana alli kaqta musyatsikoq montita o plantata Dios churarqan, y tsë wayunqanta mikurqa wanuyänampaq kaqtam nirqan. Huk kutinam, Adanpa costïllanta horqarir, tsë costïllampita Ëvata rurarqan. Nïkurnam tsë huertata shumaq cuidayänampaq, wambrankuna atska kanampaq y Patsaman huntayänampaq nirqan.

Tsëpita ichik tiempollatanam, Eva hapallan këkaptin huk culebra parlaparnin Dios michanqan frütata mikunampaq tentarqan. Tsë culebraqa  Kamakoq Dios ulikur o llullakur pënö kayänampaq kaqta pakëkanqantam nirqan. Y ninqanta creirmi tsë frütata Ëvaqa mikurirqan. Hina Adanpis Diosta mana wiyakurmi warminnölla rurarqan. Tsë höram Jehoväqa Adanta, Ëvata y culebrata ima pasanampaq kaqta nirqan. Jehoväqa ishkantam Paraïsopita qarqaramurqan y mana yapë kutiyänampaqmi angelkunata churarqan.

Unë witsankunaqa, punta pasanqankunata qellqaqkuna y estudioso nunakunam Paraíso rasumpa kashqa kanqanta niyaq. Pero kanan witsanqa, pï mëmi tsëman creiyannatsu. Y, ¿imanirtaq creiyannatsu? Qateqninchömi rikäshun mana creeqkunapa chusku tapukïninkunata.

1. Edén huerta rasumpa kashqa karqa, ¿mëchötaq karqan?

Alli unëmi Diosta estudiaq religioso nunakunaqa Paraíso mëchöpis këkanqantaraq pensayaq. Pero huk kutim, Patsachöqa llapan allilla kanan sitio mana kanqanta Platonwan Aristóteles nishqan Greciapita filösofokuna yachatsikuyanqanta, punta Iglesiachö creir qallëkuyarqan. * Tsëmi religioso nunakunaqa mëninchöpis Patsa hananchö Paraíso këkanqanta creir qallayarqan. Wakinkunaqa kë mana alli Patsapa más hatun kaq hirkanchö y mana pï chänanchö këkanqantam Paraïsopaq niyaq. Hukkunanam, Patsapa umanchö o uraninchö kanqanta pensayaq, y wakinkunanam Killachö kanqanta. Tsënöpam Paraïsotaqa cuentotanöllana rikar qallëkuyarqan. Hasta kanan witsan estudioso nunakunapis, Edén huerta mëchö kashqa kanqanta pipis o imapis willakunqantaqa, upakunapa creenciantanömi rikäyan y imëpis mana kanqantam niyan.

Pero Bibliaqa Paraïsopaq hukläyam willakun. Génesis 2:8-14 textokunachömi mëchö kanqantapis alli willakun: Edén sitiopa Inti yarqamunan kaq lädonchö kanqanta y tsëman huk mayu charnin chuskuman rakikanqantam nin. Hinamampis, tsë mayukunapa shutinta y mëpa ëwayanqantapis willakunmi. Unë witsampitanam estudioso nunakunaqa kë textokunata alli estudiayashqa Paraïsota tarita munar. Pero tsënö karpis, mëchö kanqampaq hukta hukta nirmi acuerdomanqa chäyantsu. Tsëqa, mëchö Edén huerta kanqanta y mayukunapa shutinta Biblia willakunqan, ¿cuentollatsuraq?

Ama rasqa tsëta pensashuntsu. Yarpäshun, Edén huerta kanqampitaqa hoqta waranqa watakunanönam pasashqa. Y willayanqanta o imachöpis qellqashqapita Moises Bibliaman qellqanqan witsampaqqa, ishkë waranqa pitsqa pachak watakunanam pasashqa karqan. Tsëmi Edén huertaqa Moisespaqpis unë witsan kaqna karqan. Tsë witsankunapita kananyaqqa, ¿hukläyanatsuraq patsa tikrashqa? Awmi. Patsaqa hukläyamanmi imëpis tikrëkan. Paraíso kanqanmannöpaqa më sitiopitapis masmi patsa alläpa kuyun. Hinamampis, Diosmi Apäkï Tamyawan Patsachö mana alli nunakunata ushakätsirqan, y tsëwanqa hukläyanachi Patsa tikrarqan. * Tsëqa mëraq watakuna pasanqanmannö mayukuna huk lädopana rurakarqan y hirkakunapis hukläyana tikrayarqan.

 Génesis libroqa clärom willakun Edén huerta rasumpa kanqanta. Tsë texto willakunqan chusku mayukunapitaqa, Ëufrateswan Tigrisqa (Hidequel) kananyaqpis këkäyanran, y tsë ishkampita rakikaq mayukunapis amänu amänullam këkäyan. Hinamampis Bibliaqa willakunmi mëpa tsë mayukuna pasayanqanta y tukï sitiokunachö ima mineralkuna kanqantapis. Këkunataqa Moises qellqarqan israelïtakunapaqmi, y pëkunaqa mëraq musyayaq mëpaq parlëkanqantapis.

Cuentokunachöqa manam imatapis shumaqtsu musyatsikuyan ni clärotsu willakuyan. Antis musyapakuyänanta mantsarmi mëchö pasanqanta, imanö kanqanta, imë kanqanta y tsënökunataqa willakuyantsu. “Huk kutish, kaaaru markachö...” nirllam cuentakur qallayan. Pero Bibliaqa clärom willakun Edén huerta mëchö kanqanta, imanö kanqanta, tsëchö ima kanqanta y pasanqantapis.

2. ¿Imanötaq Diosqa allpallapita Adanta rurarqan y Ëvatana Adanpa costïllampita?

Allpachöqa: hidrógeno, oxígeno y carbono nishqankunam kan, y nunaqa tsëpita rurashqam, tsëtaqa cienciapis rikätsikunmi. Pero ¿imanötaq tsëkunallapita nuna yurimurqan?

Mëtsikaq cientïficokunam llapan kawaqkuna kikinlla rurakäkuyanqanta niyan. Lluta kurukunallapita hukman hukman tikrar mëtsika millón watachö tukï kawëkaqkunaman tikrayanqantam pëkunaqa niyan. Pero ¿llapan kawaqkunaqa mëqallampis llutallaku kayan? Hasta huk cëlulayoqlla kurukuna imanö kayanqanta musyëllapis alläpa sasaraqmi. Rasun kaqchöqa manam imapis rikätsikuntsu kë Patsachö kawëkaqkuna mana kaqllapita yuriyämunqantaqa. Antis pipis alläpa yachaq y puëdeq ruranqantam tsëkunaqa rikätsikun (Romanos 1:20). *

Këman pensari: huk shumaq müsicata wiyëkankiman, o huk shumaq pintashqa cuadrota kuyëkankiman, o tsëllaraq yarqamushqa mäquinata rantirir imanö funcionanqanta rikapëkankiman. ¿Mana kaqllapita rurakäkunqantatsuraq ninkiman? Manachi. Pensarishun, nunakuna imëkata rurayanqankunaqa manam ichikllapis igualantsu alläpa shumaq rurashqa cuerpontsikwanqa. Tsëqa, ¿imanir-raq pensashwan mana kamashqa kanqantsikta? Hinamampis, Génesis libroqa willakun llapan kawëkaqkunapitaqa, nunakunallata kikin rikoqta y kikin niraqta Diosnintsik kamamanqantsiktam (Génesis 1:26). Tsëmi Diosnintsik  imëka shumaqkunata ruranqannölla, nunakunapis imëka shumaq cösaskunata y mäquinakunata rurayan. Tsëqa, ¿imanir-raq creishwantsu Diosnintsik allpallapita kamamanqantsikta?

Y, ¿ima nishwantaq Adanpa costïllanllapita Ëvata Dios ruranqampaqqa? Tsënö rurëqa manachi ni ichikllapis Diospaq sasatsu karqan. * Y huknöpapis Ëvataqa ruranmanmi karqan, pero Adanpa costïllampita ruranqanqa huk shumaq significädoyoqmi karqan. Pëqa Adanwan Eva casakuyänanta y ishkan kuyanakur ‘huk ëtsa’ cuentalla kawakuyänantam munarqan (Génesis 2:24). Tsëmi ollquwan warmiqa kamashqa kayan ishkan yanapanakur alläpa kuyanakuyänampaq y cuidanakuyänampaq. ¿Manaku tsëta shuyarantsik alläpa yachaq y kuyakoq Teytantsikpitaqa?

Hina nunakunapa genninkunata estudiaqkunapis, huk nunapita y warmillapita llapan nunakuna kayanqanta imëka rikätsikunqantam niyan. Tsëkunam musyatsikun punta teytantsikkunapaq Biblia willakunqanqa rasumpa kanqanta.

3. ¿Imanöraq huk monti o hacha alli kaqta y mana alli kaqta musyatsikunman karqan y huk montina kawëta qokunman karqan?

Musyanantsikmi kë ishkan montikunapaq Biblia parlarqa, poderyoq kayanqampaqtsu parlëkanqanta. Tsë montikunaqa wakin montikunanöllam karqan, pero Jehovämi significädoyoq kayänampaq rurarqan.

Nunakunapis cösaskunapa significadontaqa churayanmi. Këman pensarishun: nunakuna nacionnimpa bandëranta respetarqa, kikin naciontam respetëkäyan y manam tsë taksha ratashtatsu. Hina tsënöllam wakin gobernaqkunapa corönan y tukrunqa autoridadyoq kayanqanta rikätsikun.

Tsëqa, ¿ima significädoyoqtaq kayarqan Edén huertachö ishkan montikuna? Tsë montikuna ima significädoyoq kayanqampaqqa imëkatam niyashqa, pero rasun kaqchöqa, ima ninan kanqanta musyananqa manam sasatsu y musyanantsikqa alläpam precisan. Alli kaqta y mana alli kaqta musyatsikoq montiqa rikätsikurqan, Dioslla ima alli o mana alli kanqantapis nita puëdenqantam (Jeremías 10:23). Tsëmi Jehoväqa tsë montipa frütanta mikuyanqan alläpa mana alli kanqanta nirqan.  Y kawëta qokoq montinam rikätsikurqan Dioslla imëyaqpis kawakïta qokoq kanqanta (Romanos 6:23).

4. ¿Imanöraq huk culebraqa Ëvata parlapanman karqan?

Bibliapa wakin yachatsikïninkunata mana käyirqa o mayarga, Génesis libro willakunqanta käyinampis alläpa sasam kanqa. Pero Bibliaqa ichikllapa ichikllapam tsëkunata musyaratsimantsik.

Puntataqa këman pensarishun: ¿pitaq tsë culebrata parlatsirqan? Yarpänantsikmi culebrata pï parlatsinqanta israelïtakuna musyayänampaqqa, atska yanapakïninkuna kanqanta. Musyayarqanmi espïritukuna animalkunata parlatsita puëdeyanqanta. Huk kuti Balaampa ashnunta parlatsinampaq Jehová Dios Angelninta kachamunqantapis kikin Moisesmi qellqarqan (Números 22:26-31; 2 Pedru 2:15, 16).

Hina musyayarqanmi demoniokunapis poderyoq kayanqanta. Huk kutim, Diospa yanapakïninwan Moises y Aaron tukrunkunata culebraman tikratsiyaptin, Egipto nacionchö sacerdötekunapis tsënölla rurayarqan. ¿Pipa yanapakïninwantaq tsë sacerdötekuna milagrota rurayarqan? Demoniokunapa yanapakïninwanmi (Éxodo 7:8-12).

Hinamampis, israelïtakunaqa Job librota katsiyarqannam, y tsë librotaqa itsachi Moises qellqashqa karqan. Tsë libroqa clärom yachatsikun Satanás Diospa chikeqnin kanqanta, y imatapis chaskiyänanrëkurlla nunakunaqa Diosta serviyanqampaq Satanás parlanqanta (Job 1:6-11; 2:4, 5). Këkunawanmi israelïtakunaqa cuentata qokuyarqan, Diablu huk culebrata parlatsir ulipaptin o llullapaptin, Adanwan Eva Diosta mana wiyakuyanqanta.

Pero huk culebrawan Diablu Ëvata parlapar ulipanqantaqa maskunapis rikätsikunmi. Yarpäshun, Jesuspis “peyqa ulim, i ulikiypa teytanmi” nirqanmi Satanaspaq (Juan 8:44, QKW). ¿Imanirtaq “ulikiypa teytanmi” nirqan? Satanás culebrata parlatsirnin llapampita más punta ulikoq o llullakog kanqanta musyarmi. Michanqan frütata Adanwan Eva mikurqa wanuyänampaq kaqtam Diosqa nirqan, pero culebraqa, “manam wanuyankitsu” nirmi ulikurqan (Génesis 3:4). Jesusqa allim musyarqan tsë culebrata parlatseqqa Satanás kanqanta. Y tsë más musyakänampaqmi Jesus apóstol Juanta revelarqan tsë ‘unepita cashqa culebraqa’ Satanás kanqanta (Apocalipsis 1:1; 12:9).

Rasun kaqchöqa, huk espíritu culebrata parlatsinqanman creiqa manam alläpa espantakïpaqtsu. ¿Manaku nunakunapis wakinqa muñëkakunata parlatsiyan?

Rasun kanqanta llapampitapis más rikätsikoq

Këyaq rikanqantsikqa, ¿manaku musyatsimantsik Génesis libro willakunqan ardëlla kanqanta pensayanqanqa ulikï kanqanta? Imata niyaptimpis, tukïmi rasumpa kanqanta rikätsikun. Huk masta rikärishun.

 Bibliaqa, “Diospaq rasonpa caqllata willacoqmi” ninmi Jesuspaq (Apocalipsis 3:14). Pëqa hutsannaq nunam karqan, tsëmi ni imëpis ulikurqantsu ni imatapis hukläyaman tumaratsirqa nirqantsu. Hinamampis, “manaraq que patsa captinmi” Teytanwan ciëlochö këkäyarqanna (Juan 17:5). Jesusqa, Diosnintsik nunata kamanqan witsan këkarqannam, tsëmi pë ninqanqa alläpa välin. Y, ¿ima nirqantaq Edén huertapaq?

Jesusqa, Adanpaqwan Ëvapaq parlar rasumpa kayanqantam rikätsikurqan. Casädokunapaq Jehová ima ninqanta yachatsikurqa pëkunapaqmi parlëkarqan (Mateo 19:3-6). Génesis libro willakunqan cuentolla kaptinqa, ulichi o llullachi Jesus kanman karqan. Pero Jesusqa manam ni imanöpa ulikuntsu. Puntata ninqantsiknöpis, pëqa ciëlopitam llapan pasanqanta rikëkämurqan. Pëpita masqa, ¿imanaraq rikätsimashwan Adanwan Eva rasumpa kayanqanta?

Génesis libro willakunqanman mana creirqa, manachi ni Jesusmampis markäkïta o yärakuyta puëdeshwantsu. Hinamampis manachi llapan Biblia ninqanta ni Dios nunakunapaq imata munanqantapis musyëta puëdeshwantsu. Rikärishun imanir tsënö kanqanta.

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]