Santo espïritunwanmi Dios llapanta kamarqan

“Jehoväpa parlëninwanmi llapan ciëlokuna rurakärirqan, y pëpa espïritunwanmi ciëlochö llapan qoyllurkunapis rurakärirqan.” (SAL. 33:6.)

1, 2. a) ¿Imanötaq ichikllapa ichikllapa más musyakar qallëkurqan ciëlopaq y Patsapaq? b) ¿Ima tapukïtataq rurakushwan?

ALBERT EINSTEIN nishqan nunam 1905 watachö relatividad o tiempopaq parlaq librota horqarqan, tsëchömi rikätsikurqan wakin cientïficokuna niyanqannö hinantin ciëlochö huk galaxialla kanqanta. ¡Manam allillaqa musyayarqantsu cielo imanö hatun kanqantaqa! Kanan witsanqa creiyan cien mil millonpitapis más galaxiakuna kanqantam, y cada galaxiachö miles de millonpitapis más qoyllurkuna kanqantam. Y ciëlota rikäyänampaq más alli mäquinakunata rurayanqanmanmi más atska qoyllurkunata rikäyan.

² 1905 watakunapaqqa manam alleqllaqa reqikarqanraqtsu ciëlochö imakuna kanqampis, manam tsëllatsu, kë täranqantsik Patsatapis manaran alleqllaqa reqiyarqanraqtsu. Cientïficokunaqa mastanam musyarëkäyarqan punta cientïficokunapitaqa, pero kananqa alleq cläronam rikärintsik kë Patsa shumaq kanqanta, tukï niraq kawë kanqanta y imanö kë Patsa kawatsimanqantsiktapis. Shamoq tiempochöqa mastam musyashun ciëlopita y Patsapitapis. Tsënö kaptimpis, kananqa kënömi tapukushwan: ¿mëpitataq yurimurqan ciëlochöpis Patsachöpis llapan imëkakuna? Kë tapukïtaqa contestamënintsikta puëden Kamamaqnintsikllam, y contestamantsik Palabran Bibliawanmi.

Imanöpis llapan kamakanqan

3, 4. ¿Imanötaq cielo y Patsa rurakarqan, y imanötaq kë llapan Diosta alaban?

³ Bibliapa qallanan kaq libronchömi willamantsik ciëlochö kaqkuna y kë Patsa imanö kamakanqantapis: “Qallananchömi Dios rurarqan ciëlokunata y patsatapis” (Gén. 1:1). Mana imapis kaqpitam Jehoväqa “ciëlokunata y patsatapis” rurarirqan imawampis mana igualaq kallpanwan. Diosqa santo espïritunwanmi rurarqan llapanta, nunapis makinwan y imëka herramientankunawan tukïta ruranqannö.

⁴ Bibliaqa santo espïrituta ‘Dyospa dëdun’ ninmi (Luc. 11:20, QKW; Mat. 12:28). Y tsë kallpanwan llapanta ruranqantam ‘makinwan rurashqa’ nin. Salmistam kënö qellqarqan: “Ciëlokunaqa Diospa hatun kënintam willakïkan. Y makinwan rurashqankunallapitam tsëchö llapan këkaqkunapis willëkämantsik” (Sal. 19:1). Rikanqantsiknömi, Jehová llapan kamanqanqa alleq claro rikätsimantsik santo espíritu alläpa puëdeq kanqanta (Rom. 1:20). Rikärishun wakinllatapis Diosnintsik santo espïritunwan imëkatapis kamanqanta.

Mana ushakaq Diospa podernin

5. Willakaramï llapan kamanqanta Jehová imanöpis kallpanwan ruranqampita.

⁵ Cielo y tsëchö llapan kanqanmi rikätsikun Jehoväpa podernin y kallpanqa mana ushakaq kanqanta (lei Isaías 40:26 *). Cientïficokunam yachakuyashqa imëka rikäna cösaskuna kallpaman tikranqanta y kallpapis imëka rikäna cösasman tikranqanta. Tsënö kanqantam rikätsimantsik hatun qoyllurnintsik Inti o  Rupay. Intipa rurinchö kuyïkarllam chusku millón (4.000.000) tonelädanö materialkuna aktsiman y achachëman tikrariyan. Tsë aktsi y achachë ichiklla Patsaman chämuptimpis, tsëllawanmi Patsachö imëkakunapis kawayan. Tsëmi Jehoväqa alläpa poderta y kallpataraq wanarqan Intita y wakin mana yupëtapis puëdepaq qoyllurkunata kamanampaq. Jehoväpaqa tsë llapanta ruranampaqmi kallpan tinkun y maskunata ruranampaqpis kallpanqa kanllam.

6, 7. a) ¿Imanirtaq nishwan Diosnintsikqa santo espïritunwanmi imëkatapis alli patsätsishqa? b) ¿Imanirtaq musyantsik cielo y tsëchö llapan kaqkunaqa kikinllapita mana kamakanqanta?

⁶ Ciëlochö y Patsachöpis imëkakuna kanqanmi rikätsimantsik Diosnintsik poderninwan llapantapis kamëkur shumaq patsätsinqanta. Këman yarpärishun, huk cäjaman tukï color bölakunata winarkur takurinkiman, tsëpitana patsaman hicharinkiman. ¿Ishkinqan höratsuraq cada color huk puchallaman rakikärinman? ¡Manam! Tsënö rurashqaqa imëkapis pasëpam tallukärin, y manam shumaqtsu patsakan. Awmi, imëkapis kikinllapitaqa manam ordenädoqa kanmantsu. *

⁷ Pero telescopio nishqan mäquinankunawan ciëlota rikarqa, ¿imatataq nunakuna tariyashqa? Atska galaxiakunata, qoyllurkunata y planëtakunatam patsätsishqanllapa purikaqta. ¿Tsënö këkarqa kikinllapita rurakashqatsuraq kanman? Manam. Tsëpenqa, ¿ima kallpataq patsätsirqan ordenädo kanampaq? Manam ni mëqan cientïficopis ni ima rurayanqanwampis musyëta puëdeyantsu. Pero Bibliaqa clärom willakun Diospa kallpan santo espíritu patsätsinqanta. Tsëmi salmista kënö nirqan: “Jehoväpa parlëninwanmi llapan ciëlokuna rurakärirqan, y pëpa espïritunwanmi ciëlochö llapan qoyllurkunapis rurakärirqan” (Sal. 33:6). Huk rätollapis paqaspa ciëlota rikärirqa atska ‘qoyllurkunatam’ shumaq patsätsishqata rikärintsik.

Diospa kallpan y Patsantsik

8. ¿Jehová llapan kamanqankunata llapantaku reqintsik?

⁸ Imëkatapis Diosnintsik kamanqampita musyanqantsikqa ichikllam, alläpa atskaran yachakunantsikpaq pishin. Diosta sirveq Job ninqanmi rikätsimantsik Diospa rurëninkunata ichikllata reqinqantsikta, kënömi nirqan: “¡Rikäyë! Këkunaqa rurëninkunapa kuchunllam, y, ¡ima parlëkunataq shimi rurinllachönö Jehoväpita wiyakashqa! Mana tanteana kallpampita, ¿pitaq tsëta musyanman?” (Job 26:14). Atska watakuna pasariptinnam, Jehová kamanqanta rikëta gustaq rey Salomon kënö nirqan: “Llapantam tiemponchö shumaq rurashqa. Mana wanushpa kawakï munëtam shonqunkunaman churashqa, qallanqampita ushanqanyaq Dios ruranqankunata nunakuna imëpis mana musyayänampaq” (Ecl. 3:11; 8:17).

9, 10. ¿Ima kallpawantaq Jehová Patsata kamarqan, y imakunatataq rurarqan qallanan kaq kima hunaqkunachö?

⁹ Tsënö kaptimpis, Jehoväqa llapan kamanqampita wakin wakinllataqa alleqmi willamantsik. Tantiarinapaq, Bibliam willamantsik unë tiempochö santo espíritu kë Patsantsik shumaq rurakänampaq yanapakïkanqanta (lei  Génesis 1:2 *). Qallananchöqa manam karqantsu tsaki patsa, ni aktsi, ni shütana vientopis.

¹⁰ Bibliam willamantsik, ichikllapa ichikllapa llapanta hoqta hunaqchö Diosnintsik kamanqanta, y tsë hunaqkunaqa manam ishkë chunka chusku hörakunallatsu karqan, sinöqa mëtsika watayoq hunaqkunam karqan. Qallanan kaq hunaqchömi Jehová Dios aktsi rikakar qallanampaq patsätsirqan. Y más cläroqa rikakärirqan Intiwan Killa Patsapita rikakäriptinmi (Gén. 1:3, 14). Ishkë kaq hunaqchönam rurar qallëkurqan ciëlochö azulyarëkaq atmósfera nishqanta (Gén. 1:6). Tsëmi Patsantsikqa yakuyoq, aktsiyoq y vientoyoqna tikrarirqan. Tsënö kaptimpis tsaki patsaqa manam karqanraqtsu. Kima kaq hunaqchönam santo espïritunwan tsaki patsata rikakätsir qallëkurqan. Tsënöpam patsa yakupita rakikärirqan (Gén. 1:9). Tsëpitanam tsë hunaqchö y qateqnin hunaqkunachö maskunata ruranan karqan.

Santo espíritu y imëkapis kawaq kaqkuna

11. ¿Imatataq rikätsimantsik Jehová llapan kamanqan?

¹¹ Hina Diosnintsikqa santo espïritunwanmi kamarqan Patsachö tukï niraq kawaqkunata. Kima kaq hunaqpita hasta hoqta kaq hunaqyaqmi Diosnintsikqa kamarqan tukï niraq plantakunata y animalkunata (Gén. 1:11, 20-25). Kë llapan ruranqankunachömi rikantsik llapampis shumaq patsätsishqa y alläpa shumaq kanqanta.

12. a) ¿Imapaqtaq alläpa preciso ADN? b) ¿Imatataq Diospita yachatsimantsik ADN?

¹² Rikärishun ADN o ácido desoxirribonucleico nishqanta, këqa llapan kawaqpa cuerponchömi këkan, tsëmi permitin planta, animal, o nuna karpis tsë kastalla yurinampaq. Awmi, kë ADN nishqanwanmi tukï planta miran, ichisaqpis hatusaqpis, nunapis, hasta elefantekuna y ballënakunapis. Këkuna hukläya hukläya kayaptimpis llapan kawaqkunapa rurinchömi tsë ADN këkan imanö mirëninkuna kanantapis controlarnin. Tsëwanmi tiempo pasanqanmampis tukïläya animalkuna huk animalmanqa tikrashqatsu, tsë kastallam yurishqa qallanampita kananyaq. Tsëmi imëka rikoq animalpis Diosnintsik rurarnin patsätsinqannölla llapampis këkan (Sal. 139:16). Këchömi más rikärintsik santo espïritunwan o ‘dëdunwan’ Diosnintsik kë llapanta ruranqanta.

Jehová kamanqampita más shumaq kaq

13. ¿Imanötaq Dios rurarqan nunata?

¹³ Atska watakunapam Jehoväqa kamarqan llapan imëkakunatapis kawaqta y mana kawaqtapis. Tsënöpam ‘kë patsaqa mana formayoq y mana imayoq’ këkarnin imëkayoq tikrarirqan. Tsënö karnimpis Diosnintsikqa manam santo espïritunwan imëkatapis kamëta usharqanraqtsu. Llapan kamanqampitapis más shumaq kaqta kamanampaqmi këkarqan. Hoqta kaq hunaq ushanëkaptinnam Diosnintsik espïritunwan allpapita nunata rurarqan (Gén. 2:7).

14. ¿Imachötaq hukläya kayan nunawan animal?

¹⁴ Génesis 1:27 textom kënö nin: “Dios nunata rurar qallëkurqan kikin rikoqtam, Dios rikoqtam rurarqan, orquta y chinatam rurarqan”. Diosnintsik kikin rikoqta kamamashqantsik kaptinmi kuyakoq kantsik, imata decidinapaqpis libre kantsik, y kikin kamamaqnintsikwampis amïgo këta puëdentsik. Tsëmi espantakuntsiktsu peqantsik animalpa peqampita hukläya kanqanta musyar. Peqantsiktaqa Diosnintsik ruramushqa pëpita yachakunapaq y ruranqampita imëyaqpis yachakur kanapaqmi.

15. ¿Imanö kawakuyänampaqtaq Jehová kamarqan Adantawan Ëvata?

¹⁵ Adanwan Eva kë Patsachö kawar qallanqan witsanmi, Diosnintsik kë Patsata entregarqan kë Patsata reqiyänampaq, y llapan kamanqankunawan kushishqa kayänampaq  (Gén. 1:28). Mikuyänampaqpis atskatam qorqan y huk shumaq jardintapis qorqanmi. Hinamampis mana wanushpa kawayänampaq y mirayanqan kastankunawan kuyanakur kawayänantam munarqan. Pero llakikïpaqqa, tsënö këman mana chanqanmi.

Santo espíritu ruranqanman yarparäshun

16. ¿Imatataq shuyarantsik Adanwan Eva hutsata rurayashqa këkäyaptimpis?

¹⁶ Adanwan Ëvaqa kikinkunapa munëninkunallata ashir y kamaqninkunata mana agradecikoq karmi Diospa contran churakäriyarqan. Tsënöpam pëpita yureq kaqqa, llapantsikpis hutsayoq y tukï mana allikunata pasanallapaqna yurintsik. Pero Bibliaqa willakun Adanwan Eva mana allikunata rurayanqanta altsamunampaq y puntata munanqannölla ruranampaqmi. Kë Patsam shumaq paraíso kanqa, tsëchömi imëyaqpis kawayanqa kushishqa y sano nunakuna (Gén. 3:15). Diosnintsik tsënö awnikunqantaqa shuyaränantsikmi, tsëpaqqa wanantsik santo espíritu yanapamänatam.

17. ¿Ima yachatsikïkunatataq chaskinantsiktsu?

¹⁷ Santo espíritu yanapamänapaqqa, Diostam mañakunantsik (Luc. 11:13). Tsënöpam markäkïnintsik o yärakuynintsik más sinchiyanqa, y ciëlochö y Patsachö kaqtapis Jehovälla Kamaq kanqantam más creishun. Kananqa pasëpam yachatsikuyan imëkapis mana kaqllapitam yurimushqa nir, o Diosqa manam kantsu nir. Tsënö kaptimpis manam permitinantsiktsu tsë yachatsikïkunawan mantsatsimänata ni pantatsimänatapis. Tsënö yachatsikïkunaman mana ishkinapaqqa, kanampitanam listo këkänantsik (lei Colosenses 2:8).

18. Ciëlochö imëka kamashqanta rikar y nuna imanö kamashqa kanqanta musyar, ¿imanirtaq hutsa kanman Dios kamanqanman mana crei?

¹⁸ Diosnintsikman y Bibliaman markäkïnintsikqa sinchiyanqa kikin Bibliata shonquntsikpita  patsë alli yachakushqam. Wakinkunaqa ciëlochö kaqta o Patsachö kaqta Dios kamanqanta musyarirqa, mananam masta yachakïta munayannatsu o piñakuyanmi. Tsënö karqa, manam imanö kanqantapis musyayänampaq pruëbakunata tariyanqatsu. Hinamampis manam musyayanqatsu cielo y imëka kamashqa kaqkuna imanö patsätsishqa kanqanta o imanöpa kamashqa kanqantapis (Job 9:10; Sal. 104:25). Noqantsikqa segürom kantsik Jehová alläpa yachaq karnin santo espïritunwan imëkatapis kamanqanta.

Santo espíritu y Diosman markäkïnintsik

19. ¿Imanirtaq qamqa creinki Diosnintsik rasumpa kanqanman y santo espïritun yanapakïkanqanta?

¹⁹ Awmi, manam llapan kamanqantaraqtsu alleq musyanantsik Diosman markäkunapaq, kuyanapaq y shonqupita patsë respetanapaq. Rasunmi, markäkunapaqqa manam hanan hananllatatsu musyanantsik. Imanömi pitapis kuyanapaqqa masraq reqinantsik, tsënömi Diosman más markäkuntsik pëpita más yachakunqantsikman. Rasumpëpaqa mañakïnintsikta contestamuptin y mandamanqantsikkunata rurashqa yanapamashqam más creintsik. Pëwanqa más kuyanakuntsik cada hunaq alli nänipa pushamashqa, mana allikunapita tsapämashqa, wananqantsikkunata qomashqa, y llapan ruranqantsikkunapita bendecimashqam. Kë llapanmi rikätsimantsik Diosnintsik rasumpa kanqanta y santo espïritumpis yanapakïkanqanta.

20. a) ¿Imanirtaq Diosnintsik ciëlochö kaqta y Patsachö kaqta y nunatapis kamarqan? b) ¿Espïritun pushamänata haqirqa imataraq tarishun?

²⁰ Hina Jehoväqa santo espïritunwanmi Bibliata qellqatsimurqan, tsënöpam qellqaqkuna “Diosnintsicpaq willacur[nin], escribiyarqan Santu Espiritu cäyitsishqannolla” (2 Ped. 1:21). Bibliata shumaq estudiashqaqa, markäkïnintsikmi más miranqa Jehovälla imëkatapis Kamaq kanqanman (Apo. 4:11). Tsë llapanta kamanampaqqa yanaparqan kuyakïninmi (1 Juan 4:8). Tsëmi sinchikunantsik llapan nunakunata yachatsinapaq Diosnintsik y amïgontsik Jehoväta reqiyänampaq. Y santo espïritun imëpis pushamänata haqishun, tsënöpam Jehoväpita imëyaqpis yachakïkäshun (Gal. 5:16, 25). Jehová Dios imanö kanqanta y llapan kamanqankunata más reqita tïrashun, y kuyakoq kanqanrëkur ciëlotapis y Patsatapis kamanqampita noqantsikpis pënö kuyakoq kashun.

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]

¿Yarpankiku respuestanta?

• ¿Imatataq yachatsimantsik cielo y Patsa Jehová Diospa santo espïritumpita?

• ¿Imakunatataq rurëta puëdentsik Jehová kikin niraqta kamamanqantsikrëkur?

• ¿Imanirtaq yachakushwan imëkakunata Jehová kamanqampita?

• ¿Imatataq rurashwan Jehoväta más kuyanapaq?

[Yachakunapaq kaqpa tapukïninkuna]

[13 kaq päginachö dibüju]

¿Imatataq yachatsimantsik ciëlochö y Patsachöpis kamashqakuna shumaq patsätsishqa kanqan?

[Pikunapa kanqan]

Qoyllurkuna: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images

[15 kaq päginachö dibüjukuna]

ADN nishqanqa kë llapanchömi këkan

[16 kaq päginachö dibüju]

¿Listoku këkantsik Jehoväman markäkunqantsikta rikätsikunapaq?