Llapan kanqanman ëwari

Qallananchö tïtulukunaman ëwë

Alli rurëninkunata qatishun y ama mana alli kaqkunataqa

Alli rurëninkunata qatishun y ama mana alli kaqkunataqa

Alli rurëninkunata qatishun y ama mana alli kaqkunataqa

“Jehovä[mi] [...] näninkunata reqitsimäshun y rasumpëpam imëpis nänimpa purishun.” (ISA. 2:3.)

1, 2. ¿Imanötaq Bibliachö nunakunapaq parlanqan yanapamantsik?

DIOSTA sirveqkunaqa musyantsikmi Bibliachö alli willakïkuna kanqanta. Jehoväta sirveq ollqukuna y warmikuna imanöpis kawayanqantam yachatsimantsik (Heb. 11:32-34). Hina portakïninkunachö y rurëninkunachö mana allikunata rurayanqanta y tsëkunata mana qatinapaqpis yachatsimantsikmi.

2 Rasun kaqchöqa, wakin nunakuna huk tiempochö alli rurayanqantam Biblia willakun, hina huk tiempochö mana alli rurayanqankunata mana qatinapaqpis yachatsimantsikmi. Davidman yarpärishun, pëqa üsha mitseqlla këkarpis puëdeq reymanmi tikrarqan. Pëqa rasumpa kaqta kuyaq y Jehoväman markäkoqmi karqan, pero tsënö këkarpis alläpa hatun hutsakunatam rurëkurqan, Bat-Sebawanmi punukïkurqan, Urïastam wanutsirqan y kikinllapitam censota ruratsirqan. Tsënö kaptimpis, kananqa manam pëpaqtsu parlashun, sinöqa tsurin Salomonpaqmi, pëpis rey y Bibliata qellqaqmi karqan. Rikärishun ishkë cösaskunachö qatinapaqnö nuna kanqanta.

‘Salomonpa allapa yachenin’

3. ¿Imanirtaq Salomon qatinapaqnö alli nuna kanqanta nishwan?

3 Mayor kaq Salomon Jesusqa, unë rey Salomonpaqmi allita parlarqan y qatinapaqnö alli ruraq kanqantam nirqan. Mana creikoq judïokunata parlaparmi pëpita kënö nirqan: “Tsenollam juisiu junaqcho, Shebapita reinapis Diospa nopancho shimpir condenayäshunqui canan tiempu nunacunata. Porqui tse warmeqa Salomon allapa yacheninwan parlaqta wiyaqmi allapa caru marcapita shamorqan, y Salomonpitaqa canan qamcunawan quecho quecaqmi mas poderyoq” (Mat. 12:42). Awmi, këchö rikanqantsiknöpis, tsë rey Salomonqa alläpa yachaq kanqampitam reqishqa karqan y llapampis tsënö yachëyoq këta ashiyänampaqmi nirqan.

4, 5. ¿Imanötaq Salomon yachaq këta tarirqan y noqantsikqa imanöraq tarishun?

4 Gobernar qallanqan witsanmi, Jehoväqa Salomonta suëñïninchö yuripurqan y munanqanta mañakunampaqmi nirqan. Alläpa yachaq mana kanqanta musyarmi, yachëyoq këta mañakurqan (1 Reyes 3:5-7; lei 1 Reyes 3:8, 9 *). Diosqa alläpam kushikurqan kapoqyoq këpaq y reqishqa këpaq mana mañakunqanta, tsëmi imëkawan bendecirqan y ‘huk alli yachaq y käyikoq shonqun’ qorqan (1 Rey. 3:10-14). Jesus rikätsikunqannöpis, Salomonpa yachaq kënintaqa Seba marka reynapis wiyarqanmi, tsëmi rasumpa yachaq kanqanta musyëta munar, karu markapita këkarpis Salomon rikaq ëwarqan (1 Rey. 10:1, 4-9).

5 Kanan witsankunaqa manam huk milagrowantsu yachaq tikrarishun. Rasun kaqchöqa, Jehová yachëta qokunqantam Salomonqa nirqan, tsënö karpis, tarinarëkur cada uno ‘rinrintsikwan yachëta wiyakunapaq, alli kaqman shonquntsikta churanapaqmi’ nirqan. Hinamampis sinchikurlla Diospita shamoq yachëta tarinapaq kaqtam nirqan, tsëmi, “mañakuptiki”, “ashiptikiqa” y “imëpis ashiptikiqa” nir qellqarqan (Pro. 2:1-6). Rikärinqantsiknöpis tsëtaqa tarinantsikmi y puëdentsikmi tarita.

6. ¿Imanötaq Salomonpa alli rurëninkunata qatikanqantsikta rikätsikuntsik?

6 Tsëmi kënö tapukunantsik: “¿Salomon ruranqantaku qatikä y pënöllaku Diospa yachëninta kuyä?”. Kanan witsankuna trabajo tarinan sasa kaptinmi, trabäjota y qellëta ashillachö pï mëpis kakuyan, tsënö karmi, ëka tiempo y imata estudiayänampaqpis yarparäkuyan. ¿Tsënöllaku noqantsik y familiantsikpis pensan? ¿Imatapis akrar rikätsikuntsikku Diospa yachëninta kuyanqantsikta y tsëta imëpis ashikanqantsikta? ¿Imëkatapis haqirirku Diospa yachënimpita más yachakïta tïrantsik? Pëpa yachëninta tari y ninqannölla kawënintsikchö rurëqa manam imëpis ushakanqatsu. Tsënö ruraqtam Salomon këta nin: “Tsënö karqa musyankim alli kaq rurëta, alli juicioyoq këta y rasun kaq rurëta, tsë llapanmi alli kaqqa” (Pro. 2:9).

Diospa kaqta puntaman churaptinmi yamë kawakï karqan

7. ¿Imanötaq rurakarqan Diospa huk shumaq templon?

7 Salomonqa gobernar qallanqan witsanchömi, Moisespa tiempompita patsë utilizäyanqan tabernäculopa rantin, alläpa shumaq templotana ruratsirqan (1 Rey. 6:1). Salomonpa templon nishpam reqintsik, pero manam kikimpa yarpënimpita rurashqa kaptintsu, hina tsëtaqa manam yachaq arquitectonö o alläpa alli nunanö reqishqa kanampaqtsu rurarqan. Rasun kaqchöqa, tsë templota rurayänampaq parlaq y gastokunapaq qellëta qoqqa Davidmi karqan, y imanö y imakunawan rurayänampaq kaqtanam Dios mandakurqan (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Cró. 22:14-16). Tsënö kaptimpis, Salomonmi qanchis wata pullanyoqchö tsë templota ushatsirqan (1 Rey. 6:37, 38; 7:51).

8, 9. a) ¿Imatataq yachatsimantsik Salomon Diospaq huk templon mana qelanashpa ruranqan? b) ¿Ima allikunataq Israelchö karqan Diospa adoracionninta Salomon puntaman churanqampita?

8 Tsëta rurarmi precisaq kaqkunata puntaman churanapaq y imëpis alli kaqkunata ruranapaq Salomon yachatsimarqantsik. Templota usharatsir y arca del pactota tsëman yëkaratsirmi, llapankuna wiyarëkäyaptin Jehoväman kënö nir mañakurqan: “Paqasta y hunaqta kë wayiman nawillëkikuna rikarëkämutsun, ‘Shutïqa tsëchömi këkanqa’ nir kë sitiopaq ninqëkinö, sirveshoqniki mañakamuptin wiyarillänëkipaq” (1 Rey. 8:6, 29). Diospa shutin alabashqa kanampaqmi tsë temploqa rurakashqa karqan, y israelïtakuna y forastërokunapis puëdeyaqmi tsëman rikëkur mañakïta (1 Rey. 8:30, 41-43, 60).

9 ¿Ima allikunataq Israelchö karqan Diospa adoracionninta Salomon puntaman churanqampita? “Sirveqnin Davidpaq y Israelpaq tukï allita Jehová ruranqampitam llapankuna kushikïkäyarqan y shonqunkunachöpis kushikurmi këkäyarqan” templota ushatsiyänan hunaq (1 Rey. 8:65, 66). Israelta chusku chunka wata gobernanqanchöqa yamë kawakï y imëkapis kashqa kaptinmi alläpa reqishqa karqan (1 Rey. 4:20, 21; lei 1 Reyes 4: 25 *). Tsënö kanqantaqa musyantsik Salmo 72 textokunachö qellqarëkanqampitam, tsëmi Salomonpa gobiernonqa ichik rikäratsimantsik Cristupa gobiernonchö mëtsika bendicionkuna kanampaq kaqta (Sal. 72:6-8, 16).

Salomonpa mana qatinapaq kaq rurëninkuna

10. ¿Salomonpaq parlarnin ima mana alli ruranqantataq yarpärintsik?

10 Tsëqa, ¿imanirtaq Salomonpa wakin rurëninkunataqa qatishwantsu? Këqa itsa yarpäratsimantsik Salomon mana casakushpa warmikunawan yachanqanta y Diosta mana adoraq huk markakunapita warmikunawan casakunqanta. Tsëmi Biblia kënö nin: “Salomon awkinyanqan witsanqa, warminkunam huk dioskunata adoranampaq shonqunta tumakäratsiyarqan, tsënöpam shonqunqa Jehovällapaqnatsu karqan” (1 Rey. 11:1-6). Rikärinqantsiknöpis manam upakunanöqa tsë rurëkunaman heqakurkushwantsu. Pero ¿tsëllaku tsë reypa mana alli rurënin karqan? Manam. Itsa wakin wakinchö pantanqantaqa mana kaqpaq churashwan, pero tsëkunam rikätsimäshun imanö mana portakunapaq kaqta.

11. ¿Imakunamantaq Salomonta chätsirqan punta kaq warmin?

11 Salomonqa chusku chunka watam Israelta gobernarqan (2 Cró. 9:30). Tsëman yarparnin, ¿imatataq yachakuntsik 1 Reyes 14:21 textopita? (Lei. *) Kë versïculom rikätsikun 41 watayoq këkar pëpa rantin tsurin Rehoboán Israelta gobernaq yëkunqanta, y “Ammonpita Naamá” shutiyoq warmi maman kanqanta. Tsëmi rikätsimantsik manaraq rey këman charnin Salomonqa Diospa markanta chikeq nacionpita y huk diosta adoraq warmiwan casakunqanta (Jue. 10:6; 2 Sam. 10:6). Tsë warmi ïdolokunata adoranqantaqa manam musyantsiktsu. Tsënö kashqa karqa, mana alli religionninta haqirirchi Rahab y Rutnöpis Diosta sirveq tikrashqa karqan (Rut 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6). Imanö kashqa kaptimpis, itsachi Jehoväta mana kuyaq warmimpa teytankunawan y huk dioskunata adoraq kastankunawan Salomonqa juntakurqan.

12, 13. ¿Ima mana allitataq rurarqan Salomon gobernar qallanqan witsan, y ima nishparaq tsapäkïta tïranman karqan?

12 Rey këman chärirqa mana allikunatam rurar qallëkurqan. “Salomonqa Egiptopa reynin Faraonwan conträtota rurarninmi casakurqan Faraonpa warmi tsurinwan y Davidpa markanmanmi apamurqan.” (1 Rey. 3:1.) ¿Tsë warmiqa Rutnötsuraq Jehoväta adoraq tikrarirqan? Bibliaqa manam willakuntsu tsënö ruranqanta. Tsëpa rantinqa, David täranqan markampa haqninllachö tsë warmimpaq wayin rurapunqantam willakun (itsachi kë warmipa doncëllankunapaqpis). ¿Imanir? Bibliaqa rikätsikun huk diosta adoraqkuna arca del pacto nishqampa lädonchö täräyänan mana alli kanqantam, tsëchi tsëta rurarqan (2 Cró. 8:11).

13 Itsachi Salomonqa Faraonpa warmi tsurinwan casakurqan imapis kaptin Faraón yanapanampaq kaqman markäkur. Pero ¿alliku karqan ruranqan? Manam. Unëpitanam Jehoväqa Canaanchö këkaq markakunapita warmikunawan mana casakuyänampaq kaqta nishqa karqan (Éxo. 34:11-16). ¿Egiptopaq imatapis mana nishqa kaptintsuraq tsë nación warmiwan casakïta allitanölla rikarqan? Tsënö pensashqa karqa, manam imanöpis tsapäkïta puëdenmantsu karqan. Mana alli religionchö kaqkunawan mana casakuyänampaq kaqta Jehová michanqantam wiyakurqantsu (Deu. 7:1-3; lei Deuteronomio 7:4 *).

14. ¿Imanötaq Salomon mana alli ruranqankunata mana qatikanqantsikta rikätsikuntsik?

14 ¿Salomon mana allita ruranqanta mana qatikanqantsiktaku rikätsikuntsik portakïnintsikwan? Itsa huk cristiana “casacutsun Jesucristuman creyicoq nunallawan” nishpa Biblia ninqanta mana wiyakur, Diosta mana sirveq nunawan casakïta munarnin tukïta nir tsapäkunman (1 Cor. 7:39). Itsa tsënö pensarlla wakinkunaqa cläsenkunapita yarqurir ima competenciachö o ima pukllakunachöpis kayänampaq juntakäyanman, o wakinna impuestota mana pagayänanrëkur ëkata ganayanqantapis llapantaqa willakuyanmantsu, o hukkunana penqakïchö këta mana munar rasun kaqta willakuyanmantsu. Këchömi claro rikantsik Dios mandamanqantsikta mana cumplinantsikrëkur itsa Salomonnöpis tsapäkïta tïrëkashwan.

15. ¿Imanötaq Salomonta ankupanqanta Jehová rikätsirqan, y imatataq qonqashwantsu?

15 Precisanmi yarpänantsik Jehová Diospita yachëta y imëka riquëzakunata manaraq chaskirnin Faraonpa tsurinwan Salomon casakunqanta (1 Rey. 3:10-13). Jehová Dios ninqanta mana wiyakushqa kaptimpis, Bibliachöqa manam nintsu tsërëkur rey kanampaq Jehová manana akranqanta, ni piñëpa consejashqa kanqanta. Jehoväqa yarpanmi allpapita rurashqa kanqantsikta y hutsa ruraq kanqantsikta (Sal. 103:10, 13, 14). Pero ama qonqashuntsu tsë hora kar o tsëpita tiempowan karpis mana allita ruranqantsikkuna llakikïman chätsimänapaq kaqta.

¡Mëtsikaq warminkuna!

16. Atska warmikunawan casakurnin, ¿ima leytataq Salomon wiyakurqantsu?

16 Cantar de los Cantares, nishqan librochömi tsë reyqa 60 reinakunapita y 80 mana casakushpa täranqan warminkunapitapis, huk shipash alläpa shumaq kanqanta qellqarqan (Cant. de Cant. 6:1, 8-10). Tsënö nirqa, ¿gobernanqanchö imanöpis kawanqantaku Salomon rikätsikïkarqan? Tsënö kaptinqa, atskanam tsë witsampaq warminkuna kapurqan. Manam musyëtsu tsë warmikuna tsë tiempo rasumpa kaq Diosta adorayanqanta o manapis. Imanö kaptimpis Moisestawan Diosnintsik leynin qonqanta manam wiyakurqantsu, tsëchömi kënö nirqan: “Pëqa manam atska warminkuna miratsinmantsu, shonqun mana tumakärinampaq” (Deu. 17:17). Pero yapëmi rikärintsik pëpita Jehová mana rakikäkurinqanta. Hina manam tsëllatsu, Cantar de los Cantares librotapis Jehoväqa qellqatsirqanmi.

17. ¿Imatataq imëpis qonqashwantsu?

17 Pero Leyta Salomon mana wiyakïkaptimpis Jehová yanapanqanqa, ¿castïgonnaq quedanampaq kaqta y noqantsikpis tsënölla rurëta puëdenapaq kaqtaku rikätsimantsik? Manam. Këchöqa rikantsik atska tiempopa Jehová pacienciayoq kanqantam. Tsënö kaptimpis, Diosta sirveq nuna Jehová mandanqanta mana wiyakur tsë hora mana hiparpis, watakuna pasariptinqa imëka hipakïkunamanmi chanqa. Yarpäshun, kikin Salomonmi kënö qellqarqan: “Mana alli ruraqkunapaq castigo mana ras chaptinmi, nunakunapa tsurinkunapa shonqunchöqa paqwë mana alli rurëlla kakïkan”. Hina nïkurmi këtapis nirqan: “Tsënö kaptimpis, cuentata qokömi rasumpa kaq Diosta mantsaqkuna alli kayänampaq kaqta, porque pëtaqa kuyëpam mantsayashqa” (Ecl. 8:11, 12).

18. ¿Salomon imata ruranqantaq rikätsikun Galatas 6:7 texto ninqan rasumpa kanqanta?

18 ¡Imanö llakikïpaqmi karqan Jehová qonqan mandamientokunata Salomon mana wiyakunqanqa! Awmi, imëka allikunatam rurarqan y atska watakunapam Diospa bendicionninta chaskirqan. Pero más watakuna pasarinqanchöqa, tukï mana alli rurëkunamanmi ishkirqan, tsënöpam rurëninkunata mana qatipaq nuna tikrarirqan. Atska pachak watakuna pasarinqanchönam, rasumpa kaqllata Pablu kënö qellqarqan: “Ama quiquiquicuna engañacuyëtsu. Manam puedintsictsu Diospita burlaquita. Porqui llapan imatapis muronqantsictam cosechar ellushun” (Gal. 6:7). Salomonqa manam Jehoväta wiyakurqantsu, tsëmi “huk nacionpita warmikunatawan Faraonpa warmi tsurinta kuyarqan, hina moabïtakunata, ammonïtakunata, edomïtakunata, sidoniakunata y hitïtakunatapis” (1 Rey. 11:1). Salomonpa mëtsikaq warminkunaraq mana rasumpa dioskunata adorar siguiyarqan y kikimpis mana tsarakurchi mana alli costumbrenkunaman ishkirirqan. Más watakuna pasariptinqa tsënö mana allita ruranqampitam tukïta pasarqan, rasumpa kaq religionpitam rakikäkurirqan y alläpa pacienciakoq Diospa kuyakïnintam oqrarirqan (lei 1 Reyes 11:4 *; 1 Reyes 11:5-8).

Alli rurëninkunata qatishun y ama mana alli kaqtaqa

19. ¿Ima alli willakïkunatataq Bibliachö tarintsik?

19 Jehoväqa kuyakïninchömi Pabluta këta qellqatsirqan: “Diosnintsicpa palabrancho unepita patsa escribirëcaqcuna yachatsimantsic imecata sufrirninpis pasensiacunantsicpaq, y tse palabranta leyicurmi shumaq marcäquinintsicwan shuyaquicantsic” (Rom. 15:4). “Unepita patsa escribirëcaqcunam” willamantsik unë alli nunakuna Diosman llapan shonqunkunawan markäkuyanqanta. Pablum këta nirqan: “Masran can willayänaqpaq. Tiempuchi pishinman Gedeonpaq, Baracpaq, Sansonpaq, Jeftepaq, Davidpaq, Samuelpaq y llapan profetacunapaq willayapteqnäqa. Tse nunacunam Diosman marcäcur gueracunachopis bensir nasioncunatapis qochiyarqan, alli justisiata rurayarqan, Dios änenqancunatapis chasquiyarqan [...], [y] callpannaqna quecarpis, callpasapam ticracuriyarqan” (Heb. 11:32-34). Awmi, Bibliachö Diosta kuyaq nunakunapitaqa yachakïta puëdentsikmi y imëpis yachakïtam tïranantsik. Këtaqa rurashun pëkunapaq Biblia ninqampita yachakur y kawënintsikchöpis pëkunanölla rurarninmi.

20, 21. ¿Imanirtaq Diosta sirveq unë nunakuna mana alli rurayanqanta qatishwantsu?

20 Tsënö kaptimpis, hina unë nunakuna mana allikunata rurayanqanta mana qatinapaqpis Bibliaqa willakunmi. Këtaqa tarintsik ollqupis y warmipis Diosta kuyar alli këkäyanqan witsanchö, pëpa munëninta rurayanqanchömi. Bibliata leirmi cuentata qokuntsik Diosta imë y imanö kuyëkarpis rakikäkuriyanqanta y tsënöpam rurëninkunawan rikätsikuyarqan manana qatinapaq kaqman tikrakuriyanqanta. Hörachöqa rikäshunmi ichikllapa ichikllapa mana alli rurëkunaman ishkiyanqanta y tiempowanqa paqwë mana alliman heqarnin hipayanqanta. ¿Imanötaq tsë willakïkunapita yachakuntsik? Kënö tapukurnin: “¿Imanöpataq tsë mana alli rurëkunaman ishkiyarqan? ¿Noqapis tsëkunaman ishkïmantsuraq? ¿Imataraq ruräman tsë mana allikunata rurayanqannölla mana ruranapaq?”.

21 Kë llapan yachatsikïkunata wiyakunantsikqa alläpam precisan, tsëmi apóstol Pablupis kënö nirqan: “Tsecuna[qa] pasarqan une tiempu mana alli portacoq awiluntsiccunapa mana alli portaquininta musyarir, mana tseno portacunantsicpaqmi, y tsecunam escribirëcan Diosnintsicpa palabrancho canan tiempu nunacuna Diosnintsicta cäsucurna cawacunantsicpaq” (1 Cor. 10:11).

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]

^ par. 4 1 Reyes 3:8, 9: “Y akranqëki markëkipa chowpinchömi sirveshoqnikiqa këkan, kë markachöqa mëtsikaq karmi yupëtapis mana puëdepaq kayan. Y sirveshoqnikitam wiyakoq shonqun qonëki, markëkita shumaq rikänampaq, alli kaqta y mana alli kaqta tanteanampaq; porque ¿piraq juzganman kë mana yupëpaq markëkita?”.

^ par. 9 1 Reyes 4:25: “Judäwan Israelqa imapitapis mana mantsapakushpa alli pasakïchömi kawakuyarqan, uvas huertankuna y higos huertankuna hawanchö, Danpita hasta Beer-sebayaq, Salomon gobernanqan witsan”.

^ par. 11 1 Reyes 14:21: “Salomonpa tsurin Rehoboamqa, Judäpa reyninmi tikrashqa karqan. Gobernar qallanqan witsanqa chusku chunka huk watayoqmi karqan, y Jehová shutinta churanampaq Israelchö llapan kastakunapita akranqan Jerusalén markachömi, chunka qanchis watakuna gobernarqan. Y Ammón nacionpitam mamanqa karqan, Naamá shutiyoq”.

^ par. 13 Deuteronomio 7:4: “Servikämanqampitam pëqa tsurikita rakikäratsinqa, y pëkunaqa huk dioskunatam serviyanqa; tsënam Jehoväqa qamkunawan paqwë piñakurkunqa, y pëqa rasllam ushakäratsishunki”.

^ par. 18 1 Reyes 11:4: “Y awkinyanqanmannömi Salomonpa warminkunaqa shonqunta tumakäratsiyarqan huk dioskunata servinampaq, y mananam teytan Davidpa shonqunnönatsu shonqunqa Jehová Diosninlläpaqna karqan”.

¿Imatataq yachakurquntsik?

• ¿Diosta sirveq unë nunakuna allikunata rurayanqan y mana allikunata rurayanqan imapaqtaq yanapamantsik?

• ¿Imanöpataq rurëninkunata mana qatinapaq nuna tikrarirqan Salomon?

• ¿Imatataq yachakuntsik Salomon mana allikunata ruranqampita?

[Yachakunapaq kaqpa tapukïninkuna]

[11 kaq päginachö dibüjukuna]

Salomonqa Dios ninqantam wiyakurqan

[14 kaq päginachö dibüjukuna]

¿Salomon mana allikunata ruranqanta mana qatinapaqku churapakëkantsik?