Rasumpa kaq cristiänokunaqa respetayanmi Diospa Palabranta

“Gampa Palabrayquiga rasumpacagmi.” (JUAN 17:17, NTCN.)

PRECISAQ YACHATSIKÏKUNATA ASHI:

49 wata Jerusalenchö ëllukäyanqanwan kanan witsan cristiänotukoq religionta pushaqkuna ëllukäyanqan, ¿imachötaq alläpa hukläya?

¿Pikunataq 500 watapita 1400 watakuna witsanyaq Diospa Palabranta defiendeyarqan?

¿Imanötaq 1800 watakuna witsan cristiänokuna Bibliata estudiayarqan, y imanirtaq tsënö rurayanqan alläpa alli karqan?

1. Willakaramï Jehoväpa testïgonkuna wakin religionkunapita imakunachö alläpa hukläya kayanqanta.

¿YARPANKIKU Jehová testïgonkuna parlapäyäshunqëki hunaqta? ¿Imataq pëkunapita más gustashurqëki? Mëtsikaq cristiänokunaraq kënö niyan: “Llapan tapukïnïkunata Bibliawan contestayämanqanmi”. Tsëqa rasunmi, Patsapaq Diospa munëninta, wanushqakuna imanö këkäyanqanta, kuyashqa kastantsikkunata yapë rikänapaq kaqta y maskunata pëkunawan yachakïqa alläpa shumaqmi karqan.

2. ¿Imanirtaq Bibliata alläpa precisaqpaq churanki?

² Yachakur sïguenqëkimannömi cuentata qokurqëki, kawëpaq, wanïpaq, y shamoq tiempopaq tapukunqëkikunallatatsu Biblia contestanqanta. Awmi, Bibliaqa hinantin Patsachö librokunapitapis más alli kaq librom, yachatsikïninkunaqa imëpis yanapakunmi y tsëta wiyakoqkunaqa más alli y kushishqam kawakuyan (lei Salmo 1:1-3 *). Tsëchi rasumpa kaq cristiänokunaqa “Diospa rasonpa palabran[tanö]” Bibliata rikäyan, y mana nunakunapa ‘yachatsiquinintanöllatsu’ (1 Tes. 2:13). Unë witsampitanam Diospa Palabranta rasumpa kuyaqkunaqa mana respetaqkunapita alläpa hukläya kayashqa, tsëtam kë yachatsikïchö rikäshun.

SASA PROBLËMATA IMANÖ ALTSAYANQAN

3. ¿Imataq punta cristiänokunapa yamë kawakïninkunata ushakätsita munarqan, y imanirtaq tsë problëmaqa alläpa hatun karqan?

³ Mana judïokunapita y mana señalakushqakunapitaqa Cornelium santo espïrituta puntata chaskirqan. Tsëpitaqa tukï nacionkunapita mëtsikaq nunakunam cristiano tikrayarqan, y tsënöpam huk sasa tapukï yurirqan, ¿israelïtakuna chaskiyanqan Ley ninqannöku pëkunapis señalakuyänan karqan bautizakuyänampaq? Judaísmo nishqan religionpita cristiano tikrashqakunapaqqa manam sasatsu karqan kë tapukïpa respuestanta musyayänan. Yarpäshun, Moises qellqanqan Leykunata qateqkunaqa, manam yëkuyaqtsu huk nacionpita  nunakunapa wayinman, y wawqinkunatanö rikëtanäqa manam ni imanöpa munayaqtsu. Hinamampis, Judío kasta cristiänokunaqa punta religionninkunata haqiyanqampitam alläpa chikishqa këkäyarqan. Tsëmi huk nación nunakunata shumaq chaskiyaptinqa, judaísmo nishqan religionta qateqkuna masraq pëkunata chikiyänan karqan (Gal. 2:11-14).

4. ¿Pikunataq problëmata altsayänampaq ëllukäyarqan, y ima tapukïkunataq yurin?

⁴ Jerusalenpita apostolkuna y anciänokunam, 49 watachö “ellucariyarqan [gorikäyargan] tse asuntuta shumaq areglayänanpaq”, y llapampis señalakushqa judïom kayarqan (Hech. 15:6). Manam sasa entiendenan palabrakunawantsu pleitor kayarqan, sinöqa Biblia imata yachatsikunqantam shumaq rikäyarqan. Tsë asuntotaqa ishkëläyapam rikäyaq y alläpam imanöpis creiyanqanchö tsarakuyaq. Tsëqa, ¿imanöraq altsayanman karqan tsë problëmata? ¿Costumbrenkunata y kikinkunapa pensëninkunallatatsuraq precisatsiyanman karqan? ¿Israelchö chikishqa kayanqan pasakärinantaraqtsuraq shuyäyanman karqan tsë asuntota altsayänampaq? ¿Huk acuerdoman chäyänanrëkurllatsuraq wakinkuna niyanqanllata qatiyanman karqan?

5. ¿Imachötaq alläpa hukläya 49 wata Jerusalenchö ëllukäyanqanwan kanan witsan cristiänotukoq religionta pushaqkuna ëllukäyanqan?

⁵ Cristiänotukoq religionta pushaqkuna ëllukäyanqanchöqa, negociota rurarnin y mälas votatsinakur-ran ima acuerdomampis chäyan. Pero Jerusalenchö cristiänokuna ëllukäyanqanchöqa manam tsëkuna pasarqantsu. Tsënö kaptimpis, tsë ëllurëkaqkunaqa huk acuerdomanmi chäyarqan. ¿Imanir? Creenciankunata alläpa välitsirpis llapanmi Diospa Palabranta respetayaq, y musyayaqmi yachatsikïninta qatirlla tsë problëmata altsayänampaq kaqta (lei Salmo 119:97-101 *).

6, 7. ¿Imanötaq Biblia ninqanta qatiyarqan señalakï asuntota altsayänampaq?

⁶ Tsë problëmata altsayänampaqqa Amós 9:11, 12 textom yanaparqan, y tsë textoqa Hechos 15:16, 17 (NM) textochöpis qellqarëkanmi, kënömi nin: “Tsëpitam kutimushaq Davidpa huchushqa ramädanta sharkatsinäpaq, y ushakashqa këkaqtam sharkatsishaq; y yapëmi pallarkamushaq, tsënöpa mana ushakashqa kaq nunakuna shonqunkunapita patsë Jehoväta ashiyänampaq, llapan nacionkunapita nunakunawan paqta, shutïta apaq nunakuna, ninmi këkunata rurëkaq Jehová”.

⁷ Awmi, kë textochöqa manam nintsu mana judío kaqkuna mana señalakuyänampaq kaqtaqa. Pero judío kasta cristiänokunaqa tsënömi entiendeyaq tsë textota leirnin. ¿Imanir? Porque mana judío kaqkuna señalakuyaptinqa manam huk ‘nacionkunapita nunakunatanönatsu’ rikäyaq, antis judío wawqinkunatanönam rikäyaq (Éxo. 12:48, 49). Tsëtam rikätsikun Ester 8:17 textota Septuaginta nishqan Bibliachö kënö traduciyanqan: “Llapan markakunapitam mëtsikaq nunakuna señalakuyarqan y judío tikrayarqan” (Biblia Textual, nota; noqakunam kinkishätsiyarqö). Tsëqa, ¿imatataq Amós willakïkarqan? Pëqa nikarqan huk mushoq marka yurinampaq kaqta y Diospa shutin tsëchö kanampaq kaqtam. Tsë markamanqa puntata yëkuyänan karqan Israel wayipita quedaq kaqkunam, huk parlakïchöqa, judïokuna, hina huk nacionkunapita señalakushqa nunakunam. Pero hina pëkunawanqa, “llapan nacionkunapita” nunakuna o mana señalakushqa kaqkunapis yëkuyänanmi karqan. Clärom këkarqan: huk nacionpita nunakunaqa manam señalakuyänanraqtsu karqan.

8. ¿Imanirtaq alläpa valoryoqraq kayänan karqan huk acuerdoman chäyänampaq?

⁸ Diospa Palabranwan y santo espïritupa yanapakïninwanmi tsë ëllukaq cristiänokunaqa huk ‘acuerduman’ chäyarqan (Hech. 15:25). Y llapan cristiänokunam tsënö acuerdoman chäyanqanta wiyakuyarqan, tsënö rurayanqampita judío kaq cristiänokuna más chikishqa kayänan kaptimpis (Hech. 16:4, 5).

CRISTIÄNOTUKOQ RELIGIONCHÖ MANA RURAYANQAN

9. ¿Imanötaq rasumpa kaq yachatsikïkunata tumakäratsiyarqan, y ima precisaq yachatsikïtataq huknöpana yachatsikuyarqan?

⁹ Pabluqa willakurqannam apostolkuna wanuriyaptin congregacionman tukï mana rasun kaq  yachatsikïkuna yëkunampaq kaqta (lei 2 Tesalonicenses 2:3, 7). Hina nirqanmi congregacionchö cargoyoq kaqkunapis “rasonpa caq yachatsiquicunata [...] wiyeta manana munayänanpaq” kaqta (2 Tim. 4:3). Y anciänokunatapis Pabluqa kënömi nirqan: “Qamcunapitam waquinniquicuna llutan camanta yachatsicur qallaquicuyanqa Jesusman creyicoqcuna qaticurcuyänanpaq” (Hech. 20:30; noqakunam kinkishätsiyarqö). ¿Imanöpataq tsënö llutan kamanta yachatsikuyarqan? Huk alläpa reqishqa librom kënö nin: “Huk tiempom Grecia nacionpa yachatsikïninkunata yachakushqa kaqkunaqa Diospa yachatsikïninkunatawan takur qallëkuyarqan, yachëninkunata rikätsikuyänampaq y huk nacionkunapita alli yachaq nunakunata religionninkunaman tikratsiyänampaq” (The New Encyclopædia Britannica). ¿Ima alli yachatsikïkunatataq tumakäratsiyarqan? Huk tumakäratsiyanqan precisaq yachatsikïqa karqan Jesucristu pï kanqanmi. Diospa Tsurin kanqanta Biblia yachatsikïkaptinmi, Grecia nacionpa yachatsikïninta qateqkunaqa Jesus Dios kanqanta imëkanöpa yachatsikïta tïrayarqan.

10. ¿Imanötaq raslla musyariyanman karqan rasumpëpaqa Cristu pï kanqanta?

¹⁰ Kë yachatsikïta rikäyänampaqqa atska kutiran cristiänotukoq religionta pushaqkuna ëllukäyarqan. Tsë yachatsikï imanö kanqantaqa rasllam altsariyanman karqan tsëchö ëllukaqkuna Bibliapa yachatsikïninta respetayaptinqa, pero huk ishkëllam tsëta rurayarqan. Rasun kaqchöqa, pensayanqanta defendiyänampaq yarparëkarllanam ëwayaq, y yarquriyaqqa tsë pensëninkunaman imëpitapis más creirmi. Tsë ëllukäyanqankunachö yachatsikïninkunata y leykunata patsätsiyanqankunachöqa huk ishkë kutillam Biblia ninqampita churayarqan.

11. Jesus Dios kanqanman creeqkuna, ¿imatataq Bibliapita más precisaqpaq churayarqan, y imanir?

¹¹ Jesus Dios kanqanman creeqkunaqa, ¿imanirtaq Bibliata mana precisaqpaq churayarqan? Unë witsan pasakunqankunata willakoq Charles Freeman ninqannöpis, “mëtsika textokunachö kikin Jesus Teytampa mandädonchö kanqanta nishqa kaptin, ni huk textollapis creenciankunata mana yanapaptinmi”. Tsënöpam Mateo, Marcos, Lucas y Juan librokuna ninqanta qatiyänampa rantin, costumbrekunata y iglesiakunachö punta mandakoqkunapa pensëninkunata qatir qallëkuyarqan. Kanan witsanyaqpis cristiänotukoq religionchö pushakoqkunaqa, punta Iglesiata Patsätseqkuna nishqan nunakuna qellqayanqankunallatam Bibliapitapis más precisaqpaq churayan. Cürapaq estudiëkaqkunawan parlashqa kaqkunaqa mëraq tsëta musyayan.

12. ¿Imakunatataq rurarqan Römata gobernaq Constantino?

¹² Hina cristiänotukoq religionta pushaqkuna ëllukäyanqampaq parlarqa manam qonqanantsiktsu Römata gobernaqkunapis tsëman mëtikuyanqanta. Nicea markachö ëllukäyanqampaq parlarmi, profesor Richard E. Rubenstein kënö qellqarqan: “[Constantïnoqa obispokunata] alläpam precisatsirqan y munayanqampitapis masta qormi rïcoyätsirqan. Manaraqpis watatam kë gobernaqqa llapan iglesiankunata kutitsirqan y wakintana altsatsipurqan, yapë cargonkunaman churarqan y precisaq këninkunatapis kutitsirqan [...]. Iglesiachö sacerdötekunatam tukï dioskunata adoraq sacerdötekuna chaskiyanqankunata qorqan [...]. Tsëkunata rurashqa karmi Constantïnoqa tukï creenciakunata patsätsiyänampaq ëllukäyanqankunata manejëta” o kikin patsätsitapis puëdeq. Charles Freeman nishqan nunanam kënö nin: “Tsëpita witsëpaqa, Römata gobernaqqa manam Iglesiata sinchiyätsillatatsu puëdeq, sinöqa hasta creenciankuna imanö kanampaq kaqtapis patsätsita puëdeqmi” (lei Santiagu 4:4).

13. Qampitaqa, ¿imakunataq rurarqan unë witsan Iglesiachö pushaqkoqkuna Bibliapa yachatsikïninkunata mana kaqpaq churayänampaq?

¹³ Iglesiachö precisaq cargoyoq nunakunapitaqa, mana alläpa estudiashqa y lluta nunakunapaqqa manam alläpa sasatsu karqan Jesucristu pï kanqanta musyayänan. Roma gobernaqpita imatapis chaskiyänannam o Iglesiachö precisaq cargokunayoq këman mana yarpararmi, pëkunaqa Biblia imata yachatsikunqanta más claro rikëta puëdeyaq. Y tsënötsunchi rurayarqan. Tsë witsankuna kawaq Gregorio de Nisa nishqan teölogom,  huk precisaq markachö täraqkunapita burlakurnin kënö nirqan: “Constantinopla markachöqa mëtsikaq mecänicokuna y esclävokunam täräyan, y llapampis alli musyaq teölogokunam kayan, y tienda tiendan y cällen cällen yachatsikurmi puriyan. Pillatapis qellënikita trokaramunampaq mañakuptikiqa, rasllam nirishunki imakunachö Teytapita Tsuri hukläya kanqanta; huk tantapa chanin ëka kanqanta tapukuptikiqa, niyäshunki Tsuriqa Teytapita menos kanqantam; y bañakunëkipaq yaku listona kanqanta tapukuptikinam, mana kaqllapita Tsuri yurinqanta niriyäshunki”. Awmi, lluta nunakunaqa manam Iglesiachö pushakoqkunanötsu kayaq, antis Diospa Palabran ninqantam precisaqpaq churayaq. ¡Ima alliraq këkunman karqan Gregoriowan wakin teölogokuna tsë nunakunata wiyakuyaptinqa!

“TRIGUWAN” ‘BALLIGU’ PAQTA WINAYAN

14. ¿Imataq rikätsimantsik punta cristiänokunapita patsë kananyaqpis ciëlopaq cristiänokuna Patsachö kayänampaq kaqta?

¹⁴ Huk igualatsikïwan yachatsikunqanchömi Jesusqa rikätsikurqan ciëlopaq akrashqa cristiänokunaqa kë Patsachö imëpis kayänampaq kaqta. Pëqa igualatsirqan ‘balligu’ rurinchö winaq ‘trigotawanmi’ (Mat. 13:30). ¿Pikunaraq o ima grupo nunakunaraq ‘trigo’ cuenta kayänan karqan? Manam alleqllaqa musyëta puëdentsiktsu. Pero imatam sïqa musyantsik, imëpis kayashqam alli valorwan Diospa Palabranta respetaq nunakuna, y pëkunam Iglesiapa mana alli yachatsikïninkunata rikätsikuyarqan. ¿Munankimantsuraq wakin wakinllapaqpis parlarinata?

15, 16. Willakaramï 500 watapita 1400 watakuna witsanyaq Diospa Palabranta pikuna respetayanqanta.

¹⁵ Francia nacionpita Agobardo de Lyon (779-840) shutiyoq arzobispom, imägenkunata adorayanqampaq, santokunapaq iglesiakunata ushatsiyanqampaq y misakunachö tukïta rurayanqampaq Bibliapa contran kanqanta nirqan. Hina tsë witsanlla kawaq Claudiu de Turín shutiyoq obispopis, Iglesiapa costumbrenkuna, santokunaman rezakuyanqan y santo niyanqan nunakunapa imëkanta o yatayanqankunata adorayanqan mana alli kanqantam nirqan. 1000 watakuna witsannam, Franciapita Berengario de Tours shutiyoq archidiácono (obispota yanapaq y diäconokunata mandaq) rikätsikurqan Iglesiapa costumbrenkunapitaqa Biblia más precisaq kanqanta. Hinamampis, tantawan vino Jesuspa cuerponman y yawarninman tikranqanta yachatsikuyanqan mana rasun kanqantam nirqan. Tsëmi Iglesiapita paqwë qarquriyarqan.

¹⁶ 1100 watakunam, Pedru de Bruys shutiyoq sacerdote y Enrique de Lausana shutiyoq monje rikätsikuyarqan Bibliapa rasumpa yachatsikïninta kuyayanqanta. Pëdruqa, llullu wambrakunata bautizayanqampaq, tantawan vino Jesuspa ëtsanman y yawarninman tikranqampaq, wanushqakunapaq rezayanqampaq y cruzta adorayanqampaq Biblia mana yachatsikunqanta cuenta qokurirmi cargonta haqirirqan. Tsëkunaman mana  creinqanrëkurmi wanutsiyarqan 1140 watachö. Enrïquenam, Iglesiachö tukï mana allikunata y Bibliapa contran costumbrekunata rurayanqanta rikätsikurqan. Y 1148 watachömi tsariyarqan y wanunqanyaq carcelarätsiyarqan.

17. ¿Ima allikunatataq rurayarqan Valdo y pëta qateqkuna?

¹⁷ Iglesiapa mana alli yachatsikïninkunata y rurëninkunata Pedru de Bruys rikätsikushqa kaptin kawëkaqta kayayanqan witsanmi, Bibliapita rasumpa kaqta yachatsikïchö alläpa yanapakoq nuna yurirqan. Apellïdonqa karqan Valdès, o Valdom. * Manam Pedru de Bruysnö y Enrique de Lausananö Iglesiachö precisaq cargoyoqtsu karqan, pero pëkunanöllam Diospa Palabranta alläpa precisaqpaq churarqan. Tsëmi imëkankunata qarakïkur Bibliapa atska libronkunata traducitsirqan Francia nacionchö Provenza y Dauphiné nishqan markakunachö parlayanqan idiömaman. Tsë Bibliata leeqkunaqa idiömankunachö kaptinmi alläpa kushikuyarqan, tsëmi pëkunapis imëkankunata haqirïkur, llapan kawëninkunachö nunakunata Bibliapita yachatsir kayarqan. Tsëkunata ruraq ollqukunata y warmikunatam valdensekuna nir reqiyarqan, y Bibliapita yachatsikuyanqanrëkurmi Iglesiachö mandakoqkuna pëkunata alläpa chikiyarqan. 1184 watachömi Iglesiapita päpa qarqutsirqan y tsë markachö obisponam wayinkunapita qarqutsirqan. Pero tsëta rurayanqanqa masmi yanapakurqan Bibliapa yachatsikïnin më tsëman chänampaq. Valdo, Pedru de Bruys, Enrique de Lausana y iglesiapita wakin rakikashqakunapa yachatsikïninkunam hinantin Euröpaman chärirqan. Tsëpita atska watakuna pasariptinnam, Bibliapa yachatsikïninta defiendeq nunakuna más yuriyarqan, wakinqa kayarqan John Wyclef (c. 1330-1384), William Tyndale (c. 1494-1536), Henry Grew (1781-1862) y George Storrs (1796-1879) nunakunam.

“DIOSPA WILLAQUININTAQA MANAM PUEDIYANTSU [...] CADENETA”

18. ¿Imakunatataq rurayaq 1800 watakuna Bibliata estudiaqkuna rasumpa kaq yachatsikïkunata tariyänampaq, y imanirtaq tsënö rurayanqan alläpa alli karqan?

¹⁸ Imëkata rurarpis Bibliata chikeqkunaqa manam michäkïta puëdeyanqatsu rasumpa kaq yachatsikï hinantinman chänanta. Y tsëqa manam mantsakäkïpaqtsu, 2 Timoteu 2:9 texto ninqannöpis, “Diospa willaquinintaqa manam puediyantsu [...] cadeneta”. 1870 watam huk grupo Bibliata estudiaqkuna rasumpa kaq yachatsikïta shonqunkunapita patsë ashiyarqan. ¿Imatataq rurayarqan tsëta tariyänampaq? Hukmi huk tapukïta ruraq y llapankunam respuestanta ashiyaq. Huk yachatsikïpaq parlaq versïculotam huk versïculokunawan igualatsiyaq, y tsë textokuna paqtaqta rikärirnam huk acuerdoman chäyaq y tsëta qellqayaq. Rikanqantsiknöpis, 1800 watakuna ushë kawaq rasumpa kaq cristiänokunaqa, punta cristiänokuna kawayanqan witsanchö apostolkuna y anciänokuna rurayanqannöllam, churakäyashqa kayarqan yachatsikïninkuna Diospa Palabrampita kanampaq. Awmi, tsëta rurayanqanrëkurmi pëkunaman markäkuntsik o yärakuntsik.

19. ¿Ima textotataq 2012 watapaq akrayämushqa, y imanirtaq alläpa alli?

¹⁹ Kanan witsanyaqpis llapan creinqantsikkunaqa Bibliallapitam. Tsëmi Jehoväpa Testïgonkunata Pushaqkunaqa, “Palabrayquiga rasumpacagmi” neq textota akrayämushqa 2012 watapaq (Juan 17:17, NTCN). Jehoväpa rikëninchö alli këta munarqa rasumpa kaq yachatsikïtam wiyakunantsik. Tsënö kaptinmi ni imëpis haqinantsiktsu imëka rurënintsikchöpis Diospa Palabrampa yanapakïninta ashitaqa.

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]

[Yachakunapaq kaqpa tapukïninkuna]

[12 kaq päginachö ninqan]

2012 watapaq textoqa kënömi nin: “Palabrayquiga rasumpacagmi.” (Juan 17:17, NTCN.)

[11 kaq päginachö dibüju]

Valdo

[11 kaq päginachö dibüju]

Wyclef

[11 kaq päginachö dibüju]

Tyndale

[11 kaq päginachö dibüju]

Grew

[11 kaq päginachö dibüju]

Storrs