KË PALABRAKUNAQA manam Bibliapitatsu, pero mëtsika watakunapanam utilizäyashqa warmikunata despreciayänampaq. Kanan witsampis wakinkunaqa warmikunatam culpayan nunakunata imëka mana allikuna pasanqampita, y religiösokuna qellqayanqan librokuna ninqantam utilizäyan warmikunata allqutsayänampaq. Pero ¿ollqukuna warmikunata despreciayänanta, y mana alli tratayänantaku Dios munarqan? ¿Ima nintaq Biblia? Rikärishun.

¿Warmitaku Dios maldecirqan?

Manam. Antis Jehová Diosqa unëpitana kashqa culebrata, o juk parlakïchöqa, Diablutam maldecirqan (Apocalipsis 12:9; Génesis 3:14). Warminta Adan dominanampaq kaqta Jehová nirqa, manam mana alli tratanampaqtsu permisota qoykarqan (Génesis 3:16). Sinöqa jutsata rurayanqan imaman chätsinampaq kaqtam willëkarqan.

Tsëmi nunakunaqa jutsayoqllana yurishqa karnin warmikunata mana alli tratayan, y manam Dios maldecishqa kaptintsu. Bibliaqa manam yachatsikuntsu punta jutsapa culpanrëkur warmikuna mana alli tratashqa kayänampaq kaqta (Romanos 5:12).

¿Ollqupita menos precisaq kanampaqku warmita Dios kamarqan?

Manam. Génesis 1:27 textom kënö nin: “Dios nunata rurar qallëkurqan kikin rikoqtam, Dios rikoqtam rurarqan, orquta y chinatam rurarqan”. Tsëmi ollquwan warmiqa kamashqa kayan Dios imanö kanqanta imanöpis këninkunachö rikätsikuyänampaq. Jinamampis, cuerponkuna y sentimientonkuna jukläya kaptimpis, Diosqa ishkantam igual mandarqan, y igual derëchoyoqtam rurarqan (Génesis 1:28-31).

Ëvata manaraq rurarmi, “[Adanpaq] juk yanapaqnin rurapushaq, tsullannin kanampaq” nirqan Dios (Génesis 2:18). Adanpa tsullannin kanampaq Ëvata Dios ruranqanqa, ¿Adanpita menos kanqantaku rikätsikun? Manam. Këchö “tsullannin” neqtaqa, “alli yanapaqnin”  o “kikin niraq yanapaqnin” nirpis traduciyanmi. Tantearinapaq: juk operacionchö, ¿mëqantaq más precisaq? ¿Operaq kaq o anestesiata churaq kaq doctorku? Rasun kaqchöqa, operaq kaqpaqa alläpam precisan rurënin, pero anestesiata churaq mana yanapaptinqa, manachi operëta puëdenmantsu. Tsënöllam ollquwan y warmiwampis pasan. Diosqa yanapanakur paqta trabajayänampaqmi kamarqan, manam gananakuyänampaqtsu (Génesis 2:24).

¿Imakunataq rikätsikun warmita Dios precisaqpaq churanqanta?

Diosqa musyarqannam jutsayoqllana yurirnin ollqukunaqa warmikunata mana alli tratayänampaq kaqta. Tsëmi warmikunata tsapänanrëkur leykunata churarqan. Tsë leykunataqa israelïtakuna chaskiyarqan manaraq Jesus shamuptin 1500 watakunachömi, y tsë leykunapaqmi juk yachaq warmi kënö nirqan: “Contrato Leychö warmipaq parlarqa, casi llapanchömi defiendin” (La Bible au féminin, Laure Aynard qellqanqan).

Awmi, teytankunata y mamankunatapis respetayänampaqmi Diospa Leyninqa mandakoq (Éxodo 20:12; 21:15, 17). Jina qeshyaq warmikunata shumaq tratayänampaqpis mandakoqmi (Éxodo 21:22). Tsë mandamientokunaqa rikätsikun, warmikunata kanan witsannö mana alli tratayänanta Jehová mana permitinqantam. Pero manam tsëllatsu rikätsikun warmikunata Dios precisaqpaq churanqantaqa.

Israelïtakunata Dios qonqan Leyqa, ollqukunatawan warmikunata yanapaq kawëninkunachö, portakïninkunachö y Diospa kaqchö alli kayänampaqmi. Llapan leykunata wiyakurqa, “patsachö llapan nacionkunapa janampam ka[yänan] karqan” (Deuteronomio 28:1, 2). Y warmikunataqa, ¿imachötaq tsë leykuna yanapaq?

1. Librem kayan. Wakin nacionkunachö warmikuna esclava cuenta kayaptimpis, israelita  warmikunaqa tukïchömi libre kayaq. Ollqu kaq familiata cargonchö katsiptimpis, warmi kaqpis puëdeqmi chakrakunata rikëta, rantita, üvaskunata plantëta y maskunata rurëtapis. Putskakïta y awakïta alli yacharnäqa, negocion rurëtapis puëdeqmi (Proverbios 31:11, 16-19). Israelchöqa llapan warmikunam tukï derëchoyoq kayaq, y manam majankunapa llavëron cuentallatsu kayaq.

Jina Dioswampis amigo këta puëdeyaqmi. Mëtsikaq warmikunapaqmi Bibliaqa parlan. Jukqa karqan Änam, pëqa yarpachakïnintam Diosta willarqan, y jukta ruranampaq awnirirmi ni pita musyatsirqantsu (1 Samuel 1:11, 24-28). Sunem markapita juk warminam, llapan säbadokuna profeta Elisëota tapukoq ëwaq (2 Reyes 4:22-25). Dëborawan Huldänam, Diospa munëninta willakoq kayarqan. Hasta sacerdötekuna y precisaq nunakunam pëkunaman ëwayaq consëjota ashirnin (Jueces 4:4-8; 2 Reyes 22:14-16, 20).

2. Yachatsishqam kayaq. Contrato Leyta chaskishqa karmi warmikunapis wiyakïta puëdeyaq tsë leykunata leiyaptin, tsënömi tukïta yachakuyaq (Deuteronomio 31:12; Nehemías 8:2, 8). Jina Diosta adorayänan sitiokunachöpis yanapakïta puëdeyaqmi. Wakinkunaqa capazchi tabernäculochö yanapakuyaq, y wakinkunana ollqukunawan paqta cantayaq (Éxodo 38:8; 1 Crónicas 25:5, 6).

Mëtsikaq warmi israelïtakunam juk jatun negocioyoq këta puëdeyaq (Proverbios 31:24). Y wamrayoq kaq warmikunanam jatunyäyanqanyaq wamrankunata yachatsiyaq (Proverbios 31:1). Ollqu kaqkunalla wamrankunata yachatsita puëdenqan costumbreyoq nacionkunapitaqa, ¡imanö jukläyam pëkunaqa kayaq! Awmi, Israel nacionchö unë witsan warmikunaqa tukïta rurëtam yachayaq.

3. Respetashqam kayaq. Chunka Mandamientokunapita juk kaqchömi kënö neq: “Teytëkita y mamëkita respetë” (Éxodo  20:12). Alläpa yachaq rey Salomonnam kënö nirqan: “Kuyashqa wamrä, teytëkipa yachatsikïninta wiyakï, y mamëkipa leyninta ama dejëtsu” (Proverbios 1:8).

Jina Leychöqa willakoqmi ollqukunawan warmikuna imanö tratanakuyänampaq kaqta, y warmikunata respetayänan alläpa precisanqantapis (Levítico 18:6, 9; Deuteronomio 22:25, 26). Jina casado ollqukunatapis mandaqmi killankunachö këkaq warminkunata respetarnin mana yatapäyänampaq (Levítico 18:19).

4. Cuidashqam kayaq. Bibliachöqa, “teytannaqkunapa teytan y viudakunapa jueznin” kanqantam Jehoväqa nin, juk parlakïchöqa, teytannaq o majannaq kaqkunapita cargotsakunampaq listo këkanqantam nikarqan (Salmo 68:5; Deuteronomio 10:17, 18). Awmi, tsëmi juk kutichöpis juk viudayashqa warmi, jaqa karnin ni imanö këta mana puëdeptin, Jehová milagrota rurar yanaparqan jaqa këninta pagakunampaq y mikïnin tarinampaq (2 Reyes 4:1-7).

Jina juk kutichönam Zelofehadpa warmi wamrankunata shumaq tratarqan. Israelïtakuna desiertollachöraq këkäyaptinmi kë nunaqa wanukïkurqan, y manam ollqu tsurin kapurqantsu. Tsëmi, tsë shipashkunaqa Jehová Awnikunqan Patsachö “herenciata” chaskiyänampaq mañakuyarqan. Mañakuyanqampitapis mastam Jehoväqa qorqan, Moisestam kënö nirqan: “Teytampa wawqinkunapa chowpinchömi, pëkunata juk herenciata qonëki, y tsënömi ruranëki teytankunapa herencian pëkunapana kanampaq”. Tsëpita patsëmi warmi israelïtakunaqa teytankunapa herencianta chaskita y wamrankunapaq dejëta puëdeyaq (Números 27:1-8).

Israelïtakuna chaskiyanqan Leyqa precisaqpaqmi warmikunata churaq, y respetashqa kayänampaqmi yanapakoq. Pero manaraq Jesus shamuptin 300 watakunachöqa, griëgokunapa costumbrenta qatirmi judïokunaqa warmikunata despreciar qallëkuyarqan (rikäri “Warmikunata despreciaq unë librokuna” neq recuadrota).

Manaraq Jesus shamuptin 700 watakunachönam Grecia nacionpita Hesíodo jutiyoq poëtaqa, llapan mana allikunapita warmikunata culpaq. Teogonía neq libronchömi warmikunapaq kënö neq: “Más mana alli kaq kasta [...], wanoq nunakunachö más mantsëpaq kaq castigo”. Tsënö pensëqa judaísmo religionchö qallëkurqan manaraq Jesus shamuptin 100 watakunachömi. Awmi, tsëmi tsë witsanchö qellqayanqan Talmud nishqan librochöpis neq, warmikunawan alläpa parlakïqa, qellërëkur pï mëwampis kakoq warmikunata ashiman ollqukunata chätsinqanta.

 Tsëmi tiempo pasariptinqa, judïokunaqa warmikunata tsënö rikarnin precisaq rurëkunachöpis mana kaqpaq churayaq. Jesuspa tiemponchönäqa, temploman yëkurqa patioyaqllam warmikuna yëkïta puëdeyaq. Ollqu kaqkunallam Diospita yachakuyaq, y sinagögakunachöpis warmikunaqa capazchi ollqukunapita rakikashqalla täkuyaq. Jina Talmud librochöpis juk precisaq yachatsikoq judío kënö ninqanmi yureq: “[Judío Leykunata] warmi wamrankunata yachatseqkunaqa, mana kaqta yachëkätseq cuentam kayan”. Tsënömi yachatsikoq religioso judïokunaqa warmikunapaq Dios pensanqanta jukläyapa rikar, ollqukunata yachatsiyarqan warmikunata despreciayänampaq.

Jesusqa cuentata qokurqanmi judïokunaqa warmikunata alläpa mana alli tratayanqanta (Mateo 15:6, 9; 26:7-11). Pëqa, ¿tsënöku warmikunata tratarqan? ¿Imatataq yachakuntsik Jesuspita y warmikunata imanö tratanqampita? Y rasumpa cristiänokunaqa, ¿imanötaq warmikunata tratayan?¿Jesus yachatsikunqanta qatikäyanku? Qateqnin kaq yachatsikïchömi tsëta rikärishun.