Ima tiyashcata ricui

Ima tiyashcata ricui

YACHAI 18

‘Diosca paita mashcachunmi chashna rurarca’

‘Diosca paita mashcachunmi chashna rurarca’

Pabloca gentecuna ima yuyashcata yachangapajmi tucui pudishcata rurarca

Hechos 17:16-manta 34-cama japishcami can

1-3. a) ¿Pabloca Atenas llajtaman chayashpaca imamantataj pꞌiñarirca? b) ¿Pablomantaca imatataj yachashun?

 Atenas llajtapica achca huatacuna huashamanca Sócrates, Platón, Aristóteles runacunaca paicuna ima yuyashcatami yachachijcuna carca. Pablo cai llajtapi puricushpaca templocunapi, plazacunapi, ñancunapi, maiman rishpapish gentecuna yanga dioscunata adoraj cashcatami ricurca. Chaita ricushpami achcata pꞌiñarirca. Pabloca Jehová Dios yanga dioscunamanta imata yuyashcataca allimi yacharca (Éx. 20:4, 5). Chaimantami paipish yanga dioscunata mana ricunayachirca.

2 Pabloca mercado plazaman chayashpaca Hermes nishca diospaj millanana monumentocuna filapi shayacushcatami ricurca. Chai mercado plazapi yanga dioscunata adorangapajca achca pushtucunami tiyarca. ¿Chai llajtapi causaj gentecunaman mana pꞌiñarishpa huillangapajca Pabloca imatataj rurarca? ¿Gentecuna Jehová Diosta mashcachunpish ima shinataj ayudarca?

3 Hechos 17:22 al 31-pica Pablo Atenaspi alli yachajcunapaj ñaupajpi shuj discursota cushcatami ricunchij. Paipaj ejemplota catishpami gentecunaman respetohuan, cꞌuyaihuan sumajta huillashun. Shinallataj paicuna ima crishcata ricushpami huillai tucushun.

‘Plazapimi yachachirca’ (Hechos 17:16-21)

4, 5. a) ¿Atenaspi Pabloca maillapitaj huillarca? b) ¿Plazapi huillanaca imamantataj mana jahualla cashcanga?

4 Huata 50-pimi Pabloca huillangapaj misionero shina qꞌuipa viajeta rurashpa Atenas llajtata visitarca. a Chaipimi Silastapish Timoteotapish Bereamanta chayachun shuyacushpaca ‘sinagogapi judiocunaman Diospaj shimimanta alli intindichishpa yachachirca’. Chashnami siempre yachachij carca. Shinallataj Atenas “plazapi” mana judio religionta charijcunamanpishmi huillanaman rirca. Chai plazataca ágora nishpami rijsijcuna carca (Hech. 17:17). Cai plazaca Acrópolis janaj ladomanmi carca. Caica pichca hectariacunatami charirca. Pero cai plazaca mana cꞌatungapajlla, randingapajllachu carca. Ashtahuanpish tandanacungapaj importante plazami carca. Chaipimi yachajpuracunapish paicuna ima yuyashcata parlanacungapaj tandanacujcuna carca. Shuj yachaj runa nishca shinaca cai plazaca “cullquimanta, politicamanta, culturamanta” parlangapaj pushtumi carca.

5 Chai plazapi huillanaca mana jahuallachu cashcanga. Chaipica epicúreos y estoicos nishca ishqui grupocunami tiyarca. b Epicureocunaca causai ñapish tiyai callarishcatami crijcuna carca. Paicunaca: “Diostaca mana manchanachu canchij. Huañushpaca imata mana sintinchijchu. Allicunatapish rato pajtachinalla, mana allitapish ahuantanalla” nishpami crijcuna carca. Cutin estoicocunaca imata yachashpa tucuita intindina valishca cashcatami yuyajcuna carca. Paicunaca Dios shuj persona cashcata mana crircacunachu. Cai ishqui grupocunaca Jesusta catijcuna yachachishca cutin causarinapi mana crircacunachu. Paicunapaj crishcacunaca apóstol Pablo yachachigrishcahuan chꞌicanmi carca.

6, 7.a) ¿Atenaspi huaquin yachachijcunaca ima shinataj Pablo yachachishcata chasquircacuna? b) ¿Cunan punllacunapipish ñucanchij huillajpica ima shinataj chasquincuna?

6 ¿Epicureocuna, estoicocunaca Pablo yachachishcacunataca ima shinataj chasquircacuna? Maijancunaca Pablotaca ‘yangallata rimaj’, “muyucunata tandashpalla purijmi cangui” nishpami rimarcacuna (Biblia de estudiopi, Hechos 17:18-paj notata ricui). Shuj yachaj runaca: “Griego rimaipi muyucunata tandashpalla purij nishpaca, caiman chaiman muyucunata japishpa rij pajarocunamanta parlangapajmi chai shimicunata utilizajcuna carca. Tiempohuanca plazacunapi shitashca micunacunata, cosascunata japishpa puricuj gentecunata ningapajmi chai shimicunata nijcuna carca. Qꞌuipacarin chꞌican chꞌican rimashcacunata uyashpa, chai uyashcata mana intindichi tucuj gentecunata ningapajpishmi chai shimicunata utilizajcuna carca” ninmi. Chai yachachijcunaca Pablo pai uyashcallata, shujtajcuna rimashcallatami yachachicun nishpami juchachircacuna. Pero Pabloca chai shimicunahuan manchachichunca mana saquircachu.

7 Cunan punllacunapipish testigos de Jehovacuna cashcamanta, Diospaj shimipi crishcamantami ñucanchijmanta achcata burlarincuna. Por ejemplo, maijan profesorcunaca, “evolucionmantami shamunchij, chaita intindishpaca yachajcuna cashcatami ricuchinguichij” nincunami. Cutin paicuna yachachishcacunapi mana crijcunataca mana intindijcunami canguichij nishpami tratancuna. Gentecunaman Bibliamanta, Dios tucuita rurashcata yachachishcamantami cai yachachijcunapajca ñucanchijca mana yachajcuna shina ricurinchij. Pero ñucanchijta manchachichunca mana saquinchijchu. Cai tucui Allpata Jehová Dios rurashcataca yachachishpami catinchij (Apo. 4:11).

8. a) ¿Pablo huillacujpi huaquincunaca imatataj nircacuna? b) ¿Areopagoca imatataj nisha nin? (cai parrafopaj notata ricui).

8 Pablo huillacujpica shujtajcunaca: “Shujtaj llajta dioscunamanta huillajmi yuyachin” nircacunami (Hech. 17:18). ¿Pabloca shujtaj dioscunata adorana cashcatachu huillacurca? Chashna cashca cajpica paipaj causaitami peligropi churanman carca. Achca huatacuna huashamanmi Sócrates runataca shujtaj dioscunata adorachun yachachicushcata juchachishpaca paita huañuchichun mandarcacuna. Pablopish chaillatatajmi huillacun nishpami paita japishpa Areópago c nishcaman pusharcacuna. Pai yachachicushcata alli intindichichunmi pusharcacuna. ¿Dios Quillcachishcacunapi mana crijcunapaj ñaupajpica paipaj crishcacunataca ima shinataj difindirca?

‘Atenasmanta runacunalla, caitami ricuni’ (Hechos 17:22, 23)

9-11. a) ¿Pabloca gentecunaman huillangapajca imataj parlashpa callarirca? b) ¿Huillacushpaca ima shinataj Pablopaj ejemplota cati tucunchij?

9 Atenaspi gentecuna achca dioscunata adorajta ricushpa Pablo achcata pꞌiñarishcatami yuyarinchij. Shinapish chai dioscunata mana adoranachu canguichij nishpaca mana parlarcachu. Ashtahuanpish uyanalla shimicunahuanmi paita uyajcunamanca: “Atenas llajtamanta runacunalla, cancunataca shujtaj gentecunata yalli dioscunata adorajcuna cashcatami ricuni” nishpa huillai callarirca (Hech. 17:22). Pabloca Atenaspi causajcuna Diosta adorana munaita charishcamantami felicitarca. Paica paicuna panda crishcacunata charishpapish Diosmanta yachai tucushcatami intindirca. Shinallataj paipish ‘ñaupaca mana yachashcamantami feta mana ricuchishcata reconocirca’ (1 Tim. 1:13).

10 Qꞌuipaman Pabloca paicuna “mana rijsishca Diospaj” shuj altarta rurashcata ricushpaca, Diosta adorana munaita charishcatami intindirca. Shuj libropi nishca shinaca griegocunapish, shujtaj pueblocunapish ni shujlla diosmanta ama cungaringapaj chai diosta ama pꞌiñachingapajmi “mana rijsishca Diospaj shuj altarta” rurajcuna carca. Chai altarhuanmi Atenaspi causajcunaca shuj diosmanta mana imata yachashcata reconocircacuna. Pabloca chaita ricushpami paicuna mana rijsishca Diosmanta parlai callarirca. Paica: “Mana rijsishpa adoracushca Diosmantami ñucapish parlacuni” nircami (Hech. 17:23). Chashna nishpami Pabloca shujtaj llajtacunapi adoraj dioscunamanta mana yachachicushcata ricuchirca. Paica mana rijsishca Dios verdaderomantami yachachisha nirca.

11 ¿Huillacushpaca ima shinataj Pablopaj ejemplota cati tucunchij? Huasicunapi, jardincunapi, imallata huarcushcata ricushpa, gentecunapaj cungapi, maquipi imallata huatarishcata ricushpami paicuna Diospi crishcata, mana crishcata ima religionta charishcata cuentata cui tucunchij. Por ejemplo, paicunataca: “Can, Diospi crishcatami cuentata cushcani. Can laya gentecunahuan parlanataca achcatami munani” nishpami parlashpa callari tucuchij. Paicunata Diospi crishcamanta felicitashpami ima temamanta parlai tucushcata yachashun. Gentecuna crishcacunamantaca mana juzganachu canchij. Achca huauqui panicuna manaraj Jehová Diosta sirvi callarishpa panda crishcacunata difindishcatami yuyarina canchij.

Gentecuna ima yuyashcata, ima crishcatapishmi alli ricuna canchij.

Diosca “ñucanchijmantaca mana carupichu” (Hechos 17:24-28)

12. ¿Gentecuna uyachunca Pabloca imataj nishpa parlarca?

12 Pabloca gentecuna imapi crishcata ricushpami huillai callarirca. Pero ¿gentecuna uyashpa catichunca imatataj rurarca? Paita uyajcuna griego yachachishcacunata yachashpapish Bibliamanta mana yachashcata intindishcamantami Pabloca caishuj yuyaicunamanta parlarca. Puntapica, Dios Quillcachishcacunata mana utilizashpapish chaipi nishcacunatami parlarca. Qꞌuipaca, paicuna shina tucushpa “ñucanchijcuna” nishpami parlarca. Ultimopica, griegocuna escribishcacunamanta huaquin yuyaicunatami nirca. ¿Pabloca Atenaspi causajcunaman mana rijsishca Diosmantaca imatataj yachachirca? Pai imata yachachishcata ricushun.

13. a) ¿Cai pachapish, jahua pachapish tiyai callarishcamantaca Pabloca imatataj nirca? b) ¿Cai shimicunahuanca imatataj intindichirca?

13 Diosmi tucuita rurarca. Pabloca: “Cai pachatapish, cai pachapi tucui imalla tiyashcatapish ruraj Diosmi. Paica jahua pachapajpish, cai pachapajpish Amo cashcamantami runacuna rurashcalla huasicunapica mana causan” nircami (Hech. 17:24). d Pabloca tucui imalla tiyashcacuna mana yangamanta tiyashcata, ashtahuanpish Dios rurashcatami ricuchirca (Sal. 146:6). Diosca cai pachatapish, jahua pachatapish Mandaj cashcamantami gentecuna rurashca templocunapi mana causai tucun. Cutin paicuna adorashca Atenea diosa, caishuj dioscunapish rijsishcacuna cangapajca iglesiacunata, capillacunata, altarcunatapishmi minishtircacuna (1 Rey. 8:27). Cai shimicunahuanmi Pabloca, Jehová Dios gentecuna rurashcalla dioscunata yalli cashcata intindichirca (Is. 40:18-26).

14. ¿Pabloca Dios ñucanchijmanta imatapish mana minishtishcataca ima shinataj ricuchirca?

14 Diosca gentecuna ayudachunca mana minishtinchu. Santocunata adorajcunaca alaja churanacunatami churachij carca. Achca valishca regalocunata, micunacunata, ubyanacunatapishmi santocuna minishtishcata yuyashpa cujcuna carca. Shinapish Pablota uyaj huaquin yachaj runacunaca dioscunata ‘gentecuna ayudachunca mana minishtishcatami’ nishcangacuna. Paicunaca Pablo shinallatajmi yuyajcuna carca. Yaya Diosca Tucuita ruraj cashcamantami gentecuna paiman imata cuchunca mana minishtin. Ashtahuanpish paimi ‘causaita, samaita, intita, tamyata, tarpungapaj allpata, tucui imatapish cun’ (Hech. 17:25; Gén. 2:7). Shinashpaca Diosca ñucanchijmanta imatapish mana minishtinchu.

15. a) ¿Atenaspi causajcunata Pabloca ima shinataj corregirca? b) ¿Caimantaca imatataj yachanchij?

15 Diosmi runataca rurarca. Atenaspi causaj gentecunaca griegocuna cashcamantami shujtajcunatapish yalli cashcata crircacuna. Pero Bibliapi maijanpish shujtajcunamanta yalli cashcataca mana yachachinchu (Deut. 10:17). Pabloca alli yuyashpami caimanta yachachirca. Paica Diosca: ‘Shuj runallamantami tucui laya gentecunata rurarca’ nishpami gentecuna yuyachun saquirca (Hech. 17:26). Shuj runallamanta nishpaca ñucanchij punta yaya Adanmantami parlacurca (Gén. 1:26-28). Adanmanta shamushcamantami tucuicuna igual canchij. Pablota uyajcunaca chaitaca allimi intindishcangacuna. ¿Caimantaca imatataj yachanchij? Huillacushpa gentecunata respetashcata ricuchingapajca Bibliapi nishcacunataca shujtajcuna uyachunllaca mana cambianchijchu.

16. ¿Diosca gentecunataca imapajtaj rurarca?

16 Diosca gentecuna paipajman cꞌuchuyachunmi munan. Pablota uyaj yachaj runacunaca achca huatacunatachari, ¿imapajtaj causanchij? nishpa parlanacushcangacuna. Pero paicunallataj chaitaca mana intindinman carcacunachu. Chaimantami Pabloca: “Diosca paita mashcachunmi chashna rurarca. Amsapi shina paita mashcana cajpipish gentecuna paita rijsichunmi chashna rurarca. Paica ñucanchijmantaca mana carupichu” nishpa achijta intindichirca (Hech. 17:27). Shinaca Atenaspi causajcunapaj mana rijsishca Diostaca, ñucanchijca rijsi tucunchijmi. Diosca paita mashcachun, paimanta yachachunpishmi munan (Sal. 145:18). Pablo “Diosca ñucanchijmantaca mana carupichu” nishpaca paipish Diosta mashcana cashcatami ricuchirca.

17, 18. a) ¿Imamantataj Diosta rijsina munaita charina can? b) ¿Pablo paita uyachun imata rurashcamantaca imatataj yachanchij?

17 Gentecunaca Diosta rijsina munaitami charina can. Pabloca: “Pai causaita cujpimi causanchij, purinchij, paillamantatajmi tiyanchij” nircami. Huaquin yachaj runacunaca Pablo Cretamanta Epiménides ima nishcacunata parlacushcatami nincuna. Paica Jesús huañushca huasha huata 500-pimi poeta carca. “Atenaspi religionta catijcunapajpish importante runami carca”. Pabloca imamanta Diosta mashcana cashcatapishmi ricuchirca. Paica: “Cancunapuramanta sumaj shimicunahuan quillcajcunapish huaquincunaca: ‘Ñucanchijpish paipaj huahuacunami canchij’ nishcacunami” nircami (Hech. 17:28). Jehová Dios Adanta rurashcamantami tucuicuna paipaj familia canchij. Caipi ricushca shinaca gentecuna uyashpa catichunca Pabloca griegocuna ima quillcashcacunamantami parlarca. Chai quillcashcacunataca Atenaspi causajcunaca achcatami respetajcuna carca. e Ñucanchijpish historiamanta librocunata, enciclopediacunata, shujtaj rijsishca librocunatapishmi huaquinpica utilizai tucunchij. Por ejemplo, huaquin fiestacuna, huaquin costumbrecuna maimanta shamushcata gentecuna alli intindichunca mana llullashpa escribij runacuna ima nishcatami parlai tucunchij.

18 Caicama ricushca shina Pabloca Diosmantami alajata yachachirca. Atenaspi causajcuna ima yuyashcata, ima crishcataca allimi ricurca. Pero ¿paicuna imata rurachuntaj munarca? Caimanta yachashun.

‘Diosca tucuicuna arrepintirichunmi tucui ladocunapi huillacun’ (Hechos 17:29-31)

19, 20. a) ¿Pabloca ima shinataj alli yuyashpa santocunata mana adorana cashcata intindichirca? b) ¿Pablota uyajcunaca imatataj rurana carcacuna?

19 Pabloca paicuna ima uyashcata practicapi churachunmi animarca. Griegocuna ima nishcata parlashpaca: “Diospaj huahuacuna cashpaca Diosca oromanta, cullquimanta, rumimanta, gentecunapaj yuyaillamanta, paicunapaj maquicunahuan rurashca dios shina cashcataca mana yuyanachu canchij” nircami (Hech. 17:29). Yaya Dios gentecunata rurashca cashpaca maitataj paica gentecuna rurashca santo tucunman carcari. Pabloca alli yuyashpami santocunata ama adorachun nicurca (Sal. 115:4-8; Is. 44:9-20). Shinallataj “mana adoranachu canchij” nishpaca paipish chai consejota catina cashcatami ricuchirca. Chashna nishcamantami gentecunaca chai consejota alli chasquircacuna.

20 Chai qꞌuipa Pabloca: “Diosca ñaupa punllapica gentecuna mana yachashcamanta chashna rurachunmi saquirca. Shinapish cunanca arrepintirichunmi tucui ladocunapi tucuicunaman huillacun” nircami (Hech. 17:30). Chaita uyashca huasha Atenaspi causajcunaca santocunahuan Diosta adoranatami saquina carcacuna. Chaimantami Pabloca arrepintirichij nirca. Caita uyashpaca huaquincunaca mancharishcami saquirishcanga. Shinapish Pabloca Diosmantami causanchij, paipaj ñaupajpica alli rurashcatapish, mana alli rurashcatapish ricuchina canguichij nishpami alli intindichirca. Shinaca Yaya Diosta mashcashpami paimanta yachana, pai munashca shina causana carcacuna. Paicunaca santocunata adorana shuj jucha cashcata, chaicunata adoranata saquina cashcatapishmi intindina carcacuna.

21, 22. a) ¿Pabloca tucuchingapajca imatataj nirca? b) ¿Pablo nishcacunaca ñucanchijpajca imamantataj valishca can?

21 Pablo tucuchingapajca: “Diosca shuj punllatami agllashca cai allpa pachata cashcata rurashpa juzgangapaj. Chaipajca shuj runatami agllashca. Diosmi chai runataca huañushcacunapaj chaupimanta causachirca” nircami (Hech. 17:31). Juicio punlla shamuna cashcata yachashcamantami Dios verdaderota mashcashpa paita adoranaca valishca carca. Pabloca chai Juez pi cashcata mana nishpapish paica runa aichayuj cashcata, huañushcata, qꞌuipa Dios paita causachishcatapishmi parlarca.

22 Pablo tucuchingapaj ima nishcaca ñucanchijpajca valishcami can. Yaya Dios juez cachun Jesusta nombrashcataca allimi yachanchij (Juan 5:22). Shinallataj Juicio Punlla 1.000 huatacuna cashcata, ñalla chayamugrishcatapishmi yachanchij (Apoc. 20:4, 6). Ashtahuanpish Jesús juzgashca qꞌuipa Diosta tucuipi cazujcuna paicuna mana yuyashca bendicioncunata charina cashcatapishmi yachanchij. Chaimantami chai punlla chayachunca mana manchanchij. Jesús causarishcamantami shamuj punllacunapi sumaj bendicioncunata charigrishcata yachanchij.

‘Huaquincunaca Jesusta catijcunami tucurca’ (Hechos 17:32-34)

23. ¿Pablota uyashca qꞌuipaca gentecunaca imatataj rurarcacuna?

23 Pablo “huañushcacuna causarinamanta parlajta uyashpami huaquincunaca burlari callarircacuna”. Cutin shujtajcunaca: ‘Can ima nicushcataca shujtaj punllatami uyashun’ nircacunami” (Hech. 17:32). Caishujcunaca Pablo yachachishcatami chasquircacuna. Bibliapica: “Huaquin cꞌaricunaca Pablohuan rishpami Jesusta catijcuna tucurca. Paicunapurapica Dionisio shuti runapishmi carca. Paica Areópago tribunalpi juezmi carca. Shinallataj Dámaris shuti huarmipish, shujtajcunapishmi carcacuna” ninmi (Hech. 17:34). Cunan punllacunapipish huaquincunaca ñucanchijmantami burlarincuna. Shujtajcunaca uyashpapish mana Diosta sirvisha nincunachu. Cutin shujtajcunaca Diospaj Gobiernomanta huillaicunata chasquishpami Jesusta cati callarincuna.

24. ¿Areópago plazapi Pablo yachachishcamantaca imatataj yachai tucunchij?

24 Pablo ima shina yachachishcamantaca achcatami yachai tucunchij. Por ejemplo, alli yuyashpa gentecunaman parlana, Biblia yachachishcacuna verdad cashcata intindichina, gentecuna yuyashca shina yuyangapaj esforzarina importante cashcatami yachashcanchij. Shinallataj panda religionpi cajcunaman pacienciahuan, alli yuyashpa huillana cashcatapishmi yachashcanchij. Ashtahuanpish shujtajcunata ama pꞌiñachingapajllaca Bibliapi nishcacunataca mana cambianchijchu. Pablopaj ejemplota catishpaca alli huillajcunami tucushun. Huauquicunapish congregacionta alli pushajcunami tucungacuna. Chashnami gentecuna ‘Diosta mashcachun, rijsichunpish ayudashun’ (Hech. 17:27).

b Epicúreos y estoicos nishca yachachijcuna” nishca recuadrota ricui.

c Areopagoca shuj lomami carca. Chai lomaca Acrópolis nishca llajta ladopimi carca. Chaipimi Atenaspaj jatun tribunalca tandanacuj carca. Chaimantami “Areópago” nijpica shuj lomamanta o shuj jatun tribunalmanta parlashcata yachanchij. Huaquincunaca Pablota chai lomaman mana cashpaca shujtaj ladoman apashcatami yuyancuna. Cutin shujtajcunaca plazapi saquirij jatun tribunalman apashcatami yuyancuna.

d Hechos 17:24-pi Pablo parlashca “pachaca” griego shimipi kósmos nisha ninmi. Griego gentecunaca jahua pachamanta, cai pachamanta parlangapajmi chai shimita utilizajcuna carca. Paicuna shina yuyashcata ricuchunca Pablopish cai pachata ningapajca Kósmos shimillatatajmi utilizashcanga.

e Pabloca Arato escribishca Fenómenos libromanta cai yuyaitami parlarca. Arato escribishca yuyaicuna shinallatajmi shujtaj griegocunapish escribircacuna. Por ejemplo, Cleantesca “Himno a Zeus” nishcatami escribirca. Cleantespish, Aratospish estoicocunami carca.