Ima tiyashcata ricui

Ima tiyashcata ricui

Notacuna

Notacuna

 1 BIBLIA YACHACHISHCACUNATA YUYARISHUNCHIJ

Bibliapica cashnami o chashnami rurana canguichij nishpaca mana tucuita huillanchu. Pero Yaya Dios imata yuyashcata, ima shina sintirishcatami huillan. Chaimantami manaraj ima decisionta japishpaca Biblia yachachishcacunapi alli yuyanaraj canchij. Chashnami alli causashun.

Capítulo 1, párrafo 8

 2 DIOSTAMI CAZUNA CANCHIJ

Jehová Diosca paita cꞌuyashcamantami cazuchun munan (1 Juan 5:3). Chaimantami sinchi ricurijpipish tucui pai nishcacunata cazunchij. Jehová Diosta cazushpaca cushillami causashun. Shamuj punllacunapipish sumaj bendicioncunatami chasquishun (Isaías 48:17).

Capítulo 1, párrafo 10

 3 ¿ÑUCANCHIJLLATAJ IMATA RURANATA AGLLAI TUCUNCHIJCHU?

Maquinacunaca mana yuyanchu, imata ruranatapish mana decidi tucunchu. Jehová Diosca mana shuj maquinata shina ñucanchijtaca rurashcachu. Ashtahuanpish cada uno decidichunmi rurarca (Deuteronomio 30:19; Josué 24:15). Chaimantami ima decisionta agllacushpapish alli yuyashpa decidina canchij. Cada unomi Diosta sirvinata o mana sirvinata agllai tucunchij. Diosta sirvinata agllashpaca paita cꞌuyashcatami ricuchishun.

Capítulo 1, párrafo 12

 4 DIOS MUNASHCA SHINA CAUSASHUNCHIJ

Jehová Diosca ñucanchij causaipi imata ruranatami yachachin. Diospaj Shimipi nishcacunata pajtachishpami alli causaita charishun (Proverbios 6:16-19; 1 Corintios 6:9-11). Bibliapica ima alli cashcata ima mana alli cashcatami yachai tucunchij. Shinallataj cꞌuyaj canata, ima shina alli decisioncunata agllanatami yachashun. Gentecunapaj yuyaicunaca cambianllami. Pero Dios yachachishcacunaca mana cambianchu (Deuteronomio 32:4-6; Malaquías 3:6).

Capítulo 1, párrafo 17

 5 ¿CONCIENCIACA IMATAJ CAN?

Jehová Diosca ñucanchij shungupi ima alli cashcata ima mana alli cashcata yachachunmi rurashca. Chaitaca conciencia nishpami rijsinchij (Romanos 2:14, 15). Jehová Diosmanta yachashpami pai munashca shina imatapish agllashun (1 Pedro 3:16). Ñucanchij concienciapi ima mana alli cashcata yachashpaca mana chaicunata ruranachu canchij. Mana allita rurashpaca concienciapi mana alli sintirishunchu. Chashna tucujpica alli concienciata charingapajmi Yaya Diosta mañana canchij. Chashnami alli causashun.

Capítulo 2, párrafo 3

 6 DIOSTAMI MANCHANA CANCHIJ

Bibliaca Diostami manchana canchij nishpami yachachin. Diosta cꞌuyashcamantami ima mana allicunataca mana rurana canchij (Salmo 111:10). Shinallataj Diosman ari nishcacunatami pajtachina canchij. Dios munashca shina causangapaj, shujtajcunata alli tratangapaj, alli decisioncunata japingapajmi esforzarina canchij. Chashnami Diosta manchashcata ricuchinchij.

Capítulo 2, párrafo 9

 7 SHUNGUMANTAMI ARREPINTIRINA CANCHIJ

Jehová Dios mana munashcata rurashpaca llaquillami sintirinchij. Chashna sintirishpaca Jesuspaj shutipimi Yayitu Diosta perdonahuai nishpa mañana canchij (Mateo 26:28; 1 Juan 2:1, 2). Shungumanta arrepintirijpi, mana allita ruranata saquijpica paica perdonangami. Dios ñucanchijta perdonashcamantami ñaupa pandarishcacunataca cungarina canchij (Salmo 103:10-14; 1 Juan 1:9; 3:19-22). Shinallataj ama cutin pandaringapaj, Dios munashca shina causangapajmi esforzarina canchij.

Capítulo 2, párrafo 18

 8 CONGREGACIONMANTA LLUJSHICHISHCACUNAMANTA

Maijancunaca juchata rurashcamanta mana arrepintirincunachu. Chashna rurashpaca Dios mandashca shina mana causasha nishcatami ricuchincuna. Chaimantami ancianocunaca congregacionmanta llujshichina can. Chashnami Diospaj shutipish, congregacionpish limpio catinga (1 Corintios 5:6). Shinallataj juchata ruraj arrepintirishpa cutin Jehovaman tigrachunmi congregacionmanta llujshichina minishtirin (Lucas 15:17). Congregacionmanta llujshichishcacunahuanca mana apanacunachu canchij, paicunahuan parlanatapish saquinami canchij (1 Corintios 5:11; 2 Juan 9-11).

Capítulo 3, párrafo 19

 9 DIOS AYUDACHUNMI MINISHTINCHIJ

Jehová Diosca ñucanchijta cꞌuyashcamantami ayudasha nin. Chaimantami Bibliapi ima shina causana cashcata yachachin. Shinallataj huauqui panicunahuanpishmi ayudan. Juchayuj cashcamantaca siempremi ayudachun minishtinchij (Jeremías 17:9). Congregacionpi pushajcuna ñucanchijta ayudachun saquishpaca Diosta respetashcata, paita cazusha nishcatami ricuchinchij (Hebreos 13:7).

Capítulo 4, párrafo 2

 10 HUMILDECUNA CASHUNCHIJ

Juchayuj cashcamantami rato jatun tucunchijlla. Pero Jehová Diosca humildecuna cachunmi munan. Ñucanchijcunaca achcatachari yachanchij. Pero Jehová Diosmi ñucanchijta yalli tucuita yachan. Chaimantami mana jatun tucuna canchij (Job 38:1-4). Ñucanchijllapi yuyanapaj randica shujtajcunata ima shina ayudanatami yuyana canchij. Jatun tucushcacunaca shujtajcunata yalli cashcatami yuyancuna. Pero humildecunaca mana chashna yuyancunachu. Imapi pandarishpapish perdonachunmi mañancuna, ima consejotapish allimi uyancuna. Humildecunaca Dios munashca shinami causancuna (1 Pedro 5:5).

Capítulo 4, párrafo 4

 11 ¿PICUNATATAJ CAZUNA CANCHIJ?

Jehová Diosca achca poderta charishcamantami tucuita rurashca. Chaimantami pailla jahua pachatapish, cai pachatapish mandai tucun. Paica cꞌuyaj cashcamantami ñucanchijta ayudasha nin. Shinallataj ñucanchijta cuidachunmi yaya mamacunata, congregacionpi pushajcunata, autoridadcunata churashca. Chaimantami paicunata cazuna canchij (Romanos 13:1-5; 1 Timoteo 5:17). Pero autoridadcuna Diospajta rurachun jarcajpica Diostarajmi cazuna canchij (Hechos 5:29). Yayitu Dios churashca pushajcunata cazushpaca paita respetashcatami ricuchinchij.

Capítulo 4, párrafo 7

 12 CONGREGACIONPI ANCIANOCUNAMANTA

Jehová Diosca huauqui panicunata cuidachunmi ancianocunata churashca (Deuteronomio 1:13; Hechos 20:28). Paicunaca tucuicuna Diosta alli sirvichun, congregacionpi orden tiyachunmi ayudancuna (1 Corintios 14:40). Ancianocunaca espíritu santohuan agllashca cangapajmi Bibliapi nishca requisitocunata pajtachina can (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Pedro 5:2, 3). Ancianocuna ima decisionta agllajpica apoyanami canchij. Paicunata apoyashpami Jehová Diosta cazushcata ricuchinchij (Salmo 138:6; Hebreos 13:17).

Capítulo 4, párrafo 8

 13 ¿FAMILIATA PUSHAJ NISHPACA PIMANTATAJ PARLACUNCHIJ?

Jehová Diosca yaya mamacunataca huahuacunata cuidachunmi mandan. Bibliapi nishca shinaca cusami familiata ñaupajman pushana can. Pero yaya mana tiyajpica mamami familiata ñaupajman pushana can. Familiata pushajca micunitata, ropata, maipi causanatami cuna can. Shinallataj Diosta sirvichunmi familiata ayudana can. Por ejemplo, tandanacuicunaman richun, huillanaman llujshichun, Bibliata estudiachunmi ayudana can. Chashnallataj familiata pushajmi familiapi yuyashpa decisioncunata japina can. Jesuspaj ejemplota catishpami cꞌuyaihuan, mana pꞌiñarishpa familiata alli tratana can. Chashna rurajpica tucui familiami Diosta cushilla sirvinga.

Capítulo 4, párrafo 12

 14 ¿CUERPO GOBERNANTECA PICUNATAJ CAN?

Apostolcunapaj tiempopica Diosca paipaj pueblota pushachun, cuidachunmi huaquin ungidocunata agllarca. Cai huauquicunaca cuerpo gobernante nishcacunami carca. Paicunaca Diosta alli adorachun, gentecunaman Diosmanta huillachunmi huauqui panicunata ayudajcuna carca (Hechos 15:2). Cunan punllacunapish Diosca paipaj pueblota pushachun, cuidachunmi huaquin ungidocunata agllashca. Cai huauquicunaca Cuerpo Gobernante nishcacunami can. Paicunaca Bibliapi ricushpa, Diospaj ayudata mashcashpami imatapish decidincuna. Jesusca cai huauquicunataca ‘alli cazuj, alli yuyaiyuj sirvij’ nishpami shutichirca (Mateo 24:45-47).

Capítulo 4, párrafo 15

 15 UMATA TAPARINA NISHCAMANTA

Congregacionpica huaquin trabajocunataca huauquicunallami rurancuna. Pero huaquinpica shuj panichari chai trabajocunata rurana canga. Chashna cajpica panica umatami taparina can. Chashnami paica Jehová Dios mandashcacunata respetashcata ricuchinga. Por ejemplo, piman Bibliamanta yachachicushpa, paipaj cusa o shuj bautizado huauqui chaipi cajpica umatami taparina can (1 Corintios 11:11-15).

Capítulo 4, párrafo 17

 16 YAYA DIOSLLATAMI APOYANA CANCHIJ

Diosta sirvijcunaca politicapi mana participanchijchu (Juan 17:16). Chaipaj randica Dios churashca Mandanatami apoyanchij. Jesús shinallatajmi cai mundopaj millai ruraicunapi mana chagrurinchij.

Diosca llajtacunata mandajcunataca cazuchunmi munan (Tito 3:1, 2; Romanos 13:1-7). Pero paica gentecunata huañuchichunca mana munanchu. Chaimantami gobiernocuna guerraman o cuartelman richun nijpica mana rinchij. Cuartelman rinapaj randi gobiernoca shujtaj trabajocunapi ayudachun ningachari. Chaita manaraj ari nishpami alli yuyarinaraj canchij.

Tucuita ruraj Jehová Diosllatami adorana canchij. Chaimantami banderata respetashpapish mana banderapaj ñaupajpi cumurinchij. Himno nacionaltapish mana cantanchij (Isaías 43:11; Daniel 3:1-30; 1 Corintios 10:14). Cada unomi Dios churashca Mandanallata apoyashun nishcanchij. Chaimantami eleccioncunapica ni maijan candidatoman mana votota cunchij (Mateo 22:21; Juan 15:19; 18:36).

Capítulo 5, párrafo 2

 17 ‘CAI PACHAPAJ ESPIRITUCA’ ¿IMATAJ CAN?

Diabloca pai shina yuyachunmi mana alli yuyaicunahuan pandachin. Diosta mana rijsijcunaca Diablo yuyashca shinami imatapish rurancuna (1 Juan 5:19). Chaitaca cai pachapaj espíritu nishpami rijsinchij (Efesios 2:2). Diablo pandachichunca mana saquinachu canchij (Efesios 6:10-18). Chaimantami Diosta cazungapaj, pai yuyashca shina yuyangapaj esforzarina canchij.

Capítulo 5, párrafo 7

 18 ¿PICUNATAJ APOSTATACUNA CAN?

Maijancunaca Bibliamanta yachashpapish qꞌuipaca mana cazusha nincunachu. Paicunaca Jehovapaj Jesuspaj enemigocunami tucuncuna. Shinallataj paicunapaj yachachishcacunata catichunmi shujtajcunata pandachisha nincuna. Paicunami apostatacuna can (Romanos 1:25). Apostolcunapaj tiempopi layallatajmi cunanpish maijancunaca apóstata tucushcacuna. Paicunaca panda yuyaicunahuanmi pandachisha nincuna (2 Tesalonicenses 2:3). Paicunapaj llullacunataca periodicocunapi, Internetpica mana ricunachu canchij. Chashnami Diosllata sirvisha nishcata ricuchishun.

Capítulo 5, párrafo 9

 19 JUCHACUNATA PERDONANAMANTA

Israelitacunaca paicunapaj juchacunata Dios perdonachunmi granota, aceiteta, animalcunata ofrendata shina templopi cujcuna carca. Chashna rurashpami juchacunata Dios perdonai tucushcata yuyarijcuna carca. Jesusca ñucanchij juchacunamantami huañurca. Paica ‘shuj cutinllami huiñaipaj’ paipaj aichata ofrendata shina Diosman curca. Chaimantami granota, aceiteta o animalcunata ofrendata shina ña mana cunchij (Hebreos 10:1, 4, 10).

Capítulo 7, párrafo 6

 20 ANIMALCUNATA CUIDASHUNCHIJ

Diosca israelitacunataca animalcunata micuchun, ofrendata shina rupachishpa paiman cuchunmi saquirca (Levítico 1:5, 6). Pero animalcunata maltratachunca Diosca mana saquijchu carca (Proverbios 12:10). Chaimantami animalcunata alli tratachun israelitacunaman huaquin leycunata curca (Deuteronomio 22:6, 7).

Capítulo 7, párrafo 6

 21 YAHUARMANTA YACHASHUNCHIJ

Fracciones sanguíneas. Yahuarca glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasma nishca partecunatami charin. Chai chuscu partecunataca componentes principales de la sangre nishpami rijsincuna. Cutin, cai partecuna ucupica shujtaj uchilla partecunami tiyan. Cai uchilla partecunatami fracciones sanguíneas nishpa rijsincuna. *

Diosta sirvijcunaca yahuarta, yahuarpi tiyashca glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasma nishcatapish mana chasquinchijchu. Pero, ¿fracciones sanguíneas nishcacunataca chasqui tucunchijchu? Bibliapica caitami o chaitami rurana cangui mana ninchu. Pero alli decidingapajca sumaj consejocunami tiyan. Chai consejocunapi alli yuyashpami cada uno imata ruranata decidina canchij.

Jehová Diosca israelitacunamanca: ‘Shuj animalta huañuchishpaca yahuartaca yacuta shina allpapi tallinguichij’ nircami (Deuteronomio 12:22-24). Cai versopi yuyashpami maijancunaca fracciones sanguineascunata mana churarincuna.

Cutin shujtajcunaca: “Fracciones sanguineasca uchilla partecunami can. Chai partecunaca ña mana causaita ricuchinchu” nincunami. Chaimantami paicunaca fracciones sanguineasta chasquinllacuna.

Fracciones sanguineasta chasquinata o mana chasquinata alli decidingapajca caitami yuyarina canchij:

  • Maijan jambicunataca fracciones sanguineashuanmi rurancuna. Por ejemplo, operacujpi achca yahuar ama llujshichunmi huaquinpica chai jambicunata utilizancuna. Tucui fracciones sanguineasta mana chasquishpaca chai jambicunatapish mana chasquisha nishcatami ricuchishun.

  • Maijan fracciones sanguineastaca chasquishunchari. Cutin shujtajcunataca manachari chasquishun. Doctorman chaita ima shina explicanatami alli yachana canchij.

Doctorcuna ñucanchij yahuarta alli utilizachunmi ricuna canchij. Diosta sirvijcunaca ñucanchij yahuartaca mana piman cunchijchu. Huaquinpica doctorcunaca “canta operangapajca yahuartami minishtishun. Chaimantami yahuarta canmanta llujchishpa huaquichina canchij” ningacunachari. Chaita rurachunca mana saquinchijchu. Pero huaquinpica doctorcunaca ñucanchij yahuarta mana huaquichishpapish ñucanchij yahuarllatatajmi utilizanata yuyangacuna. Chaita rurangapajca huaquinpica yahuartaca asha ratotami cuerpomanta anchuchincuna. Ñucanchijta operana cajpi, ima examenta rurana cajpi o ima tratamientota rurana cajpica ñucanchij yahuarta doctorcuna ima shina utilizanatami cada uno decidina canchij. Ashtahuan yachasha nishpaca La Atalaya del 15 de octubre de 2000, página 30 al 31-ta ricui.

Huaquin doctorcunaca manaraj operashpami shuj uchilla tubota venapi conectashpa asha yahuarta anchuchincuna. Chai ratollatajmi shujtaj tubohuan venapi shuj liquidota churancuna. Chai liquidoca cuerpopi saquirishca yahuarhuan chagrurishpami tucui cuerpota circulan. Operanata manaraj tucuchishpa o chai qꞌuipami cutinllataj anchuchishca yahuartaca cuerpoman tigrachincuna. Caitaca hemodilución nishpami rijsincuna.

Doctorcuna operacujpica achca yahuarmi llujshin. Huaquinpica chai yahuartaca shuj maquinaman cachashpami limpiancuna. Limpio yahuartaca operanata manaraj tucuchishpa o ña tucuchishca huashami cuerpoman tigrachincuna. Chaitaca recuperación de sangre nishpami rijsincuna.

Tucui doctorcunaca mana chashnallataj operancunachu. Chaimantami doctorcuna ima shina operagrishcata alli yachana canchij. Shinallataj shuj examenta ruragrishpa, o shuj tratamientota ruragrishpapish doctorcunahuanmi alli parlanacuna canchij.

Operacionta ruragrishpa o ima tratamientota ruragrishpaca caipi yuyashunchij:

  • Jehová Diosca israelitacunamanca yahuartaca ‘yacuta shina allpapi tallinguichij’ nircami (Deuteronomio 12:23, 24). Maijan operacioncunapi o tratamientocunapica yahuarca canllaman cashpapish cuerpoman conectashcami catin. Cutin huaquinpica shuj ratollatami yahuarca cuerpoman mana conectashca saquirin. Maijanta agllashpapish cada unomi “Deuteronomio 12:23, 24-pi nishcata ¿cazucunichu o manachu cazucuni?” nishpa tapurina canchij.

  • Operaricushpa, shuj tratamientota ruracushpa o shuj examenta ruracushpaca maipica doctorcunaca yahuarta llujchishpami shujtaj jambicunahuan ñucanchij yahuarta chagruncuna. Chai qꞌuipaca chagrushca yahuartaca cuerpomanmi cutin tigrachincuna o pomadata shina rurashpami cuerpo jahuapi churancuna. Cada cualmi “¿Doctorcuna chaita rurachun saquishachu?” nishpa tapurina canchij.

  • “Doctorcuna ñuca yahuartaca imapaj utilizachun mana munanichu” ninchijchari. Chaita nishpaca exámenes de sangre, hemodiálisis, máquina cardiopulmonar nishcatapish mana utilizasha nishcatami ricuchicunchij.

Fracciones sanguineasta chasquinata, mana chasquinata agllacushpa o doctorcuna ñucanchij yahuarta ima shina utilizanata agllacushpaca puntapica Yaya Diostami mañana canchij. Chai huashaca fracciones sanguineaspish, tratamientocunapish ima laya cashcata alli intindingapajca investiganami canchij (Santiago 1:5, 6). Shujtajcunataca “¿canca imatataj ruranguiman?” nishpa mana tapunachu canchij. Shinallataj shujtajcuna caita o chaita rurai nijpipish ñucanchijllatajmi alli ricushpa decidina canchij (Romanos 14:12; Gálatas 6:5).

Capítulo 7, párrafo 11

 22 MAPA COSASCUNATACA MANA RURANACHU CANCHIJ

Diospaj ñaupajpi alli ricuringapajca ñucanchij yuyaipish, ruraicunapish chuyami cana can. Diosca mapa ruraicunamanta, huainayanamanta caruyachunmi munan (Proverbios 1:10; 3:1). Chaimantami tentacioncuna manaraj ricurijpi Dios mandashcacunata cazunata alli yuyarina canchij. Tentacioncunapi ama urmangapajca Diostami ayudahuai nishpa mañana canchij (1 Corintios 6:9, 10, 18; Efesios 5:5).

Capítulo 8, párrafo 11

 23 MILLAITA RURASHPAPISH MANA PINGARINAMANTA, MAPATA RURANAMANTA

Maijancunaca Dios millashcata rurashpapish, rimashpapish mana pingarincunachu. Chaita ruranaca jatun juchami can. Chaimantami quimsa o ashtahuan ancianocunaca juchata rurajhuan tandanacushpa Diosman cutirichun ayudangacuna. Caitaca comité judicial nishpami rijsinchij. Shinallataj Bibliapica mapata rurana nishpaca chꞌican chꞌican mana alli ruraicunamantami parlan. Huaquin mapa ruraicunaca jatun juchami can. Chaimantami ancianocunaca shuj comité judicialta rurashpa juchata rurajta Diosman cutirichun ayudangacuna (Gálatas 5:19-21; Efesios 4:19). Ashtahuan yachangapajca La Atalaya del 15 de Julio de 2006, “Preguntas de los lectores” nishcata ricui.

Capítulo 9, párrafo 7; Capítulo 12, párrafo 10

 24 ÑUCANCHIJ CHARISHCACUNAHUAN AMA MAPATA RURASHUNCHIJ

Diosca cusandij huarmindijlla aichapi chayarinacuchunmi mandan. Pero maijancunaca paipaj charishcacunata japirishpami mapata rurancuna. Chaita rurashcamantami huainayana munaita, millai munaicunata charincuna. Chaimantami Diospaj ñaupajpica mana alli ricurincuna (Colosenses 3:5). Chai mapa viciota saquina sinchi ricurijpipish achcatami esforzarina cangui (Salmo 86:5; 1 Juan 3:20). Shinallataj Diosta ayudahuai nishpa mañai. Mapa yuyaicunata ama charingapajpish esforzarinami cangui. Chaimanta lluchullacunata, mapata ruracujcunata televisionpi o shujtaj ladocunapi ama ricuichu. Cambaj yaya o mama Diosta sirvijcuna cajpica paicunahuan parlai. Mana cashpaca Diosta alli sirvij shuj amigohuan parlai (Proverbios 1:8, 9; 1 Tesalonicenses 5:14; Tito 2:3-5). Mapa ruraicunata saquingapaj esforzaricujta ricushpaca Jehová Diosca cushillami sintiringa (Salmo 51:17; Isaías 1:18).

Capítulo 9, párrafo 9

 25 CꞌARICA SHUJ HUARMILLAHUANMI CAZARANA CAN

Huaquin llajtacunapica shuj cꞌarica ishqui o ashtahuan huarmicunahuanmi cazarai tucun. Cutin shujtaj llajtacunapica huarmicunapish ishqui o ashtahuan cꞌaricunahuanmi cazarancuna. Pero Yaya Diosca achca huarmicunata cusacunata charichunca mana munanchu (Mateo 19:9; 1 Timoteo 3:2). Paica israelitacunaca shuj o ashtahuan huarmicunata charichunmi saquirca. Pero Diosca cꞌarica shuj huarmillahuan, huarmipish shuj cꞌarillahuan cazarachunmi rurarca.

Capítulo 10, párrafo 12

 26 DIVORCIARINAMANTA, SEPARARINAMANTA

Jehová Diosca cazadocunaca huañungacama tandalla causachunmi munan (Génesis 2:24; Malaquías 2:15, 16; Mateo 19:3-6; 1 Corintios 7:39). Paica cusa o huarmi huainayajllapimi divorciari tucun ninmi. Shinaca maijan huainayajpica mana culpata charij cusa o huarmimi perdonanata o divorciarinata decidina can (Mateo 19:9).

Huaquincunaca paicunapaj cusa o huarmi mana huainayajpipish separarinatami decidishcacuna (1 Corintios 7:11). Imamanta chashna decidishcata ricushun.

  • Cusa manataj mantinisha nijpica familiaca hasta cullqui illaj, micuna illajmi saquirishcacuna. Chaimantami maijan huarmicunaca cusamanta separarishcacuna (1 Timoteo 5:8).

  • Huaquincunaca cusa o huarmi dimastij maltratajpimi ñuca causaica peligropimi can nishpa separarishcacuna (Gálatas 5:19-21).

  • Cusa o huarmi Diosta sirvichun manataj saquijpimi huaquincunaca separarishcacuna (Hechos 5:29).

Capítulo 11, párrafo 19

 27 CUSHICHINAMI CANCHIJ

Tucuicunami animota cuchun minishtinchij (Proverbios 12:25; 16:24). Chaimantami llaquicunata ahuantashpa catingapaj, Jehová Diosta sirvishpa catingapajca caishujmanta chaishujmanta cꞌuyaihuan animanacuna canchij (Proverbios 12:18; Filipenses 2:1-4). Maijan huauqui o pani llaquilla cajpica allimi uyana canchij. Paicuna ima shina sintirishcata intindingapajpish esforzarinami canchij. Chashnami ima shina ayudanata yachashun (Santiago 1:19). Congregacionpi huauqui panicunata allimi rijsina canchij. Shinami Diospajman ashtahuan cꞌuchuyachun ayudashun (2 Corintios 1:3, 4; 1 Tesalonicenses 5:11).

Capítulo 12, párrafo 16

 28 BODACUNAMANTA

Bibliapica cazarana bodataca cashna o chashnami rurana cangui mana ninchu. Cada llajtapimi chꞌican chꞌican costumbrecuna, leycuna tiyan (Génesis 24:67; Mateo 1:24; 25:10; Lucas 14:8). Pero, tucuimanta yallica Diospaj ñaupajpi novio novia ari nishcami ashtahuan importante can. Achca noviocunaca chai punllapica familiacunata amigocunatami invitancuna. Shinallataj shuj huauqui Bibliahuan sumaj conferenciata cuchunpishmi mañancuna. Chai qꞌuipaca fiestata ruranata o mana ruranataca noviocunami decidina can (Lucas 14:28; Juan 2:1-11). Ima decisionta agllashpapish Diosta jatunyachingapajmi tucuita rurana can (Génesis 2:18-24; Mateo 19:5, 6). Biblia yachachishcacunata cazushpami alli decidi tucungacuna (1 Juan 2:16, 17). Fiestapi tragota cunata decidishpaca noviocunaca invitadocuna ama yalli ubyachunmi ricuna can (Proverbios 20:1; Efesios 5:18). Bodapi ama maipishcachun bailachun, o ima pugllaicuna tiyajpica ama maipishcachun rurachunmi ricuna can. Shinallataj noviocunaca fiestallapi yuyanapaj randica Diospaj ñaupajpi alli ricurinatami yuyaipi charina can (Proverbios 18:22). Bodacunamanta ashtahuan yachasha nishpaca La Atalaya del 15 de octubre de 2006, página 18 al 31-ta ricui.

Capítulo 13, párrafo 18

 29 ALLI YUYARISHPA DECIDISHUNCHIJ

Ima decisioncunata agllacushpaca Biblia yachachishcacunapimi yuyana canchij. Por ejemplo, cambaj cusa o huarmica manachari testigo can. Paipaj familia navidad punllacunapi o chashna laya fiesta punllacunapi micunaman invitajpica ¿imatataj rurai tucungui? Rinata decidishpaca cambaj cusaman o huarmimanmi “Dios mana munashcata rurai callarijpica ñucaca mana participashachu” ni tucungui. Shinallataj “¿chaiman rijpica shujtajcunaca ñitcaringachu?” nishpami tapurina cangui (1 Corintios 8:9; 10:23, 24).

Navidad punllacunapi jefecuna regalocunata o cullquita cusha nijpica cada unomi chasquinata o mana chasquinata decidina canchij. Alli decidingapajca, “¿chaicunata chasquijpica jefeca chai fiestacunapi ñucapish participacushcatachu yuyanga? o ¿alli trabajador cashcallamantachu chai regalota cusha nin?” nishpami yuyana canchij.

Navidadpica shujtajcunapish regalocunatami cusha nincuna. Paicunaca “canca chai fiestata mana ruranguichu, pero cai regalotami cusha nini” nijpica ¿chasquinachu cangui? Chasquinata o mana chasquinataca canmi decidina cangui. Chaipajca, “¿chai fiestapi participajta o mana participajta ricungaraicullachu cusha nicun? o ¿ñucata valorashcamantachu cusha nicun?” nishpami yuyana cangui. Diospaj ñaupajpi alli ricuringapajmi alli decisioncunata agllana cangui (Hechos 23:1).

Capítulo 13, párrafo 22

 30 NEGOCIOCUNAMANTA, JUICIOCUNAMANTA

Problemacunata mana pꞌiñarishpa utca allichijpica mana mirarishpa catingachu (Mateo 5:23-26). Congregacionpi huauqui panicunahuan tandalla cangapaj, Diosta alabangapajmi esforzarina canchij (Juan 13:34, 35; 1 Corintios 13:4, 5).

Shuj huauquihuan o panihuan negociota rurashpaca ima problema tiyajpica mana abogadocunapajman rishpami allichingapaj esforzarina canchij. Pabloca 1 Corintios 6:1-8-pimi problemacunata ima shina allichinata nirca. Shuj huauquihuan o panihuan demandapi yaicushpaca Diostapish, congregacionpi huauqui panicunatapish pingaipimi churashun. Yangamanta juchachijpi o umashpa shuhuajpi imata ruranatami Mateo 18:15-17-pica ricuchin. 1) Paillahuan parlanacushpami problemata ima shina allichinata ricuna canchij. 2) Chashna mana problemata allichi tucushpaca shuj o ishqui huauqui o panitami ayudachun mañai tucunchij. 3) Chashnapish problemata mana allichi tucushpaca congregacionmanta ancianocunamanmi huillai tucunchij. Paicunami Bibliapi tiyashca consejocunata yuyachishpa problemapi cajcunata ayudangacuna. Chai consejocunata maijan mana uyasha nijpica tal vez ancianocunaca comité judicialtami rurangacuna.

Divorcio tiyajpi, yaya o mama huahuata huiñachingapaj apasha nijpi, pensionta mana pagasha nijpi, ima segurota cobrasha nishpa, o ima herenciata japisha nishpaca abogadocunapajman rinami minishtiringa. Cai laya problemacunata allichingapaj leycunaman rishpaca, “1 Corintios 6:1-8-pi nishcata mana cazucunichu” nishpaca mana preocuparinachu canchij. Pero leycunaman rishpapish mana pꞌiñanacushpami sumajta allichina canchij.

Sinchita macashca cajpi, violashca cajpi, achcata shuhuashca cajpi, huañuchishca cajpi, huahuacunata maltratashca cajpi o violashca cajpica autoridadcunaman huillashpaca “1 Corintios 6:1-8-pi nishcata mana cazucunichu” nishpaca mana preocuparinachu canchij.

Capítulo 14, párrafo 14

 31 DIABLOCA PANDACHISHA NINMI

Adán Eva causashca punllamantami Diabloca gentecunata pandachishpa caticun (Génesis 3:1-6; Apocalipsis 12:9). Diabloca pandata yuyachishpami mana allita rurachun munan (2 Corintios 4:4; Santiago 1:14, 15). Paica politicapi chagrurichun, panda religión yachachishcata crichun, ashtahuan charinallata yuyachun, mana alli diversioncunapi urmachun, estudianallapi ocuparichunmi munan (Juan 14:30; 1 Juan 5:19).

Diabloca paipaj tiempo ñalla tucurigrishcatami yachan. Chaimantami ashtahuan gentecunata pandachingapaj tucuita ruracun. Ashtahuancarin Diosta sirvijcunatami pandachisha nin (Apocalipsis 12:12). Mana cuidadota charijpica Diabloca asha ashami ñucanchijta pandachinga (1 Corintios 10:12). Por ejemplo, Diosca cusa huarmica huañungacamami tandalla causachun munan (Mateo 19:5, 6, 9). Pero achca cazadocunaca imamantapish rato divorciarinallatami yuyancuna. Televisionpi, peliculacunapica divorciarinalla cashcatami ricuchincuna. Chaimantami chai gentecuna shina ama yuyangapaj cuidadota charina canchij.

Diabloca ñucanchij munashcallata rurashpa causachunmi munan (2 Timoteo 3:4). Mana cuidadota charishpaca congregacionpi ancianocuna ima consejota cujpica manachari cazunata munashun (Hebreos 12:5). Shinallataj shuj panica, cusata cazuna cashpapish ñucaca mana cazusha ninichu ningachari (1 Corintios 11:3).

Ñucanchijcunaca Diablo pandachichunca mana saquinachu canchij. Chaipajca Dios yuyashca shinami yuyana canchij. Shinallataj Diospajllata rurashpami causana canchij (Colosenses 3:2; 2 Corintios 2:11).

Capítulo 16, párrafo 9

 32 ALLI YUYASHPA JAMBICUNATA AGLLASHUNCHIJ

Tucuicunami alli saludta charisha ninchij. Ungushca cashpaca alli cuidachunmi munanchij (Isaías 38:21; Marcos 5:25, 26; Lucas 10:34). Cunan punllacunapica chꞌican chꞌican jambicuna, tratamientocunami tiyan. Ima jambita o tratamientota agllacushpaca Bibliapi yachachishcacunata yuyarishpami alli agllana canchij. Diosllami tucui ungüicunata tucuchinga. Ñucanchij ungüicunallapi yalli preocuparishpaca Diosmantami caruyashun. Chashna ama tucungapajmi cuidarina canchij (Isaías 33:24; 1 Timoteo 4:16).

Diabloca brujeriapi, adivinacionpi chagrurichunmi munan (1 Pedro 5:8). Chaimantami manaraj ima tratamientota chasquishpaca chai jambicuna ima shina cashcata, imahuan rurashca cashcata alli yachanaraj canchij (Deuteronomio 18:10-12; Isaías 1:13). Ima tratamientocuna demoniocunapaj ruraicunahuan chagrushca cajpica mana chasquinachu canchij (Proverbios 14:15).

Capítulo 16, párrafo 18

^ Maijan doctorcunaca “glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasmapish fracciones sanguineasmi can” ningacunachari. Chashna nijpipish cai chuscu partecunatapish, yahuartapish imamanta mana chasquishcatami parlana canchij.