1, 2. a) ¿Imakunam pasawanchik yuyaqyaptinchik? b) Diosta serviq ñawpa runakuna, ¿imaynatam kusikuyta tarirqaku?

 MACHUYAPTINCHIKQA otaq payayaptinchikqa tukuy imapim vidanchik cambian. Kallpanchik pisiyaptinmi manaña igualchu cuerponchik. Espejopi qawarikuspam cuentata qokunchik uyanchik sipuyasqanta, chukchanchik soqoyasqanta hinaspa pisi-pisimanta wichisqantapas. Chaymantapas qonqay sonqoñam rikurinchik. Chaynallataqmi costumbrananchik casarasqa wawa-churinchikkunawan hinaspa willkanchikkunawan vida pasaytapas. Wakinñataqmi jubilakuruspanku hukmanña sientekunku.

² Cheqaptamá pipas yuyaqyaruspaqa sasachakunñam (Eclesiastes 12:1-8). Imayna kaptinpas qawasunchikyá Diosta serviq ñawpa runakunata. Paykunaqa allin yachayniyoq hinaspa allin entendimientoyoqmi karqaku, chaymi yuyaqyasqankupi allinta yanaparqa kusisqa kawsakunankupaq (Genesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17). ¿Ima rurasqankutaq yanaparqa machu-payayasqankupi kusisqa kawsakunankupaq? Diospa kamachisqanman hina kawsakusqankum (Salmo 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17).

3. ¿Imatataq nirqa apostol Pablo machu-payayaq cristianokunaman?

³ Pablom Titoman nirqa: ‘Machu señorkunatayá rimapayay imamantapas controlakuspa respetachikuq hinaspa allin piensaq kanankupaq, paykunaqa iñisqankupi, kuyakuyninkupi hinaspa pacienciayoq  kayninkupiyá allinta takyachunku. Paya señorakunapas Diospa agradonpaqyá kawsachunku, amayá runamasinpa contranpiqa rimachunkuchu, amayá tomaymanqa qokuruchunkuchu, paykunaqa allin ruraytayá yachachichunku’, nispa (Tito 2:2, 3). Kay nisqanta kasukuyqa yanapawachwanmi yuyaqyasqanchikpi sasachakuyninchikta atipanapaq.

4, 5. ¿Imaynam sientekunku tayta-mamakuna wawa-churinku casarakuruspa pasakuptinku hinaspa ima ruraymi yanapan?

⁴ Vidanchik cambiaptinqa pacienciakuspam costumbrananchik. Astawanraqmi wawanchik otaq churinchik casarakuruspa pasakuptinqa. Kaywanmi tayta-mamaqa cuentata qokunku machu-payayasqankumanta. Tayta-mamaqa kusikunkum wawa-churinku yuyayniyoqña kasqanwan, ichaqa tapukunkum sichum vida pasanankupaq hina uywasqankumanta. Chaymi llakikunku pasakuptinku.

⁵ Chayraykum tayta-mamakunaqa wawa-churinkumanta hinalla preocupakunku manaña ladonkupi kaptin. Huk mamam nirqa: “Wawaykuna allin kasqanta uyariykuyllatam munani anchata kusikunaypaq”, nispa. Huk taytapas ninmi: “Warmi churiy casarakuspa ripukuptinmi llumpayta llakikurqaniku. Paywanqa kuskam imatapas ruraq kaniku”, nispa. ¿Imaynatam kay tayta-mamakuna wawa-churinkumanta llakikuyninkuta atiparqaku? Hukkunata yanapaspam.

6. ¿Imataq familiakunata yanapan hawkalla kawsakunankupaq?

⁶ Wawa-churikuna casarakuptinmi tayta-mamakunapa vidanku cambian. Genesis 2:24 nin: ‘Qariqa tayta-mamanta saqespam hukllawakunqa warminmanña chaymi iskayninku huk runa hinallaña kanqaku’,  nispa. Familiapi pi uma kananpaq Diospa churasqanta tayta-mamakuna respetasqankum yanapanqa wawa-churinkuna casarakuptin hawkalla kawsanankupaq (1 Corintios 11:3; 14:33, 40).

7. ¿Imayna tanteasqantaq yanaparqa huk taytata churinkuna casarakuruspa pasakuptinku?

⁷ Huk tayta-mamam llakisqa karqaku iskay warmi wawanku casarakuspa pasakuptinku. Qallariypim tayta mana allintachu sientekuq masankunawan. Ichaqa piensarqam familiapi pi uma kananpaq Diospa nisqanpi, chaymi entienderqa churinkunapa umanqa qosankuña kasqanta. Consejonta mañakuptinkupas tapuykuqmi, ¿imanintaq qosayki?, nispa; chaymi consejaykuq qosankupa nisqanman hina. Chaywanmi masakunaqa suegronkuta qawanku amigonkuta hina, valorankutaqmi consejonkunatapas.

8, 9. ¿Imaynatam wakin tayta-mamaqa casarasqa wawa-churinku respetasqankuta qawachinku?

⁸ Diospa nisqanman hina kawsaq chayraq casarasqakuna, ¿tayta-mamanpa munasqanman hina mana ruraptinkuqa? Casarasqa iskay wawa-churinkumantam huk tayta-mama nin: “Jehová Diospa piensasqantam qawachiniku, piensasqankuwan tanteasqayku mana tupaptinpas respetaspam yanapaniku”, nispa.

⁹ Asia law nacionkunapim wakin mamakuna mana munankuchu qari wawanku casarakuruspa sapaqpiña yachanankuta. Ichaqa familiapi uma kananpaq Diospa kamachisqanta respetaspankum llumchuyninkunawanqa manaña piñanakunkuchu. Huk iñiqmasinchikmi wawankuna casarakusqanmanta “anchata kusikurqa”. Chaymantapas kusikurqataqmi familianmanta wawan allinta cuentallikuptin hinaspa machu-payayasqankuman hina mantieneypi manaña preocupakusqankumantapas.

10, 11. Bibliapa, ¿ima nisqantaq casarasqakunata yanapan machu-payayasqankupi mana sientechinakunankupaq?

¹⁰ Machuyayta otaq payayayta qallarispaqa cambiankum. Wakin qarikunam mozo tukuspanku mozokuna hinaraq pachakunku. Wakin warmikunañataqmi edad critica nisqankuwan kaspanku hukman sientekunku. Llakikuypaqmi chay warmi-qarikunaqa vida pasaq masinta sientechinku mozo-sipaskunata qawapayaspanku. Diosta serviq machuyaqkunaqa ‘allinta piensarispam’ aychanpa munasqanta controlanku (1 Pedro 4:7). Chaynallataqmi payayaq warmikunapas kallpanchakunku casado vidanku takyananpaq, qosanta kuyaspam Diospa agradonpaq kawsanku.

¹¹ Lemuel sutiyoq reymi qellqarqa; “sasa tarinam allin warmiqa” qosanpaqmi allin kaqkunallata ruran  ‘kawsanankamam tukuypi agradan’ nispa. Diosta serviq qosaqa valorananmi warmin edad critica nisqawan kaspan atipananpaq kallpanchakusqanta. Señoranta kuyasqanmi kallpanchanqa ‘alabananpaq’ (Proverbios 31:10, 12, 28).

12. ¿Imakunata rurayninkutaq yanapanman casado vidankupi huk sonqolla kawsakunankupaq?

¹² Tayta-mamaqa llumpaytam afanakunku wawa-churinku uywaypi, chaymi kikinkupaqqa manaña tiempochakunkuchu. Chaymi wawanku vida pasaytaña yachaspa pasakuptinqa kikinkupaqña tiempochakunku. Huk qosam nin: “Iskaynin warmi churiykuna pasakuptinkum chayraq reqsinakusqayku tiempopi hina señoraywan kawsarqaniku”, nispa. Hukñataqmi nin: “Cuidanakunikum saludniykuta, yuyachinakunikutaqmi ejerciciota ruranaykupaq”, nispa. Sapallanku mana sientekunankupaqmi iñiqmasinkuta invitanku. Allinmi hukkunapi interesakuyqa, Diospas kusikunmi (Filipenses 2:4; Hebreos 13:2, 16).

13. ¿Imanasqataq imam kaqta rimayqa casarasqakunata allinta yanapan yuyaqyaptinkupas?

¹³ Amayá imawanpas harkachikusunchu casado vidanchikpi rimapayanakuyninchiktaqa, sonqonchikpi kaqtam rimana (Proverbios 17:27). Huk qosam nin: “Imayna kasqaykumanta yachaspaykum sientenakuniku, chaywanmi astawanraq entiendenakuniku”, nispa. Señoranpas ninmi: “Yuyaqyasqaykuman hinam yacharuniku kuskayku qoñi yaku tomayqa, rimapayanakuyqa chaynataq yanapanakuypas allinpaq kasqanta”, nispa. Mana llullakuspa imam kaqta rimaymi casado vidata allinta yanapan sasachaqninchik Satanaspa ima toqllankunatapas atipanapaq.

14. ¿Imaynatam Timoteota abuelan yanaparqa cristiano kananpaq?

¹⁴ Willkakunaqa “sumaq corona hinam” yuyaqyaqkunapaq  (Proverbios 17:6). Willkankunawan kuska kaqqa kusisqa hinaspa kallpanchasqam tarikunku. Bibliam sumaqta willawanchik yuyaqyasqa Loidamanta, paymi wawan Eunicewan willkanman Diosmanta yachachirqaku. Timoteoqa wiñarqa Diospa Palabranta maman chaynataq abuelan valorasqankuta yachaspanmi (2 Timoteo 1:5; 3:14, 15).

15. ¿Imaynatam abuelokunaqa yanapakunmanku willkankuman yachachiypi, ichaqa imatam mana ruranankuchu?

¹⁵ Willkakunataqa abuelonpas otaq abuelanpas yachachinmankum. Paykunaqa ñam warmankumanqa yacharachinkuña Diospa munayninmanta. Chaynallatataqmi willkankutapas yanapanmanku. Warmachakunaqa munankum Bibliamanta willakuykunata abuelon otaq abuelan willananta. Ichaqa tayta-mamanmi responsable kanku Diospa kamachisqanman hina uywanankupaq, abuelokunaqa yanapakuyllam-yanapakunku (Deuteronomio 6:7). Salmos qellqaq hinam Diosta mañakunmanku: “Diosnilláy, yuyaqña kaptiyqa amayá qonqarullawaychu. Diosnilláy, soqo umaña kaptiyqa amayá qonqarullawaychu. Ñoqaqa munachkaniraqmi qepa wiñaymanpas atiyllaykimanta willayta”, nispa (Salmo 71:18; 78:5, 6).

16. ¿Imakunatataq abuelokuna ruranmanku familiapi problemakuna mana kananpaq?

¹⁶ Llakikuypaqmi wakin abuelokunaqa willkankuta llumpayta consientenku, chaymi willkankupa tayta-mamanwan problemapi kanku. Ichaqa abuelonku otaq abuelanku kuyapayakuq kasqanraykupaschá willkakunaqa tayta-mamanman mana willananpaq kaqkunata willakunku. Wakin mozo-sipaskunam piensanku abuelonku otaq abuelanku paykunata entiendespa tayta-mamankumanta defiendenanta. ¿Imatataq ruranmanku chayna kaptinqa? Abuelokunaqa allin tanteowanmi willkankunata kallpanchanan  tayta-mamanpi confianankupaq. Yachachinmankum chayna rurayqa Jehová Diospa agradonpaq kasqanta (Efesios 6:1-3). Allinpaq kaptinqa willkankunata yanapananpaqmi tayta-mamanwan puntata rimanan. Hinaspam imam kaqta willanmanku willkankuman vidankupi experienciankumanta. Tukuy sonqonmanta chaynata willasqanmi allinta yanapanqa.

17. ¿Salmos qellqaqpa ima nisqantataq qatipakunanku machu-payayaq cristianokunaqa?

¹⁷ Imapas ruray munasqanchiktam tiempopa risqanman hina musyakunchik manaña ruray atisqanchikta. ¿Imaynatataq kawsananchik yuyaqyasqanchikman hina? Ichapas 30 watanchikpi hinaraq sientekunchik, espejopi qawakuspam ichaqa manaña chaynañachu. Kaykunawanqa manam hukmanyanachu. Salmos qellqaqmi Diosta mañakurqa: “Machuyaruptiyqa amayá wischurullawaychu. Kallpallay tukuruptinqa amayá saqerullawaychu”, nispa. Ñoqanchikpas pay hinam confiananchik. Paymi nirqa: ‘Tukuy tiempom suyallasqayki. Ñoqam ichaqa aswan-aswan alabasqayki’, nispa (Salmo 71:9, 14).

18. Jubilasqa cristianoqa, ¿imaynatataq tiemponta allinta servichikunman?

¹⁸ Wakinqa jubilakuspankum Jehová Diosta astawan servinankupaq tanteakunku. Jubilasqa taytam nin: “Warmi churiy estudionta tukuruptinmi tiempowanraq tanteakurqani imam ruranaypaq. Precursor hina Diosta servinaypaqmi negocioytapas rantikururqani astawan tiempochakunaypaq. Oracionpim Diosta mañakurqani yanapawananpaq”, nispa. Jubilakuspa otaq llamkananchikpaq kallpanchik pisiyasqan tiempoman chayaspanchikqa yuyarinanchikmi admirakuypaq Unanchawaqninchikpa kayna nisqanta: “Ñoqaqa hina kaqllam kasaq machuyaptikichikpas.  Ñoqam [cuidasqaykichik] soqo umaña kaptikichikpas”, nispa (Isaias 46:4).

19. ¿Ima consejotaq kachkan machu-payayaqkunapaq?

¹⁹ Jubilakuruspaqa otaq llamkananchikpaq kallpanchik pisiyaptinqa hukmanmi sientekunchik. Apostol Pablom, machu-payayaq cristianokunata consejarqa ‘imapipas controlakuq’ kanankupaq. Kayna consejasqanmi tukuy imapi yanapan qellapakuspa imatapas mana ruranankupaq. Controlakuq kaymi hinaspa imapipas ocupakuymi jubilasqaña otaq llamkanapaq kallpa pisiyaptinqa yanapanman. Chaynaqa ‘aswanyá llamkaychik Señorpa rurayninpi. Señorpaq llamkasqanchikqa manam yanqapaqchu kanqa’ (1 Corintios 15:58). Diosta astawan servinapaq kallpanchakuspaqa runamasinchiktam yanapasun (2 Corintios 6:13). Achka iñiqmasinchikkunam kallpanchakunku watankuman hina Diospa sumaq noticianmanta predicaspanku. Machu-payayaspanchikqa ‘iñiyninchikpi, kuyakuyninchikpi hinaspa pacienciayoq’ kayninchikpim allinta takyananchik (Tito 2:2).

20, 21. a) ¿Imataq rakichkan casado vidata kay tiempopi? b) ¿Ima ejemplotam Ana qon viudaman otaq viudoman?

²⁰ Llumpay llakikuypaqmi ichaqa manam ima ruraytapas atichwanchu kay tiempopiqa, wañuyqa casarasqakunatam rakinachkan. Qosan otaq señoran wañukuptin llakisqa iñiqmasinchikqa yachanmi vida pasaqmasin puñuchkaq hina kasqanta, hinaspam seguro sientekun kaqllamanta tupaykunanmanta (Juan 11:11, 25). Ichaqa ancha llakikuypaqmi piyninchikpas wañukuptinqa. Mayqenninkupas wañukuptinku, ¿imaynatataq llakikuyninkuta atipanmanku? *

²¹ Diosta serviq Anapa ejemplonmi yanapawachwan.  Paypa qosanmi wañukurqa casarakusqankumanta 7 wata qepallata, Bibliapi paymanta leeptinchikqa 84 watayoqñam karqa. ¡Mayna llakisqachá tarikurqa qosan wañukuptinqa! ¿Imatam rurarqa llakinta atipananpaq? Tukuy sonqonwanmi Diosta servirqa tuta-punchaw (Lucas 2:36-38). Diosta servisqan chaynataq orakusqanmi yanaparqa llakinta hinaspa viuda kayninpi sapallan sientekusqanta atipananpaq.

22. ¿Ima rurasqankutaq yanaparqa wakin viudata otaq viudota llaki vidankuta atipanankupaq?

²² Qanchis chunka iskayniyoq watanpi warmim 10 wataña viuda tarikun paymi nin: “Vida pasaqmasiywan parlaykunaypaq manaña kasqanmi llumpayta llakichiwan. Qosayqa imamanta rimapayaptiypas uyariwaqmi. Rimaqmi kaniku congregacionmantawan predicacionmanta”, nispa. Huk viudapas ninmi: “Tiempopa pasasqanmi hampi hina niptinkupas, cuentatam qokuni tiemponchikta imayna servichikusqanchik yanapawasqanchikta. Ñoqanchikqa preparasqamá kanchik pitapas yanapanapaq”, nispa. 67 watayoq viudopas ninmi: “Hukkunata kallpanchaymi llakinchikta atipanapaq yanapawanchik”, nispa.

23, 24. ¿Ima consuelotataq Biblia qon yuyaqkunaman chaynataq viudakunaman otaq viudokunamanpas?

²³ Vida pasaqmasinchik wañukuptinpas Jehová Diosqa manam qonqawasunchu. Rey Davidmi nirqa: ‘Ñoqapam kapuwachkan imam mañakusqay. Chaytam ñoqaqa maskachkani. Tayta Diospa templonpim wañukunaykama kawsakuyta munachkani. Tayta Diospa lliw sumaqllaña kaynin qawaykuytam ñoqaqariki munachkani. Tayta Diospa templonpi yuyaymanaytam ñoqaqariki munachkani’, nispa (Salmo 27:4).

²⁴ Apostol Pablom nin: ‘Yanapaykuyá necesitaq viudakunata’, nispa (1 Timoteo 5:3). Chaywanmi qawachin  congregacionpi mana piyniyoq necesitaq viudakuna yanapanamanta. Chaymantapas ‘yanapaykuy’ ninanqa respetaspa valoraymi. Diosman sonqo viudakuna otaq viudokunaqa consuelasqam tarikunku Diospa chaninchasqanta chaynataq cuidananpaq prometesqanta yachaspanku (Santiago 1:27).

25. ¿Imatam hinalla rurananchik yuyaqña kaspapas?

²⁵ Bibliam nin: ‘Yuyaqkunapa soqo chukchankuqa paykunapa adornon hina’ kasqanta. Nintaqmi: “Kawsayninpi allinta ruraspa machuyaruq runapaqqa umanpi sumaq corona hinam soqonkunaqa”, nispa (Proverbios 16:31; 20:29). Hinaptinqa casado kaspa, viuda otaq viudo kaspapas hinallayá Diosta servisun tukuy sonqonchikwan. Chaynata kawsaspam Diospa qayllanpi allin reqsisqa kasunchik hinaspam paraisopi manaña yuyaqyaspa wiñaypaq kawsakusunchik (Salmo 37:3-5; Isaias 65:20).