1-3. ¿Imaynatam Jesusqa Jerusalenman yaykurqa hinaspa imanasqam wakinqa chayna yaykusqanwan hukmanyarurqaku?

 JERUSALENPIM ancha kusisqallaña kachkarqaku. ¡Ancha riqsisqa runam yaykunanpaqña kachkarqa! Runakunam llaqtapa hawa lawninkunaman lluqsiruspanku kusisqallaña suyachkarqaku Israelta kamachinanpaq derechoyuq reyta, paykunam nirqaku Davidpa miraynin kasqanta. Wakinkuqa palmerapa kallmankunatam aparqaku aywityachinankupaq, hukkunañataqmi taksa kallmakunata hinaspa pachakunata ñanpi mastarqaku respetasqankuta qawachinankupaq (Mateo 21:7, 8; Juan 12:12, 13). Yaqapaschá achka tapukurqaku llaqtaman imayna yaykunanta.

² Wakinqa piensarqakuchá admirakuypaq allichasqa hamunanta. Uyarirqakuchá ñawpaqpi ancha riqsisqa runakuna llaqtaman admirakuypaq chayamusqankuta. Davidpa churin Absalon rey kananpaq churakuruspan carretapi riptinmi ñawpaqninta 50 runakuna kallparqaku llaqtaman chayanankama (2 Samuel 15:1, 10). Romata kamachiq Julio Cesarpas aswan admirasqa kayta munaspanmi 40 elefantekunapa chawpinta Romapi palacioman chayarurqa, elefantekunam lamparakunata aparqaku. Jerusalenpi kaqkunaqa chay runakunamantapas aswan allin ruwayniyuq runatam suyachkarqaku. Allinta entiendeptinku utaq mana entiendeptinkupas Mesiasmi utaq pimantapas aswan riqsisqa runam chayamunan  karqa. Ichaqa chayaramuptinmi wakinku hukmanyarurqaku.

³ Manam rikurqakuchu carretata, kallpaq runakunata, caballokunata nitaq elefantekunatapas, Jesusqa chayaramurqa carga asnochapi sillakuykuspanmi. a Paypas chaynataq asnopas manam tukuy alaqakunawan suma-sumaq allichasqachu hamurqaku. Achka qullqipa chanin monturapi tiyananmantaqa qatiqninkunapa churasqanku iskay-kimsa pachakunapa hawallanpim asnochapi sillakuykurqa. Mana ancha atiyniyuq runakunapas tukuyta ruwaspanku llaqtaman admirakuypaq yaykuchkaptinkuqa, ¿imanasqataq Jesusqa asnochallapi yaykurqa?

4. ¿Imatam bibliaqa willakurqaña Mesias utaq nombrasqa rey Jerusalenman yaykunanmanta?

⁴ Jesusqa cumplichkarqa bibliapi willakuytam, chaypim nin: “Ancha-anchatayá kusikuy. Jerusalenpa wawan, kusikuymantayá qapariy. ¡Qawariy! Waqaya kamachiqniki hamuchkan. Payqa allin ruwaqmi, chiqniqninkunatam saruparun, payqa llampu sunqum, asnopi sillakuykuspam hamuchkan. Malta asnochapi sillakuykuspam hamuchkan”, nispa (Zacarias 9:9). Chay willakuymi Jerusalenpi runakunaman qawachirqaña Diospa akllasqan rey kasqanta kikin Mesias willakunanmanta. Chayta imayna ruwasqanmi hinaspa asnopi sillada yaykumusqanmi qawachirqa humilde kasqanta.

5. ¿Imanasqataq Jesuspa humilde kasqanpi yuyaymanayqa admirakunapaq hinaspa imanasqam pay hina humilde kananchik?

⁵ Jesuspa humilde kasqanqa qatipakunapaqmi, chayna  kasqanpi yuyaymanaspam admirakunchik. 2 kaq yachachikuypi yachamusqanchikman hinaqa churillam “ñan, chiqap kaq chaynataq kawsay qukuqpas” (Juan 14:6). Kay pachapi wara-waranqantin runakunaqa manam pipas Jesus hinaqa karqachu. Chayna kaptinpas, Jesusqa manam haykapipas runakuna hinaqa hatuntukuqchu nitaq alabakuqchu karqa. Cristota qatikunapaqqa kallpanchakunanchikmi mana hatuntukuq kananchikpaq (Santiago 4:6). Ama qunqasunchu, Jehova Diosqa hatuntukuqkunapa contranpim kachkan. Hinaptinqa yachananchikpunim Jesus hina humilde kayta.

6. ¿Imataq humilde kayqa hinaspa imaynatam Diosqa yacharqa Mesias humilde kananmanta?

⁶ Humilde kayqa manam tupanchu hatuntukuq nitaq alabakuq kaywanqa. Humilde kayqa sunqunchikmantam lluqsin, hinaspam qawakun rimasqanchikpi, portakusqanchikpi hinaspa hukkunawan imayna kasqanchikpipas. ¿Imaynatam Jehova Diosqa yacharqa Mesias humilde kananmanta? Humilde kasqanta churin qatipakunanmanta seguro kaspanmi (Juan 10:15). Ñawpaqmantaraqmi Diosqa qawarqaña churinpa humilde kasqanta. ¿Imanasqam chaynata ninchik?

7-9. (1) ¿Imaynatam Miguelqa humilde kasqanta qawachirqa satanaswan atipanakuspan? (2) ¿Imaynatam qatipakuchwan Miguelpa humilde kasqanta?

⁷ Judas sutiyuq libropim nin: “Angelkunata kamachiq Miguelmi ichaqa Moisespa cuerponmanta diablowan atipanakuspan mana juzgarqachu nitaq kamirqachu,  aswanqa kaynallatam nirqa: “Jehova Diosyá qamtaqa qaqchasunki”, nispan (Judas 9). Hanaq pachapi kaspan Jehova Diospa angelninkunapa kamachiqnin kaptinmi bibliaqa Jesusta sutichan Miguel sutiwan (1 Tesalonicenses 4:16). b Qawasunyá satanaswan atipanakuspan Miguel imayna kasqanmanta.

⁸ Judasqa manam willawanchikchu Moisespa cuerponwan satanas ima ruway munasqantaqa, ichapas munarqa Moisespa cuerponta yupaychaspanku Diosta serviqkunata pantachiyta. Imayna kaptinpas, Miguelqa manam saqirqachu munasqanta ruwanantaqa, hinaspapas satanaswan atipanakuspanqa admirakuypaqmi controlakurqa. Satanasqa correginatam necesitarqa, Miguelmi ichaqa juzgananpaq manaraq kamachisqachu karqa, chaymi nirqa Jehova Dioslla juzgay utaq sentenciay atisqanta (Juan 5:22). Jesusqa angelkunapa kamachiqnin kasqanraykum ancha atiyniyuq karqa, ichaqa autoridad chaskisqanta qawachinanmantaqa humillakuspanmi Diospa makinpi saqirqa. Humilde kasqanta qawachispanpas riqsikurqam lliwta ruwananpaq mana derechoyuq kasqanta.

⁹ Chay tiempopi Jesuspa qatiqninkuna mana humilde kasqankuraykum Diosqa Judasta yanaparqa chay pasasqanmanta qillqananpaq. Paykunam hatuntukuspa ‘mana entiendesqanku kaqkunamanta mana allinkunata rimarqaku’ (Judas 10). Pantaq kaspanchikmi chaylla hatuntukuq rikuriruchwan. Congregacionpi punta apaqkuna imamantapas tantiasqankuta  mana entiendespa, ¿imaynataq tarikunchik? Imanasqa chayna tantiasqankumanta mana sumaqta yachachkaspa mana allinta rimaspaqa mana humilde kasqanchiktam qawachichwan. Chayna kanamantaqa Miguelta utaq Jesustam qatipakunanchik, hinaspam mana juzgananchikchu Diospa mana encargawasqanchik asuntokunamantaqa.

10, 11. (1) ¿Kay pachaman hamunanpaq Jesuspa imakuna ruwasqantaq admirakuypaq? (2) ¿Imaynatam qatipakuchwan Jesuspa humilde kasqanta?

¹⁰ Diospa churinqa humilde kasqantaqa qawachirqataqmi kay pachaman hamuyta munaspanpas. Piensarisun imakuna saqimusqanpi. Manam angelkunata kamachiqllachu karqa, aswanqa ‘palabram’ utaq Diospa rantinpi rimaqmi karqa (Juan 1:1-3). Kawsarqapas Jehova Diospa kasqan ‘alto-altopi chuyay-chuyay hinaspa suma-sumaq sitiopim’ (Isaias 63:15). Imapas saqisqankunapi mana piensaspanmi “sirviente hinaña rikurirurqa” (Filipenses 2:7). Kay pachapi imakuna ruwaynin kasqanpi piensarisun. Jehova Diosmi churinpa vidanta Mariapa wiksanman churarqa, hinaptinmi 9 killamanta nacerqa. Paymi wiñanan karqa wakcha carpinteropa wasinpi, chaypim puriyta yacharqa hinaspa jovenyarqa. Mana huchayuq kachkaspanpas pantaq tayta-mamanta kasukuspanmi wiñanan karqa (Lucas 2:40, 51, 52). ¡Humildemá karqa!

¹¹ ¿Qatipakuyta atichwanchu Jesuspa humilde kasqanta? Atichwanmi, runakunapa qawasqanman hina mana ancha valorniyuq ruwaykunata kusisqa ruwaspaqa. Kaypi piensarisun, Diosmanta willakuptinchikqa ichapas runakunaqa uyariyta mana munankuchu, mana allinta  qawawanchik utaq chiqniwanchik (Mateo 28:19, 20). Ichaqa hinalla predicaspaqa atichwanmi salvakunankupaq hukkuna yanapayta. Chaynata ruwaspaqa humilde kaytam yachasun, hinaspam qatipakusun kamachiqninchik Jesusta.

12-14. (1) ¿Imaynatam humilde kasqanta Jesus qawachirqa runakuna alabaptinku? (2) ¿Imaynatam Jesus humilde kasqanta qawachirqa runakunapaq tukuy ima ruwasqanpipas? (3) ¿Imanasqataq ninchik Jesusqa manam runakuna qawanallanpaq hinaspa respetoyuq kasqanta mana qawachinallanpaq humilde kasqanta?

¹² Kay pachapi predicay qallarisqanmantapacha tukuyninkamam Jesusqa humilde karqa. Chayna kasqantam payqa qawachirqa taytanta haykapipas hatunchaspan. Yachaywan rimasqanmanta, milagrokuna ruwasqanmanta hinaspa kuyapayakuq kasqanmanta alabaptinkum nirqa taytallanta tukuy tiempo alabanankupaq (Marcos 10:17, 18; Juan 7:15, 16).

¹³ Humilde kasqantaqa qawachirqataqmi runakunapaq tukuy ima ruwasqanpipas. Payqa manam servichikunanpaqchu hamurqa aswanqa servinanpaqmi, chaytam sutillata qawachirqa (Mateo 20:28). Kuyakuq hinaspa entiendeq kasqanwanmi qawachirqa humilde kasqanta. Qatiqninkuna pantaruptinkupas mana qaqchaspanmi hinalla kallpanchakurqa yanapananpaq (Mateo 26:39-41). Samananta runakuna mana saqiptinpas manam pasakunankupaqchu nirqa, aswanqa pisipasqa kachkaspanpas ‘tukuy imamantam yachachirqa’ (Marcos 6:30-34). Huklaw nacionniyuq warmim huk kutipi Jesusta ruegakurqa warmi wawanta sanoyachinanpaq. Sanoyachiyta mana munaptinpas hinallam ruegakurqa. Chayna  kaptinpas, Jesusqa manam piñakuspachu nirqa mana hampiy munasqanta, aswanqa chay warmi ancha iñiyniyuq kasqanraykum sanoyachiyta munarqa, chaymantam astawan yachasun 14 kaq yachachikuypi (Mateo 15:22-28).

¹⁴ Nisqanman hinam Jesusqa tukuy ruwasqanpi qawachirqa ‘llampu sunqu hinaspa humilde’ kasqanta (Mateo 11:29). Humildeqa karqa sunqumantapunim, manam runakuna qawanallanpaqchu nitaq respetoyuq kasqanta qawachinallanpaqchu. Chaychá humilde kanankupaq qatiqninkunata sapa kuti yachachirqa.

15, 16. ¿Ima nispantaq Jesusqa qatiqninkunata corregirqa?

¹⁵ Apostolkunapaqqa mana facilchu karqa humilde kayqa, chaymi Jesusqa achka kutita yachachirqa. Huk kutipim Santiagowan Juan mamankuta nirqaku Diospa gobiernonpi autoridadniyuq kanankupaq Jesusta ninanpaq. Jesusqa tukuy ruwananpaq mana derechoyuq kasqanta riqsikuspanmi nirqa: “Alliq lawniypi utaq ichuq lawniypi tiyaykuyqa manam ñuqamantachu, chayqa kachkan taytaypa akllasqankunapaqmi”, nispa. Santiagopawan Juanpa chayna ruwasqankuta yacharuspankum wakin 10 apostolkuna “piñakururqaku” (Mateo 20:20-24). ¿Imatam Jesus ruwarqa?

¹⁶ Kuyakuywanmi kaynata corregirqa: “Yachasqaykichikpi hinapas, nacionkunata kamachiqkunam runakunata munaychakunku, chaynataqmi munayniyuq runakunapas kamachispanku kasuchikunku. Qamkuna ukupim ichaqa mana chaynachu kanan,  qamkunamanta pipas riqsisqa kayta munaspanqa qamkunapa serviqnikichikmi kanan, qamkunamanta pipas puntapi kayta munaspanñataqmi qamkunapa serviqnikichik kanan”, nispa (Mateo 20:25-27). Yaqapaschá apostolkunaqa qawarqaku ‘nacionkunata kamachiqkuna’ imapas munaq hinaspa kikillankupi piensaq kasqankuta. Jesusmi ichaqa qatiqninkunata nirqa humilde kaspanku chay kamachiqkuna hina mana kanankupaq. ¿Entienderqakuchu qatiqninkuna?

17-19. (1) Manaraq wañukuchkaspan, ¿imaynatam Jesusqa mana qunqanankupaq hina humilde kaymanta qatiqninkunata yachachirqa? (2) ¿Imata ruwasqanwanmi Jesusqa astawanraq humilde kasqanta qawachirqa?

¹⁷ Jesuspa qatiqninkunapaqqa manam facilchu karqa entiendeyninkuqa. Manamá chay kutillapichu Jesusqa humilde kanankupaqqa yachachirqa. Ñawpaqtapas qatiqninkunaqa atipanakurqakuñam mayqanninku aswan allin riqsisqa kanankumanta. Chaymi Jesusqa paykunapa chawpinpi huk warmachata sayaykachispan nirqa warmakunata qatipakunankupaq, warmakunaqa manam yuyayniyuq runakuna hinachu hatuntukunku nitaqmi kapuqniyuq kaytaqa munapayankuchu, manataqmi hukkunapa allin qawasqan kaytapas maskankuchu (Mateo 18:1-4). Chaynata Jesus yachachiptinpas manaraq wañukusqan tutam apostolninkunaqa hinalla hatuntukuspanku atipanakurqaku. Chaymi haykapipas mana qunqanankupaq hina Jesusqa yachachirqa. Wiqawninta toallawan watakuykuspanmi sirvientekunapa ruwasqanta ruwarqa. Apostolkunapa chakintam mayllarqa, mayllarqamá traicionaqnin Judaspa chakintapas (Juan 13:1-11).

 ¹⁸ Imanasqa chayna ruwasqanmantam Jesus nirqa: “Qamkunapas chaynata ruwanaykichikpaqmi”, nispa (Juan 13:15). ¿Yaqachu chayna ruwasqanwan qatiqninkuna entienderurqaku? Manamá, hina chay tutallam kaqmanta atipanakurqaku mayqanninku aswan riqsisqa kanankumanta (Lucas 22:24-27). Chayna kaptinpas Jesusqa hinallam pacienciakuspan kaqmanta nirqa humilde kanankupaq. Chaymantañataqmi humilde kasqanta qatipakunankupaq ‘humillakuykuspan wañunankama kasukuq karqa hinaspa ñakarichikuq qirupi wañukurqa’ (Filipenses 2:8). Arí, Diospa contranpi rimaq hinaspa suwa nispanku yanqa acusaptinkupas humillasqa kaspan wañunanpaqmi entregakurqa. Chaynata ruwaspanmi Jesusqa qawachirqa Diospa lliw unanchasqankunamanta aswan humilde kasqanta.

¹⁹ Yaqapaschá chayna humilde kasqanqa apostolninkunata yanaparqa humilde kayta yachanankupaq. Bibliam willawanchik apostolkuna humillakuspanku wañunankukama Diosta servisqankumanta. ¿Ima nichwantaq ñuqanchikmantaqa?

20. ¿Imaynatam yachachwan humilde kasqanchikta?

²⁰ Pablom niwanchik: “Jesucristopa imayna piensasqanman hinayá piensaychik”, nispa (Filipenses 2:5). Jesus hinam humilde kananchik. ¿Imaynatam yachachwan humilde kasqanchikta? Pablom nin: “Amayá imatapas ruwaychikchu atipanakuspaqa utaq kikillaykichikpaq imatapas munaspaqa, aswanqa ama hatuntukuspayá qamkunamantapas aswan allinpaqraq  wakinkunata qawaychik”, nispa (Filipenses 2:3). Arí, hukkunata imayna qawasqanchikmanta cuentata qukuspam humilde kasqanchikta yachasun. Ñuqanchikmanta aswan allinpaqmi hukkunata qawananchik. ¿Kasukusunchu chay consejota?

21, 22. (1) ¿Imanasqataq congregacionpi punta apaqkunaqa humilde kananku? (2) ¿Imaynatam qawachichwan humilde kasqanchikta?

²¹ Jesuspa wañukusqanmanta achka wata pasaruptinpas Pedroqa manam qunqarqachu humilde kay ancha allin kasqantaqa. Chaymi congregacionpi ancianokunata kamachirqa humillakuspanku ruwayninkuta cumplinankupaq hinaspa Diospa ovejankunamanta mana munaychakunankupaq (1 Pedro 5:2, 3). Congregacionpi achka ruwayniyuq kasqanchikraykuqa manam hatuntukunanchikchu, aswanqa humildem kananchik (Lucas 12:48). Ichaqa manam iñiqkunapi punta apaqkunallachu humildeqa kananku, aswanqa llapallanchikmi.

²² Pedroqa manam haykapipas qunqarqachu mana munachkaptinpas chakinta Jesus mayllasqantaqa (Juan 13:6-10). Paymi iñiqkunata nirqa: “Ama hatuntukuspayá llapallaykichik kawsakuychik”, nispa (1 Pedro 5:5). Pedropa nisqanqa yuyarichiwanchiktaqmi wiqawninta toallawan Jesus watakuykuspan qatiqninkunapa chakinta qunqurakuykuspan mayllasqanta. Hinaptinqa, Jesuspa humilde kasqanta qatikuspaqa manachá Diospa ima kamachiwasqanchikmantaqa haykapipas nisunchu “chay ruwayqa manam ñuqapa ruwanaypaq hinachu” nispaqa. Humilde kasqanchikqa wiqawninchikpi watasqa mandil hinam sutilla qawakunan.

23, 24. (1) ¿Imanasqataq kallpanchakunanchik imallapipas mana hatuntukuq kanapaq? (2) ¿Humilde runakuna imayna mana kasqankumantam qatiqninpi yachasun?

 ²³ Hatuntukuq kayqa veneno hinam. Hatuntukuq kaspanqa ancha yachayniyuq runapas Diospaqqa mana valeqmi rikurirunman. Humilde kaspanmi ichaqa pi runapas Diospaqqa ancha valorniyuq. Jesuspa humilde kasqanta qatikunapaq sapa punchaw kallpanchakuspaqa bendicionkunatam chaskisun. Pedrom nirqa: “Ancha atiyniyuq Diospa makinpiyá churakuychik, chaynapi tiempo chayaramuptin hatunchasunaykichikpaq”, nispa (1 Pedro 5:6). Diosmi Jesusta hatuncharun tukuy imapi humilde kasqanrayku, ñuqanchiktapas bendeciwasunmi Jesus hina humilde kaptinchikqa.

²⁴ Wakin runakunam piensanku humildekunaqa manchakuq kasqankuta. Ichaqa Jesuspa imayna kasqanmi qawachin mana chayna kasqanta, qatiqnin yachachikuypim yachasun humilde kaspanpas Jesusqa mana manchakuq kasqanmanta.