1-3. (1) ¿Imatam Jesusqa ruwarqa iskay ñawsakunapa qayakusqanta uyarispan? (2) ¿Ima ninantaq “llakipayaspan” ninanqa? (Qawaytaq willakuytapas).

 JERICO llaqtaman rina ñanpa patanpim iskay ñawsakuna tiyaqku. Paykunaqa sapa punchawmi achka runakunapa purinanpi tiyaspanku limosnata mañakuqku. Ichaqa chay punchawmi mana qunqanankupaq kaq pasarqa.

² Tiyachkaspankum chaqwata uyarirurqaku. Mana rikukusqankuraykum runakunata huknin ñawsa tapurqa ima kasqanmanta, hinaptinmi willarqaku ‘Nazaretmanta kaq Jesus pasasqanta’. Jesusmi chay kutillataña Jerusalenman richkarqa achka runakunawan. Chayta yacharuspankum ñawsakunaqa kallpawan qaparirqaku: “¡Davidpa churin señorllayku, llakipayariykullawaykuyá!”, nispanku. Runakunañataqmi piñakuspanku upallanankupaq kamachirqaku, paykunam ichaqa astawanraq qayaykachakurqaku.

³ Jesusmi ñawsakunapa qayakusqanta uyarirurqa runakuna chaqwata ruwachkaptinkupas. ¿Imatam ruwarqa tukuy ima ruwananmanta llakisqa kachkaspanpas chaynataq huknin semanallataña Jerusalenpi llumpayta ñakarispa wañukunanmanta yachachkaspanpas? Sayaykuspanmi Jesusqa kamachirqa pusamunankupaq, pusaramuptinkum tapurqa  ima munasqankuta. Paykunañataqmi nirqaku: “Señor, qawarikuytam munallaniku”, nispanku. Chaymi Jesus paykunata “llakipayaspan” ñawinkuta llapchaykurqa. Hinaptinmi qawarikuruspanku chaypunilla Jesusta qatirqaku (Lucas 18:35-43; Mateo 20:29-34). a

4. ¿Imaynatam Jesusqa ‘mana piyniyuqkunata yanapananmanta’ bibliapa nisqanta cumplirqa?

⁴ Jesusqa manam chay kutillapichu llakipayakuq kasqantaqa qawachirqa, aswanqa achka kutipim. Bibliaqa nirqañam ‘mana piyniyuqkunata’ yanapananmanta (Salmos 72:13). Chayman hinam Jesusqa runakunapa llakinta sientispan manaraqpas mañakuchkaptinku yanaparqa. Chaymi nichwan llakipayakuq kasqanrayku runakunata yachachisqanmanta. Chaynaqa bibliapi paymanta willakuq librokunata qawaspayá yachasun rimasqanwan chaynataq ruwasqanwan runakunata llakipayasqanmanta hinaspa imayna qatipakunamanta.

5, 6. ¿Ima willakuykunam qawachin Jesusqa runakunapa llakinta entiendesqanta?

⁵ Runakunapa ñakarisqanwan mana ñakarispanpas Jesusqa llakisqakunata qawaspanmi entiendeq, hinaspanmi anchata llakikuq chay sasachakuywan pay kachkanmanpas hina (Hebreos 4:15). Chaymi 12 wataña unquyninwan ñakariq warmita hampiykuspan cuentata qukurqa chay unquy llumpayta ‘ñakarichisqanmanta’  hinaspa llakichisqanmanta (Marcos 5:25-34). Chaynallataqmi Lazaro wañukuptinpas Mariawan chaypi kaqkuna waqaptinku Jesuspas llumpayta llakikurqa hinaspam waqarqa kawsarichinanta yachachkaspapas (Juan 11:33, 35).

⁶ Huk kutipipas leprawan unquqmi payman asuykuspan nirqa: “Munaspaykiqa sanoyaykachillawayá”, nispan. ¿Imatam Jesusqa ruwarqa? Mana haykapi unquchkaspanpas payqa ‘llakipayariykurqam’ (Marcos 1:40-42). Hinaspanmi runakunapa mana ruway atinanta ruwarurqa. Leprawan unquq runakunawan mana hukllawakunapaq Diospa kamachisqantam payqa yacharqa (Levitico 13:45, 46). Chaymi atinman karqa karullamanta hampiykuyta (Mateo 8:5-13). Ichaqa llachpaykuspanmi nirqa: “Munanim sanoyanaykita, allinyayñayá”, nispa. Hinaptinmi chaylla sanoyarurqa. ¡Mayna llakipayakuq hinaspa runakunapa llakinta entiendeqmi Jesusqa karqa!

7. ¿Imataq yanapawasun hukkunapa llakinta entiendeq kanapaq? ¿Imaynatam qawachichwan?

⁷ Ñuqanchikpas Jesus hinam hukkunapa llakinta entiendenanchik. Bibliapipas niwanchikmi llapallanchik ‘wawqi-panintin hina kuyanakunanchikpaq’ (1 Pedro 3:8). b Ichapas unquywan iquyasqa utaq llumpay llakiwan hukmanyasqakunataqa mana entiendeyta atisunchu, astawanraqmi haykapipas mana chayna tarikuspanchikqa. Ichaqa hukkunapa llakinta entiendenapaqqa manam paykuna hinaraqchu tarikunanchik. Jesusqa runapa unqusqantam  entienderqa mana haykapi unquchkaspanpas. Hinaptinqa, ¿imaynatam ñuqanchikpas chayna kachwan? Pipas llakinta willawaptinchik pacienciawan uyarispanchikmi. Tapukunanchikmi: “¿Imaynataq kayman pay hina tarikuspay?”, nispa (1 Corintios 12:26). Hukkunapa imayna tarikusqankuta entiendespaqa aswan allintam ‘hukmanyasqakunata kallpanchasun’ (1 Tesalonicenses 5:14). Runamasinchik llakipayasqanchiktaqa manam rimaspallanchikchu qawachinanchik, aswanqa ‘waqaqkunawanpas waqaspanchikmi’ (Romanos 12:15).

8, 9. ¿Imaynatam Jesusqa runakunapa imayna kasqankuta respetarqa?

⁸ Jesusqa runakunapa imayna kasqanta yachaspanmi sientichiytapas mana munaqchu. Chaymi huk kutipi sasa rimaq hinaspa mana uyariq runata sanoyachinanpaq pusaramuptinku pinqakusqanmanta cuentata qukuspan ‘runakunamanta karuniqman pusarurqa’. Hinaspanmi runakunapa mana rikusqallanta sanoyarachirqa (Marcos 7:31-35).

⁹ Chaynatataqmi llakipayarqa ñawinta kichaykunanpaq pusamusqanku ñawsa runatapas. Jesusmi “ñawsata makinmanta aysaspan chay llaqtachamanta hawaman pusarqa”, hinaspanmi allillamanta qawarichirqa. Chaynataqa ruwarqa qawarikuspan achkiwan  mana pinqakunanpaqchá (Marcos 8:22-26). ¡Mayna llakipayakuqmi Jesusqa karqa!

10. ¿Imaynatam hukkunata mana sientichichwanchu?

¹⁰ Jesuspa qatiqninkunaqa kallpanchakunanchikmi hukkunata mana sientichinapaq. Chaymi allinta piensaspa rimananchik, manachayqa cuchillowan tuksichkaq hinam kachwan (Proverbios 12:18; 18:21). Ñuqanchikqa mana sientichinakunapaqmi mana qaqchanakunanchikchu, insultanakunanchikchu nitaq asinapaq tupa-tupaykachispaqa rimananchikchu (Efesios 4:31). ¿Imaynatam ancianokunapas hukkunata mana sientichispalla rimapayanmanku? Kuyakuywan hinaspa llampu sunqulla rimapayaspankum (Galatas 6:1). Tayta-mamakuna, ¿imaynatam qamkunapas warmaykichikta mana sientichispalla rimapayawaqchik? Mana piñachispalla corregispaykichikmi, chaynapi mana hukmanyarunankupaq (Colosenses 3:21).

11, 12. ¿Ima willakuykunam qawachin manaraq nichkaptinku Jesusqa yanapaykuq kasqanta?

¹¹ Jesusqa manam runakuna ninantaraqchu suyarqa paykunata yanapananpaqqa. Pipas llakipayakuq kasqantaqa riqsichikun manam sunqunpi llakirikuspallanchu, aswanqa yanapaspanmi. Chaymi Jesuspas mana pipas nichkaptillan runakunata yanapaykuq. Chayna kasqantam qawachirqa paywan riq achkallaña runakuna kimsa punchawña mana mikusqa kaptinku, chay kutipiqa mana pipas nichkaptillanmi discipulonkunata qayaspan nirqa: “Kay runakunatam llakipayani, paykunaqa kimsa punchawñam ñuqawan  kachkanku. Manam imapas mikunankupaq kanchu, manataqmi mana mikusqataqa wasinkuman kutikunankupaqqa niymanchu, kutisqankupim desmayarunmanku”, nispa. Qawasqanchikman hinaqa mana pipas nichkaptillanmi milagrota ruwaspan paykunata mikuykachirqa (Mateo 15:32-38).

¹² Qawasuntaqyá 31 watapi ima pasasqantapas. Nain llaqtaman Jesus yaykuchkaspanmi rikururqa chay llaqtapa hichpan panteonpi pampanankupaq “viudapa sapallan qari wawanta” runakuna apachkaqta. ¡Mayna llakisqachá chay viudaqa kachkarqa! Sapallan qari wawanmi wañukurqa, manataqmi piyninpas karqachu. Jesusqa qawariykuspanmi achkallaña runakunapa chawpinpi llakisqallaña warmita rikururqa. Chaymi sunqunpi paymanta llumpayta ‘llakirikurqa’. Yanapaykunanpaq mana pipas nichkaptinmi Jesusqa chakanaman asuykuspa wañuqta llachpaykuspan kawsarirachirqa. Chaymantapas kawsarichisqan musutaqa manam nirqachu paywan rinanpaqqa, aswanqa ‘mamanmanmi quykurqa’, chaynapi mamanta uywananpaq (Lucas 7:11-15).

13. ¿Imaynatam Jesus hina yanapachwan pipas manaraq niwachkaptinchik?

¹³ ¿Imaynatam Jesusta qatipakuchwan? Manamá mikuy rikurichiytaqa nitaq wañusqakuna kawsarichiytaqa atichwanchu. Ichaqa atichwanmi Jesusta qatipakuspa pipas manaraq niwachkaptinchik yanapaykuytaqa. Yanapachwanmi mana llamkayniyuq utaq mana qullqiyuq tarikuq iñiqmasinchikta (1 Juan 3:17). Yanapachwantaqmi viuda iñiqmasinchiktapas wasinta allichaypi (Santiago 1:27). Yanapachwantaqmi  iñiqmasinchikpa ayllun wañukuptinpas rimasqanchikwan kallpanchaspa hinaspa imatapas ruwaspa (1 Tesalonicenses 5:11). Pitapas yanapana kaptinqa manam niwananchiktaraqchu suyananchik (Proverbios 3:27). Llakipayakuq kasqanchikmi yanapawasun atisqanchikman hina hukkunata yanapaykunapaq. Chaynaqa, imallapipas yanapakuspa hinaspa kallpanchanapaq sunqumanta rimaspapas atichwanmi llakipayakuq kasqanchikta qawachiytaqa (Colosenses 3:12).

14. ¿Imanasqataq Jesusqa imamantapas puntataqa Diosmanta willakurqa?

¹⁴ Iskay kaq partepi yachamusqanchikman hinam Jesusqa Jehova Diosmanta allintapuni willakurqa. Nirqam ‘Diospa gobiernonmanta sumaq willakuyta’  willakunanpaq hamusqanmanta (Lucas 4:43). ¿Imanasqataq imamantapas puntataqa Diosmanta willakurqa? Diosta kuyaspanmi. Chaymantapas Diosmanta runakunapa yachay munasqankuta qawaspanmi llakipayarqa. Arí, Jesuspa llakipayakuq kasqanqa Diosmanta yachachisqanpim astawan qawakurqa. Chaynaqa qawasunyá yachachisqan runakunata Jesus llakipayasqanmanta. Chaymanta yachaymi yanapawasun Diosmanta imanasqa willakusqanchikta yachanapaq.

15, 16. Runakunata llakipayaspan Jesuspa iskay kutipi yachachisqanmanta willamuy.

¹⁵ Yaqa iskay wataña Diosmanta willakuspanmi 31 watapi Jesusqa astawan kallpanchakuspa purirqa Galilea law ‘llaqtakunapi hinaspa llaqtachakunapi’. Chaypi imata rikusqanwanmi sunqunpi llakirikurqa. Chaymantam apostol Mateo nirqa: “Runakunata qawaykuspanmi llakipayarirqa, paykunaqa wischusqa hinaspa mana michiqniyuq chiqisqa ovejakuna hinam karqaku”, nispa (Mateo 9:35, 36). Arí, Jesusqa wakcha runakunatam llakipayarqa, payqa yacharqam chay runakunata fariseokunawan leymanta yachachiqkuna ñakarichisqanta hinaspa mana allin yachachisqanta. Runakunaqa imamantapas puntatam Diospa gobiernonmanta uyarinanku karqa. Chaymi Jesusqa paykunata anchata llakipayaspan yachachirqa.

¹⁶ Yaqa chaynallatataqmi ruwarqa 32 watapipas. Pascua tiempopim Jesuswan apostolninkuna botepi Galilea quchata chimparurqaku samarinankupaq. Ichaqa achkallaña runakunam kallpaspanku paykunamantapas puntataraq chayarurqaku. ¿Imatam Jesus ruwarqa? ‘Achkallaña runakunata rikuruspanmi  mana michiqniyuq ovejakuna hina kasqankuta qawaykuspan paykunata llakipayarirqa. Chaymi tukuy imamanta yachachiyta qallaykurqa’ (Marcos 6:31-34). Yapatawanmi Jesusqa “llakipayarirqa” runakuna Diosmanta mana yachachisqa kasqankuta qawaspan. ‘Mana michiqniyuq ovejakuna hinam’ paykunaqa saqisqa hinaspa yarqaymanta tarikurqaku. Chaymi Jesusqa runakunata llakipayaspan mana pipas nichkaptillan yachachirqa.

17, 18. (1) ¿Imataq kallpanchawanchik Diosmanta yachachinapaq? (2) ¿Imaynatam llakipayakuq kayta yachachwan?

¹⁷ ¿Imataq ñuqanchiktapas kallpanchawananchik Diosmanta willakunanchikpaq? 9 kaq yachachikuypim yachamurqanchik Diospa gobiernonmanta willakunanchikpaq hinaspa yachachinanchikpaq kamachisqa kasqanchikmanta (Mateo 28:19, 20; 1 Corintios 9:16). Chaytaqa ruwanchik manam kamachisqa kaspallanchikchu, aswanqa Jehova Diosta kuyaspanchikmi hinaspa runamasinchikta llakipayaspanchikmi (Marcos 12:28-31). Hinaptinqa, ¿imaynatam llakipayakuq kayta yachachwan?

¹⁸ Chaypaqqa Jesus hinam runamasinchikkunata llakipayaspa ‘wischusqa hinaspa mana michiqniyuq chiqisqa ovejakuna hina’ kasqankuta qawananchik. ¿Manachu  llakipayarikuwaq yakumanta hinaspa mikuymanta wañunayachkaqña chinkasqa ovejachata tariruspayki? Arí, llakipayaspaykim mikuykachiwaq hinaspa yakuta tomaykachiwaq. Yaqa chay ovejacha hinam Diosmanta mana yachaq runakunapas tarikunku. Paykunam yachachiqninku qunqaruptin yakunayachikuchkaq hinaspa yarqachikuchkaq hina kaspanku mana suyakuyniyuq kachkanku. Chaymi ñuqanchikqa atichwan mikuchichkaq hina chaynataq yakuta tomachichkaq hina bibliawan Diosmanta yachachiyta (Isaias 55:1, 2). Diosmanta runakuna yachay munasqankumanta cuentata qukuspanchikmi sunqunchikpi llakikunchik. Hinaptinqa, Jesus hina llakipayakuq kaspanchikqa tukuy sunqumantam kallpanchakusun Diospa gobiernonmanta willananchikpaq.

19. ¿Imaynatam biblia estudiaqta yanapachwan Diosmanta willakuq lluqsinanpaq?

¹⁹ Qawasunyá Jesuspa imayna kasqanta qatipakunanpaq runamasinchikta imayna yanapanamanta. ¿Imaynatam yanapachwan biblia estudiaqta iñiqmasinchikkunawan kuskaña Diosmanta willakuq lluqsinanpaq utaq iñiyninpi chiriyaruq iñiqmasinchik Diosmanta kaqlla willakunanpaq? Chaypaqqa yanapananchikmi sunqumanta llakipayakuq kanankupaq, Jesuspas puntatam runakunata ‘llakipayarqa’ hinaspanmi yachachirqa (Marcos 6:34). Llakipayakuq kaspankuqa kallpanchakunqakum Diosmanta Jesus hina willakunankupaq. Chaymi tapuchwan: “¿Imaynatam kawsakuynikipi yanapasurqanki Diosmanta yachasqayki? ¿Manachu wakin runakunapas Diosmantaqa yachananku? ¿Imatam ruwawaq yanapanaykipaq?”, nispa.  Ichaqa manam qunqananchikchu Diosta kuyaspanchik hinaspa serviyta munaspanchik paymanta willakusqanchikta.

20. (1) ¿Imatam ruwananchik Jesuspa qatiqnin kananchikpaq? (2) ¿Imamantam yachasun qatiqnin yachachikuypi?

²⁰ Jesusta qatikuspaqa manam ruwasqallantachu ruwananchik nitaq rimasqallantachu rimananchik, aswanqa paypa ‘piensasqanman hinam’ piensananchik (Filipenses 2:5). Jesuspa imaynata piensaspan hinaspa entiendespan runakunata yanapasqanmantam Diosqa bibliapi qillqachirqa, chaymantam anchata agradecekunchik. ‘Cristopa piensasqanman hina piensaspanchikqa’ manam sasachakusunchu runakunata llakipayaspa pay hina yanapaytaqa (1 Corintios 2:16). Qatiqnin yachachikuypim yachasunchik imakunata ruwaspan qatiqninkunata Jesus kuyasqanmanta.