1-3. (1) ¿Imanasqam Jesuspa qatiqninkunaqa ancha kusisqa karqaku? ¿Imaynatam Jesusqa yanaparqa yachachisqanta mana qunqanankupaq? (2) ¿Imanasqataq chayllaqa mana qunqachwanchu allin rikchanachiykunataqa?

 JESUSPA puriqmasinkunapaqqa mayna kusikunapaqchá karqa kikin Jesusta uyarispanku yachasqankuqa. Diospa palabranmanta hinaspa kusikunapaq kaqkunamanta Jesuspa ancha allin yachachisqankunatam uyarirqaku. Yachachisqankuna manaraq qillqakusqanraykum paykunaqa sunqunkupi hinaspa umankupi takyachinanku karqa. a Jesusmi ichaqa chayta ruwanankupaq yanaparqa. ¿Imaynata? Rikchanachiykunawanmi hinaspa imayna yachachisqanwanmi.

² Allin rikchanachiykunataqa manam chayllaqa qunqachwanchu. Huk yachayniyuq runapa nisqanman hinaqa, uyariqkunatam “yanapan qawachkanmankupas hina uyarisqankupi piensanankupaq”. Chaynata ruwaspam aswan allinta piensanchik, chaymi rikchanachiykunaqa yanapawanchik mana rikusqanchik kaqkunamantapas chaylla entiendenapaq. Yanapawanchiktaqmi rimasqanchikkuna aswan allin kananpaqpas chaynataq yachachikuykunata mana qunqanapaqpas.

³ Jesus hinaqa manam pipas rikchanachiykunawanqa  rimarqachu. Chayna yachachisqantaqa manam kunankamapas qunqanchikchu. Ichaqa, ¿imanasqataq rikchanachiykunawan sapa kuti yachachirqa? ¿Imanasqataq chayna ruwasqanqa allinpuni karqa? ¿Imaynatam ñuqanchikpas servichikuchwan?

4, 5. ¿Imanasqataq Jesusqa rikchanachiykunawan yachachirqa?

⁴ Bibliam willawanchik imanasqa rikchanachiykunawan Jesus yachachisqanmanta. Chaynata ruwaspanmi bibliapa willakusqanta Jesusqa cumplichkarqa. Mateo 13:34, 35 nisqanpim nin: “Jesusqa kayna rikchanachiykunawanmi achkallaña runakunata rimapayarqa. Mana rikchanachiywanqa manam rimapayaqchu. Chaynataqa rimapayarqa Diosmanta willakuqpa rimasqan cumplikunanpaqmi, bibliapim nirqa: ‘Simiyta kicharispaymi rikchanachiykunawan rimasaq, qallariymantapacha pakasqakunamantam willakusaq’”, nispa. Arí, Diosmanta chay willakuqqa karqa Salmos 78:2 nisqanta qillqaqmi, payqa chuya espiritu yanapaptinmi chaynata qillqarqa Jesuspa nacesqanmanta pachaknintin watakuna ñawpaqtaraq. Chaypi yuyaymanasun, pachaknintin watakuna ñawpaqtaraqmi Jehova Diosqa nirqaña rikchanachiykunawan Jesus yachachinanmanta. Chayraykum nichwan Jehova Diosqa chayna rikchanachiykunawan yachachisqanchikta valorasqanmanta.

⁵ Chaymantapas, Jesusqa rikchanachiykunawanqa yachachirqa mana uyariy munaqkunapa ‘rumi’ sunqu kasqankuta qawachinanpaqmi (Mateo 13:10-15; Isaias 6:9, 10). ¿Imaynatam Jesusqa qawachirqa  runakunapa sunqunpi ima kasqanta? Wakinpiqa Jesusmi rikchanachiywan rimarqa ima niy munasqanmanta uyariqninkuna tapukunankupaq. Llampu sunqukunaqa tapukurqakum, hatuntukuqkunam ichaqa mana (Mateo 13:36; Marcos 4:34). Rikchanachiykunawan Jesuspa yachachisqantaqa llampu sunquyuqkunallam entiendeqku, hatuntukuqkunam ichaqa mana.

6. ¿Imanasqataq Jesuspa rikchanachisqankunaqa ancha allin karqa?

⁶ Jesuspa rikchanachisqankunaqa runakunatam yanaparqa yachachisqanta uyariyta munanankupaq, qawachkanmankupas hina chaylla entiendenankupaq chaynataq qallariyninpi yachamusqanchikman hina uyarisqankuta mana qunqanankupaq. Mateo 5:3–7:27 nisqanpi ancha riqsisqa yachachikuyninpim Jesusqa achka rikchanachiykunawan rimarqa. Chay yachachikuypim kachkan 50 masnin rikchanachiykuna. Leespaqa yaqa 20 minutollapim tukuchwan, chayta ruwaspaqa sapa 20 segundollapim huk rikchanachiyta leechwan. Jesusqa yacharqam rikchanachikuykunawan rimayqa ancha allin kasqanta.

7. ¿Imanasqataq Jesusta qatipakunanchik rikchanachiykunawan yachachispa?

⁷ Jesuspa qatiqnin kaspanchikmi rikchanachisqankunawan yachachisqanta qatipakuyta munanchik. Imaynam miskiqniyuq mikuypas miskillaña, chaynam yachachisqanchikpas sumaqllaña kanqa allin rikchanachiykunawan yachachiptinchikqa. Chaymantapas, yachachikuykunata entiendenankupaqmi yanapan. Chayraykuyá qawasun Jesuspa rikchanachisqankuna imanasqa ancha allin kasqanmanta.  Qawasuntaq chayna yachachisqanta imayna qatipakunamantapas.

8, 9. ¿Imakunawan rikchanachispanmi Jesus rimarqa? ¿Imanasqam allinpuni karqa?

⁸ Jesuspa rikchanachisqankuna mana sasa entiendena hinaspa iskay-kimsa rimayllapi kaspanpas runakunatam yanaparqa qawachkanmankupas hina uyarisqankupi piensanankupaq, hinaspapas Diospa yachachikuyninkunatam allinta entienderqaku. Chaymi necesitasqankumanta mana afanakunankupaq qatiqninkunata yachachispan Jesusqa rimarqa ‘alton pawaqkuna’ mana tarpuchkaptinkupas chaynataq mana cosechachkaptinkupas hinaspa ‘waytakuna’ mana llamkachkaptinkupas chaynataq mana puchkachkaptinkupas Dios cuidasqanmanta. Hinaptinqa, alton pawaqkunatapas chaynataq waytakunatapas Dios cuidachkaspanqa, ¿manachum munayninta puntapi churaq serviqninkunataqa astawanraq cuidawasun? (Mateo 6:26, 28-33).

⁹ Wakin rikchanachisqankunapim Jesusqa imamantapas rimaspan imawanpas rikchakuqwan chay rimasqanta tupachiq. Chayna yachachisqanqa manam sasa entiendenachu karqa. Huk kutipim qatiqninkunata kaynata nirqa: “Qamkunaqa runakunapa achkinmi kankichik”, nispa. Arí, qatiqninkunaqa rimasqankuwan hinaspa imayna kawsasqankuwanmi achki hina karqaku, chaymi atinmanku karqa Diosmanta kanchariyta, hukkunatapas Diosta hatunchanankupaqmi yanapanmanku karqa (Mateo 5:14-16). Jesusqa  nirqataqmi: “Qamkunaqa kay pachapa kachinmi kankichik”, nispa. Nirqataqmi: “Ñuqam kani uvas planta, qamkunañataqmi kankichik kallmakuna”, nispa (Mateo 5:13; Juan 15:5). Arí, chayna rikchanachisqankunaqa facil entiendeyllam karqa.

10. ¿Imaynatam rikchanachiykunawan yachachichwan?

¹⁰ ¿Imaynatam rikchanachiykunawan yachachichwan? Chaypaqqa manam sasa entiendena rikchanachiykunatachu willana, aswanqa chaylla entiendekuqtam. Wañusqakuna kawsarichiy Diospaq mana sasa kasqanmanta yachachispa, ¿imawanmi rikchanachichwan? Bibliam wañuyta tupachin puñuywan. Hinaptinqa kaynatam nichwan: “Imaynam puñuqta chaylla rikcharichichwan, chaynam Diospas wañusqakunata kawsarichinman”, nispa (Juan 11:11-14). Churi-wawakuna allin wiñanankupaq kuyakuytawan yanapakuy necesitasqankuta qawachinapaq, ¿imawanmi rikchanachichwan? Bibliam nin churi-wawakuna ‘aceitunas sachapa ikllinkuna hina’ kasqankuta (Salmos 128:3). Chaynaqa kaynatam nichwan: “Imaynam sachakunapas intitawan yakuta necesitanku, chaynataqmi warmakunapas kuyakuytawan yanapakuyta necesitanku”, nispa. Chayna rikchanachiykunawan yachachiptinchikqa chayllam entiendenqaku.

11. ¿Imaynatam Jesusqa warma kaspan Galilea llaqtapi rikusqankunawan rikchanachirqa?

¹¹ Runakunapa sapa punchaw imapas ruwasqankunawanmi Jesusqa rikchanachirqa. Warma kaspan Galilea  llaqtapi imatapas rikusqanmantam rimarqa. Piensasun warma kasqanpi. ¡Hayka kutitachá qawarqa mamanpa kutasqantaqa, tantata imayna ruwasqantaqa, achki ratachisqantaqa hinaspa wasi pichasqantaqa! (Mateo 13:33; 24:41; Lucas 15:8). ¡Hayka kutitachá rikurqa Galilea quchapi mallawan challwasqankutapas! (Mateo 13:47). ¡Hayka kutitataqchá rikurqa warmakuna plazapi pukllasqankutapas! (Mateo 11:16). Jesusqa qawarqataqmi runakunapa sapa punchaw imakuna ruwasqankutapas, tarpusqankutapas, casarakuypi kusikusqankutapas chaynataq chakrapi kawsaykuna puqusqantapas (Mateo 13:3-8; 25:1-12; Marcos 4:26-29).

12, 13. ¿Imanasqataq “Jerusalenmanta Jerico llaqtaman” riq ñanpi Samaria runapa allin ruwasqanmanta Jesuspa nisqanqa ancha allin karqa?

¹² Rikchanachispanqa  Jesusqa rimarqataqmi runakunapa imapas yachasqankumanta. Chaymi Samaria runapa allin ruwasqanmanta willaspan nirqa: “Huk runam Jerusalenmanta Jerico llaqtaman richkaspan suwakunawan tuparurqa, hinaptinmi chay suwakunaqa pachanta llatanaruspanku llapa imanta qichururqaku, hinaspam maqaparuspanku wañunayachkaqtaña saqiruspa pasakurqaku”, nispa (Lucas 10:30). “Jerusalenmanta Jerico llaqtaman” riq ñanpi chay pasakusqanmanta Jesuspa nisqanqa ancha allinmi karqa. Chayta willakuspanqa Jerusalenpa hichpan Judeapim Jesusqa kachkarqa. Uyariqninkunaqa chay ñantaqa allintam riqsirqaku, yacharqakutaqmi chayninta puriyqa manchakunapaq kasqantapas, astawanraqmi pipas sapallan rispanqa manchakuq. Chunniq hinaspa qinqu-qinqu ñanmi karqa, chaymi pakapan lawpi suwakunapas suyaqku.

¹³ Chay ñanmantaqa manam chayllatachu Jesusqa willarqa. Willakuypa nisqanman hinaqa chay ñannintam richkarqa huk sacerdote hinaspa Leviy kasta runa, ichaqa manam mayqanninkupas yanapaykurqakuchu chay suwachikuqtaqa (Lucas 10:31, 32). Sacerdotekunaqa Jerusalen templopim serviqku, Leviy kastakunañataqmi yanapaqku. Templopi mana servispankuqa Jerico llaqtapim kaqku, Jericoqa Jerusalenmanta 23 kilometrollapim tarikurqa. Chaymi paykunaqa chay ñanninta sapa kuti puriqku. b Chaykunam  qawachin uyariqninkunapa entiendesqankuman hina Diospa churin rimasqanta.

14. ¿Imakunapim piensananchik rikchanachisqanchikta uyariwaqninchikkuna entiendenankupaq?

¹⁴ Ñuqanchikpas uyariwaqninchikkunapa entiendesqanku rikchanachiykunawanmi yachachinanchik. Chaypaqmi piensachwan uyariqninchik hayka watayuq kasqanpi, kikinpa utaq ayllunpa costumbrenpi, llamkayninpi utaq imapas ruwasqanpi. Tarpuymanta rikchanachiytaqa chakrapi kaqkunallam allinta entiendenqaku manam hatun llaqtapi yachaqkunaqa. Rikchanachichwantaqmi uyariwaqninchikkunapa sapa punchaw ruwayninkuwanpas, rimachwanmi wasimanta, wawa-churikunamanta, pukllaymanta hinaspa mikuykunamanta.

15. ¿Imanasqataq Jesusqa Diospa unanchasqankunamanta allinta yacharqa?

¹⁵ Jesuspa achka rikchanachisqankunam qawachin sachakunatawan animalkunata allinta riqsisqanta chaynataq tiempopa imayna kasqanmanta yachasqanta (Mateo 16:2, 3; Lucas 12:24, 27). ¿Maypitaq Jesusqa chaykunamanta yacharurqa? Galilea llaqtapi jovenyanankama kaspanchá Diospa unanchasqankunataqa qawarqa. Chayna kaptinpas, astawanqa yacharqa tukuy imakunata Dios unanchaptin ‘alli-allin llamkapuqnin’ kaspanmi, payqariki karqañam imakunapas manaraq kachkaptinqa (Colosenses 1:15, 16; Proverbios 8:30, 31). Chayraykuchá Jesusqa Diospa unanchasqankunamanta allinta yacharqa. Qawasunyá yachasqankunawan imayna yachachisqanmanta.

16, 17. (1) ¿Imam qawachin ovejakuna imayna kasqanta Jesus allintapuni riqsisqanta? (2) ¿Imataq qawachin ovejakuna michiqninpa econta riqsisqanta?

 ¹⁶ Señor Jesusmi kikinmanta nirqa ‘allin michiq’ kasqanta, qatiqninkunañataq ‘ovejankuna’ kasqanta. Jesuspa chayna nisqanwanmi yachanchik ovejakunapa imayna kasqanta allinta yachasqanta. Yacharqam michiqqa ovejankunata riqsisqanta, ovejankunañataq michiqninta riqsisqanta. Rikurqam chay animalkuna kasukuqllaña kasqanta hinaspa michiqninta qatisqanta. Ichaqa, ¿imanasqataq qatinku? Jesuspa nisqanman hinaqa ‘econta riqsisqanraykum’ (Juan 10:2-4, 11). ¿Chiqaptachu ovejakunaqa michiqninpa econta riqsin?

¹⁷ George A. Smith sutiyuq runam Geografía histórica de la Tierra Santa libropi nirqa: “Wakin kutipim judiokunapa pozonpa hichpanpi chawpi punchawta samaq kaniku, chaymanmi 3 utaq 4 michiqkuna ataquntin ovejankuwan hamuqku. Hinaptinmi ovejakuna lliw chaqrunakuq, chaymi ninakurqaniku michiqkuna imayna rakinankumanta. Ichaqa ovejakuna yaku tomayta hinaspa kallpakachayta tukuruptinkum michiqkunaqa sapakama huklawman pasakuspanku ovejankuta qayaqku, chaymi ovejakunaqa michiqninpa econta uyarispanku rakinakuqku, hinaspam hamusqankuman hina huñulla michiqninwan kutiqku”, nispa. Jesusqa allintapunim yachachiwarqanchik nisqankunata uyarispa kasukuptinchikqa ‘allin michiq’ kasqanrayku yanapawananchikmanta.

18. ¿Maypitaq tarichwan Diospa unanchasqankunamanta yachachikuyta?

¹⁸ ¿Imaynatam Diospa unanchasqankunamanta rimaspa rikchanachichwan? Allinta hinaspa chaylla entiendenapaq rikchanachinapaqqa animalkunapa  imayna kasqankumantam rimachwan. Ichaqa, ¿maypim tarichwan Diospa unanchasqankunamanta yachachikuyta? Bibliapim tarichwan animalkunamanta rimaq willakuykunata hinaspa imayna kasqanwan rikchanachisqankunatapas. Bibliaqa willawanchikmi luwichu hina kallpaqkunamanta hinaspa culebra hina sakri chaynataq paloma hina mana imanakuq kanamanta (1 Cronicas 12:8; Habacuc 1:8 Mateo 10:16). c Yachachikuykunataqa tarichwantaqmi Willakuq hinaspa ¡Rikchariy! revistakunapipas chaynataq “¿Kikillanmantachu rikurirqa?” niqpi yachachikuykunapiwan videokunapipas, chaymi kachkan jw.org nisqapi. Chaykunata qawaspam allinta yachachwan Diospa  admirakuypaq hinaspa achkallaña unanchasqankunawan rikchanachiykunamanta.

19, 20. (1) ¿Imaynatam Jesusqa chay punchawkunalla llaki pasakusqanmanta rimaspa runakunapa mana allin creesqankuta qawachirqa? (2) ¿Imaynatam imapas pasakusqanmanta rimaspa yachachichwan?

¹⁹ Rikchanachichwantaqmi imapas pasakusqanmanta rimaspapas. Huk kutipim chay punchawkunalla llaki pasakusqanmanta rimaspa Jesus qawachirqa runakuna castigasqa kasqankumanta nisqanku llulla kasqanta. Kaynatam nirqa: “¿Piensankichikchu Siloampi torre ñitiruptin 18 wañuq runakuna Jerusalenpi llapallan runakunamantapas aswan huchasaparaq kasqankuta?”, nispa (Lucas 13:4). Chay 18 runakunaqa wañururqaku manam huchallikuruspankuchu nitaq Dios castigaruptinchu, aswanqa ‘qunqayllamanta imapas pasarusqanraykum’ (Eclesiastes 9:11). Runakunapa yachasqankumanta rimaspanmi Jesusqa qawachirqa creesqanku mana chiqap kasqanta.

²⁰¿Imaynatam imapas uyarisqanchikmanta, rikusqanchikmanta hinaspa runakunata imapas pasasqanmanta rimaspa yachachichwan? Ichapas yachachichkachwan Jesuspa kamachiy qallarisqan tiempomantapacha bibliapa nisqankuna cumplikusqanmanta (Mateo 24:3-14). Chayna kasqanta qawachinapaqmi willachwan chayllaraq uyarisqanchik guerrakunamanta, mikuy mana haypakusqanmanta utaq terremotokunamanta. Kunanñataq musuq pachawan pachakuchkaq hina musuq runaña kanamanta yachachisqanchikpi piensasun (Efesios 4:20-24). ¿Maypitaq tarichwan runakuna vidankuta imayna cambiasqankumanta  willakuyta? Chaypaqmi willachwan iñiqmasinchikkuna vidanpi cambiasqankumanta utaq qillqanchikkunapi tarikuq willakuykunamanta. Tarichwantaqmi jw.org nisqapipas “Bibliam imayna kawsasqanta cambiarqa” niqpi.

21. ¿Ima bendicionkunatam chaskinchik bibliamanta allin yachachiq kanapaq kallpanchakusqanchikmanta?

²¹ Qawamusqanchikman hinam Jesusqa alli-allin yachachiq karqa. Kay 2 kaq partepi yachamusqanchikman hinaqa, vidanpi aswan allin ruwayninqa karqa “sumaq willakuyta” willakuymi hinaspa yachachiymi (Mateo 4:23). Ñuqanchikpaqpas chay ruwaymi aswan allinqa. Allin yachachiq kanapaq kallpanchakuspaqa achka bendicionkunatam chaskinchik. Hukkunata yachachiypi kallpanchakuspanchikmi anchata kusikunchik (Hechos 20:35). Chaynataqa kusikunchik Diosmanta yachachisqanchikraykum, chayqa wiñaypaqmi yanapanqa. Kusikunchiktaqmi pimantapas aswan allin yachachiq Jesusta qatipakusqanchikmanta yachaspapas.