1, 2. (1) ¿Imanasqataq Jesusta presochamunankupaq riq guardiakunaqa hinalla kutiramurqaku? (2) ¿Imanasqataq Jesusqa ancha allin yachachiq karqa?

 FARISEOKUNAM piñasqallaña karqaku. Jesusñataqmi taytanmanta templopi yachachichkarqa achka runakunaman, wakinmi Jesuspi iñirqaku, wakinñataqmi presocharachiyta munarqaku. Llumpayta piñakuruspankum religionpi chay punta apaqkunaqa presochamunankupaq guardiakunata kacharqaku. Guardiakunam ichaqa hinalla kutiramurqaku. Sacerdotekunawan fariseokunañataqmi tapurqaku: “¿Imanasqataq mana pusamurqankichikchu?”, nispa. Hinaptinmi guardiakuna nirqaku: “Manam haykapipas pay hinaqa pipas rimarqachu”, nispa. Arí, imayna yachachisqanwan anchata admirakuspankum mana presochamurqakuchu (Juan 7:45, 46). a

² Manam chay guardiakunallachu Jesuspa imayna yachachisqanwanqa admirakurqaku. Jesusta uyarinankupaqqa achkallaña runakunapas huñunakurqakum (Marcos 3:7, 9; 4:1; Lucas 5:1-3). ¿Imanasqataq payqa ancha allin yachachiq karqa? 8 kaq yachachikuypi qawamusqanchikman hinaqa Diospa yachachikuynintawan runakunata kuyasqanraykum. Chaymantapas imayna yachachiyta allintapuni yachasqanraykum.  Chaynaqa qawasunyá facil entiendekuqllata yachachisqanmanta hinaspa qatipakunamanta.

3, 4. (1) ¿Imanasqataq Jesusqa chaylla entiendenankupaq yachachirqa? (2) ¿Imaynatam Jesusqa ancha riqsisqa yachachikuyninpi facilta entiendenankupaq yachachirqa?

³ Jesusqa atinmanmi karqa yachachispan sasa entiendena palabrakunata servichikuyta. Ichaqa yacharqam yaqa llapan uyariqninkuna “mana ancha educacionniyuq” kasqankuta (Hechos 4:13). Yacharqataqmi lliwta mana entiendey atisqankutapas, chaymi pisi-pisillamanta yachachirqa (Juan 16:12). Rimasqankunaqa chaylla entiendenapaq hinaspa allin yachachikuymi karqa.

⁴ Mateo 5:3–7:27 nisqanpi Jesuspa ancha riqsisqa yachachikuyninmanta rimasun. Chay yachachisqanpi consejokuna qusqanmi allinta piensachiq hinaspa yanapaq sasachakuykunaman mana wichiykunankupaq. Ichaqa manam sasa entiendenatachu rimarqa. Warmachakunapas chay yachachisqantaqa faciltam entiendenmanku. Chaychiki yachachiyta tukuruptinqa challwa hapiqkuna, oveja michiqkuna hinaspa chakrapi llamkaqkuna “uyarayarqakuraq” (Mateo 7:28).

5. Jesuspa yachachisqan ancha allin hinaspa chaylla entiendenapaq kasqanmanta wakinta willamuy.

⁵ Jesusqa sasa entiendena kaqkunamantapas pisi rimayllapi hinaspa chaylla entiendekuq palabrakunawanmi yachachirqa. Chaynata yachachispanmi qillqakuna ruwanapaq maquina manaraq kachkaptinpas yachachisqankunata takyachirqa uyariqninkunapa  yuyayninkupiwan sunqunkupi. Chaykunamanta wakinmi kaykuna: “Amayá pitapas juzgaychikchu, chaynapi mana juzgasqa kanaykichikpaq”, “sano runakunaqa manam necesitanchu doctortaqa, unquqkunam ichaqa necesitanku”, “allin ruwayta runa munaptinpas cuerpoqa mana kallpayuqmi kachkan”, “Roma nacionta kamachiqpa kaqtaqa paymanyá quychik, Diospa kaqtañataqyá Diosman quychik”, “imapas quqmi aswan kusisqaqa imapas chaskiqmantaqa” b (Mateo 7:1; 9:12, 26:41; Marcos 12:17; Hechos 20:35). Chayna yachachisqanmanta yaqa 2 waranqa wataña pasaruptinpas hinallam yanapawanchik.

6, 7. (1) Yachachisqanchikta chaylla entiendenankupaqqa, ¿imanasqataq runakunapa imayna rimasqan palabrakunata servichikunanchik? (2) ¿Imaynatam yachachichwan biblia estudiaqkuna entiendenankupaq?

 ⁶ ¿Imaynatam ñuqanchikpas Jesus hina yachachichwan? Chaypaqqa runakuna entiendenankupaq hinam rimananchik. Bibliapa yachachikuyninkunaqa manam sasa entiendenapaqchu. Chaymantapas llampu sunqu hinaspa humilde runakunamanmi Diosqa munasqanmanta willan (1 Corintios 1:26-28). Chaynaqa allinta akllaspanchik runakunapa imayna rimasqan palabrakunata servichikusun, chaynapim bibliamanta allinta yachachisun.

⁷ Chaymantapas, yachachisqanchikta biblia estudiaqkuna chaylla entiendenankupaqqa manam huk kutillapichu tukuy imamantaqa yachachinanchik nitaq achkatachu. Manataqmi sapa estudiopi achka paginakunata tukuruyta munaspachu utqayllamanña yachachina. Aswan allinqa kanman estudiaqpa necesitasqanman hinaspa entiendey atisqanman hina yachachiymi. Munanchikqa yachachisqanchik runa Cristota qatinantam hinaspa Diosta yupaychanantam. Chaypaqmi entiendenankukama unaypas yachachinanchik. Chaynata ruwaspallam yanapasun bibliapa yachachikuyninkuna sunqunman chayananpaq hinaspa yachasqanman hina kawsananpaq (Romanos 12:2).

8, 9. (1) ¿Imanasqataq Jesusqa tapurqa? (2) ¿Imaynatam impuesto paganamanta Jesuspa tapusqan Pedrota yanaparqa?

⁸ Jesusqa tapuspanmi uyariqninkunata piensarichirqa. Wakinpiqa mana tapuspallanchá pisi tiempollapi entiendechinman karqa, ichaqa tapukuykunawanmi  piensarichirqa. ¿Imanasqa? Wakinpiqa contranpi kaqkuna imayna kasqankuta qawachinanpaqmi hinaspa upallachinanpaqmi (Mateo 21:23-27; 22:41-46). Wakin kutipim ichaqa tapurqa ima piensasqankumanta qatiqninkuna rimanankupaq hinaspa aswan allin entiendeq kanankupaq. Chaymi wakinpi nirqa: “¿Ima ninkichiktaq?” hinaspa “¿creenkichu?”, nispa (Mateo 18:12; Juan 11:26). Chayna tapukuykunawanmi sunqunkuman chayarqa. Huk kutipi tapusqanmantayá yachasun.

⁹ Huk kutipim impuesto cobraq runakuna Pedrota tapurqaku: “¿Manachu yachachiqnikichikqa pagan templopaq impuestota?”, nispa. c Chayllam Pedroqa mana piensarispan nirqa: “Arí paganmi”, nispa. Chaymantañam Jesusqa Pedrota yuyaymanachinanpaq tapurqa: “¿Ima niwaqtaq Simon? ¿Pikunamantataq kay pachapi kamachiqkunaqa impuestokunata cobranku? ¿Churinkumantachu icha huk runakunamantachu?”, nispan. Pedroñataqmi nirqa: “Huk runakunamantam”, nispan. Hinaptinmi Jesus nirqa: “Chaynaqa churikunaqa manam impuestotaqa pagananchu ¿aw?”, nispa (Mateo 17:24-27). Arí, Jesuspa tapusqantaqa manam sasatachu Pedroqa entienderqa, lliwmi yacharqaku kamachiqpa ayllunkuna impuesto mana pagasqankuta. Chaymi Jesusqa templopi yupaychasqanku Diospa sapallan churin kasqanrayku impuesto pagananpaqqa mana obligasqachu karqa. Qawasqanchikman hinam Pedrota chayna tapusqankumanta Jesus chaylla  contestananmantaqa puntata sumaqllata tapuykurqa, chaynapi kikin cuentata qukuspa hukpiqa allinta piensaspanña tapuptinku contestananpaq.

10. ¿Imaynatam allinta tapuchwan wasin-wasin willakuspa?

¹⁰ ¿Imaynatam Diosmanta wasin-wasin willakuspa tapukuykunawan allinta piensarichichwan? Runakuna yachayta munanankupaq hina tapuspam, chaynapichá willasqanchiktapas uyariwasun. Ichapas yuyaq runa lluqsimuptinqa respetowan kaynata tapuchwan: “Qawasqaykiman hinaqa, ¿warmallaraq kasqaykimanta kunankama tukuy imapas chaynallachu kachkan?”, nispa. Tapusqanchikta contestawaptinchikqa kaynatawanmi nichwan: “¿Imaynatataq tukuy imapas allichasqa kanman?”, nispa (Mateo 6:9, 10). Wawachayuq warmi lluqsimuptinñataqmi kaynata tapuchwan: “¿Piensarqankichu warmachaykikuna hatunña kaspanku imayna kawsanankupi?”, nispa (Salmos 37:10, 11). Chaymantapas, allinmi kanman wasipa imayna kasqanta qaway, chaynapi wasiyuq imamanta yachay munasqanpi piensaspa allinta tapunapaq.

11. ¿Imaynatam tapukuykunawan bibliata estudiachispa yuyaymanachichwan?

¹¹ ¿Imaynatam tapukuykunawan bibliata estudiachispa yuyaymanachichwan? Yachachisqanchik runapa sunqunpi ima kasqanta yachananchikpaqqa allinta  tantiaspam tapunanchik (Proverbios 20:5). Piensasun ¿Imaynatam wiñaypaq kusisqa kawsakuchwan? d sutiyuq libropa 43 yachachikuyninpi “¿Tragota tomanmankuchu Diosta yupaychaqkuna?” niq yachachikuyta estudiasqanchikpi. Chaypim rimachkan llumpay tomayta hinaspa sinkakuyta Jehova Dios chiqnisqanmanta. Biblia estudiaqqa ichapas tapukuykunata allinta contestanman, ichaqa ¿sunqumantachu nichkan? Chayta yachanapaqqa ichapas kaynata tapuchwan: “¿Allinchu kaykunamanta Diospa chayna piensasqan? ¿Imaynatam kay yachasqaykiman hina kawsakuwaq?”, nispa. Ichaqa sumaqllata hinaspa respetowanmi tapunanchik, chaynapi mana pinqarachinanchikpaq (Proverbios 12:18).

12-14. (1) ¿Imaynatam Jesusqa yachachispan yuyaymanachirqa? (2) Satanaspa atiyninwan milagrokuna ruwasqanta fariseokuna niptinku, ¿imaynatam Jesusqa qawachirqa mana chayna kasqanta?

¹² Mana pantaq kaspanmi Jesusqa runakunata allintapuni yuyaymanachirqa. Allin yachachikuykunawanmi enemigonkunapa yanqa rimasqankuta qawachirqa. Chaymantapas, qatiqninkuna imamantapas yachasqankumanta mana iskayrayanankupaqmi allinta yachachirqa. Chaykunamantayá qawasun.

¹³ Demonioyuq mana rimaq ñawsa runata Jesus hampiruptinmi fariseokuna nirqaku: “Kay runaqa demoniokunataqa qarqun demoniokunata kamachiq Belcebupa [utaq satanaspa] atiyninwanmi”, nispa.  Fariseokunaqa riqsikurqakum atiyniyuq yanapaptin demoniokunata Jesus qarqusqanta, ichaqa satanaspa atiyninwan chay ruwasqantam nirqaku. Chayna nisqanku yanqa kasqanta qawachinanpaqmi Jesus nirqa: “Ima gobiernopas rakinasqa kaspanqa chinkanmi, mayqin llaqtapas utaq ayllupas rakinasqa kaspanqa manam huklla kaytaqa atinmanchu. Chaynallataqmi satanaspas kikillanta qarqukuspanqa rakinasqa hina rikurirun. Hinaptinqa, ¿imaynamá gobiernonqa takyanman?”, nispa (Mateo 12:22-26). Jesusqa kayna niytam munachkarqa: “Satanaspa runan kaptiyqa hinaspa paypa ruwasqanta yanqachaptiyqa munasqanpa contranpichiki kanman, hinaspachiki chaylla wichiykunman”, nispa. ¡Manamá pipas chayna nisqanpa contranpiqa ima niytapas atirqachu!

¹⁴ Fariseokunapa qatiqninkuna demoniokuna qarqusqankumanta yachaspanmi Jesusqa paykunata yuyaymanachinapaq tapurqa: “Belcebupa yanapayninwan demoniokunata qarquptiyqa, ¿pipa atiyninwantaq qamkunapa qatiqnikichikqa demoniokunata qarqun?”, nispa (Mateo 12:27). Chaywanqa yaqa kayna niytam munachkarqa: “Satanaspa atiyninwan demoniokunata qarquptiyqa, qatiqnikichikpas satanaspa atiyninwanchiki qarqunku”, nispa. ¿Ima ninmankutaq karqa fariseokuna? Manachá satanaswan yanapachikusqankutaqa ninmankuchu karqa. Chaynata yuyaymanachispanmi Jesusqa kikin fariseokunapa mana allin piensasqallankuwan cuentata quchirqa paykuna pantaypi kasqankuta. ¡Admirakunchikmá Jesuspa chayna yuyaymanachisqanwanqa! Chaynaqa, maynataraqchá admirakurqaku kikinta qawaspanku uyariqkunaqa.

15-17. ¿Imanasqam Jesusqa taytanmanta yachachinanpaq “manachum” utaq “chaychu” nispan nirqa?

 ¹⁵ Taytanmanta yachachispanpas Jesusqa allinta tantiaspa hinaspa yuyaymanachispanmi rimarqa. Chaymi runakunapa yachasqankunamanta rimaspan achka kutipi nirqa “manachum” utaq “chaychu” nispan. Chaywanmi astawan entiendechirqa. Chaynata niyqa runakunapa sunqunmanpunim chayan. Chaykunamantayá qawasunchik.

¹⁶ Huk kutipim qatiqninkuna Jesusta nirqaku Diosta imayna mañakunamanta yachachinanpaq. Chaymi Jesus nirqa tayta-mamakuna huchayuq kachkaspankupas warmankuman ‘allin kaqkuna’ qusqankuta. Hinaspanmi kaynata yuyaymanachirqa: “Qamkunaqa mana allin runakuna kachkaspaykichikpas allin kaqkunatam churikichikmanqa qunkichik. Hanaq pachapi kaq taytaqa ¡aswanraqchiki mañakuqninkunamanqa atiyninta qunqa!”, nispan (Lucas 11:1-13). Chaywanqa kaytam entiendechichkarqa: Tayta-mamakuna pantaq kachkaspankupas warmankuman allin kaqta quptinkuqa, astawanraqchiki hanaq pachapi mana pantaq hinaspa allin ruwaq taytaqa chuya espiritunta qunman tukuy sunquwan mañakuq serviqninkunamanqa.

¹⁷ Jesusqa yaqa chaynatataqmi nirqa ima sasachakuytapas imayna atipanamanta yachachispan, kaynatam nirqa: “Qawaychik alton pawaqkunata: Paykunaqa manam tarpunkuchu nitaq cosechankuchu, manataqmi kanchu kawsay churananku wasinkupas nitaq taqinkupas. Chaywanpas Diosmi paykunamanqa mikuchin. ¿Manachu qamkunaqa alton pawaqkunamantapas astawan valenkichik? Qawaychiktaqyá  waytakunapa imayna wiñasqanta. Waytakunaqa manam afanakunkuchu nitaq puchkankuchu, ichaqa Salomonpas manam apu kachkaspanpas huknin wayta hinallapas pachakurqachu. ¡Pisi iñiyniyuq runakuna! Waytakunaqa kunan kachkaspanpas paqarinqa ninamanmi wischuykachikun. Chaynaqa, purun waytakunatapas chaynata Dios pachachichkaspanqa, ¡astawanraqchiki qamkunataqa pachachisunkichik!”, nispa (Lucas 12:24, 27, 28). Alton pawaqkunatawan waytakunata Jehova Dios mana qunqaspanqa, ¿manachu kuyaqnin hinaspa yupaychaqnin runakunataqa astawanraq yuyanqa? Chaynata yuyaymanachispanmi Jesusqa runakunapa sunqunman chayarqa.

18, 19. ¿Imaynatam yuyaymanachichwan pipas Diosta mana rikusqanrayku paypi mana creesqanta niwaptinchik?

¹⁸ Ñuqanchikpas runakunaman yachachispanchikmi allinta yuyaymanachispa qawachinchik ima creesqanku mana allin kasqanta. Chaymantapas, Jehova Diosmanta rimaspanchikmi yuyaymanachispa allinta yachachinchik (Hechos 19:8; 28:23, 24). ¿Kaywanqa nichkanchik sasa entiendena willakuykunawan yuyaymanachinamantachu? Manamá. Jesuspa yachachisqanman hinam allinta yuyaymanachinapaqqa imapas nisqanchik facil entiendekuq kanan.

¹⁹ Hinaptinqa, ¿imatam nichwan pipas Diosta mana rikusqanrayku paypi mana creesqanta niwaptinchik? Entiendechinapaqmi nichwan tukuy imapas kikillanmanta mana rikurisqanta. Sapa kuti imatapas rikuspanchikmi ninchik pipas chayta ruwarusqanta utaq chaypi kananpaq churarusqanta. Chaymi kaynata nichwan: “Chunniq lawpi tukuy imayuq wasita  tariruspaqa chayllam ninchik pipas ruwarusqanta chaynataq wasipi kaqkunatapas churarusqanta ¿aw? Kay pachata tukuy imayuqta qawaspanchikpas nichwantaqmi pipas unanchasqanmanta. Bibliapas kaynatam nin: ‘Imaynam wasipas runapa ruwasqan, chaynam tukuy imapas Diospa ruwasqan’”, nispa (Hebreos 3:4). Ichaqa manam qunqananchikchu, allinta yuyaymanachispa yachachiptinchikpas manam lliwchu entiendenqaku (2 Tesalonicenses 3:2).

20, 21. (1) ¿Imanasqam nichwan “manachum” utaq “chaychu” nispa Dios imayna kasqanta hinaspa ruwasqanta qawachinapaq? (2) ¿Imamantam yachasun qatiqnin yachachikuypi?

²⁰ Diosmanta willakuspanchik utaq huñunakuypi yachachispanchikqa atichwanmi “chaychu” utaq “manachum” nispa Dios imayna kasqanta hinaspa ruwasqanta qawachiyta. Ichapas ninapi wiñaypaq kañakunamanta  yachachisqanku Diosta piñachisqanta qawachispaqa nichwan: “Huk tayta kuyasqan churinta, ¿ñakarichinmanchu makinta ninawan kañaspan? Manamá ¿aw? ¿Chaychu hanaq pachapi kuyakuq taytanchikñataq runakunata ñakarichinman rawrachkaq ninapi?”, nispa (Jeremias 7:31). Huk iñiqmasinchik llumpay llakisqa kaptinqa payta Dios kuyasqanmantam qawachichwan kaynata nispa: “Jehova Dios huk pichinkuchata mana qunqaspanqa, ¿manachu qamtaqa astawanraq kuyasunki wakin serviqninkunata hina?”, nispa (Mateo 10:29-31). Chaynata yuyaymanachispaqa sunqunmanmi chayasun.

²¹ Jesuspa imayna yachachisqanmantam kimsallata qawarunchik. Chaynaqa, pusamuq riq guardiakunaqa manam yanqachu Jesusmanta nirqaku: “Manam haykapipas pay hinaqa pipas rimarqachu”, nispankuqa. Qatiqnin yachachikuypim qawasunchik imayna yachachisqanwan Jesus aswan riqsisqa kasqanmanta.