1-3. ¿Imamanta yachachiytam Jesus munarqa Nazaret llaqtayuq runakunaman, hinaspa imaynatam yachachirqa?

 JESUSMI Nazaret llaqtanman chayllaraq kutiruspan runakunaman yachachiyta qallaykurqa. Munarqam Diosmanta willakuqkunapa ñawpaqmantaraq rimasqanku akllasqa runa kasqanmanta yachachiyta. ¿Imakunata ruwaspam qawachirqa akllasqa runa kasqanta? Chaymantayá yachasunchik.

² Milagrokuna ruwasqanmanta yacharuspankum achkallaña runakuna suyarqaku milagro ruwananta. Jesusmi ichaqa mana ruwarqachu. Aswanqa sapa kuti ruwasqanman hinam huñunakuna wasiman rirqa. Chaypim leenanpaq sayaykurqa hinaspam Isaias sutiyuq qillqata chaskirqa. Chayqa dibujopi qawasqanchikman hina wankusqa qillqam karqa, wankunapaq sapa lawninpi kaspiyuq. Sumaqllatam kicharqa maskasqan textota tarinankama, chayqa bibliapim kunan tarikun Isaias 61:1-3 nisqanpi, hinaspam leerqa uyarinankupaq hina (Lucas 4:16-19).

³ Lliw uyariqkunachá yachanku akllasqa runamanta Isaiaspa willakusqantaqa, Jesusta qawaspankum ima ninanta upallalla suyarqaku. Hinaptinmi pay nirqa: “Kay uyarisqaykichikkunam kunan punchaw cumplikurun”, nispa. Hinaspam chay willakuymanta allinta entiendechirqa. Chaypi kaqkunaqa sumaq rimasqanmantam admirakurqaku, ichaqa achkam milagro ruwananta hinalla suyachkarqaku. Jesusmi ichaqa mana iñiyniyuq  kasqankuta qawachinanpaq Diospa palabranmanta mana manchakuspan rimarqa. Chaymi llaqtamasinkunaqa chaylla wañurachiyta munarqaku (Lucas 4:20-30).

4. ¿Imata servichikuspam Jesusqa yachachirqa? ¿Imamantam kay yachachikuypi qawasun?

⁴ Jesusmi chay kutipi qawachirqa Diospa palabranta servichikuspa qipa punchawkunapipas runakunaman yachachinanmanta. Arí, milagrokuna ruwasqanqa qawachirqam chuya espiritu yanapasqanta. Chayna kaptinpas, Diospa palabranmi paypaqqa imamantapas aswan allin karqa. Qawasunyá Diospa palabranmanta Jesus imayna rimasqanta, respetachisqanta hinaspa entiendechisqanta.

5. ¿Uyariqninkuna imata yachanankutam Jesus munarqa? ¿Imaynatam nisqankuna chiqap kasqanta qawachirqa?

⁵ Willakusqanqa taytanmanta kasqanta yachanankuta munaspanmi uyariqninkunata Jesus nirqa: “Ñuqapa yachachisqayqa manam kikiypachu aswanqa kachamuwaqniypam”, nispa (Juan 7:16). Chaymantapas nirqam: “Yachankichiktaqmi kikillaymantaqa mana imatapas ruwasqayta, aswanqa taytaypa yachachiwasqanman hina kaykuna rimasqayta”, nispa (Juan 8:28). Nirqataqmi: “Tukuy imata qamkunaman nisqaytaqa manam kikillaymantachu rimani, aswanqa ñuqawan huklla kaq taytaymi imam ruwananta ruwachkan”, nispa (Juan 14:10). Chayna nisqankuna chiqap kasqantam qawachirqa Diospa palabranmanta sapa kuti rimaspan.

6, 7. (1) ¿Hayka librokunamantam Jesusqa hebreo rimaypi Diospa palabranmanta rimarqa? ¿Imanasqataq chayqa admirakuypaq? (2) ¿Imapim mana chaynallachu karqa Jesuspa yachachisqanqa Diospa leynin yachachiqkunapawan?

⁶ Jesuspa yachachisqanmanta bibliapi allinta estudiaspanchikmi  qawanchik hebreo rimaypi qillqasqa Diospa palabranpi yaqa lliw librokunamanta rimasqanta. Manapaschá chayqa admirakunapaqchu kanman. Wakinkuqa ninmankuraqchá: “Kimsa wata parten yachachichkaspanqa, ¿imanasqataq chay tiempokama qillqasqa Diospa palabranmantaqa mana lliwmantachu rimarqa?”, nispa. Ichapas llapanmanta rimarqaqa. Rimasqanmantawan ruwasqanmantaqariki manam lliwchu qillqasqa kachkan (Juan 21:25). Arí, Jesuspa rimasqanmanta bibliapi lliw qillqasqa kaqta leespaqa manam unachwanchu. Hinaptinqa, admirakunapaqmi Diosmantawan gobiernonmanta pisi tiempollapi yachachispan, hebreo rimaypi Diospa palabranpi librokunamanta rimasqanqa. Chaymantapas, yaqa llapanpim Diospa palabranqa Jesuspa makinpiqa mana karqachu. Chayna kaptinpas ancha riqsisqa yachachikuyninpim hebreo rimaypi Diospa palabranmanta achka kutita umallanmanta rimarqa.

⁷ Jesuspa chayna ruwasqanmi qawachirqa Diospa palabranta ancha respetasqanta. Uyariqninkunam ‘Jesuspa nisqanwan admirakurqaku Diospa leynin yachachiqkunamantapas atiywanraq yachachisqanrayku’ (Marcos 1:22). Diospa leynin yachachiqkunaqa runakunapa rikurichisqan kamachikuykunaman hapipakuspankum yachachirqaku, chaypaqmi ñawpaq tiempopi yachachiqkunapa nisqankumanta rimarqaku. Jesusmi ichaqa, mana haykapipas yachachirqachu runakunapa rikurichisqan yachachikuykunamantawan piensasqankunamantaqa. Aswanqa Diospa palabranmantam yachachirqa. Sapa kutim kaynata nirqa: “Qillqasqam kachkan”, nispa. Chaynata utaq chayman rikchakuqta nispanmi qatiqninkunata yachachirqa hinaspa piensasqankutapas tikranankupaq yanaparqa.

8, 9. (1) ¿Imaynatam Jesusqa Diospa palabranta servichikurqa negocio ruwaqkunata templomanta qarquspan? (2) ¿Imanasqataq nichwan Diospa palabranta religionpi punta apaqkuna templopi mana respetasqankuta?

 ⁸ Jerusalen templomanta negocio ruwaqkunata qarquruspanmi Jesusqa nirqa: “Qillqasqam kachkan: ‘Wasiyqa Diosta mañakuna wasiwanmi sutichasqa kanqa’, niq. Qamkunam ichaqa suwakunapa machayninta hina ruwarunkichik”, nispa (Mateo 21:12, 13; Isaias 56:7; Jeremias 7:11). Ichaqa pasaq punchawllatam achka milagrokunata ruwarqa. Hinaptinmi chay milagrokuna ruwasqanwan warmakuna ancha admirasqa kaspanku Jesusta alabarqaku. Ichaqa religionpi punta apaqkunam piñakuspa tapurqaku: “¿Uyarichkankichu paykunapa nisqanta?”, nispa. Jesusñataqmi nirqa: “Arí uyarichkanim, ¿manachu haykapipas leerqankichik ‘Ñuñuq wawakunawan hinaspa warmachakunawanmi alabaykachikunki’ nisqanta?”, nispa (Mateo 21:16; Salmos 8:2). Jesusqa munarqam Diospa palabranpi nisqanman hina chay warmakuna ruwasqankumanta religionpi punta apaqkuna yachanankuta.

⁹ Chaymantam, religionpi punta apaqkunaqa templopi huñunakururqaku Jesuspa contranpi churakunankupaq, hinaspam tapurqaku: “¿Ima derechoykiwantaq kaykunata ruwanki?”, nispa (Mateo 21:23). Jesusñataqmi qawachirqa ima derechowan ruwasqanmanta. Payqa manam piensasqanman hinachu musuq yachachikuykunata yachachirqa. Aswanqa Diospa palabrallanmantam yachachirqa. Sacerdotekunawan leymanta yachachiqkunam ichaqa Jehova Diosta hinaspa palabranta mana respetarqakuchu. Chaymi Jesusqa mana yanqamantachu paykunataqa qaqcharqa hinaspa mana allin ruway munasqankuta qawachirqa (Mateo 21:23-46).

10. ¿Imaynatam biblia servichikuypi Jesusta qatipakuchwan? ¿Ima yanapakuykunam kapuwanchik Jesuspa tiemponmantaqa?

 ¹⁰ Jesus hinam chiqap cristianokunaqa runakunaman yachachispa Diospa palabranta servichikunchik. Enteron allpapim Jehova Diospa testigonkunaqa bibliamanta ganasllawanña willakusqanchikwan riqsisqa kanchik. Qillqanchikkunapipas kachkanmi bibliapa achka textonkuna. Willakuspanchikpas kallpanchakunchikmi bibliamanta rimananchikpaq (2 Timoteo 3:16). ¡Anchatamá kusikunchik huk textollatapas leepusqanchikta hinaspa allinninkupaq kasqanmanta yachachisqanchikta runakuna uyariwaptinchikqa! Jesuspa hina piensasqanchik mana kaptinpas, paypa tiemponmantaqa achka yanapakuykunam kapuwanchik. Achka rimaykunaman tikrasqa biblia kapuwaptinchikpas, kachkantaqmi textokunata chaylla tarinapaq yanapawaqninchik achka qillqakunapas. Chaynaqa, kallpanchakusunyá bibliamanta hinalla rimanapaq hinaspa uyariqninchikkunaman ima nisqanta qawachinapaqpas.

11. ¿Imanasqataq Jesusqa Diospa palabranta sapa kuti defienderqa?

¹¹ Jesusqa qawarqam Diospa palabranpa contranpi runakuna sapa kuti kasqankuta. Chaywanqa manamá admirakurqachu. Huk kutipim taytanta mañakuspan nirqa: “Palabraykiqa chiqapmi”, nispa (Juan 17:17). Payqa yacharqam “kay pachata kamachiq” satanasqa llulla hinaspa ‘llullakunapa taytan’ kasqanta (Juan 8:44; 14:30). Diablo tentaptinmi Jesusqa Jehova Diospa palabranmanta 3 kutikama rimaspan mana urmarqachu. Chaymi Salmos libropi rikuriq textota satanas mana  allinpaq servichikuptin Jesusqa Diospa palabranta defienderqa (Mateo 4:6, 7).

12-14. (1) ¿Imaynatam religionpi punta apaqkunaqa Moisespa chaskisqan kamachikuykunata mana respetarqakuchu? (2) ¿Imaynatam Jesusqa Diospa palabranta defienderqa?

¹² Diospa palabranmanta pantasqata utaq mana allinta yachachiptinkum Jesusqa sapa kuti defienderqa. Chay tiempopi religionkunapa punta apaqninkunaqa Diospa palabranmantam mana allinta piensachirqaku. Moisespa chaskisqan kamachikuykunatam piensasqankuman hina imapipas cumplichiqku, ichaqa manam chay kamachikuykunapa ima nisqanman hinachu. Chaymi mana tukuy sunqunkuwanchu yupaychaqku, aswanqa hawa sunqulla kaspankum qunqarurqaku allin ruwayta, kuyapayakuyta hinaspa tukuy sunqumanta kasukuyta (Mateo 23:23). ¿Imaynatam Jesusqa Moisespa chaskisqan kamachikuykunata defienderqa?

¹³ Ancha riqsisqa yachachikuyninpim Jesusqa Moisespa chaskisqan kamachikuykunamanta rimananpaq achka kutita nirqa: “Uyarirqankichikmi”, nispa. Chaymantañataqmi chay kamachikuy ima yachachikuypi takyasqa kasqanmanta manaraq willachkaspan nirqa: “Ñuqam ichaqa nikichik”, nispa. Chayna nisqanwanqa, ¿chay kamachikuykunapa contranpichu churakuchkarqa? Manamá, aswanqa defienderqam. Israel runakunaqa allintam yacharqaku mana ‘pitapas wañuchinapaq’ kamachikuytaqa. Jesusmi ichaqa qawachirqa runamasinchikta chiqniyqa runa wañuchiy hina kasqanta. Qawachirqataqmi casarasqa kachkaspa hukta munapayayqa hukwan pierdekuy hina kasqantapas (Mateo 5:17, 18, 21, 22, 27-39).

¹⁴ Chaymantapas Jesusqa nirqam: “Uyarirqankichikmi ‘kuyanaykim runamasikita enemigoykitañataqmi chiqninayki’  niqta. Ñuqam ichaqa nikichik enemigoykichikkunata hinalla kuyanaykichikpaq hinaspa ñakarichisuqnikichik runakunapaqpas Diosta mañakunaykichikpaq”, nispa (Mateo 5:43, 44). ¿Diospa palabranchu nirqa ‘enemigoykitaqa chiqninkim’, nispa? Manamá, religionpi punta apaqkunam chaytaqa kamachirqaku, Diospa kamachikuynintam yanqacharqaku piensasqankuman hina yachachispanku. Chaymi mana manchakuspan Jesusqa Diospa palabranta defienderqa costumbrekunamanta (Marcos 7:9-13).

15. ¿Imaynatam Jesusqa Diospa kamachikuyninta defienderqa religionpi punta apaqkuna sasa kasukunata kasqanta niptinku?

¹⁵ Religionpi punta apaqkunaqa nirqakutaqmi Diospa kamachikuyninkuna sasa kasukuy kasqanta. Chaymi Jesuspa qatiqninkuna chakra ukunta rispanku trigota rachuptinku fariseokuna nirqaku sabado punchawta yanqachasqankuta. Jesusqa chayna nisqanku llumpayña kasqanta qawachinanpaqmi bibliapi tarikuq huk willakuymanta rimaspan Diospa palabranta defienderqa. Willarqam Diospa wasinpa hawa lawninpi kaspanku sapaqchasqa tantakunata Davidwan runankuna yarqaymanta kaspanku mikurusqankuta, chay willakuyqa huk kutillatam bibliapi rikurin. Chaynatam Jesusqa qawachirqa fariseokuna mana llakipayakuq hinaspa mana kuyapayakuq kasqankuta (Marcos 2:23-27).

16. ¿Imatam religionpi punta apaqkuna ruwarqaku divorciakuymanta Moisespa chaskisqan kamachikuywan? ¿Imatam Jesus ruwarqa?

¹⁶ Religionpi punta apaqkunaqa Jehova Diospa kamachikuynintam yanqacharqaku mana kasukunankupaq imatapas ruwaspanku. Diospa kamachikuyninpim nirqa “ima mana allintapas ruwasqanta yacharuspanqa” qusan divorciakunanpaq (Deuteronomio 24:1). Jesuspa  tiemponpim ichaqa religionpi punta apaqkuna chay kamachikuyman hapipakuspanku nirqaku warmin mikuyta ruparachiptillanpas qarikuna divorciakunanpaq. a Moisespa chaskisqan kamachikuykunata yanqacharusqankuta qawarachispanmi Jesusqa yuyarichirqa Diospa kamachisqanman hinaqa qarikuna chullalla warmiyuq kanankumanta, qawachirqataqmi qusa utaq warmi hukwan tupakuruptillan divorciakunamantapas (Mateo 19:3-12).

17. ¿Imaynatam Jesus hina Diospa palabranta defiendenchik?

¹⁷ Chaynallataqmi Cristopa qatiqninkunaqa kallpanchasqa kanchik bibliapa contranpi rimaptinku defiendenapaq. Diospa kamachikuynin ñawpaq runakunallapaq kasqanta religionpi punta apaqkuna yachachispankuqa bibliapa contranpim rimachkanku. Contranpitaqmi churakunku pantasqa yachachikuykunata yaqa bibliapa yachachisqanta hina yachachispankupas. Ñuqanchikpaqqa ancha kusikunapaqmi Diospa palabranmanta willakusqanchikqa. Qawachinchikmi taytapas, churipas chaynataq chuya espiritupas huk Dioslla nisqanku llulla kasqanta (Deuteronomio 4:39). Chaytaqa ruwanchik sumaqllata, mana sientichispalla hinaspa respetowanmi (1 Pedro 3:15).

18, 19. ¿Ima willakuykunam qawachin Diospa palabranmanta Jesus allintapuni runakunaman entiendechisqanta?

¹⁸ Hebreo rimaypi Diospa palabranta qillqasqanku tiempopaqqa hanaq pachapim Jesusqa karqa. Ichaqa,  ¡maynatachá kusikurqa Diospa palabranta entiendechinanpaq kay pachaman hamunanta yachaspanqa! Kunanñataq yuyarisun kawsarimusqan qipata Emaus llaqtaman riq ñanpi iskay qatiqninkunawan tupasqanta. Chay qatiqninkunam Jesus kasqanta mana cuentata qukurqakuchu, hinaspankum willarqaku yachachiqninkupa wañukusqanwan llakisqa hinaspa iskayrayasqa kasqankuta. ¿Imatam Jesus ruwarqa? ‘Diospa palabranpi paymanta tukuy nisqantam entiendechirqa, Moisespa qillqasqanmanta hinaspa Diosmanta lliw willakuqkunapa qillqasqanmanta qallaykuspan’. ¿Imaynataq chayna nisqanwan paykuna tarikurqaku? Paykunam ninakurqaku: “¿Manachu ñanta hamuchkaptinchik sunqunchikpas ruparirqaraq Diospa palabranmanta suma-sumaqta entiendechiwaptinchik?”, nispanku (Lucas 24:15-32).

¹⁹ Chay punchawllam Jesusqa apostolninkunawan hinaspa huk runakunawan huñunakurqa. Bibliam nin: “Chaymantañataqmi yuyayninkuta kichaykurqa Diospa palabranpi imam nisqanta entiendenankupaq”, nispa (Lucas 24:45). Arí, chay huñunakuymi runakunata yuyarichirqa wakin kutipipas Jesus chaynata ruwaspan uyariqninkunata yanapasqanta. Sapa kutim rimarqa bibliapi riqsisqanku willakuymanta hinaspam aswan allinta entiendechirqa mana qunqanankupaq hina.  

20, 21. ¿Imaynatam Jesusqa entiendechirqa rupachkaq kichka ukumanta Moisesman Jehova Diospa nisqanta?

²⁰ Huk kutipim Jesus rimachkarqa saduceokunawan, paykunaqa karqa sacerdote kasta judiokunam hinaspa wañuqkuna kawsarimunanta mana creeqkunam. Paykunatam nirqa: “Wañuqkuna kawsarimunanmantaqa,  ¿manachu leerqankichik Diospa nisusqaykichikta? Paymi nirqa: ‘Ñuqaqa kani Abrahanpa, Isaacpa hinaspa Jacobpa Diosninmi’, nispa. Payqa manam wañuqkunapa Diosninchu, aswanqa kawsaqkunapa Diosninmi”, nispa (Mateo 22:31, 32). Arí, chay willakuymantaqa allintam paykunaqa yacharqaku ancha respetasqanku Moisespa qillqasqan kasqanrayku. Ichaqa, ¿entiendenchikchu Jesuspa ima nisqanta?

²¹ Serviqninkunapa Diosnin kasqantaqa Jehova Diosmi Moisesman nirqa rupachkaq kichka ukumanta, chayqa karqa 1514 watapim cristianokunapa tiemponmanta ñawpaqtaraq (Exodo 3:2, 6). Chay tiempopaqqa Abrahanmi 329 wataña wañukurqa, Isaacñataq 224 wataña hinaspa Jacobñataq 197 wataña. Ichaqa Jehova Diosmi nirqa ‘ñuqaqa kani’ paykunapa Diosninmi nispa. Chay saduceokunaqa yacharqakum Jehova Diosqa ‘wañusqakunapa diosninman’ mana rikchakusqanta. Payqa Jesuspa nisqanman hinam ‘kawsaqkunapa Diosnin’. Hinaptinqa, ¿imata nispataq Jesusqa rimasqanta tukurqa? Nirqam: “Diospaqqa llapallankum paykunaqa kawsachkanku”, nispan (Lucas 20:38). Diospa kuyasqan serviqninkunamanta wañukuqkunaqa yuyayninpi mana qunqasqam kachkanku. Wañuqkunata Jehova Dios kawsarichiy munasqanqa cumplikunqapunim, chaymi nichwan paykuna kawsasqanta (Romanos 4:16, 17). ¿Manachu Diospa palabranmanta chayna entiendechisqanqa ancha allin? Chaychiki ‘chayta uyariruspanku runakunaqa yachachisqanwan admirasqallaña karqaku’ (Mateo 22:33).

22, 23. (1) ¿Imaynatam Jesusta qatipakuchwan bibliamanta entiendechinapaq? (2) ¿Imamantam yachasun qatiqnin yachachikuypi?

²² Cristianokunaqa favorecesqam kanchik Diospa palabranmanta  entiendechiypi Jesusta qatipakunapaq. Manam paypa hinachu yuyayninchikqa. Ichaqa atichwanmi runakunapa riqsisqanku textomanta rimayta hinaspa mana yachasqankumanta entiendechiyta. Ichapas Diospa sutinmanta hinaspa gobiernonmanta mana yachachkaspanku sapa kuti ninku: “Taytayku, sutikiyá chuyanchasqa kachun. Qamñayá kamachiwayku. Munasqaykiyá ruwasqa kachun”, nispanku (Mateo 6:9, 10). ¡Mayna allinmá bibliapa chayna yachachisqankunata allinta entiendechinapaq uyariwaptinchikqa!

²³ Jesuspa imayna yachachisqanta qatipakuyta munaspaqa kallpanchakunanchikmi bibliamanta rimanapaq, defiendenapaq hinaspa entiendechinapaq. Qatiqninpim qawasunchik Diospa palabranmanta yachachispan uyariqninkunapa sunqunman chayananpaq Jesuspa imayna yachachisqanmanta.