1-3. (1) ¿Mayman rinankupaqmi chuya espiritu Pablotawan riqmasinkunata yanaparqa? (2) ¿Imamantam yachasun?

 MACEDONIA lawpi Filipos llaqtamantam achka warmikuna lluqsirqaku, hinaspam Gangites mayupa patanman rirqaku. Chaypim sapa kuti ruwasqankuman hina Diosta mañakurqaku, Diosñataqmi mañakusqankuta uyariq (2 Cron. 16:9; Sal. 65:2).

² Filipos llaqtamanta karu-karu 800 kilometro masninpim Listra llaqta karqa. Chay llaqtamantam Pablo, Silas hinaspa Timoteo lluqsirqaku Asia distritopi kaq Efeso llaqtapi hinaspa huk llaqtachakunapi Jesusmanta yachachinankupaq, chaypaqmi achka punchaw rinanku karqa. Ichaqa Jesusmi richkaptinku chuya espirituwan harkarurqa Asia distritopi ama willakunankupaq. ¿Imanasqa? Payqa munarqa Asia Menor lawninta rispanku hinaspa Egeo lamar quchanta chimpaspanku Gangites mayu lawman rinankutam.

³ Pablotawan riqmasinkunata Macedoniaman chayanankukama Jesuspa imayna pusasqanta yachayninchikqa anchatam yanapawasun. Chaynaqa, Pablopa iskay kaq viajasqanpi imakunaraq pasakusqanmantayá yachaykusun, chay viajasqanqa qallarirqa 49 watapim.

4, 5. (1) ¿Imam pasarurqa Bitinia provinciaman chayaykuchkaptinkuña? (2) ¿Mayman rinankupaqmi tantiarurqaku? ¿Imam chaymantaqa pasarqa?

⁴ Asia distritopi Diosmanta ama willakunankupaq Jesus niptinmi Pablowan riqmasinkunaqa  Bitinia provinciamanña rirqaku. Chay provinciaman chayanankupaqqa Frigia hinaspa Galacia lawpi llaqtachankunatachá sasa purina ñanninkunata achka punchaw rirqaku. Bitinia provinciaman chayaykuchkaptinkuñataqmi kaqmanta Jesusqa chuya espirituwan harkarurqa (Hech. 16:6, 7). Arí, paykunaqa puntatam Asia distritoman chayarurqaku, ichaqa manam yaykurqakuchu. Chaymantañataqmi Bitinia provinciaman rirqaku, ichaqa chaymanpas manam yaykurqakuchu. Chaywanqa nirqakuchá: “¡Hinaptinqa maymantaq risunchik!”, nispanku. Paykunaqa imamanta hinaspa imaynata willakuyta yachaspankupas manam yacharqakuchu maypi willakunankumantaqa. Chaywanpas hinallam kallpanchakurqaku, chaymi tantiaruspanku rirqaku intipa siqaykunan lawman 550 kilometrota botekunapa sayanan Troas llaqtaman chayanankukama. Chay llaqtamantam botewan Macedoniaman riqku (Hech. 16:8). Chay kutipiqa Jesusqa manañam harkakurqachu chaypi runakunaman willakunankutaqa.

⁵ Troas llaqtapi kachkaptinkum Lucas paykunaman hukllawakururqa, chaymi kaynata qillqarqa: “Tutañataqmi musquypi hina qawaspan Pablo rikururqa Macedoniamanta kaq runata, chay runam ruegaspan nirqa: ‘Macedoniaman hamuspaykiyá yanapaykuwayku’, nispa. Chay rikurusqan qipallatam Macedoniaman rinaykupaq kallpanchakurqaniku, ñuqaykuqa entienderurqanikum sumaq willakuyta paykunaman willakunaykupaq Diospa qayachiwasqankuta”, nispa (Hech. 16:9, 10). a Pabloqa chayraqmi yacharurqa Diosmanta maypi willakuyta. Maynatachá kusikurqa hinalla kallpanchakusqanmantaqa. Chaymi tawanku Macedoniaman botewan pasarqaku.

6, 7. (1) ¿Imatam yachachwan viajasqanpi Pablota ima pasasqanmanta? (2) ¿Imamantam mana iskayrayananchikchu?

⁶ ¿Imatam yachachwan? Chaypaq kaypi piensasun: Asia provinciaman Pablo richkaptinñam Jesusqa nirqa ama yaykunanpaq.  Chaymantapas Bitinia provinciaman chayaykuchkaptinñam Jesusqa ama yaykunanpaq nirqa. Hinaspapas Troas llaqtaman chayaruptinñam Macedoniaman rinanpaq nirqa. Kunanpas Jesusqa ñawpaqpi hinam qatiqninkunataqa yanapan (Col. 1:18). Ichapas munachkanchik precursor kayta utaq mana ancha willakusqanku sitiokunaman riyta. Diosmanta astawan willakunanchikpaq tantiakuruspa chayman hina ruwaptinchikñam Jesusqa yanapawasun. ¿Imanasqa? Imaynam carrotapas puriyta qallaykuptinña alliqman utaq ichuqman rinanpaq manejanchik, chaynam Jesuspas Diosmanta willakunapaq kallpanchakuptinchikña Diospa atiyninwan yanapawasun.

⁷ ¿Maynataña kallpanchakuptinchikpas munasqanchikman hina imapas mana kaptinqa? ¿Dios mana yanapawasqanchikta piensaspachu manaña kallpanchakusun? Manam. Pablopas achka llaqtakunapi willakuyta munaspanpas manam atirqachu, ichaqa hinalla kallpanchakuspanmi tarirqa maypi willakuyta. Chaynaqa amayá iskayrayasunchu: Jehova Diosqa bendeciwasunmi paypaq imatapas ruwanapaq hinalla kallpanchakuptinchikqa (1 Cor. 16:9).

8. (1) ¿Imayna runakunam karqaku Filipos llaqtapi yachaqkuna? (2) ¿Uyarirqakuchu Pablopa yachachisqanta ‘Diosta mañakunapaq sitiopi’ kaq warmikuna?

⁸ Macedonia distritoman chayaruspankum Pablowan riqmasinkunaqa Filipos llaqtaman rirqaku. Chay llaqtapi yachaqkunaqa Roma nacionniyuq kasqankumantam alabakuqku. Filipos llaqta Romaman rikchakusqanraykum chaypi yachaq jubilasqa Roma soldadokunapas Italia hina kasqanta niqku. Chay llaqtapa hawa lawnintam Gangites mayu pasarqa, chay mayupa patanpim Pablowan riqmasinkunaqa ‘Diosta mañakunapaq sitiota’ hina rikururqaku. b Chaymi sabado punchawta chayman rispanku tarirurqaku Diosta yupaychachkaq achka warmikunata, hinaspam tiyaykuspanku paykunaman yachachiyta qallaykurqaku. Chaypi kaq huknin warmim karqa Lidia, paypa sunquntam Jehova Dios kichaykurqa Pablopa rimasqankunata allinta uyarinanpaq. Pablopa yachachisqan sunqunman chayaruptinmi wasinpi llapallan kaqkunapiwan bautizakuruspa Pablotawan riqmasinkunata ruegarqa wasinpi qipakunankupaq (Hech. 16:13-15). c

9. ¿Imaynatam achka iñiqmasinchikkuna Pablopa ruwasqanta qatipakunku, hinaspapas ima bendicionkunatam chaskirqaku?

⁹ ¡Maynatachá Pablowan riqmasinkunaqa kusikurqaku Lidia bautizakuruptinqa! “Macedoniaman hamuspaykiyá yanapaykuwayku” nisqanta kasukuyninkuqa manam yanqapaqchu karqa. Sutillamá karqa mañakusqankuman hina chay warmikunata yanapanankupaq Pablotawan riqmasinkunata Jehova Dios servichikusqanqa. Kunanpas musu-sipaskunam, yuyaqkunam, solterokunam hinaspa casadokunam Diosmanta mana ancha willakusqanku sitiokunaman astakunku. Chay risqanku sitiokunapi sasachakuykuna kaptinpas Lidiata hina Diosmanta yachay munaqkunata tarisqankuraykum ancha kusisqa kanku. Chaynaqa sapakamam nikuchwan:  “¿Atiymanchu Diosmanta aslla willakuqkunapa kasqanman astakuspay yanapakuyta?”, nispa. Chayta ruwaptinchikqa Jehova Diosmi bendeciwasun. Aaronmi joven kaspan Centroamerica lawpi kaq nacionman rirqa, paymi nin: “Huklawpi Diosta servisqaymi yanapawarqa Jehova Diosta astawan kuyanaypaq hinaspa paypi hapipakunaypaq. Kaypi runakunaqa Diosmanta yachaytam munanku. Kunanqa pusaq runamasinchiktañam estudiachichkani”, nispa. Achka iñiqmasinchikkunam pay hina ruwarqaku, hinaspankum kusisqa tarikunku.

10. ¿Imatam demoniokuna ruwarqa Pablowan riqmasinkuna manaña willakunankupaq?

¹⁰ Chay llaqtapi yachaq runakunaqa satanaspa hinaspa demoniokunapa munaychakusqanmi karqaku. Chaymi runakuna bautizakuyta qallaykuptinku satanasqa piñakuspan tukuyta ruwarqa mana willakunankupaq. Huk kutipim Pablowan riqmasinkuna Diosta mañakunapaq sitioman richkaptinku demonioyuq sipas paykunata qatirqa. Chay sipasqa ima pasananmanta adivinaspanmi patronninkunata achkallataña ganachiq. Pablotawan riqmasinkunata qatispanmi qayaykachakuspan nirqa: “Kay runakunaqa hanaq pacha Diosta serviqkunam, paykunaqa salvakunaykichikpaq ñanmantam willasuchkankichik”, nispa. ¿Imanasqataq chay demonioqa chay sipasta chaynata qayaykachachirqa? Yaqapaschá munarqa Pablopa yachachisqanqa chaynataq sipaspa nisqanqa Diosmanta kasqanta runakuna piensanankuta. Munarqataqchá chaynata piensaspanku Pablopa nisqanta manaña uyarinankutapas. Imayna kaptinpas, Pablom chay sipasta upallarachirqa paymanta demoniota qarquruspan (Hech. 16:16-18).

11. ¿Imakunam Pablotawan Silasta pasarqa sipasmanta demoniota qarquruptinku?

¹¹ Chay sipaspa patronninkunam qullqi ganachiqninku manaña kaptin piñakururqaku. Chaymi Pablotawan Silasta pampanta aysarqaku plazapi kaq Roma nacionta kamachiqpa churasqan juezkunaman. Paykunaqa yacharqakum chay juezkuna judiokunata chiqnisqankuta hinaspa Roma nacionniyuq kasqankurayku allinpaq hapikusqankuta. Juezkunatam nirqaku: “Kay judiokunam [...] nichkanku mana ruwananchik costumbrekunata ruwanapaq, ñuqanchikqa Roma nacionniyuqmi kanchik, manam chaykunataqa ruwachwanchu”, nispa. Chayta uyariruspankum llapa runakunaqa Pablopawan Silaspa contranpi hatarirurqaku. Juezkunapas kaspikunawan maqapanankupaqmi kamachirqaku. Chaymantañataqmi carcelman aparuptinku carcel cuidaq ‘uku cuartoman paykunata hinarurqa, hinaspam uchkuyuq tablawan chakinkuta hapirachirqa’ (Hech. 16:19-24). Chay cuarto tutayay kasqanraykum Pablowan Silasqa mana allintaqa rikunakurqakuchu, Diosmi ichaqa imakuna pasasqanta qawachkarqa (Sal. 139:12).

12. (1) ¿Imarayku ñakarisqankutataq Pablowan riqmasinkuna yacharqaku? (2) ¿Imakunata ruwaspataq kunanpas satanasqa hinaspa makinpi kaq runakunaqa ñakarichiwanchik?

¹² Jesusqa qatiqninkunatam nirqaña: “Qamkunatapas ñakarichisunkichikmi”, nispa (Juan 15:20).  Chaymi Pablowan riqmasinkunaqa Macedoniaman chayaruspanku mana hukmanyarqakuchu. Runakuna contrankupi kasqankuwanmi yacharqaku satanas piñasqallaña kasqanrayku ñakarisqankuta. Kunanpas demoniokunaqa runakuna contranchikpi kanankupaqmi tukuyta ruwanku. Chaymi runakuna ñuqanchikmanta llullakunata chiqichinku estudiasqanchikpiwan llamkasqanchikpi chiqniwananchikpaq. Chaymantapas, wakin nacionkunapiqa chiqniwaspanchikmi yanqamanta tumpawaspanchik juezkunata ninku: “Testigokunaqa rakinachiwachkanchikmi, hinaspapas huk costumbrekunatam yachachichkanku, chaykunaqa manam allinchu costumbrenchikwan mana tupasqanrayku”, nispanku. Wakin nacionkunapiqa iñiqmasinchikkunatam maqapaspanku carcelkunaman apanku. Ichaqa ñawpaqpi hinam Jehova Diosqa tukuy ima ruwawasqanchikta qawamuchkan (1 Ped. 3:12).

13. ¿Imanasqataq carcel cuidaqqa tapukurqa imata ruwaspa salvakunanmanta?

¹³ Chay punchawpi maqaparuspanku carcelman aparuptinkupas yaqa chawpi tutataqa Pablowan Silasqa hawkañam kachkarqaku. Chaymi Diosta mañakuchkarqaku hinaspa takispanku hatunchachkarqaku. Qunqayllamantam hatun terremoto karurqa. Chaymi carcel cuidaq mancharisqallaña rikchariruspa punkukunata kicharayachkaqta qawaykuspan piensarqa presokuna lluptirusqankuta. Chay presokuna lluptirusqankumanta castigasqa kananta piensaspanmi espadanwan wañurachikunanpaqña kachkarqa. Pabloñataqmi qaparispan nirqa: “¡Ama imanakuychu, kaypim llapayku kachkaniku!”, nispa. Chaymi chay carcel cuidaqqa apurawman yaykuruspan katkatatastin Pablopa hinaspa Silaspa ñawpaqninpi qunqurakuykuspan nirqa: “Taytallaykuna, ¿imatataq ruwanay salvakunaypaq?”, nispa. Paykunañataqmi nirqaku: “Señor Jesuspi iñiy, hinaspaqa wasikipi kaqkunapiwanmi salvakunki”, nispanku (Hech. 16:25-31).

14. (1) ¿Imaynatam Pablowan Silasqa carcel cuidaqta yanaparqaku? (2) ¿Imaynatam Diosqa Pablotawan Silasta bendecirqa ñakarichisqa kaspankupas mana hukmanyaspa aguantasqankurayku?

¹⁴ ¿Sunqumanta yachayta munaspachu chaynata tapukurqa? Yaqachusmi. Apostol Pablopas manam iskayrayarqachu. Chaywanpas Jesuspa qatiqnin kananpaqqa bibliamanta yachaspanmi chayman hina kawsakunan karqa. Chaymi Pablowan Silasqa payman “Jehova Diospa palabranta willarqaku”. Paykunaqa bibliamanta sumaqta yachachisqankurayku ichapas heridanku nanasqantapas qunqarurqaku. Chay carcel cuidaqmi ichaqa wasankupi hatun heridakunata qawaykuspan mayllayta qallaykurqa. Chaymantam llapallan ayllunpiwan chaylla bautizakurqaku. Chaynatam Diosqa paykunata bendecirqa ñakarichisqa kaspankupas mana hukmanyaspa aguantasqankurayku (Hech. 16:32-34).

15. (1) ¿Imaynatam achka iñiqmasinchikkunaqa Pablotawan Silasta qatipakunku? (2) ¿Imanasqam runakunata kuti-kutirispa watukunanchik?

¹⁵ Kunanpas carcelman apasqa achka iñiqmasinchikkunam Pablowan Silas hina Diosmanta hinalla willakusqankurayku carcelpi runakunata yanaparqaku. Diosmanta willakusqanchikta autoridadkunapa harkakusqanku nacionpim sapa chunka  testigokunata tapuptinku tawa nirqaku carcelpi kachkaspa Diosmanta yachasqankumanta (Is. 54:17). Chaymantapas imaynam carcelta cuidaq sumaq willakuymanta yachayta qallaykurqa hatun terremoto karuptinña, chaynam wakin runakunapas hatun sasachakuypi tarikuspankuña Diosmanta yachayta qallaykunku. Chaymi runakunataqa kuti-kutirispa watukunanchik yachayta munaptinku yachachinapaq.

16. ¿Imam pasakurqa Pablotawan Silasta azoterusqankumanta qatiqnin punchawta?

¹⁶ Azoterusqankumanta qatiqnin punchawtam llaqtapi kamachiqkunaqa kamachirqaku Pablotawan Silasta kacharinankupaq. Pablom ichaqa guardiakunata nirqa: “Roma nacionniyuq kachkaptiykum manaraq juzgawachkaspanku runakunapa qayllanpi azotewarqaku hinaspa carcelman churawarqaku, ¿kunanñataqchu mana pipa yachasqallanta qarquwachkanku? ¡Manam chaynaqa kanmanchu! Kikinkuyá hamuspanku pusawachunku”, nispa. Roma nacionniyuq iskay runakunata mana juzgaspa azoterusqankumantam hinaspa carcelman churarusqankumantam llaqtapi kamachiqkunaqa mancharikurqaku. d Paykunaqa achka runakunapa qayllanpim azoterurqaku, chaynam achka runakunapa qayllanpi pampachaykunankupaq Pablotawan Silasta mañakunanku karqa. Chaymantam ruegakurqaku Filipos llaqtamanta pasakunankupaq. Paykunaqa nisqankutam kasukurqaku, ichaqa manaraq pasakuchkaspankum chay llaqtapi chayllaraq iñikuqkunata kallpanchaq rirqaku.

17. ¿Imatam Pablowan Silasqa iñiqmasinkuta yachachirqaku ñakarichisqa kasqankuwan?

¹⁷ ¿Imanasqataq Pablowan Silasqa manaraq maqachkaptinku mana nirqakuchu Roma nacionniyuq kasqankuta? Chaynata niptinkuqa manapaschá azotenmankuchu karqa (Hech. 22:25, 26). Ichaqa chayraq bautizasqakunam piensanmanku karqa Roma nacionniyuq kasqankuta nispanku Jesucristorayku mana ñakariy munasqankuta. ¿Imatam piensanmanku karqa mana Roma nacionniyuq iñiqkunapas? Paykunapaqqa manam leyqa karqachu mana azotesqa kanankupaqqa. Chayna ñakarichisqa kasqankuwanmi Pablowan Silasqa iñiqmasinkuta yachachirqaku ñakarichisqa kaspankupas utaq carcelasqa kaspankupas Diosman sunqu kayta atinankumanta. Pablowan Silas Roma nacionniyuq kasqankuta chaymantaña niptinkum chay kamachiqkunaqa leypa contranpi ruwarusqankuta runakunapa qayllanpi riqsikurqaku. Chay pasakusqanwanmi kamachiqkunaqa qipakunaman pi iñiqtapas maqayta munaspankuqa allinta piensarinanku karqa. Chayqa yanaparqam iñiqkuna Pablowan Silas hina mana ñakarichisqa kanankupaq.

18. (1) ¿Imaynatam punta apaqkuna apostol Pablota qatipakunku? (2) ¿Imatam ruwanchik Diosmanta “sumaq willakuyta mana pipa harkasqan willakunapaq”?

¹⁸ Kunanpas punta apaqkunaqa imatapas ruwananchikpaq niwaspanchikqa paykunaraqmi puntata chayta ruwanku. Chaymantapas, Pablo hinam allinta tantiaspa nacionninchikpi leykunata servichikunchik haykapi hinaspa imaynata amparasqa kanapaq. Wakinpim llaqtanchikpi, nacionninchikpi utaq huklaw nacionkunapi cortekunaman rinchik Dios servisqanchikta autoridadkuna ama harkakunankupaq. Chaytaqa ruwanchik manam autoridadkunapa contranpi kayta munaspachu,  aswanqa Pablopa nisqanman hina Diosmanta ‘sumaq willakuyta mana pipa harkasqan willakunapaqmi chaynataq autoridadkunapa leyninwan respetachinapaqmi’ (Filip. 1:7). Cortepi autoridadkuna favorninchikpi utaq mana favorninchikpi tantiaptinkupas Pablowan riqmasinkuna hinam hinalla kallpanchakunchik Diospa atiyninwan lliw runakunaman “sumaq willakuyta” willakunapaq (Hech. 16:10).