6 YACHACHIKUY
‘Estebanmi Diospa yanapasqan hinaspa atiyninwan huntasqa karqa’
¿Imakunatam yachachwan judiokunapa cortenpi mana manchakuspa Estebanpa rimasqanmanta?
Kayqa Hechos 6:8–8:3 nisqanmantam kachkan
1-3. (1) ¿Ima sasachakuypim Estebanqa karqa hinaspa imaynam tarikurqa? (2) ¿Ima tapukuykunamantam yachasun?
YANQAMANTA tumpaykuptinkum Estebanqa judiokunapa hatun cortenpi kachkarqa. Chay corteqa hatun wasim karqa, yaqapaschá Jerusalen templopa hichpallanpi karqa. Chaypim kachkarqaku 71 juezkuna. Estebanñataqmi chawpinkupi kachkarqa juzgasqa kananpaq. Chay runakunaqa respetasqa hinaspa ancha riqsisqam karqaku, paykunaqa llapallankum Estebantaqa chiqnirqaku. Cortepi huñunakunankupaqqa sacerdotekunapa kamachiqnin Caifasmi qayachirqa. Paymi killakuna pasaytapas Jesusta wañurachinankupaq juzgaptinku umallirqa. ¿Estebanqa mancharisqallañachu karqa?
2 Estebanqa hawkallam ‘angelpa uyan hina uyayuq kachkarqa’ (Hech. 6:15). Angelkuna hinam Estebanqa mana manchakuq hinaspa hawkalla karqa. Chayna hawkalla kasqantam chiqniqnin juezkunapas qawarqaku. ¿Imanasqataq hawkallaqa karqa?
3 Imanasqa hawkalla kasqanmanta yachayqa kunan tiempopipas yanapawasunmi. Puntatam yachasunchik imanasqa Esteban chayna sasachakuypi kasqanmanta. Estebanqa ¿imaynatam Diosmanta willakurqa corteman manaraq apasqa kachkaspan? ¿Imaynatam qatipakuchwan?
‘Runakunatam umacharqaku contranpi hatarinankupaq’ (Hechos 6:8-15)
4, 5. (1) ¿Imaynatam Estebanqa Diospa llaqtanpi allinta yanapakurqa? (2) ¿Imanasqataq bibliapi nin Estebanqa ‘Diospa ancha yanapasqan chaynataq atiyninwan huntasqa kasqanmanta’?
4 Yachamurqanchikñam Estebanqa Diospa llaqtanpi allinta yanapakuq kasqanmanta, payqa apostolkunata yanapaq qanchis qarikunamanta hukninmi karqa. Estebanqa Diospa atiyninwan wakin apostolkuna hina ‘admirakuypaq kaqkunatawan milagrokunata’ ruwayta atispanpas mana hatuntukuqmi karqa. Bibliapiqa nintaqmi ‘Diospa ancha yanapasqan chaynataq atiyninwan huntasqa kasqanmantapas’ (Hechos 6:8). ¿Imanasqataq bibliaqa Estebanmanta chaynata nin?
5 Yaqachusmi ‘Diospa ancha yanapasqan’ kasqantaqa nin Esteban runakunawan kuyachikuq kasqanrayku. Payqa llampu simi, kuyakuq hinaspa respetakuqmi karqa. Diosmanta willakuspanpas sumaqta rimasqanwanmi runakunaqa allinninkupaq yachachisqan kasqanmantaqa mana iskayrayarqakuchu. Bibliapiqa nintaqmi ‘Diospa atiyninwan huntasqa kasqanmantapas’, chaynataqa nin Jehova Dios atiyninwan yanapananta mana hatuntukuspan saqikusqanraykum. Milagrokuna ruwasqanmanta alabakunanmantaqa Estebanqa Diostam hatuncharqa, hinaspapas llakipayaspanmi runakunata yanapaq. Chaychá chiqniqninkunaqa Estebanpaqqa piñasqallaña karqaku.
6-8. (1) ¿Imakunamantam Estebantaqa chiqniqninkuna tumpaykurqaku? ¿Imanasqa? (2) ¿Imaynatam yanapawachwan Estebanmanta yachayninchikqa?
6 Achka runakunam asuykurqaku Estebanwan atipanakunankupaq. Ichaqa ‘yachaywan hinaspa Diospa atiyninpa yanapakuyninwan rimaptinmi paykunaqa mana ima niytapas atirqakuchu’. a Chaymi ‘pakallapi qarikunata yacharachirqaku’ Estebanta yanqakunamanta tumpaykunankupaq. Chaymantapas, ‘llaqtapi runakunata, autoridadkunata chaynataq escribakunatam umacharqaku contranpi lliw hatarinankupaq’, hinaspam Estebanta judiokunapa cortenman aparurqaku (Hech. 6:9-12). Chaypim chiqniqnin runakuna tumpaykuspanku nirqaku Diospa hinaspa Moisespa contranpi mana allinkunata rimasqanmanta. ¿Imanasqa?
7 Paykunaqa uyarirusqakus Estebanqa Jerusalenpi “Diospa wasinpa contranpi” rimarusqanta, chaymi acusaspanku nirqaku ‘Diospa contranpi rimasqanmanta’ (Hech. 6:13). Hinaspapas nirqakum Moisespa chaskisqan kamachikuykunata chaynataq costumbrekunata mana kasukunankupaq Esteban yachachisqanta, chaynata nispankum acusarqaku ‘Moisespa chaskisqan kamachikuykunapa contranpi’ kasqanmanta. Chay tiempopi judiokunaqa templotawan Moisespa qillqasqan kamachikuykunatam hinaspa rikurichisqanku kamachikuykunatam aswan allinpaq hapiqku. Chaykunapa contranpi Esteban kasqanta nispankum wañurachiytaña munarqaku.
8 Pantay religionpi kaqkunaqa Jehova Diosta serviqkunapa contranpim hatarinku. Chaykunamantaqa manam admirakunanchikchu. Kunan tiempopipas chayna runakunam autoridadkunata valekunku Jehova Diospa testigonkunata sasachaspa ñakarichiwananchikpaq. Yanqakunamanta tumpawaspanchik ñakarichiwaptinchikqa, ¿pitataq qatipakuchwan? Diosman sunqu Estebantam.
‘Kanchariq Diosmanta’ mana manchakuspa willakusqan (Hechos 7:1-53)
9, 10. ¿Imatam wakin runakuna ninku Estebanpa cortepi rimasqanmanta? ¿Ciertochu chayna nisqanku?
9 2 kaq parrafopi yachamusqanchikman hinam Estebanqa hawkalla uyarirqa chiqniqninkunapa tumpasqankuta. Chaymantañataqmi sacerdotekunapa kamachiqnin Caifas tapurqa: “¿Chaynatachu rimarqanki?”, nispa (Hech. 7:1, Musuq pachapi kawsaqkunapaq Diospa palabran Mateo-Apocalipsis). Hinaptinmi Estebanqa yachaywan rimayta qallaykurqa.
10 Wakin runakunam ninku Esteban unay rimaspanpas tumpasqankumantaqa mana defiendekusqanta. ¿Ciertochu chayna nisqankuqa? Manam. Estebanpa imakunata nispan defiendekusqanmi yachachiwanchik Diosmanta willakuspaqa pay hina ‘imam kaqta rimanapaq’ (1 Ped. 3:15). Estebantam tumparqaku ‘Diospa wasinpa chaynataq Moisespa chaskisqan kamachikuykunapa contranpi’ rimasqanmanta. Estebanqa yanqa tumpasqankumanta defiendekunanpaqmi rimarqa Abrahanmanta, Joseymanta hinaspa Moisesmanta. Qatiqninpiyá chaymanta yachaykusun.
11, 12. (1) ¿Imanasqataq Estebanpa Abrahanmanta rimasqanqa allin karqa? (2) ¿Imanasqataq Estebanqa Joseymanta rimarqa?
11 Diosta ñawpaq tiempopi serviqkunamanta (Hech. 7:1-16). Estebanqa Abrahanmantam rimayta qallaykurqa, payqa Diospi iñisqanraykum judiokunapa ancha respetasqan karqa. Chayraykum Abrahanmanta Esteban rimaptinqa uyariykurqaku. Estebanmi rimarqa Mesopotamia lawpi kachkaptin abuelonku Abrahanman ‘kanchariq Dios’ rikuriykusqanmanta chaynataq Diospa prometesqan allpapi forastero kasqanmanta (Hech. 7:2). Abrahanpa tiemponpiqa manam karqachu templopas nitaq Moisespa chaskisqan leypas. Chaynaqa, manamá temploraqchu utaq leykunaraqchu kanan karqa Diosta servinapaqqa.
12 Cortepi kaq runakunaqa Abrahanpa miraynin Joseytapas respetarqakum. Joseypa hinaspa wawqinkunapa mirayninmantam Israel runakunaqa karqaku. Chaymi Estebanqa uyariqninkunata yuyarichirqa Joseytapas wawqinkunalla chiqnisqankurayku sirviente kananpaq rantikurusqankumanta. Rantikuruptinkupas Jehova Diosqa Joseywanmi muchuy karuptin wawqinkunata yanapachirqa. Estebanqa yacharqam Joseypa imakuna pasasqanqa Jesuspa imakuna pasasqanwan chaynalla kasqanta, ichaqa hinalla uyarinankuta munaspanmi chaymantaqa mana rimarqachu.
13. ¿Imanasqataq Moisesmanta rimasqanqa Estebanta yanaparqa yanqa tumpasqankumanta qawachinanpaq? ¿Imatam sutillata qawachirqa?
13 Moisespa tiemponmanta (Hech. 7:17-43). Estebanqa unaymi Moisesmanta rimarqa, chayna rimasqanqa allinmi karqa. Uyariqnin runakunamanta wakinqa karqaku saduceo religionniyuqmi, paykunaqa Moisespa qillqasqan librokunallapim creeqku. Yachamusqanchikman hinam Estebantaqa tumparqaku ‘Moisespa chaskisqan kamachikuypa contranpi rimasqanmanta’. Estebanmi ichaqa Moisesmanta hinaspa chaskisqan kamachikuykunamanta rimaspan anchata respetasqanta chiqniqnin runakunaman qawachirqa (Hech. 7:38). Chaymantapas nirqam Moisesqa llaqtamasinkunata yanapayta munaptinpas payta chiqnisqankumanta, chayqa karqa 40 watanpi kachkaptillanraqmi. Chaymantapas, 40 wata masnin pasaytam Moises paykunapa pusaqninku kananta mana munaspanku achka kutikama contranpi hatarirqaku. b Estebanqa kaykunamanta rimaspanmi sutillata qawachirqa Israel runakunaqa Diospa akllasqan runakunata achka kutikama qipanchasqankuta.
14. ¿Imakunatam Estebanqa yuyarichirqa uyariqninkunaman Moisesmanta willaspan?
14 Estebanqa cortepi kaqkunamanmi Moisespa nisqanta yuyarichirqa, paymi nirqa: “Diosqa ñuqa Moisespa rantiypim qamkuna ukumanta paymanta willakuqta akllapusunkichik”, nispa. ¿Pitaq chay willakuqqa karqa? Estebanqa manaraqmi rimarqachu pi kasqanmantaqa uyariqninkuna hinalla uyarinankuta munaspan. Rimarqataqmi ratachkaq sachapi rikuriykuspan Moisesta Dios rimapayasqanmanta hinaspa sarusqan allpa Diospa sapaqchasqan rikurirusqanmanta. Chaynata willasqanwanmi Estebanqa nichkarqa Jehova Diosqa payta yupaychanapaq maytapas sapaqchasqanmanta. Chaynaqa, ¿Jehova Diosqa Jerusalen templollapi yupaychanankutachu munarqa? Estebanpa nisqanmantayá yachasunchik.
15, 16. (1) ¿Imanasqam Estebanqa Moisespa ruwasqan carpamanta rimarqa? (2) ¿Imanasqam Estebanqa Salomonpa ruwachisqan templomanta rimarqa?
15 Diospa carpan hinaspa templon kasqanmanta (Hech. 7:44-50). Estebanqa cortepi kaqkunatam yuyarichirqa Jerusalenpi templo manaraq kachkaptin Jehova Diosqa yupaychananku carpata ruwanankupaq Moisesta kamachisqanmanta. Chaynaqa Moisespas carpapi Diosta yupaychachkaptinqa ¿nichwanchu carpapi Diosta yupaychaymantaqa Jerusalen templopi yupaychay aswan allin kasqanta? Manam.
16 Chaymantam Esteban nirqa Jerusalenpi templota Salomon qispirachisqanmanta. Hinaspanmi Diosta mañakuspan Salomonpa ima nisqankunata yuyarispan nirqa: “Hanaq pacha Diosqa manam runapa ruwasqan wasikunapichu yachan”, nispa (Hech. 7:48; 2 Cron. 6:18). Jehova Diosqa munayninta cumplinanpaqqa templotapas servichikunmanmi, ichaqa manamá temploraqchu necesitakun munaynin cumplikunanpaqqa. Chaynaqa, ¿imanasqamá serviqninkunaqa piensanmanku runapa ruwasqan templollapi Diosta yupaychana kasqantaqa? Chaymi Estebanqa rimayta tukurqa Isaiaspa qillqasqanmanta rimaspan. Chaypim Jehova Dios nin: “Hanaq pachaqa kamachinaypaq tiyanaymi, allpa pachañataqmi sarupakunay, hinaptinqa, ¿ima wasitataq ñuqapaq ruwapuwankichikman? ¿Maypitaq samanaypaq wasiqa kachkan? ¿Manachu ñuqa tukuy kaykunataqa ruwarqani?”, nispa (Hech. 7:49, 50; Is. 66:1, 2).
17. (1) ¿Imaynatam Estebanqa qawachirqa uyariqninkuna pantaypi kasqankuta? (2) ¿Imaynatam Estebanqa qachirqa inocente kasqanta?
17 Estebanqa imayna defiendekusqanwanmi sutillata qawachirqa acusaqninkunaqa pantaypi kasqankuta. Paykunamanmi qawachirqa Jehova Diosqa munayninta cumplinanpaq imapas cambiana kaptinqa cambiasqanta, chaymi paypaqqa maymantaña yupaychasqankupas allinña karqa, manam templopi yupaychasqallankuñachu. Cortepi kaqkunam ichaqa templota anchata hatuncharqaku hinaspapas leyman yapasqanku costumbrekunallapim hapipakurqaku. Imanasqa leyta hinaspa templota Jehova Dios qusqantamá qunqarurqaku. Estebanqa defiendekuspan imayna rimasqanwanmi kaynata nichkanmanpas hina karqa: ¿Imaynatataq leytawan templota respetasqanchiktaqa qawachichwan? ¿Manachu Jehova Diosta kasukuspa? Imayna defiendekusqanwanmi Estebanqa qawachirqa inocente kasqanta, payqariki Diostam tukuy sunqunwan kasurqa.
18. ¿Imakunapim Estebanta qatipakuchwan?
18 ¿Imaynatam qatipakuchwan cortepi Estebanpa allin rimasqanta? Estebanqa allintapunim yacharqa bibliapi yachachikuykunamanta. Ñuqanchikpas kallpanchakunanchikmi bibliata allinta estudiananchikpaq, chaywanqa ‘Diospa chiqap palabranmanta allin yachachiq chaynataq entiendechiqmi kasunchik’ (2 Tim. 2:15). Chaymantapas Esteban hinam uyariwaqninchikkunata kuyakuywan hinaspa respetowan rimapayananchik. Uyariqnin runakuna chiqnikuqllaña kaptinkupas Estebanqa paykunapa imapas yachasqankumantam hinaspa allinpaq hapisqankumantam rimarqa. Hinaspapas chay yuyaq qarikunatam respetowan nirqa: “Taytakuna”, nispa (Hech. 7:2). Ñuqanchikpas Diosmantam imam kaqta willakunanchik, ichaqa ‘llampu simillawanmi’ chaynataq ‘respetowanmi’ (1 Ped. 3:15).
19. ¿Imatam Estebanqa mana manchakuspan nirqa Diospa yanapayninwan?
19 Pitapas piñarachiyta manchakuspaqa manam bibliamanta imam kaqta willakuytaqa upallananchikchu, manataqmi manchakunanchikchu Diospa piñakuynin punchawpi wañunankumanta imam kaqta willakuytaqa. Cortepi runakuna rumi sunqu kasqankuraykum Estebanpa tukuy ima rimasqantaqa mana kaqpaqpas hapirqakuchu. Chayta cuentata qukuspanmi Estebanqa Jehova Diospa yanapayninwan mana manchakuspan chay runakunata nirqa ñawpaq ayllunku hinapuni kasqankuta. Ñawpaq ayllunkuqa chiqnirqakumá Joseytapas, Moisestapas chaynataq Diosmanta lliw willakuqkunatapas (Hech. 7:51-53). Chay juezkunaqa yacharqakum Moisespa chaynataq Diosmanta willakuqkunapa nisqankuman hina Diospa akllasqan runa hamunanmanta, ichaqa chay willakuykunata mana kasukuspankum Jesusta wañuchinankupaq tantiarurqaku. Chaywanmi leypa contranpi kachkarqaku.
“Señor Jesus, vidaytam makikipi saqini” (Hechos 7:54–8:3)
“Chayta uyariruspankum llumpayta piñakururqaku hinaspam Estebanta maqaparuyta munarqaku” (Hechos 7:54).
20, 21. Esteban willakuyta tukuruptinqa, ¿imaynam karqaku cortepi juezkunaqa? ¿Imaynatam Jehova Diosqa Estebanta kallpanchaykurqa?
20 Estebanpa chaynata nisqanwanmi uyariqnin juezkunaqa llumpayta piñakuruspanku kirunkutapas kachupakurqakuraq. Estebanqa cuentatachá qukururqa paytapas Jesusta hina wañuchinankuta.
21 Chayna sasachakuypi kachkaspanmi Estebanqa musquypi hina Jehova Diospa qawachisqanwan kallpanchasqa tarikurqa. Chaypim rikurqa Diospa kanchayninta chaynataq Diospa alliq lawninpi Jesus sayachkaqta. Chay rikusqanta Esteban willakuptinmi juezkunaqa uyariytapas mana munaspanku rinrinkuta tapakurqaku. ¿Imanasqa? Chaynata willakuptinqa chay runakunaqa yuyarirqakuchá hanaq pachapi kaspan taytanpa alliq lawninpi kananmanta Jesuspa nisqanta (Mar. 14:62). Paykunaqa Estebanpa willakusqanwanmi cuentata qukururqaku Jesusqa mana llullakusqanmanta. Chaynaqa, paykunamá Diospa akllasqan Jesusta wañurachirqaku. Chaymi llapallanku Estebanta hawaman aparuspanku rumiwan chuqapaspa wañurachirqaku. c
22, 23. ¿Imanasqataq nichwan Estebanpas Jesus hina wañukusqanmanta? ¿Imanasqataq ñuqanchikpas Esteban hina hawka tarikuchwan?
22 Estebanqa Jesus hinam Jehova Diospi hapipakuspan, hawkalla kaspan chaynataq chiqniqninkunata pampachaykuspan wañukurqa. Payqa manaraq wañukuchkaspanmi nirqa: “Señor Jesus, vidaytam makikipi saqini”, nispa. Yaqapaschá chaynataqa nirqa Jehova Diospa waqtanpi Jesusta hinallaraq rikusqanrayku. Payqa yuyarirqataqchá Jesuspa nisqantapas, paymi nirqa: “Ñuqam kani kawsarichiqpas hinaspa kawsachiqpas”, nispa (Juan 11:25). Chaymantapas Diosta mañakuspanmi nirqa: “Jehova Dios, amayá kay huchankumantaqa castigaychu”, nispa. Chaynata nispanmi wañukurqa (Hech. 7:59, 60).
23 Jesuspa qatiqninkunamantaqa Estebantam pimantapas puntataqa chaynata ñakarichispanku wañurachirqaku (qaway “ Estebanqa Jesusmanta willakusqanraykum wañuchisqa karqa” niqta). Manam Estebanllatachu chaynataqa wañuchirqaku. Kay tiempokamaqa Jehova Dios seviqkunataqa achkatam wañurachirqaku religioso runakuna, gobiernokuna chaynataq chiqnikuq runakunapas. Chaywanpas Esteban hinam ñuqanchikpas hawka tarikunchik. Jesusqa kamachichkanñam, paymanmi Jehova Dios atiyta quykun tukuy sunqunwan qatiqninkunata kawsarichinanpaq (Juan 5:28, 29).
24. ¿Imaynatam Sauloqa yanapakurqa Estebanta wañuchiptinku? ¿Imaynatam Estebanpa wañukusqanqa iñiqkunata kallpancharqa?
24 Estebanta wañuchichkaptinkuqa chaypitaqmi karqa Saulo sutiyuq musupas, payqa Estebanta wañuchisqankuwan acuerdopi kaspanmi Estebanta wañuchiqkunapa pachankuta cuidarqa. Chaymanta qipamanmi Sauloqa Jesuspi iñiqkunata ñakarichinanpaq maskayta qallaykurqa. Wañukunankama Estebanpa Diosman sunqu kasqanmi Jesuspi iñiqkunata kallpancharqa paykunapas chayna kanankupaq. Watakuna pasasqanman hinam Saulopas utaq Pablopas Jesuspa qatiqninña karuspan Estebanta wañuchinankupaq sayapakusqanmanta ñakakurqa (Hech. 22:20). Paymi nirqa: ‘Diospa contranpim mana allinkunata rimarqani hinaspapas iñiqkunatam hatuntukuqllaña kaspay ñakarichirqani’, nispa (1 Tim. 1:13). Pabloqa manachá qunqarqachu Estebantaqa nitaq defiendekuspan ima nisqantapas. Pabloqa achka kutipim yachachispanpas chaynataq iñiqmasinkunaman cartakunata qillqaspanpas Estebanpa nisqankunata rimarqa (Hech. 7:48; 17:24; Heb. 9:24). Estebanqa ‘Diospa ancha yanapasqan chaynataq Diospa atiyninwan huntasqam’ karqa. Payqa iñiyniyuq kasqanraykum mana manchakuspan Diosmanta willakurqa, chayna kasqantam apostol Pabloqa qatipakurqa. ¿Ñuqanchikpas atisunchu Estebanta qatipakuyta?
a Estebanwan atipanakuq wakin runakunam karqa “Libertos” nisqawan sutichasqakuna (paykunaqa yaqapaschá karqaku Roma nacionpi presochasqa kasqankumanta librasqa kaq judiokuna, utaq judiokunapa religionninman yaykukuq huklaw nacionniyuq librasqa kaq sirvientekuna). Karqakutaqmi Cilicia llaqtamanta kaqkunapas, chaylawmantam karqa Tarso llaqtayuq Saulopas. Ichaqa manam bibliapiqa willawanchikchu Estebanwan atipanakuqkunamanta huknin pay kasqantaqa.
b Estebanllam willawanchik Moisesqa Egipto runakunapa yachachikuyninman hina yachachisqa kasqanmanta, hayka watanpi kachkaspan Egiptomanta lluptikusqanmanta chaynataq Madianpi hayka wata kasqanmantapas.
c Roma nacionpa leyninpiqa manam nirqachu judiokunapa cortenpi kaq juezkuna pitapas wañuchinankupaq tantianankumantaqa (Juan 18:31). Chayraykum nichwan Estebantaqa mana juzgaspanku wañuchisqankumanta, aswanqa llumpayta piñakuruspanku wañurachisqankumanta.
